|
2000
|
|
|
euskaraz, eta bizpahiru hitz gaztelaniaz. Halarik ere, erran behar dizut guztiz sinetsia nagoela ezen Nafarroa osoa apurka gaztelaniaren alde jarri genukeela, nola egin baitute jada Nafarroako handikiek eta noble gehienek, guztiek ez erraiteagatik, zeren eta gaztelania baita Espainiako inperioaren hizkuntza,
|
mundu
zaharra eta mundu berria uztartzen dituena. Berdinzki erran diezazuket ezen Kristok manatu zigula mundu zabalerat eraman behar genuela haren dotrina, eta, nola gaur egun gaztelaniaz den mundu zabala, eta gaztelania bera ere den mundu zabala, ez euskara, hala, gaztelaniaren alde egoitea da Jainkoaren alde egoitea, mundu osoaren ebanjelizatzeko.
|
|
|
—Oker zaude, aita Bartolome, zeren eta ez
|
mundu
zaharra ez mundu berria baitira mundu zabala: izarrak dira mundu zabala, eta eguzkia eta ilargia dira; eta teleskopiotik kasik gauero izarrei beha egoiten naiz, eta izarrak ez dira, ez, gaztelaniaz mintzo, zuk bertzerik erran badezakezu ere...
|
|
|
Nik ez zekiat zer sentitu huen hik Michelangelorekin, baina enea ez zuan gutiago izan, hago segur. Hango argiak eta itzalak, hango mugimenduak eta kontrastak...
|
mundu
zaharra hankaz gora! Baina utzi esplikatzen.
|
|
|
Bai, bazekiat ezen nik baino hobeki dakiala orain erranen diadana, baina oroitzea ez zaik gaizki etorriko, eta Joanesi ere, bide batez, ez ziok kalterik eginen. Izan ere,
|
mundu
zaharrean, urrezko numeroa zuan edertasunaren proportzioak arautzen eta erabakitzen zituena, eta koadroari neurria emaiten ziona, finean, neurria eta harroina; eta urrezko numero horren baitan goia eta behea, ezkerra eta eskuina, koadroaren alde guztiak elkartzen zituan, oreka baten barrenean beti ere eta koloreen kidetasunean, argi itzalen arteko etenik gabe, argiaren itzala bertze argi bat bali... Baina urrea ez duk munduko errealitate bakarra, zeren zilarra ere baduk, burdina ere baduk, eta buztina ere baduk; eta, urrezko numeroa dagoen bezala, zilarrezko bat genikek, baita burdinazkoa eta buztinezkoa ere.
|
|
|
Izan ere, haur ginen amaren baitan eta haur hura izaiten segitu nahi genuke. Eta, nola haurra amaren sabelean baita guztiz dohatsu, zeren eta behar duen guztia amak emaiten dion, eta nola amaren mundutik kanpokorat jalgitean hasten den nigarrez, zeren eta
|
mundu
zaharra uzteak mina eta oinazea dakarkion, hala, sineste zaharrean dagoenak bere sinestean bizi nahi luke, ahalik eta gozoen, betiko, zeren eta mundu berri ezezagunaren beldur den eta libertatearen beldur.
|
|
|
Eta argi horren bidetik eta egiaren bidetik, gizonak aitzina egin zezakek, aitzina eginen dik... Eta, bere arimaren geografian mundu berri hori sortuz eta osatuz doala,
|
mundu
zaharra eta mundu zaharraren gezurra baztertuko ditik, ezinbertzez. Baina mundu berriak, bertzalde, hipotesi eta oinarri berriak behar ditik, zeren eta teoria hilemorfikoak ez baitu, praktikan, deusetarako balio jadanik.
|
|
|
Eta argi horren bidetik eta egiaren bidetik, gizonak aitzina egin zezakek, aitzina eginen dik... Eta, bere arimaren geografian mundu berri hori sortuz eta osatuz doala, mundu zaharra eta
|
mundu
zaharraren gezurra baztertuko ditik, ezinbertzez. Baina mundu berriak, bertzalde, hipotesi eta oinarri berriak behar ditik, zeren eta teoria hilemorfikoak ez baitu, praktikan, deusetarako balio jadanik.
|
|
|
—Mundu Berrirat etorri eta
|
Mundu
Zaharra ikusi... gizonak gizonen oinpean!
|
|
|
—Hemen ez zagok
|
mundu
zaharrik ez berririk. Izan ere, bertze aita kaputxino hark erran zigun bezala, mundua bat duk, halakoa duk eta beti halakoa izanen duk, Jainkoak Adan eta Eba Paradisutik egotzi zituenetik egunen fineraino, jenderazinoz jenderazino... eta ez zekiat, beraz, zergatik eskandalizatzen zareten.
|
|
|
Baina zertaz harritzen naiz...? Izan ere, higitu nintzen lehorretik itsasorat eta itsasotik lehorrerat, higitu nintzen
|
Mundu
Zaharretik Berrirat eta Berritik Zaharrerat, eta higitzearen higitzeaz higatu nintzen guztiz.
|
|
|
Eta don Venancioren diruari esker nintzen libre, eta Piarres Oihartzabal kapitainak zuèn diruari esker abiatu nintzen, halako batean, Cartegena de Indiastik zetozèn zazpi galeoi haietarik batean, Mundu Berritik
|
Mundu
Zaharrerat, nola hamasei bat urte lehenago egin bainuen Mundu Zaharretik Mundu Berrirat, Antonio eta Joxe lagun nituela, zeren akabatu baitzen ene Indietako aldia, oren gaitz bati eta bertze ehuni itzuri ondoren.
