|
2000
|
|
|
Hasieran Enbata garaia aipatu duzu.
|
Mundu
haren ezberdinak ote zineten zuek?
|
|
|
Ene
|
mundu
hartan nehork ez zidan nehoiz neskei edo emaztekiei buruzko komentariorik egin, baina, jakin banekien, edo neure gisa imajina nezakeen, zer izan zitekeen puta bat eta zer putetxe bat, zeren eta aitak, konparazione, noiznahi den erraiten baitzien etxeko sehiei —baita Mattini eta bioi ere hainbatetan— ezen ez zuela jauregia putetxe edo burdel bat bihurturik ikusi nahi, bertze nonbait aipa...
|
|
|
Hura ez zen aita aitonak gai hartaz mintzatzen ziren lehen aldia, zeren eta aitak bere ideia propialak baitzituen, kosta ahala kosta aitzina eraman nahi izaiten zituenak; aldiz, negozioen
|
mundu
hartan, aitona Nikolasen jokamolde gero eta koldarragoa eta uzkurragoa zuen bere asmo handinahien trabazko traba eta behaztopa. Eta horregatik zirikatzen zuen hura gero eta gehiago...
|
|
|
Eta, hargatik, Urbiaingo bakardadean
|
mundu
haren falta sumatzen zuelako edo, noiz eta Iruñarat edo Donibane Lohizunerat joaiten baitzen —begi ordeen konpontzeko, liburu batzuen ekartzeko edo Piarres Oihartzabal kapitainarekin egoiteko... edo, baita Pazkoarekin eta Mendekostearekin konplitzeko ere, erraiten zuenean, iduri egiteko, ezen konfesatzera joan behar zuela, nahiz eta gerorat jakin nuen ezen bere konfesione haiek eramaitenago... Nik harekin joan nahi izaiten nuen batzuetan eta erraiten ere nion, baina hark beti ihardesten zidan ezen haiek bidaia tipiak zirela eta nik bidaia handi bat merezi nuela, Pisarat eta Galileoren jaioterrirat lehenik, eta Pariserat gero.
|
|
|
Galdua nengoen, beraz, zeren, hamalau urte nituen arren eta hamabortz egiteko puntuan, lur berriak ziren haiek enetzat, guztiz berriak: filosofia eta erlijionea ikasi nuen jaun Marcelekin, zientzia osaba Joanikotekin... baina nehork ez zidan nehoiz ere aipatu izan neska edo gona konturik; bai, egia da ezen, noiz eta aita eta ama harrapatu bainituen, isilpeko solas hartan, Ubarneko damen kontu harekin, aztoratu eta asaldatu nintzela, baina solas haren entzuteak,
|
mundu
hartarat bulkatu eta harat eraman beharrean, ixtitu eta gibelatu egin ninduen, ezin iguriki nezakeelako deus onik amaren dezepzionea zekarren mundu batetik; bai, egia da, halaber, ezen jaun Marcelek amoriozko kantarik ere kantatzen zigula noizik behin, baina amorio haiek, artean, urrun geratzen eta urrunago gertatzen zitzaizkidan, bertze mundu bateko gorabeherak balira bezala; baina ez, mundu hur...
|
|
|
Galdua nengoen, beraz, zeren, hamalau urte nituen arren eta hamabortz egiteko puntuan, lur berriak ziren haiek enetzat, guztiz berriak: ...eak, mundu hartarat bulkatu eta harat eraman beharrean, ixtitu eta gibelatu egin ninduen, ezin iguriki nezakeelako deus onik amaren dezepzionea zekarren mundu batetik; bai, egia da, halaber, ezen jaun Marcelek amoriozko kantarik ere kantatzen zigula noizik behin, baina amorio haiek, artean, urrun geratzen eta urrunago gertatzen zitzaizkidan, bertze mundu bateko gorabeherak balira bezala; baina ez,
|
mundu
hura ez zen bertze mundu bat, zeren neure baitakoa ere bazen, eta napolitarraren hitzek jarri zidaten agerian.
|
|
|
Zeren huraxe baitzen, gezurra badirudi ere, hamar hamaika urteren buruan soinu hura zinez eta minez aditzen nuen lehen aldia, eta zeren soinu edo kanta bat mila aldiz entzun baitaiteke eta adi, entzun eta aditu ere gabe. Eta zeren, kontu hartaz denaz bezainbatean, halaxe bainengoen ni, bertzalde, ordu arte beltzen
|
mundu
hartarat guztiz hertsirik bizi izan nintzelako eta haien kantek, halatan, azalean baizik ukitu ez nindutelako.
|
|
|
Baina haien mundua eta
|
mundu
haren mugak ere perilean eta etengabeko mehatxupean zeuden, zeren, galdegin nionean Gorukiri zer nolakoak ziren indiarren arteko harremanak, ihardetsi baitzidan ezen beti izan zirela disputak eta borrokak indiar horien eta gorrien artean, baina ez hain handiak nola baitziren azken aldi hartakoak, zeren, gizon zuriak indiar horien lagun egin zirenetik, berretu, emendatu eta areagotu egin baitziren...
|
|
|
Ordea, zientzia orotarik harat, bertze mundu berri hura zegoen, Kolonek aurkitua, eta Antoniori eta bioi deika ari zitzaiguna. Eta,
|
mundu
hura buruan nuela, erran nion:
|
|
|
LIBERTATEA: ...Quirogak erraiten zuen moduan, ezen Mundu Berria berri zela, ez aurkitu berri zutelako, baina guztiz berri zelako bai jendeetan eta bai bertze guztian, halako suertez non beldur handirik gabe segura baitzitekeen ezen jende berri haiek Paradisuan bizi zirela —eta Historiaren urrezko lehen aro hartan, beraz, ez burdinazkoan, nola bizi baikinen gu, geure maliziagatik—, zinez behar baitzuen
|
mundu
hark libreago.
|
|
|
Eta ohetik jaiki eta belauniko paratzen nintzen, aitak erregalatu zidan gurutzearen aitzinean, zeina gure gelako hormatik esekirik baikenuen, otoitz egiteko. Eta, gela barrengo iluntasunean, behatzen nuen anaiaren oherat, eta amets gozotan igartzen nuen hura beti ere, ni hartzen ninduen oinazezko
|
mundu
hartarik kanpoan.
|
|
|
Zeren ni ere ez bainaiz gutiago izan neure bizitzaren mementu batzuetan, nahiz eta ez naizen nehoiz ibili bertzeen bizitza arautzen, nola ibiltzen baitzen aita jauregian, hipokrisia handiz, eta nahiz eta ni ez naizen bertze emazteki batzuekin ibili haietarik bati loturik egon izan naizenean. Eta nor naiz ni aitaren jujatzeko eta kondenatzeko, bertzalde, bere
|
mundu
hartan eta handikien mundu hartan salbuespena ez zenean. Erran nahi baita ezen anitz zirela handikiak —eta egun ere dira— kanporat beha iduri bat emaiten zutenak eta barrendik bertze molde batekoak zirenak, haien araua, emaztekiekin jokatu beharreko jokabideaz denaz bezainbatean, arauen haustea balitz bezala.