|
|
|
Eta don Venancioren diruari esker nintzen libre, eta Piarres Oihartzabal kapitainak zuèn diruari esker abiatu nintzen, halako batean, Cartegena de Indiastik zetozèn zazpi galeoi haietarik batean, Mundu Berritik Mundu Zaharrerat, nola hamasei bat urte lehenago egin bainuen
|
Mundu
Zaharretik Mundu Berrirat, Antonio eta Joxe lagun nituela, zeren akabatu baitzen ene Indietako aldia, oren gaitz bati eta bertze ehuni itzuri ondoren.
|
|
|
Baina hemen ere hitzak eta hitzen itzalak nahasten zaizkigu, zeren eta zenbatetan ez ote nuen ikusi Mundu Berria eta
|
Mundu
Zaharra zuhaitzaren eta huntzaren eredurat, halako moldez, non erran baitzitekeen ezen Mundu Zaharraren huntzak inguratzen zuela Mundu Berriaren zuhaitza, eta kentzeko guztia kentzen eta edoskitzen ziola anitzetan, harik eta iharturik uzten zuen arte?
|
|
|
Baina hemen ere hitzak eta hitzen itzalak nahasten zaizkigu, zeren eta zenbatetan ez ote nuen ikusi Mundu Berria eta Mundu Zaharra zuhaitzaren eta huntzaren eredurat, halako moldez, non erran baitzitekeen ezen
|
Mundu
Zaharraren huntzak inguratzen zuela Mundu Berriaren zuhaitza, eta kentzeko guztia kentzen eta edoskitzen ziola anitzetan, harik eta iharturik uzten zuen arte?
|
|
|
Eta nork iguriki zezakeen ezen
|
Mundu
Zaharrean deus berririk edirenen nuela, nola ediren bainuen, zeren, Piarres Oihartzabal kapitainak aitzinatu zidan bezala, arras aldaturik ediren bainuen geure ama, nik hain beti berdin eta hain beti bat ezagutu izan nuena?
|
|
|
Eta, Ixaruren notizia ezin tristeagoarekin tristetzen nintzela, nola sentitu nuen berriro ere
|
Mundu
Zaharra Mundu Berrian erroturik, Mathalasen altxamenduaz oroitzen nintzela...!
|
|
|
—Otoitz egin diezaiogun Jainkoari eta ez gaitezen antsia, zeren bere buruaz antsiatzen denak burua galtzen baitu... eta zeren Jainkoaren bideak hertsiak eta meharrak izan baitaitezke, malkarrak eta perilez beteak, baina ez itsuak, eta, halatan, nik ez diat oraino galdu esperantza: Jainko Salbatzaileak Utopiako lurren ikusterat ekarri nindian
|
Mundu
Zaharretik, eta ez diat uste lur haiek ikusi gabe partituko naizela mundualdi honetarik. Zeren Haren probidentziak ez baitu neurririk, eta zeren, itsas lapurren atzaparretarik libratu gintuen bezala, berdintsu eta orobatsu libra baikaitzake trenpe gaixto honetarik...
|
|
|
—Itsasoa ezagutu dut, eta itsasotik harat nahi nuke,
|
Mundu
Zaharretik Mundu Berrirat....
|
|
2001
|
|
|
Izan ere, lehen esan dugu Oinaz eta Ganboa, Ganboa eta Oinaz eskema soila baino askoz konplexuagoa izan zela Berant Erdi Aro gatazkatsu hura. Bando bien arteko topaketa odoltsuaz haratago, Ahaide Nagusien eta hiribilduen arteko gatazka zela esan genezake, Erdi Arotik zetorren
|
mundu
zaharraren eta Aro Modernoa zabalduko zuen antolaketa berriaren arteko talka.
|
|
|
|
Mundu
zaharra, mundu berria.
|
|
|
|
Mundu
zaharra bizi dugu, baina arnasten dugun ezinegona berria da. Lehen, ideologiak edo erlijioak bideak zehazten zizkigun eta aginduak ematen, orokzehaztasunaren (ondo eginaren) itxura izan zezan.
|
|
|
Zaporea eta aldakortasuna direla eta, aita santuak bide luzea egin du antzinako inken zibilizazioetatik gaurko sukaldeetan nonahi dagoen elementu bihurtu arte. Gaur egun prestatzen diren plater arrunt eta gozoenetako asko antzinako garaietara eta
|
Mundu
Zaharraren eta Mundu Berriaren arteko elikadura landareen trukera dira. Historia pixka bat… Peruko Andeetako iparraldean dago, ekuatoretik gertu.
|
|
|
|
mundu
zaharra estaltzera datorren
|
|
2002
|
|
|
Ezagutza marko berriak nahitaezkoak dira, norbanakooi gauzak aurrezarrita egotea amaitu baitzaigu. Gaindituta badago
|
mundu
zaharra, horri zuzenduriko pentsamolde markoa gainditu beharra dago.
|
|
|
Espainiak batez beste 55 urte izango ditu 2050ean, urte horretarako
|
munduko
zaharrena, Nazio Batuek atzo zabaldutako munduko zahartze maparen arabera. Gaur egun, munduko batez besteko adina 26 urtekoa da, eta, neurri horren arabera, herrialderik zaharrena Japonia da, 41 urterekin, eta gazteena Yemen, 15 urterekin.
|
|
|
Kontsultatu dituzu noizbait apalategietan ditugun koloretako entziklopediak, edo bankuen diruz hornitutako bilduma eder horietan ageri diren Schopenhauer-en eta Vitruvioren lanen itzulpenak [6]? Ez dira horiek gazteendako liburuak, ez dira horretarako asmatu, baina jakin behar duzu
|
mundu
zahar honetan indarrez betetako gazteez gain badirela beste anitz gauza zure inguruan, zerbaiterako balio dutenak gainera ez idurian.
|
|
2004
|
|
|
" Ez dut nahi holako droga berririk, holako alienaziorik, herria jendetu, masatu egiten duen tramankulu ganorabakorik". Eta, askotan, euskal
|
mundu
zaharreko ahozkotasun aberatsari kontrajarriak. Ijitoen paradisuko inozentziazko mundu idealizatuan, horregatik," Ijitoek ez dute telebisiorik.
|
|
|
|
Mundu
zaharra gainditu, eta egiteko zegoen mundu amestua heldu bitarteko egonezin edo krisialdiaren berri ematen digu nobela honek modu sinbolikoan. Jesus Maria Lasagabaster irakasleak Las literaturas de los vascos (Donostia, 2002) idazlan bilduman azpimarratzen duenez, García Márquez idazle hegoamerikarraren lorratzetik aitzina joanaz, Anjel Lertxundik Ajea de Urturik nobelarekin geureganatu zuen interpretazio mitiko sozialaren kontabide hori.
|
|
|
|
Mundu
zaharra eta berria
|
|
|
–
|
Mundu
zaharra eta berria? (23 kapitulua)
|
|
|
–
|
Mundu
zaharra eta berria. Kolonen 500 urte?
|
|
|
Harribitxi bat; balio literario jakinez gain,
|
mundu
zahar baten osoko erakusketa.
|
|
|
Frankfurteko Historia Naturaleko Museoko Gerald Mayr zoologoak eta haren taldeak kolibri fosilak aurkitu dituzte Alemaniaren hego ekialdean. Hegazti ñimiño hori, gaur egun Amerikan bakarrik bizi dena, duela 30 milioi urte
|
Mundu
Zaharreko biztanle bat zen, hau da, Europa, Asia, Afrika eta Australia. Hondarrek 4 zentimetro inguru neurtzen dute burutik isatsera, eta Mundu Zaharrean “diseinu modernoa” duten txori honen lehen hezurrak dira.
|
|
|
Hegazti ñimiño hori, gaur egun Amerikan bakarrik bizi dena, duela 30 milioi urte Mundu Zaharreko biztanle bat zen, hau da, Europa, Asia, Afrika eta Australia. Hondarrek 4 zentimetro inguru neurtzen dute burutik isatsera, eta
|
Mundu
Zaharrean “diseinu modernoa” duten txori honen lehen hezurrak dira. Mayr ek “Science” aldizkarian azaltzen du.
|
|
2005
|
|
|
Xehetasunetan sartzen da Dibarrart, Tubalen leinua emanez, Japeten bos garren semea eta hau Noerena. Horrekin goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean, euskararen zahartasuna,
|
munduko
zaharrena (III. ber tsoa). Tubaletik Iberoera doa, jakinik garai hartan Humboldt-en teoriek arra kasta handia bazutela.
|
|
|
Antonio Snider Pellegrini k (1858), La création et ses mystères dévoilés liburuan, Afrikako eta Hego Amerikako Karbonifero garaiko landare fosilen antzekotasunaz ohartuta, bi lurralde horiek noizbait batera egon zirela esan zuen. Beraren esanetan Lurraren jatorrian kontinenteak elkartuta zeuden, baina Uholde Unibertsalak Amerikaren eta
|
Mundu
Zaharraren arteko bereizketa eragin zuen. Ikertzaile horri sor diogu kontinenteen jatorrizko kokapenaren estreinako irudia (3.1 irudia).
|
|
2006
|
|
|
Joan Mari Lekuonaren Errota zaharmaitea eta Porlandi dira horren adibide. Adierazgarria da benetan, Lekuonak berakapokalipsiko pasarte bat erabiltzea Errota zahar maitea poemaren sarrera gisa.Gogoratzen
|
mundu
zaharraren galera. Bitoriano Iraolaren poemetan aipatzen zenhura?
|
|
|
Hori da niretzat gatazkaren ardatza. Bi jarrera horiek izan daitezke Euskal Herria eta Espainia, EuskalHerria eta Frantzia, Euskal Herria eta mundua, euskal hiztuna eta erdal hiztuna, gizona eta emakumea, aberatsak eta pobreak, mundu modernoa eta
|
mundu
zaharra, iragana eta oraina... Mundua eta Euskal Herria (halakorik bada) ulertzeko moduezberdinak, baina batez ere ideala eta erreala.
|
|
|
Ala nazio, kultura, zerbait zabalago baten galeraz ari da? Nik uste, Sabino Arana
|
mundu
zahar baten defentsan ari dela munduberri batean. Bere mundu eredua da galtzen ari dena.
|
|
|
Karlistaldiek
|
mundu
zahar baten akabera suposatu zuten, eta mende berriarekin oso agerian ari zen geratzen hori. Bitoriano Iraolak Donostia nola aldatzenari den erakusten digu bere poemetan.
|
|
|
Hala, bada, nazionalismoa ez dakizu, baina ez dependentzia eta separatismo sistematikoa esperimentatu gura duzu
|
mundu
zahar horrekiko, hori utzi, ahaztu, oso ongi jakinda mundua zer den gaur eta munduan non zauden zu – akordatua baitzaude zenbat kilometrora dagoen Madril eta zenbatera Paris. Alegia, razionalitate berri bat –Estatuaz ezaxola ezin denez, hura ahal den gehiena ahaztuz, zilegi den gehiena baztertuz–, herriak batzen dituena, ez Botereak.