|
|
|
Zeren ni ere ez bainaiz gutiago izan neure bizitzaren mementu batzuetan, nahiz eta ez naizen nehoiz ibili bertzeen bizitza arautzen, nola ibiltzen baitzen aita jauregian, hipokrisia handiz, eta nahiz eta ni ez naizen bertze emazteki batzuekin ibili haietarik bati loturik egon izan naizenean. Eta nor naiz ni aitaren jujatzeko eta kondenatzeko, bertzalde, bere mundu hartan eta handikien
|
mundu
hartan salbuespena ez zenean. Erran nahi baita ezen anitz zirela handikiak —eta egun ere dira— kanporat beha iduri bat emaiten zutenak eta barrendik bertze molde batekoak zirenak, haien araua, emaztekiekin jokatu beharreko jokabideaz denaz bezainbatean, arauen haustea balitz bezala.
|
|
|
Hark hala erraiten zuen, eta uste dut ezen, oroitzen dudan neurrian, arrazoin zuela. Baina, Pedro Huizi hala moduzko pintorea bazen ere,
|
mundu
hura bertatik ezagutzen ez zuen ni bezalako gazte batendako ezin ikusgarriagoa izaiten zen haren pintzelaren mugimenduei jarraikitzea, noiz eta, marrazkiaren ondotik, pintatzen hasten baitzen, pinturak paletan nahasten eta bir nahasten zituela, kolore egokiaren bila beti ere, hemen argiago, han ilunago. Eta, pinturen bidez koadro haiek eta mundu haiek sortzen zituela, jainko tipi bat iduritzen zitzaidan Pedro, zeren halakoak baitziren enetzat, funtsean, bere artelan haiek, Jainko Handiaren kreazioaren metafora.
|
|
|
Ai, nola jarri zitzaidan bihotza taupaka, eta nola sentitu nituen bihotzean mila igel haiek, bata bertzearen gibeletik jauzika...! Zeren eta ene bihotza ezagutzen ez nuèn mundu eme urtsu haren egarri baitzen, eta igel guztiek nahi zuten
|
mundu
hartan murgildu, lehorretik uretarat jauzi eginik... Eta orain igel batek egiten zuen jauzi eta orain bertze batek, eta haien jauziak gero eta handiagoak egin ziren, eta, halako batean, zorabiatzerat nindoala iduritu zitzaidan...
|
|
|
—Ongi eginen duk, eta ongi etorria izanen haiz, bisita egin diezadaanean. Eta hoa, bai, Piarres Oihartzabal kapitainarenganat, zeren eta ez baitut
|
munduan
hura bezain gizon librerik ezagutzen. Eta begiak zabal zabalik ditik, harat eta honat beha, eta haren kontseiluek ez diate kalterik eginen...
|
|
|
Ai, nola izan nintekeen hain sinple eta inozent...! ...remanez ari zelarik, konparazione— egia ez ote zen, zeren eta hura ez baitzen emazteki menditik edo basotik jaitsi berria, ez arrunta eta ez zakarra, bere moduetan eta maneretan; aitzitik, dotorea eta eleganta zen, zibiltasunaren arauak ezagutzen zituena, hitz errazekoa, aho xuri eta ele ederra; eta kontent zirudien bere ofizio hartan, bertzalde, zeren eta, galdegin nionean zoriontsua ote zen
|
mundu
hartan, halaxe ihardetsi baitzidan: " Bai, mon petit.
|
|
|
Eta handik gutirat osaba Joanikoten hitzak oroitu nituen, noiz eta aditzerat eman bainion ezen Urbiaindik alde egiteko asmoa nuela, Piarres Oihartzabal kapitainarekin itsasoratzeko, erraiten zidala: "... hoa, bai, Piarres Oihartzabal kapitainarenganat, zeren eta ez baitut
|
munduan
hura bezain gizon librerik ezagutzen. Eta begiak zabal zabalik ditik, harat eta honat beha, eta haren kontseiluek ere ez diate kalterik eginen..." Eta nola ohartu nintzen ezen hartan ere arrazoin zuela osabak, eta nola ulertu nuen, halatan, ezen maisutzat eta kontseilaritzat hartu behar nuela kapitaina, zeren eta nik ere begiak zabaldu nahi bainituen harat eta honat eta zeren ezin jaio baitzitekeen bizi berri baterat bere behakoa zabaltzen zuena baizen...!
|
|
2002
|
|
|
euskaldunen beldur atabikoena. Eta zamatxo hori nola gainditu ezin erabakirik aurkituko ziren maiz, kontrastez betea azalduko zitzaien
|
mundu
hartan, auzune aberats eta txiroetatik barna, Islamaren berezitasunez inguraturik, labirinto moduko merkatuetan, dromedarioekin konpondu ezinik, turistentzako «oasietan»...
|
|
|
Adarra jotzen ari zitzaiola ere pentsatu zuen behin edo behin. Adiskidea bera ari zela istorio osoa asmatzen, eta ez zegoela
|
munduan
hark aipatzen zuen erako izaki aldrebesik, halako itxura eduki zezakeen emakumerik.
|
|
|
sanjuandarren aldeko bezain oriotarren aurkako. Baina
|
mundu
hura, txikia zen arren, bere berea zuen. Eta kolokan edo zalantzan jartzen zionari, purrustadaren batekin erantzuten zion.
|
|
2003
|
|
|
Betiko baserri
|
mundu
hura desagertzen ari zaigu, eta harekin batera, bere kultura. Eta antzinako herrien, eta zehazki euskaldunen, kolorearen mundua behar bezala ulertzeko, iraganean murgildu beharra dago eta aurreiritziak baztertu.
|
|
|
Zaragozakoa ongi eraman nuen arren, herrimina sentitzen nuen.
|
Mundu
hura arrotza zitzaidan. Donostian euskara ikasten jarraituko nuen, talde batean edo bestean integratuko nintzen, beharbada ordurako sumatu egiten nuen konpromiso politikoa ere.
|
|
|
Mutil koskorra nintzen eta handitan bidaiaria izango nintzela erabakita neukan, mundua zeharkatuko nuela. Ametsetako
|
mundu
hartan eroso sentitzen nintzen eta amona Sara nirekin eramango nuela pentsatzen nuen, hark irakatsi zizkidalako eskolan inoiz ikasi ez nituen gauzak. Amona Sarak sekula abandonatuko ez ninduela banekielako.
|
|
|
Dokumentua emango nion.
|
Munduan
haren beste kopia bat libre edo ibil zedin.
|
|
2004
|
|
|
Hegoaldea Iparraldean ezagutu nuen lehenik.
|
Mundu
hura gauekoa zen nolabait, klandestinitatea, bilkurak eta bertze. Kontrabandoaren segidako zerbait zen, nahita ez.
|
|
|
Bederatzi urterekin jaitsi zinen lehen aldiz menditik mundura, Errenteriara. Nolakoa zen beste
|
mundu
hura?
|
|
|
Egia esan,
|
mundu
hura ere ez zen niretzako egina. Ni han beste mundu batekoa nintzen.