|
|
|
Sortu ere, Homeroren aurka sortu zen Filosofia arkaikoa deitu duguna, alegia, VI. mendean Jonian garatu zen fisikarien pentsamoldea; kultura homerikoaren aurka, esan nahi baita,
|
mundu
zaharrak partekatzen zuen kultura epiko heroiko osoaren ezaugarri nagusiak ukatuta —maila intelektualean, beti ere, zeren, egiazki, Heladen, oinarrizko pedagogia beti izan zen homerikoa27, alegia, heroikoa—.
|
|
|
Han egonak ziren beti; imajinatu zuen hodei horiek berberak ikusiko zituztela, esaterako, Platon batek edo Aristoteles batek, guk
|
mundu
zaharrekoak jotzen ditugunak; hodei horiek berberek estali zutela euren mundu zaharra. Gure ustez zaharra, haiei ez zitzaielako zaharra irudituko, geroni gurea zaharra iruditzen ez zaigun bezala –aitzitik!
|
|
|
Han egonak ziren beti; imajinatu zuen hodei horiek berberak ikusiko zituztela, esaterako, Platon batek edo Aristoteles batek, guk mundu zaharrekoak jotzen ditugunak; hodei horiek berberek estali zutela euren
|
mundu
zaharra. Gure ustez zaharra, haiei ez zitzaielako zaharra irudituko, geroni gurea zaharra iruditzen ez zaigun bezala –aitzitik!
|
|
2007
|
|
|
bitxienak asmatu ditu, arrazen teoria ez gutxiago bitxiaren oinarri. Lurbira bi parte substantzialetan partitzen da,
|
mundu
zaharra eta berria. Mundu berriak. Amerika?
|
|
|
Mundu berriak. Amerika? bi zati du, iparraren eta hegoaren oposizio arruntaren manifestazio material gisa, geologia sinple bat da516 Bertako populazio primitiboa ere suntsitzen ari da (bere kasa nonbait!), eta
|
mundu
zaharra ari da han eraketa berri bat sortzen. Kontrara, mundu zaharrak unitate dialektiko bat osatzen du.
|
|
|
bi zati du, iparraren eta hegoaren oposizio arruntaren manifestazio material gisa, geologia sinple bat da516 Bertako populazio primitiboa ere suntsitzen ari da (bere kasa nonbait!), eta mundu zaharra ari da han eraketa berri bat sortzen. Kontrara,
|
mundu
zaharrak unitate dialektiko bat osatzen du. Izan ere, Asia eta Afrikaren eta Europaren arteko diferentziak ere ez dira kasualak, izpirituaren (arrazoiaren) materia bilakatze eta manifestatze prozesuari egokitasun guztizkoak baizik:
|
|
|
Arraza kaukasiarraren Europa hau zentzu zabalean ulertu behar dugu. Kontuan eduki behar da, Hegel-en geografia dialektikoan
|
mundu
zaharraren hiru lohadarrak biltzen dituena Mediterraneoa dela; eta beraz hori dela, kontraesan, kontinentalen lotura eta gaindipen gunea:
|
|
|
historiaren filosofoarentzat, kaos iraultzaile/ napoleondarra azkenik gainditzen duen ordena berri hori, iragan historia guztiaren gailur eta etorkizunaren egitamu politiko legez ageri da.
|
Mundu
zaharra suntsitu eta berria definitiboki hasi, Valmy ko guduan ez baina hemen egin da (ez ahaztu artean Europa osoa gerran egon dela). Ordena berriko Estatu horretan iragan guztiaren helburu eta zentzua konplitzen da:
|
|
|
ALAIN: (OFF)
|
Mundu
zaharreko onena hartu, (ON) baina platerak garbigailura. Oreka ezin hobea da hori.
|
|
|
Kant-ek iraultza hasi egin du, ez bukatu. Kant bera, Heine-ren aburuz, berak apurtu duen
|
mundu
zaharrean katigatua gelditu da nolabait, bere buruaren apostata («tragediaren ondoren fartsa etortzen da», Heine-rena da oharkizun hori) 13 Arrazoimen praktikoaren kritikan, izan ere, bigarren Kritikan. Königsbergeko maisuak Jainkoa berriro atera du eszenara, salbazioren bat nondik bait behar duen jende xume noragalduaz gupidatua, Heine ironiarik mingotsenaz burlatzen baitzaio horregatik filosofo zaharrari.
|
|
|
|
Mundu
zahar honi begiratuta
|
|
|
Dokumentuaren ondotik, Iohan Mandabillaren bidaiak erakusten dituen karta bat bada, 1492koa den Martin Belhaimen globoaren kartaren arabera egina den kopia dena. Ohar daiteke
|
Mundu
Zaharra dela bakarrik ikusten. Karta horren bertze eskematizatua den kopia bat egin dut irakurleak bidaiaren urrats nagusiak segi ditzan.
|
|
2008
|
|
|
Hasieran, esate baterako, guztia galtzeko zuela ikusten zuen arren, erantzun izan zion behin edo behin Faustiri, zuhurtasunaren neurria hautsiz, bai, baina ez neurri guztiak. Reginak, izan ere, bazekien nondik irten eta nora iritsi nahi zuen,
|
mundu
zaharretik mundu berrira eta mundu txikitik mundu handira, eta bide hartan barrena nekez desbideratuko zuen ez ezerk ez inork, ez bere burua galtzeraino bederen.
|
|
|
Euskal etnokulturaren testuinguruan hazi eta hezi garen euskaldunok kultura modernoaren zer nolakoak hizkuntza arrotzean barneratu ditugu. Ez da harritzekoa, alde horretatik, euskara
|
mundu
zaharrarekin lotzea eta erdarak mundu berriarekin. Hori horrelaxe gertatu baitzen, eta horrela bizi izan dugu urtetan aurrera samartuok.
|
|
|
–Koadro honek
|
mundu
zaharretik berrirako jauzia azaltzen du, eta baserritarren eta kaletarren arteko kontrasteak areagotu egiten du hiriko neskatilen erotismoa, zehaztu zidan Bakedanok.
|
|
|
Horrela, Ondarroako zubi zaharra eraitsi egin zuten dinamitaz, frankistak bertatik ez igarotzeko. Pintoreek hainbestetan pintatu zuten zubi zahar hura,
|
mundu
zahar baten sinbolo zena, hondoratu egin zuen gerrak.
|
|
|
Bertsio digitala ez da testuaren erreprodukziora mugatzen, osorik maiuskulaz idatzita, espazio eta irudirik gabe, baizik eta film digital gisa aldatzeko aukera ematen du, paragrafoak mugitzeko eta transkripzio grekoa eta itzulpen alemaniarra tartekatzeko aukerarekin, Unibertsitateko Liburutegiak adierazi zuenez. Ulrich Johannes Schneider liburutegiko zuzendariak proiektua aurkeztean adierazi zuenez, Biblia horren “on line” edizioa,
|
munduko
zaharrenetako bat, eta “Codex Vaticanus”, IV. mendekoa, “mundu guztiarentzat eskuragarri” izango da. Konstantin von Tischendorf teologoak Santa Katalina monasterioko paperontzi batean aurkitu zuen “Codex Sinaiticus”, 33,5 zentimetroko zabalera eta 37,5 zentimetroko altuera duena.
|
|
|
Bakoitzak herrialde hori aukeratzeko arrazoiak, bidaiatzeko modua, bertakoekin izandako harremanak eta aurkitutako trabak kontatu zizkigun, baita ikusitako paisaien hainbat argazki erakutsi ere. Gu ere haiekin ibili gara astebetez, arratsalde bakoitzean
|
mundu
zahar honetako kontinente batetik, eta guzti hori Deriotik mugitu gabe. Eskerrik asko gurekin esperientzia hori konpartitu nahi izan duzuen guztiei, nik, behintzat, asko disfrutatu dut eta!
|
|
|
Zentzu horretan, intentzio osoz lotzen ditu Internazionala abesten duten langileen kantua fabrikaren eraistearekin amaiera aldera.
|
Mundu
zaharra erori da. Ez dago malkorik.
|
|
|
Hasieran, esate baterako, guztia galtzeko zuela ikusten zuen arren, erantzun izan zion behin edo behin Faustiri, zuhurtasunaren neurria hautsiz, bai, baina ez neurri guztiak. Reginak, izan ere, bazekien nondik irten eta nora iritsi nahi zuen,
|
mundu
zaharretik mundu berrira eta mundu txikitik mundu handira... eta bide hartan barrena nekez desbideratuko zuen ez ezerk ez inork, ez bere burua galtzeraino bederen.
|
|
2009
|
|
|
Georges Louis Leclerc, Buffongo kondea. 1761ean idatzi zuen Buffonek Mundu Berriko izakiak
|
Mundu
Zaharrekoak baino eskasagoak zirela. Haren esanean, kontinente hartako lurrak ia antzuak ziren, eta animaliak Mundu Zaharrekoak baino txikiagoak eta ahulagoak; izan ere, hango zingira ustelduetako eta eguzkirik gabeko basoetako lurrun kaltegarriek ahuldu egiten zituzten.
|
|
|
1761ean idatzi zuen Buffonek Mundu Berriko izakiak Mundu Zaharrekoak baino eskasagoak zirela. Haren esanean, kontinente hartako lurrak ia antzuak ziren, eta animaliak
|
Mundu
Zaharrekoak baino txikiagoak eta ahulagoak; izan ere, hango zingira ustelduetako eta eguzkirik gabeko basoetako lurrun kaltegarriek ahuldu egiten zituzten. Natiboek ere ez zuten gizontasunik:
|
|
|
Hori esan nahi zuen libre izateak Ernazimentuan. Baina ordena zaharra apurtu eta, mundua burutik nahasturik bera hasi denean eguzkiaren inguruan jirabiran, Ameriketako urre berriek
|
mundu
zaharreko gizarte ordena hankaz gora jarri dutenean, Iparraldeko erlijio berriek eta erlijioen gerrek nahikoa kaos eragin dutela uste denean, hainbeste, askatasunek, ikaratu egin dituzte Gorteetan erregetxoak eta hirietan burgesak, eta mundu zaharrean askatasunaren nekea sentitu da eta berriro ordenaren beharra.
|
|
|
Baina ordena zaharra apurtu eta, mundua burutik nahasturik bera hasi denean eguzkiaren inguruan jirabiran, Ameriketako urre berriek mundu zaharreko gizarte ordena hankaz gora jarri dutenean, Iparraldeko erlijio berriek eta erlijioen gerrek nahikoa kaos eragin dutela uste denean, hainbeste, askatasunek? ikaratu egin dituzte Gorteetan erregetxoak eta hirietan burgesak, eta
|
mundu
zaharrean askatasunaren nekea sentitu da eta berriro ordenaren beharra. Horrela jaio da Modernitatea, Ernazimentuko, kaosaren?
|
|
|
Hala ere, mitoaren eta praktika teknikoaren artean, ez bakarrik ez da liskarrik egon, ezpada teknikak ere bere mitoa izaten zizun (San Martin txiki hala Vulkano).
|
Mundu
zaharrean mitoa eta teknika lagunak izan dira. Agresiboki funditu, zentzuaren unibertsoa?, ia absolutuki nagusi zena ordura arte gizartean, eta haren lekuan, haren aurka zuzen?