|
|
|
Hasieran pentsatu nuen amore emanen nuela, Lantzaren nahiari men eginen niola eta Haren mundu lanbrotsuan behin betiko geldituko nintzela preso.
|
Mundu
hartan menpeko eta nagusi izanen nintzen aldi berean, esklabo eta ugazaba.
|
|
|
Ez hartan, ordea. Ez
|
mundu
hartan.
|
|
|
etxea, supazterra, haritza, lurra, laboraria, ama... Haur garaiko irudiak, oroitzapenak eta sentipenak idatzi askoren iturri izan ditu, eta iraganaldi urrun hartara itzultzen da sarritan, betirako galdu eta berreskuratuko ez duen
|
mundu
hura mitifikatuz eta idealizatuz. Manexen hainbat idatzik paradisu galdu baten nostalgia iradokitzen digute; paradisu bat zeinean poetak tarteka bizi duen errealitatearen ondoezatik, bortizkeriatik eta saminetik ihes eginez babesa aurkitzen duen.
|
|
|
Usandizagak, guk ordu arte Bizkarroker deitutako gizonak, bizia galduko zuen, eta Antiaju Berdek preso eramango Genoveva. Behiok, berriz, behi argiok behintzat bai, konprenitu egingo genuen
|
mundu
hartan bete izandako lekua.
|
|
|
Altua goapoa zen, zerbait animalia zuen, basa nahi bada; Ikek zioenari arreta paraturik, nabarmen ageri zen munduan ongi kokaturik zegoela, eta Carlosek behin esandakoa etorri zitzaion burura: "
|
Mundua
haren neurrira egina dagoela ematen du harakinak", izan ere, akordatzen baitzen Carlosen lagunetako bat harakina zela, txantxa ere egina baitzuten harakinen erotikotasunari buruz. Hura behar zuen harakina, munduaren aurrean egoki kokaturikoa.
|
|
2005
|
|
|
Lanean buru belarri murgilduta ebilen
|
mundu
haretan beste inor ez balego lez, lanaren errekinak, horrexek, eutsiko baleutse legez gorputzeko beharrizan ezagun zein oharkabeei. Bairudian, baita, zenbaki konbinaketek batzuetan baeukiela euki zerbait berezirik eta erakargarririk euren sakonean eta orduan euron sekretua deserraintzeari ekiten eutsan Annik.
|
|
|
Eta, nola Emilik atsegin baitzuen bere
|
mundu
hura, bere jantziak eta bere trapuak, alegia?, Teresa zirikatzen zuen behin eta berriro:
|
|
|
Eta, nola, kausaren? alde zernahi egiteko prest baitzegoen, horrela sartu zen
|
mundu
hartan amona Kontxi, eta horrela sortu zuen handik urte erdira bere web orria: –www.komunista.com?.
|
|
|
Miren Etxebeste zen, Kixmiren bizilaguna. Oso neska gaztea izan arren, primeran mugitzen zen
|
mundu
hartan. Atzetik bere mutila, handikote arraro bat, ilea urri eta betaurreko borobilak; Rankxerox eta Lubna pertsonaien igual igualak ziren:
|
|
|
Hainbeste erakartzen ninduen, ezen egunero pasarteren bat irakurri behar izaten bainuen, bai eskolan, bai etxean. Buruz nekien hasiera ospetsua; liburu hura irakurtzean, Kixoteren etxean bizi nintzen, harekin eta Santxorekin irteten nintzen okerrak zuzentzera, erroten besoetatik zintzilik jartzen nintzen, bentan afaltzen nuen, irribarre egiten nion Dultzinea pottokari...
|
mundu
hartan bizi nintzen, protagonista nintzen, eta, han sarturik, dasta gozo bat igotzen zitzaidan sabelean gora, urdailean barrena, bihotzetik ahoraino. Eta zoriontsu nintzen.
|
|
|
Inork ez zizun iritzi hori burutik kenduko, ez. Horregatik ez zenuen desiratzen izadi
|
mundu
hartako beste izaki txiki eta arrunt bat izatea baizik. Denboraldi baterako bederen.
|
|
|
Fuel biltegien ondoko etxekoandrea leiho guztiak zabaltzen ari zen gelak goizeko freskotasunean haizeberritzeko, beha gelditzen zitzaizkien eskolara zihoazen umeak elkarri ahapeka, pausoa arintzen zuen aldiro beata laukoteak ondotik urrunduz. Gezurra zirudien hilabete lehenago ibaiertz hura betea egona harriz adarrez gurdiz bizikleta okerrez zazpi etxetarik ekarritako altzariz zakur hanpatuz marmitaz sasiz bahez teilaz aulkiz telegrafo postez auto irauliz lokatzak estalitako gorpuz, gezurra zirudien uholdea egon izana inoiz bazter hartan, gezurra zirudien gerlak zanpatu izana
|
mundu
hura, pentsatu zuen Bittorrek.
|
|
|
|
Mundu
hura kaka zaharra zela jakitea, belarria bihotzean jartzen zidan neska batekin dantzatu izana... naturak erabakitako arauen meneko iruditu zitzaizkidan anarterainokoak, begiak zabal murgiltzea edo eztulik egin gabe erretzea beste. Geu ginen handik goiti aroak abiatuko genituenak," Asmoa gure esku" idatzi nuen.
|
|
2006
|
|
|
Benetan harritu ebana untxiak eukan priesea izan zan. Danak eukien prisa
|
mundu
haretan. Ordua eskatu eta arin baten murgildu zan pozuan.
|
|
|
Dena oso garbi zegoen.
|
Mundu
hartan oso erraza zen erabakiak hartzea. Batez ere erabaki mingarriak.
|
|
|
Ezin nuen bizitza imajinatu etxetik, hiritik kanpo. Zer egin zezakeen ni bezalako mutil gazte batek mila pusketatan lehertzeko zorian zegoen
|
mundu
hartan. Baina hirian geldituta, baldanagoa ikusten nuen nire egoera.
|
|
|
Ahalegin metodologiko bat egin beharra azpimarratu nahi da: epikaren mundu aurreklasikoa doitasunez ulertu ahal izateko guk geuk gerturatu behar dugu ikuspegi zaharrera6;
|
mundu
hura gurera gerturatzen saiatzeak gure mundua ulertzeko bidean jar gaitzake, agian, baina ez dugu ukituko ezagutu nahi genuena.
|
|
|
urrezko ilea, aurpegi distiratsua, urrezko oinak, urrezko orrazia erabili ohi dute, eta abar; urrezkoak dira heroiak lortu behar dituen objektuak: urrezko adatsa, urrezko ahate lumak, urrezko adar edo buztana; urrezkoak, orobat,
|
mundu
hartara iragateko baliabideak: urrezko zaldiak, urrezko txalupa edo hegaz doan urrezko gurdia.
|
|
|
Genero epikoak erakutsiko du mundu heroikoarekin loturarik estuena, baina garai arkaikoan epikarekin batera garatu zen genero lirikoak ere eman dezake
|
mundu
haren berri, maiz pertsonalagoa eta, beraz, modernoagoa den arren:
|
|
2007
|
|
|
grebak edo lur okupazioak egin dituztenetan, aukera izan dute behin baino gehiagotan bere aldarte gaiztoa ezagutzeko. Iloba ilehoria, halere, etxaldera eraman izan du aldiro, Garzia jaunaren absentziak aprobetxatuz noski, ez baitzen
|
munduan
hari kontra egiten ausartuko zenik. Halakoetan, antzarak, untxiak eta beste ikusteaz gainera, artzakurrekin jostetan ibiltzeko abagunea izan du.
|
|
2008
|
|
|
hots, esaldi kate distiratsu edo ateraldi zorrotz, birao lotsagabe edo bertso hunkigarri; esan nahi baita, hamar urte zituenerako, euskarak eta euskarak bakarrik antolatuak behar zituela Beñardok burmuinak, non baitzeutzan adimen irudimenen izatea eta funtzionamendua ahalbidetzen zituztèn nerbio zirkuituak eta bestelako azpiegiturak. Beñardoren neuronak elebakarrak ziren ezinbestean, halakorik esaterik bada?, hamar urtetan garatu eta osatutakoak mila estimuluren eraginpean, gelditzen ez den makina baita garuna, baita lotan dagoenean ere; Beñardok, ondorioz, euskararenak eta euskararenak bakarrik zituen burmuinetako bide sare haiek, begiz ikusten zuèn mundua ulertzera zeramatenak, baita bere egitera ere, mundua bere eginez egiten zuen munduak, aldi berean, bere?, ahoan artikulatutako hotsen bidez, esaldi kate distiratsu edo ateraldi zorrotz bat bitarteko, birao lotsagabe edo bertso hunkigarri bat, oztopo handirik gabe. Gaztelaniarenak, aldiz, bide itsuak ziren Beñardorentzat, ulerkaiztasunaren horman bukatzen zirenak; Beñardok bazekien, bai,
|
mundu
haren berri, bazekien bazegoela gutxienez?, baina harresi batek inguratua zuen, eta ez zuen harresi hura baizik ikusten; gaztelaniaren jabe ez zèn heinean mundu itxi bat zen honek eskaintzen ziona: mundua ere ez zen, egia esan, mundua beti baita mundua esateko gai den hizkuntzarena, eta Beñardo ez baitzen hizkuntza arrotz hartan mundua esateko gai; ez zèn lurra zen gaztelaniarena, berak ere. Beñardok?
|
|
|
bazekizkien artzain xelebrearen bertso batzuk, osaba izebek irakatsiak, eta, haren ildotik, hura alboan irudikatu eta hark jarritako bertsoei era batean zein bestean erantzuten zien. Eta, denboraren joanean, neurri neurrikoa zuelako edo,
|
mundu
hartara egin zen: hainbeste egin zen mundu hartara, mundu hura, emana zetorkiona, alde batetik, baina etengabe sortuz zihoana, bestetik, bertso eta amets bakoitzean?, non garai hartakoak izan baitziren Beñardoren baitan errotu eta gorpuztutako irrikarik irrikatsuenak:
|
|
|
Eta, denboraren joanean, neurri neurrikoa zuelako edo, mundu hartara egin zen: hainbeste egin zen mundu hartara?
|
mundu
hura, emana zetorkiona, alde batetik, baina etengabe sortuz zihoana, bestetik, bertso eta amets bakoitzean?, non garai hartakoak izan baitziren Beñardoren baitan errotu eta gorpuztutako irrikarik irrikatsuenak: lehenengoa, bertsolari ezaguna izateko irrika izan zen, eta bigarrena, artzaintzatik nola edo hala, lan eginez, bai, baina lanak ito gabe?. Jainkoak ongi esan zigun kopetaren izerdiaz irabazi behar genuela eguneroko ogia, baina kopeta buruan dago, ez eskuetan eta ez oinetan?
|
|
|
Markes jaunarekin arazo haiek izan zituenetik, dena dela, markesa andereak ez zuen festa haietan pentsatu ere beharrik, norekin dantzatuko zuen berak, bada, markes jaunarekin ezin bazuen??, nahiz eta, pentsatu ere, pentsatu beharra zuen hartan aldian behin, markes jaunaren aurkako halako erresumin bat nagusitzen zitzaiola, hain zen markes jauna dantzari bikaina eta hain memento onak pasarazi zizkion berari, markesa andereari! Erori zen, baina,
|
mundu
hura, markes jaunaren benetako damuak bakarrik berreraiki zezakeena, berreraikitzekotan, eta joan ziren balsaren joan etorri airezkoetan lotutako gorputzak bakoitza bere aldetik. Zer axola zitzaion hura, ordea, markesa andereari, egoerari aurre egiteko Ama Birjinaren aldekotasuna bazuen?
|
|
|
ondorioz, munduan bizi zen eta munduak bizi zuen, kontzientzi arazo handirik gabe. Eta bere
|
mundu
hartan, jakina, soinekoak eta festak maite zituen. Haren mariazaletasunean sakonduz gero, baina, beste arrazoi bat ere aurki daiteke, apika, haren jokabidearen naturaltasuna esplika dezakeena.
|
|
|
Kontua ez baita, menturaz, Beñardok atsegin zuela bertsoa eta Honoratok latina, baizik eta bata nor sentitzen zela bertsoaren munduan eta bestea latinarenean. Esan nahi baita Beñardok atsegin hartzen zuela, bai, bertsoaren munduan, baina
|
mundu
hartan nor zelako edo nor izan zitekeelako, lehenik eta behin, eta Honoratok berdin, latinarenean. Jar al dezake, bada, inork zalantzan Beñardok latinera joko zuela, baldin eta latinerako erraztasunik izan balu eta bertsorako ez, eta Honoratok bertsoaren mundura, bertsorako erraztasunik izan balu eta latinerako ez?
|
|
|
Nataliari eta Natividadi ez zitzaien flamenkoaren
|
mundu
hura inondik ere arrotz egiten, ikuskizun bat edo beste ikusi izan baitzuten gurasoekin batera, bai Andaluzian eta bai Madrilgo bizpahiru kafetegitan ere; aitak berak ere, gainera, noiznahi entonatzen zuen tonadillaren bat, hortz artean betiere, kantari txarra zelako; ikuskizun hura, ordea, hain ongi programatua eta hain artista bikainekin, etxeko giro ezin gozagarriagoan, beste gauza bat izan ze... hango kantak, dantzak, gitarra soinuak eta txalo jotzeak?!