|
|
|
Gerra jada ahaztu samartua, mundu intelektuala Alemanian udaberritan zegoen berriro. Apurka apurka zure
|
mundu
zaharra gotik behera doa, seguru asko zeu ohartu gabe. Ikaslagun zenbait protestantea duzu, islamista palestinar eta indonesiarrak, judu errusiar bat (denbora guztian juduei buruz aritzen dena; baina sinagogara doa, behin joan zinen zeu ere berarekin); Berlingo neska bat, jentil perfektua, ideiarik ez zuena erlijioaz, eta galderarik ezustekoenak egiten zituena beti, lagun kuttuna oraintxe ere hainbat urte pasa eta gero.
|
|
|
Eta mundu berri batek bereganatzen zaitu? Urteak geroago, egun batez,
|
mundu
zaharra berriro pizten hasten da, hortxe zure aurrean, eta guztiz bestelakoa bilakatua dago dena.
|
|
|
esan nahi baita lau hitz haiek lau norabide ere izan zitezkeela, etorkizunari aukera guztiak zabaltzen zizkiotenak, Domingok bere buruari zera esan nahiko balio bezala, azken batean: . Bukatu da
|
mundu
zaharra eta eraiki dezadan aurrerantzean berria?; esaldiak, baina bi zati zituen, eta Domingok aise bai aise osa zezakeen zerrenda, lehenengo zatiari zegokionez: bukatu dira disimuluak, bukatu da sarjentu putakumearen antzeko jarrerak zuritzen ibili beharra, bukatu da bulegoko arrainontzia, non arrain bat bezala bizi izan bainintzen, kontuen eta fakturen ur oxigenorik gabean itota?; Domingok, ordea, lanak eta zailtasunak zituen esaldiaren bigarren zatiari lotutako zerrenda osatzeko orduan:
|
|
|
bai, aldiz, mundu hartan barrena ematen zuèn lehen pausoa, mundu berriaren lehen harritzat ere har zitekeena; guztiaz ere, lehen harri hark gehiago zirudien airezkoa harrizkoa baino, lehen pauso hura ere halakoa izan zelako, seguru asko: ez lurretik lurrera emandako pauso sendo eta irmoa, airetik airera emandakoa baizik, nora ezean bezala,
|
mundu
zaharra eta berria amildegi batek bereizten baitzituen, antza, eta lehen pauso hura amildegiko hutsaren gainean eman baitzuen, itxura batean: horregatik sentitu zuen Domingok bertigo hura, eta horregatik nora ezean; mutilak, baina, bere oroimena zuen, bizpahiru segundoren buruan erreakzionatu zuena eta jakinarazi ziona, hura ez zen Domingok gai haiek aintzakotzat hartzen zituèn lehen aldia?
|
|
|
espeziea... Txori nektarjaleok
|
mundu
zaharreko tropikoetako
|
|
|
ez, ni? sentiberarik, erromantizismo estereotipatuaren lekuko ergelik, ez logika eta ez zentzurik
|
mundu
zaharrari eusteko. Mundua birrinduta baldinbadago, eta. Jainkoahilbada?, zergatikjarraitubehardugu gramatikan sinesten? (Gogoeta Nietzsche renada.)
|
|
|
|
Mundu
zaharraren lekuko
|
|
|
Bertsolaritza berpiztu zenean ere, eskolak sortu ziren eta beste adar bat zabaldu. Zabalaren lana, ordea,
|
mundu
zaharrari begirakoa zen. Dena den, zorionez, azken urteetan aitorpen mugarri batzuk izan dira, Lopez Landatxeren arabera.
|
|
|
Batzorde benetan eta kontzienteki misto horrek zaharrek gazteekiko zituzten kezkak. Gazteetan galdua duk euskaldun odola!?, galarazi zituzten eta, bidenabar, Amerikan sortu euskaldunek bakarrik egingo zuten jaiaren porrota ere saihetsi. Laxaltek esan zuenez?
|
Mundu
Zaharreko ereduak behar genituen zaharren artean sinesgarritasuna izatekotan. Nahitaezkoa genuen zaharrak geureganatzea?.
|
|
|
Ez naiz ausartzen hori esatera, baina zer gertatuko litzateke norbaitek deituko balu telesuntsipen zerbitzu batera mundua amaiaraz dezaten eskatzeko? Aitzakia bat da gure ikuspuntua aurkezteko, klima aldaketaz, munduko politikaz, modernotasunaren eta
|
mundu
zaharraren arteko harremanez.
|
|
|
Harizko txotxongiloak, urezkoak, hagatxozkoak, makilazkoak, eskularruzkoak, itzalezkoak. Lurralde urrunetako gerlariak, pailazoak, soldaduak, tigre, elefante eta urdeak,
|
mundu
zaharreko heroi eta antiheroiak, guztiak elkarrekin eraikineko galeria, gela eta apaletan zintzilikatuak. Biltegi handi moduko bat da, ganbera ezkutu eta magikoz betea; Freixasen hitzetan, haurren eta helduen irudimena pizten du eta jokoa sustatzen:
|
|
|
esan nahi baita lau hitz haiek lau norabide ere izan zitezkeela, etorkizunari aukera guztiak zabaltzen zizkiotenak, Domingok bere buruari zera esan nahiko balio bezala, azken batean: " Bukatu da
|
mundu
zaharra eta eraiki dezadan aurrerantzean berria"; esaldiak, baina bi zati zituen, eta Domingok aise bai aise osa zezakeen zerrenda, lehenengo zatiari zegokionez: bukatu dira disimuluak, bukatu da sarjentu putakumearen antzeko jarrerak zuritzen ibili beharra, bukatu da bulegoko arrainontzia, non arrain bat bezala bizi izan bainintzen, kontuen eta fakturen ur oxigenorik gabean itota...; Domingok, ordea, lanak eta zailtasunak zituen esaldiaren bigarren zatiari lotutako zerrenda osatzeko orduan:
|
|
|
zer mundu berriz ari zen, bada?; hasteko, hutsune baten aurrean bezala sentitu baitzen, lehen bizpahiru segundoetan bederen, bertigo ezezagun batek hartuta, mundu hartan pentsatzen zuèn lehen aldia ez zen arren... bai, aldiz, mundu hartan barrena ematen zuèn lehen pausoa, mundu berriaren lehen harritzat ere har zitekeena; guztiaz ere, lehen harri hark gehiago zirudien airezkoa harrizkoa baino, lehen pauso hura ere halakoa izan zelako, seguru asko: ez lurretik lurrera emandako pauso sendo eta irmoa, airetik airera emandakoa baizik, nora ezean bezala,
|
mundu
zaharra eta berria amildegi batek bereizten baitzituen, antza, eta lehen pauso hura amildegiko hutsaren gainean eman baitzuen, itxura batean: horregatik sentitu zuen Domingok bertigo hura, eta horregatik nora ezean; mutilak, baina, bere oroimena zuen, bizpahiru segundoren buruan erreakzionatu zuena eta jakinarazi ziona –hura ez zen Domingok gai haiek aintzakotzat hartzen zituèn lehen aldia– bi irtenbide zituela funtsean:
|
|
2010
|
|
|
Titanikeko autoa deituriko ibilgailua,
|
munduko
zaharrenetarikoa, Espainian berriztatuko dute.
|
|
|
Gerhardek zenbat eta gehiago hitz egin, orduan eta gutxiago sinesten nion. Gerhardenak, izan ere, hots handiko hitz handiak iruditzen zitzaizkidan, erlijiorik gabeko erlijio bati zegozkionak, baina erlijio bati, azken batean, non Leninek Jainkoaren tokia bete baitzezakeen eta Ebertek Luziferrena, eta non traslazio baten bidez esplika baitzitekeen
|
mundu
zaharraren eta berriaren arteko lotura: jatorrizko bekatua kapitalismoa zen, eta onak eta gaiztoak iraultzaileak eta kontrairaultzaileak.
|
|
|
–Bekatua eta zuloa?. Definizio hura, baina, sexuen arteko antzinako beldur baten inguruan egituratua, beharbada,
|
mundu
zaharraren adierazpideetako bat ere bazen, mundu zaharrarekin batera desagertuko zena, teorian bai bederen, mundu zaharra hankaz gora jartzerakoan, bere garaian: garai hartan, baina, ez zen halakorik gertatu, adimenaren ahalaz eta nire ahaleginaren ahaleginaz munduaren zutabeak zartatzen hasi zirenean, guztiak zartatu baitziren, hura izan ezik.
|
|
|
–Bekatua eta zuloa?. Definizio hura, baina, sexuen arteko antzinako beldur baten inguruan egituratua, beharbada, mundu zaharraren adierazpideetako bat ere bazen,
|
mundu
zaharrarekin batera desagertuko zena, teorian bai bederen, mundu zaharra hankaz gora jartzerakoan, bere garaian: garai hartan, baina, ez zen halakorik gertatu, adimenaren ahalaz eta nire ahaleginaren ahaleginaz munduaren zutabeak zartatzen hasi zirenean, guztiak zartatu baitziren, hura izan ezik.
|
|
|
–Bekatua eta zuloa?. Definizio hura, baina, sexuen arteko antzinako beldur baten inguruan egituratua, beharbada, mundu zaharraren adierazpideetako bat ere bazen, mundu zaharrarekin batera desagertuko zena, teorian bai bederen,
|
mundu
zaharra hankaz gora jartzerakoan, bere garaian: garai hartan, baina, ez zen halakorik gertatu, adimenaren ahalaz eta nire ahaleginaren ahaleginaz munduaren zutabeak zartatzen hasi zirenean, guztiak zartatu baitziren, hura izan ezik.
|
|
|
Segidan Pemánek gehituko zuen eguzki arrazaren seme alabak sortzear zirela eta Mendebaldeko
|
mundu
zaharrean Italiako eta Alemaniako buruzagiek Espainiako ikasbide aingerutarra hartuko zutela:
|
|
|
aurrerapenak ohartaraziz. Bere aburuz, sozialismoa eta nazionalismoa bi errotarri ziren, non aurrerapenak antzinako
|
mundu
zaharraren hondar eta abarrak eho eta birrintzen dituen. Kurioski, hemen Jüngerren begiek keinu egiten diote nazionalsozialismoari, sozialismoaren eta nazionalismoaren bateratze germaniarrari, boltxebismo, amerikanismo, sionismo eta koloreko herrien gainetik.
|
|
|
Burgesiaren espiritua beti egon zen pentsamendu liberalari lotuta eta, ondarearen arloan, ekintza dramatikoetan adierazten zen, hala nola monasterioko ordenen desamortizazioetan eta sekularizazioetan. Orobat, bilbotarrak mesfidati izan ziren beti Espainiako hainbat tokitatik etorri ziren langileekiko, bi gertakariak beren
|
mundu
zaharrerako mehatxutzat jotzen baitzituzten. Hortik, bi mutur kontrajarri sortu ziren:
|
|
|
Oso azkarra da eta iraganean izan dugun eskala, non denbora bat behar baitzen Zerbitzariei kodea transmititu aurretik, baita erauzi eta haiekin lan egin ahal izatea”, adierazi zuen Tom Cook-ek, ingeniaria. Ez da ahaztu behar sare sozial hau,
|
munduko
zaharrenak ehun milioi erabiltzaile baino gehiago ditu planeta. … baita Twitter eta Spotify Baita Twitter ere BitTorrent erabiltzen du bere arazoak konpontzeko eskalagarritasuna/ eskariaren hazkunde esponentziala erabiltzaileak, zeinari bizkor erantzun behar baitiote zerbitzariek plataforma, eta, dirudienez, oso emaitza onak.