|
|
|
Gaztetan elizkoia izan zen, ez zen, haatik, inoiz santujale izan, bai arauzale?, langile porrokatua izan zen, zentzuduna izan zen, erotasun puntu bat ere bazuen, egia esan, amets baten aitzakian Dobaingo lantegira joateko!?, norabide bakarreko gizona zen, Eliza, etxea eta fabrika, hiru kontzeptu, hiru soka bezala, txirikorda berean? ipartzat zituena; Nazario Orberen
|
mundu
hartan, baina, emakumeak, emeak, ez zuen artean bere tokia hartu, beste kasu bat zen amarena eta izeba Ursularena, zeinek Nazariorentzat emetasun babeslearen ikur behar baitzuten?, eta ez neskak eta emakumeak ikusten ez zituelako, jakina, jaialdi hartan ere ongi zuzentzen zituen begiak gorputz eme lirainetara, begirada iheskor bezain desioz beteetan?, baizik eta hura bigarren mailako kontutzat zuelako, iradoki ere, iradoki zion behin batean izeba Ursulak, jakin min hutsez edo, Nazariok hogeita hamar urte bete zituenean doi, ea ez zuen familia bat osatzeko asmorik, eta Nazariok:
|
|
|
Jakina, Pio Barojarentzat aitaren kultur giro hark ez zuen jadanik inongo erakarmenik. Mespretxatu ere egiten zuen umorea eta aldarte ona baizik nagusi ez zuen kultur giro hura, maila artistiko apal batean konforme bizi zen fuerismoaren aurreko eta garaiko euskal
|
mundu
hura. Euskal Erria aldizkariak joera ezberdinetako jendea bere ingurura biltzen asmatu zuen, hala tradizionalistak nola errepublikazaleak, hau da, karlistak eta liberalak, geroztik inoiz gertatuko ez zen harreman maila sustatuz gainera.
|
|
|
Hastapenetik hasi, baina gogo beroz barneratu zen
|
mundu
hartan Chiara gaztea. Latinezko klasikoak irakurri zituen, Ovidio eta Tazito, Katulo eta Zizeron, baina batez ere hizkuntza erromantzean sortzen zena:
|
|
|
ondorioz, munduan bizi zen eta munduak bizi zuen, kontzientzi arazo handirik gabe. Eta bere
|
mundu
hartan, jakina, soinekoak eta festak maite zituen. Haren mariazaletasunean sakonduz gero, baina, beste arrazoi bat ere aurki daiteke, apika, haren jokabidearen naturaltasuna esplika dezakeena.
|
|
|
hots, esaldi kate distiratsu edo ateraldi zorrotz, birao lotsagabe edo bertso hunkigarri; esan nahi baita, hamar urte zituenerako, euskarak eta euskarak bakarrik antolatuak behar zituela Beñardok burmuinak, non baitzeutzan adimen irudimenen izatea eta funtzionamendua ahalbidetzen zituztèn nerbio zirkuituak eta bestelako azpiegiturak –Beñardoren neuronak elebakarrak ziren ezinbestean, halakorik esaterik bada–, hamar urtetan garatu eta osatutakoak mila estimuluren eraginpean, gelditzen ez den makina baita garuna, baita lotan dagoenean ere; Beñardok, ondorioz, euskararenak eta euskararenak bakarrik zituen burmuinetako bide sare haiek, begiz ikusten zuèn mundua ulertzera zeramatenak, baita bere egitera ere –mundua bere eginez egiten zuen munduak, aldi berean, bere–, ahoan artikulatutako hotsen bidez, esaldi kate distiratsu edo ateraldi zorrotz bat bitarteko, birao lotsagabe edo bertso hunkigarri bat, oztopo handirik gabe. Gaztelaniarenak, aldiz, bide itsuak ziren Beñardorentzat, ulerkaiztasunaren horman bukatzen zirenak; Beñardok bazekien, bai,
|
mundu
haren berri –bazekien bazegoela gutxienez–, baina harresi batek inguratua zuen, eta ez zuen harresi hura baizik ikusten; gaztelaniaren jabe ez zèn heinean mundu itxi bat zen honek eskaintzen ziona: mundua ere ez zen, egia esan, mundua beti baita mundua esateko gai den hizkuntzarena, eta Beñardo ez baitzen hizkuntza arrotz hartan mundua esateko gai; ez zèn lurra zen gaztelaniarena, berak ere –Beñardok– bere baitan eraiki zezakeena, bai, baina ordura arte eraiki nahi izan ez zuena, beharrik ere ez; jakin minak –Nazariok eta Honoratok bazutenak– bultza zezakeen lur hura eraikitzera, baina bazituen aurreragoko baldintzapen psikologikoak, itxuraz:
|
|
|
Nola ez zen, baina, jokoz kanpo egongo, baldin eta hura emakumeekin harremanetan jartzen zèn lehen aldietakoa bazen? Gaztetan elizkoia izan zen –ez zen, haatik, inoiz santujale izan, bai arauzale–, langile porrokatua izan zen, zentzuduna izan zen –erotasun puntu bat ere bazuen, egia esan, amets baten aitzakian Dobaingo lantegira joateko! –, norabide bakarreko gizona zen, Eliza, etxea eta fabrika –hiru kontzeptu, hiru soka bezala, txirikorda berean– ipartzat zituena; Nazario Orberen
|
mundu
hartan, baina, emakumeak –emeak– ez zuen artean bere tokia hartu –beste kasu bat zen amarena eta izeba Ursularena, zeinek Nazariorentzat emetasun babeslearen ikur behar baitzuten–, eta ez neskak eta emakumeak ikusten ez zituelako, jakina –jaialdi hartan ere ongi zuzentzen zituen begiak gorputz eme lirainetara, begirada iheskor bezain desioz beteetan–, baizik eta hura... " Fabrika sendotu behar dugu lehendabizi, gero gerokoak...", baita izebak erantzun ere:
|
|
|
bazekizkien artzain xelebrearen bertso batzuk, osaba izebek irakatsiak, eta, haren ildotik, hura alboan irudikatu eta hark jarritako bertsoei era batean zein bestean erantzuten zien. Eta, denboraren joanean, neurri neurrikoa zuelako edo,
|
mundu
hartara egin zen: hainbeste egin zen mundu hartara –mundu hura, emana zetorkiona, alde batetik, baina etengabe sortuz zihoana, bestetik, bertso eta amets bakoitzean–, non garai hartakoak izan baitziren Beñardoren baitan errotu eta gorpuztutako irrikarik irrikatsuenak:
|
|
|
Markes jaunarekin arazo haiek izan zituenetik, dena dela, markesa andereak ez zuen festa haietan pentsatu ere beharrik –norekin dantzatuko zuen berak, bada, markes jaunarekin ezin bazuen? –, nahiz eta, pentsatu ere, pentsatu beharra zuen hartan aldian behin, markes jaunaren aurkako halako erresumin bat nagusitzen zitzaiola, hain zen markes jauna dantzari bikaina eta hain memento onak pasarazi zizkion berari, markesa andereari! Erori zen, baina,
|
mundu
hura, markes jaunaren benetako damuak bakarrik berreraiki zezakeena, berreraikitzekotan, eta joan ziren balsaren joan etorri airezkoetan lotutako gorputzak bakoitza bere aldetik... Zer axola zitzaion hura, ordea, markesa andereari, egoerari aurre egiteko Ama Birjinaren aldekotasuna bazuen?
|
|
|
Kontua ez baita, menturaz, Beñardok atsegin zuela bertsoa eta Honoratok latina, baizik eta bata nor sentitzen zela bertsoaren munduan eta bestea latinarenean. Esan nahi baita Beñardok atsegin hartzen zuela, bai, bertsoaren munduan, baina
|
mundu
hartan nor zelako edo nor izan zitekeelako, lehenik eta behin, eta Honoratok berdin, latinarenean. Jar al dezake, bada, inork zalantzan Beñardok latinera joko zuela, baldin eta latinerako erraztasunik izan balu eta bertsorako ez, eta Honoratok bertsoaren mundura, bertsorako erraztasunik izan balu eta latinerako ez?
|
|
|
Nataliari eta Natividadi ez zitzaien flamenkoaren
|
mundu
hura inondik ere arrotz egiten, ikuskizun bat edo beste ikusi izan baitzuten gurasoekin batera, bai Andaluzian eta bai Madrilgo bizpahiru kafetegitan ere; aitak berak ere, gainera, noiznahi entonatzen zuen tonadillaren bat, hortz artean betiere, kantari txarra zelako; ikuskizun hura, ordea, hain ongi programatua eta hain artista bikainekin, etxeko giro ezin gozagarriagoan, beste gauza bat izan ze... hango kantak, dantzak, gitarra soinuak eta txalo jotzeak...!
|
|
2009
|
|
|
Ba, Milton Friedman. Eta liburuan azaltzen zaigu azken 30 urteotan muturreko liberalismo ekonomikoa nola zabaldu duten
|
munduan
haren ikasle sutsuek The Chicago Boys shock traumatikoen bidez! Normalean jendeak inola ere onartuko ez lituzkeen neurriak, shock egoerak herrien gogoa eta nortasuna zeharo ahulduta uzten dituzten horiek baliatuz ezartzen dira.
|
|
|
Baina espainoltxo asko jarraitzen zuen artean poeta frantziskotar gazteak, Seminarioko ikuspide fueristarekin, edo karlistarekin, Erroman, topiko patriotikoak harilkatzen. Eguzkia zeruan erregea da eta
|
munduan
hark maite duen erregina Espainia maiestate zoragarrikoa: Jainkoak berari eman dio munduko zeptroa; bere bidean eguzkiak inoiz ez du, su poder vasto y profundo?
|
|
|
begi zuri goratu haiek, bere sakrifizioa aldez aurretik onartzen duen bildots batenak iduri? halako eran, non bai baitzirudien ezen Gabino bere birika eskaintzen ari zitzaiola munduari?
|
mundu
hartan toki berezi batean behar zuten gurasoek, anai arrebek eta lagunek, Felipek batez ere?, munduak arnasa har zezan, mundu egilearen aintza gogoan?
|
|
|
zabalik behar zuen: Feliperen osabak, adibidez, lur bat agindu ziezaiokeen, non harriak mintzatu eta patatak printzesa sorginduak izan baitzitezkeen, eta Gabino lur hura bere egiten ahaleginduko zen ziurrenik, baita harri eta patata bildumak osatzen ere, oina
|
mundu
hartan pausatu ahala; Feliperen osabak, baina, mapen lurra agintzen zion, eta mutila mapen amaraunean harrapaturik gelditu zen:
|
|
|
atsegin zuen amona Ursula, atsegin zituen mendiak eta basoak, atsegin baserriak eta artaldeak? eta atsegin, halaber,
|
mundu
hari musika jartzen ziotèn gizonak: txistulariak; egun batean, gainera, musika hark sorginduta bezala sentitu zen; arratsalde batean izan zen, txistularien saio batean, hiru txistulari ari ziren, bakoitza bere txistu danbolinekin?, herriko plaza nagusian, Gabino oholtzara igo eta haiei begira jarri zenean, edonoren arreta pizteko moduan, ohi zuen bezala, begiak arranpalo.
|
|
|
–Baina zu ere hemen al zeunden, Gabino? Ongi etorri, aspaldiko!?; Gabino, beraz, ez zen ia ezer besteen munduan, baina ia ezer ez zelako zen, hain zuzen ere,
|
mundu
hartan norbait, eta isila zelako zuen haren hitzak, zorrotza bezain zehatza izan zitekeenak, aldian behin, pisua; horregatik, beharbada, Teofilo Mariak ez zion Gabinori esplikaziorik eskatu, ez harekin haserretu, gorrotoaren argudioa ere ez baitzuen erabilgarri, bere anaia hura gorrotatzen ez zuenez; egoera hartan, porrotaren sentipena behar zuen Teofilo Mariak beste ezeren gainetik; eta, hala ere, porrot hura porrotagoa izan zitekeen, erabateko porrota?
|
|
|
zitzaion, bosdun txiki hura ate nagusitzat zuena; artean, baina, nekez izenda zezakeen Gabinok mundu berri inmaterial hura, zenbat pisatzen zuten, bada, tintaz idatzitako poemako laurogeita hamahiru letra haiek, gehi puntu batek, gehi koma batek, gehi puntu eta koma batek?? eta nekez identifikatu poesiaren munduarekin, sorgin bat ote zuen atezain
|
mundu
hark, zeren sorginkeriatik ere zerbait behar baitzuen??, nahiz eta gauza ziurra zen poemaren irakurraldian Gabinok poesia bizi izan zuela, zer besterik zen, poemaren irakurketak eragin ziòn zirrara??, poesiak Gabino bizi izan zuen bezala; Gabino, beraz, mundu hura izenda zezaketèn izen orotatik harat, sentipen batzuk izan zituela baieztatzeko moduan egon zitekeen, era nahasian agertu zitzaizkio... eta esperientziaren beraren nondik norakoak laburbiltzen zituena?
|
|
|
zitzaion, bosdun txiki hura ate nagusitzat zuena; artean, baina, nekez izenda zezakeen Gabinok mundu berri inmaterial hura, zenbat pisatzen zuten, bada, tintaz idatzitako poemako laurogeita hamahiru letra haiek, gehi puntu batek, gehi koma batek, gehi puntu eta koma batek?? eta nekez identifikatu poesiaren munduarekin, sorgin bat ote zuen atezain mundu hark, zeren sorginkeriatik ere zerbait behar baitzuen??, nahiz eta gauza ziurra zen poemaren irakurraldian Gabinok poesia bizi izan zuela, zer besterik zen, poemaren irakurketak eragin ziòn zirrara??, poesiak Gabino bizi izan zuen bezala; Gabino, beraz,
|
mundu
hura izenda zezaketèn izen orotatik harat, sentipen batzuk izan zituela baieztatzeko moduan egon zitekeen, era nahasian agertu zitzaizkionak, hain ziren haiek antzemanezinak, itxura batean, eta hain atzemanezinak, aldi berean; edo, sentipen poetikoen definizio poetikoan, zera baiezta daiteke, beharbada, esperientzia poetikoak aroma bat utzi ziola Gabinori azkenean airean, zein lore misteriotsuri... eta esperientziaren beraren nondik norakoak laburbiltzen zituena?