|
|
|
" Bekatua eta zuloa". Definizio hura, baina, sexuen arteko antzinako beldur baten inguruan egituratua, beharbada,
|
mundu
zaharraren adierazpideetako bat ere bazen, mundu zaharrarekin batera desagertuko zena, teorian bai bederen, mundu zaharra hankaz gora jartzerakoan, bere garaian: garai hartan, baina, ez zen halakorik gertatu, adimenaren ahalaz eta nire ahaleginaren ahaleginaz munduaren zutabeak zartatzen hasi zirenean, guztiak zartatu baitziren, hura izan ezik.
|
|
|
" Bekatua eta zuloa". Definizio hura, baina, sexuen arteko antzinako beldur baten inguruan egituratua, beharbada, mundu zaharraren adierazpideetako bat ere bazen,
|
mundu
zaharrarekin batera desagertuko zena, teorian bai bederen, mundu zaharra hankaz gora jartzerakoan, bere garaian: garai hartan, baina, ez zen halakorik gertatu, adimenaren ahalaz eta nire ahaleginaren ahaleginaz munduaren zutabeak zartatzen hasi zirenean, guztiak zartatu baitziren, hura izan ezik.
|
|
|
" Bekatua eta zuloa". Definizio hura, baina, sexuen arteko antzinako beldur baten inguruan egituratua, beharbada, mundu zaharraren adierazpideetako bat ere bazen, mundu zaharrarekin batera desagertuko zena, teorian bai bederen,
|
mundu
zaharra hankaz gora jartzerakoan, bere garaian: garai hartan, baina, ez zen halakorik gertatu, adimenaren ahalaz eta nire ahaleginaren ahaleginaz munduaren zutabeak zartatzen hasi zirenean, guztiak zartatu baitziren, hura izan ezik.
|
|
|
Gerhardek zenbat eta gehiago hitz egin, orduan eta gutxiago sinesten nion. Gerhardenak, izan ere, hots handiko hitz handiak iruditzen zitzaizkidan, erlijiorik gabeko erlijio bati zegozkionak, baina erlijio bati, azken batean, non Leninek Jainkoaren tokia bete baitzezakeen eta Ebertek Luziferrena, eta non traslazio baten bidez esplika baitzitekeen
|
mundu
zaharraren eta berriaren arteko lotura: jatorrizko bekatua kapitalismoa zen, eta onak eta gaiztoak iraultzaileak eta kontrairaultzaileak.
|
|
|
" marfilezko atetik" burura sartzen zaizkigunen tankerakoa, poetaren esamoldea erabiltzearren.
|
Mundu
zaharra desegiteko zorian zegoen ordurako —1963, 1964— eta Iruainen biltzen zen jende hura bera ere atzenduta zegoen, bere hizkuntza desberdin hura ahazteko zorian. Espuru, gezeta, domentxa, inguma, txoleta, mitxirrika:
|
|
|
Frantzia errepublika da iraultzako printzipioak aplikatzen dituelako. Beraz,
|
mundu
zaharrak komunitatea ezartzen zuelarik norbanakoaren gainetik jendeen libertatea zuen oinarri. Salbu terrorismoa delarik; erran nahi du, beti, terrorismoa gerla asimetrikoa baita.
|
|
|
Iraultza berdea jin delarik, traktoreak erosi dira, arto hibridoa erein, aitzineko gauza guziak utzirik, eta hizkuntza lehenik. Massondo zenari, Lur Berriren sortzaileetarik eta iraultza horren eragile nagusietarik, Irulegiko irratian egin elkarrizketa batean argi zen
|
mundu
zaharrekiko mesprezua: " behiekin ginen, ez ginakien lanean", eta zer harrotasunarekin ateratzen zitzaizkion hitz tekniko frantsesak.
|
|
|
Gramsciren aipu batekin azalduko dizut nola ikusten dudan garai hau:
|
Mundu
zaharra pixkanaka desagertuz doa, eta mundu berria sortzeko borrokan dabil: munstroen garaia da hau.
|
|
2011
|
|
|
Pazifistaren ikuspuntutik, askapen borrokak, edo iraultzak,
|
mundu
zaharra suntsitu eta beste bat berria ekartzea promesten du, baina bortxak ez du besterik egiten, dio A. Huxleyk, zaharra berritu baino.
|
|
|
Huxleyrentzat progreso historikoaren azken helburua elkar maitasuna baita(, progress in charity?), maitasuna nekez irabaz daiteke bortxaz. Bortxazko bitartekoz beti bortxazko
|
mundu
zaharrean geratuko gara.
|
|
|
Bestela esanda, hizkuntz komunitate batek itxurazko etorkizunik eraiki eta oinarrituko badu, bere hizkuntza propioan eraiki behar du egiten duen bizitzaren mundua.
|
Mundu
zaharra ez ezik, mundu berria ere bai. Autodeterminazio linguistikoa behar du, dagokion gizartearen antolamendu guztia, oso osorik, ehuntzeko ahalmena eta eskubidea.
|
|
|
(01:59) Namib basamortua,
|
munduko
zaharrena, elkorra izan da 80
|