|
|
|
Berdin gertatzen zen etxera gonbidaturen bat etorri eta zezen eta toreroei buruzko eztabaidaren bat gertatzen zenean: halakoak, hipikan lagun egin zuèn teniente koronel batekin izaten zituen batez ere, hark belmontistatzat baitzuen bere burua eta Nazariok gallistatzat, hura Juan Belmonteren aldekoa eta Joselitoren aldekoa Nazario; Domingok, jakin bazekien arren zer ziren muleta eta kapotea, banderillak eta ezpata, ez zuen artean zezenketarik ikusi, ez
|
mundu
hartarako zaletasun berezirik erakutsi, baina, haietako eztabaida baten ondotik, Domingo belmontista sutsua sentitu zen?. Ez dakit nola izan zen, baina halaxe sentitu nintzen bat batean, esaten zuen gertaera hartaz mintzatzen zenean?, seguru zegoen hartaz?
|
|
|
bukatu dira disimuluak, bukatu da sarjentu putakumearen antzeko jarrerak zuritzen ibili beharra, bukatu da bulegoko arrainontzia, non arrain bat bezala bizi izan bainintzen, kontuen eta fakturen ur oxigenorik gabean itota?; Domingok, ordea, lanak eta zailtasunak zituen esaldiaren bigarren zatiari lotutako zerrenda osatzeko orduan: zer mundu berriz ari zen, bada?; hasteko, hutsune baten aurrean bezala sentitu baitzen, lehen bizpahiru segundoetan bederen, bertigo ezezagun batek hartuta,
|
mundu
hartan pentsatzen zuèn lehen aldia ez zen arren, bai, aldiz, mundu hartan barrena ematen zuèn lehen pausoa, mundu berriaren lehen harritzat ere har zitekeena; guztiaz ere, lehen harri hark gehiago zirudien airezkoa harrizkoa baino, lehen pauso hura ere halakoa izan zelako, seguru asko:
|
|
|
bai mahaia argitzen zuèn kriseilua; bai afariaren xehetasunak, jan zituztèn hiru oilasko erreak, eta edan zituztèn garagardoak, hauek neurriz, ezohiko bilera hartan bizarduna baitzen gehien agintzen zuena, afaria eta afalondokoak berak ordaintzeko asmoa zuenez gero, eta apostoluak, anarkista egin zenean ere Kristo miresteari utzi ez zionak, bere iritzi partikularrak baitzituen puntu hari buruz: . Kristok ardoa edaten zuen, baina ez zen inoiz mozkortu??; eta bai afaltiarrek elkarri egindako aieruak eta iradokizunak ere, afalondoko tratu eta negozioen ingurukoak, zeinetaz Domingok ezer gutxi esan baitzezakeen,
|
mundu
hura ezagutzen ez zuen neurrian nekez jakin baitzezakeen mundu hura arautzen/ desarautzen zuèn hizkera, hara sartzeko aukera zabal ziezaiokeena; Domingok bazuen, baina, hura baino kezka larriagorik, afari osoan ezin kendu izan baitzuen burutik ideia bat, obsesio bat, obsesio guztiak bezala joan orduko etortzen zitzaiona, etorrera bakoitzean burura indartsuago itsasteko, argi eta garbi ikusten ba... –Oilaskoak jan ditugu, eta orain oilandak falta:
|
|
|
bai mahaia argitzen zuèn kriseilua; bai afariaren xehetasunak, jan zituztèn hiru oilasko erreak, eta edan zituztèn garagardoak, hauek neurriz, ezohiko bilera hartan bizarduna baitzen gehien agintzen zuena, afaria eta afalondokoak berak ordaintzeko asmoa zuenez gero, eta apostoluak, anarkista egin zenean ere Kristo miresteari utzi ez zionak, bere iritzi partikularrak baitzituen puntu hari buruz: . Kristok ardoa edaten zuen, baina ez zen inoiz mozkortu??; eta bai afaltiarrek elkarri egindako aieruak eta iradokizunak ere, afalondoko tratu eta negozioen ingurukoak, zeinetaz Domingok ezer gutxi esan baitzezakeen, mundu hura ezagutzen ez zuen neurrian nekez jakin baitzezakeen
|
mundu
hura arautzen/ desarautzen zuèn hizkera, hara sartzeko aukera zabal ziezaiokeena; Domingok bazuen, baina, hura baino kezka larriagorik, afari osoan ezin kendu izan baitzuen burutik ideia bat, obsesio bat, obsesio guztiak bezala joan orduko etortzen zitzaiona, etorrera bakoitzean burura indartsuago itsasteko, argi eta garbi ikusten baitzuen, afalorduko entretenigarrien ondotik bakarrik geratuko z... –Oilaskoak jan ditugu, eta orain oilandak falta:
|
|
|
Domingok luzaroan gogoratuko zituen, bai, handik aurrerakoak ere: zer zen, bada, emakumearen beste
|
mundu
hura, berearekin zerikusirik ez zuèn munduaren beste erdia baino, bere gabezia guztiak osatzen zituena, eskumotza zela ahantzarazteraino?; zer Brigitteren bularrak, bizi arnasaren esne iturriak baino?; zer haren azala, gauak egunari eskainitako eguzki beltz ezinezkoa baino?; zer haren sabeleko lautadak, eskuko hatzen pasealekurik atseginena baino?; zer tximista eta lurrikara haiek, plazeraren ga...
|
|
|
zerbait helezina, ezin irudika zitekeena, inola ere, irudi antropomorfiko baten bidez; atsegin zuen matematika, nola gozatzen zuen logika matematikoaren zehaztasunarekin, pieza bakoitza bere lekuan, bizitzan ez bezala!? eta atsegin zuen xakea, logikaren mugimendua eta mugimenduaren logika batzen zituen jokoa zen neurrian; arrazoiaren
|
mundu
haren kontrastean, baina, bihotzarenak bihotza zuen zentro, orain erritmikoki orain arritmikoki mugi zitekeena, deserosotasuna eta ezegonkortasuna noiznahi sortuz, aski baitzuen bihotzak, antza, azkartze edo moteltze ezohiko bat, desfase soil bat, beraz, lekuan zeudèn piezak lekutik erauzi eta lekuz kanpo uzteko, oreka gutxieneko baten jabe zena desorekaren ur arreetan murgilaraziz:
|
|
|
(43: 03) Baina zuziek argiztatutako lurpeko
|
mundu
hartan
|
|
|
Egunkaria sortu aurretik euskal gizartean eztabaida zabala eman zen, Uriaren arabera: Euskararen mundua txikia da, baina
|
mundu
hartako denok hartu genuen parte. Hori frogatzeko, eta proiektua ETArena zela gezurtatzeko, 1983an Argia-k argitaratu zuen urtekaria erakusteko eskatu zuen Elosuak.
|
|
|
bukatu dira disimuluak, bukatu da sarjentu putakumearen antzeko jarrerak zuritzen ibili beharra, bukatu da bulegoko arrainontzia, non arrain bat bezala bizi izan bainintzen, kontuen eta fakturen ur oxigenorik gabean itota...; Domingok, ordea, lanak eta zailtasunak zituen esaldiaren bigarren zatiari lotutako zerrenda osatzeko orduan: zer mundu berriz ari zen, bada?; hasteko, hutsune baten aurrean bezala sentitu baitzen, lehen bizpahiru segundoetan bederen, bertigo ezezagun batek hartuta,
|
mundu
hartan pentsatzen zuèn lehen aldia ez zen arren... bai, aldiz, mundu hartan barrena ematen zuèn lehen pausoa, mundu berriaren lehen harritzat ere har zitekeena; guztiaz ere, lehen harri hark gehiago zirudien airezkoa harrizkoa baino, lehen pauso hura ere halakoa izan zelako, seguru asko: ez lurretik lurrera emandako pauso sendo eta irmoa, airetik airera emandakoa baizik, nora ezean bezala, mundu zaharra eta berria amildegi batek bereizten baitzituen, antza, eta lehen pauso hura amildegiko hutsaren gainean eman baitzuen, itxura batean:
|
|
|
bai mahaia argitzen zuèn kriseilua; bai afariaren xehetasunak –jan zituztèn hiru oilasko erreak, eta edan zituztèn garagardoak, hauek neurriz, ezohiko bilera hartan bizarduna baitzen gehien agintzen zuena, afaria eta afalondokoak berak ordaintzeko asmoa zuenez gero, eta apostoluak, anarkista egin zenean ere Kristo miresteari utzi ez zionak, bere iritzi partikularrak baitzituen puntu hari buruz: " Kristok ardoa edaten zuen, baina ez zen inoiz mozkortu" –; eta bai afaltiarrek elkarri egindako aieruak eta iradokizunak ere, afalondoko tratu eta negozioen ingurukoak, zeinetaz Domingok ezer gutxi esan baitzezakeen,
|
mundu
hura ezagutzen ez zuen neurrian nekez jakin baitzezakeen mundu hura arautzen/ desarautzen zuèn hizkera, hara sartzeko aukera zabal ziezaiokeena; Domingok bazuen, baina, hura baino kezka larriagorik, afari osoan ezin kendu izan baitzuen burutik ideia bat, obsesio bat, obsesio guztiak bezala joan orduko etortzen zitzaiona, etorrera bakoitzean burura indartsuago itsasteko, argi eta garbi ikusten ba... " Oilaskoak jan ditugu, eta orain oilandak falta:
|
|
|
bai mahaia argitzen zuèn kriseilua; bai afariaren xehetasunak –jan zituztèn hiru oilasko erreak, eta edan zituztèn garagardoak, hauek neurriz, ezohiko bilera hartan bizarduna baitzen gehien agintzen zuena, afaria eta afalondokoak berak ordaintzeko asmoa zuenez gero, eta apostoluak, anarkista egin zenean ere Kristo miresteari utzi ez zionak, bere iritzi partikularrak baitzituen puntu hari buruz: " Kristok ardoa edaten zuen, baina ez zen inoiz mozkortu" –; eta bai afaltiarrek elkarri egindako aieruak eta iradokizunak ere, afalondoko tratu eta negozioen ingurukoak, zeinetaz Domingok ezer gutxi esan baitzezakeen, mundu hura ezagutzen ez zuen neurrian nekez jakin baitzezakeen
|
mundu
hura arautzen/ desarautzen zuèn hizkera, hara sartzeko aukera zabal ziezaiokeena; Domingok bazuen, baina, hura baino kezka larriagorik, afari osoan ezin kendu izan baitzuen burutik ideia bat, obsesio bat, obsesio guztiak bezala joan orduko etortzen zitzaiona, etorrera bakoitzean burura indartsuago itsasteko, argi eta garbi ikusten baitzuen, afalorduko entretenigarrien ondotik bakarrik geratuko z... " Oilaskoak jan ditugu, eta orain oilandak falta:
|
|
|
Domingok luzaroan gogoratuko zituen, bai, handik aurrerakoak ere: zer zen, bada, emakumearen beste
|
mundu
hura, berearekin zerikusirik ez zuèn munduaren beste erdia baino, bere gabezia guztiak osatzen zituena, eskumotza zela ahantzarazteraino?; zer Brigitteren bularrak, bizi arnasaren esne iturriak baino?; zer haren azala, gauak egunari eskainitako eguzki beltz ezinezkoa baino?; zer haren sabeleko lautadak, eskuko hatzen pasealekurik atseginena baino?; zer tximista eta lurrikara haiek, plazeraren ga...
|
|
|
" Baina zu ere hemen al zeunden, Gabino? Ongi etorri, aspaldiko!"; Gabino, beraz, ez zen ia ezer besteen munduan, baina ia ezer ez zelako zen, hain zuzen ere,
|
mundu
hartan norbait, eta isila zelako zuen haren hitzak –zorrotza bezain zehatza izan zitekeenak, aldian behin– pisua; horregatik, beharbada, Teofilo Mariak ez zion Gabinori esplikaziorik eskatu, ez harekin haserretu, gorrotoaren argudioa ere ez baitzuen erabilgarri, bere anaia hura gorrotatzen ez zuenez; egoera hartan, porrotaren sentipena behar zuen Teofilo Mariak beste ezeren gainetik; et...
|
|
|
...undu bat zabaldu –agertu– zitzaion, bosdun txiki hura ate nagusitzat zuena; artean, baina, nekez izenda zezakeen Gabinok mundu berri inmaterial hura –zenbat pisatzen zuten, bada, tintaz idatzitako poemako laurogeita hamahiru letra haiek, gehi puntu batek, gehi koma batek, gehi puntu eta koma batek? – eta nekez identifikatu poesiaren munduarekin –sorgin bat ote zuen atezain
|
mundu
hark, zeren sorginkeriatik ere zerbait behar baitzuen? –, nahiz eta gauza ziurra zen poemaren irakurraldian Gabinok poesia bizi izan zuela –zer besterik zen, poemaren irakurketak eragin ziòn zirrara? –, poesiak Gabino bizi izan zuen bezala; Gabino, beraz, mundu hura izenda zezaketèn izen orotatik harat, sentipen batzuk izan zituela baieztatzeko moduan egon zitekeen, era nahasian ... hitzen lehen inpaktuan, adibidez
|
|
|
...ma batek, gehi puntu eta koma batek? – eta nekez identifikatu poesiaren munduarekin –sorgin bat ote zuen atezain mundu hark, zeren sorginkeriatik ere zerbait behar baitzuen? –, nahiz eta gauza ziurra zen poemaren irakurraldian Gabinok poesia bizi izan zuela –zer besterik zen, poemaren irakurketak eragin ziòn zirrara? –, poesiak Gabino bizi izan zuen bezala; Gabino, beraz,
|
mundu
hura izenda zezaketèn izen orotatik harat, sentipen batzuk izan zituela baieztatzeko moduan egon zitekeen, era nahasian agertu zitzaizkionak, hain ziren haiek antzemanezinak, itxura batean, eta hain atzemanezinak, aldi berean; edo, sentipen poetikoen definizio poetikoan, zera baiezta daiteke, beharbada, esperientzia poetikoak aroma bat utzi ziola Gabinori azkenean airean, zein lore misteriotsuri... hitzen lehen inpaktuan, adibidez
|
|
|
gertaldi haiek, baina –bihotzaren nora ezeko ibilaldi haiek, beraz–, ez zioten hartutako erabakia baizik berresten, buruaren bidea hobestera zeramana, bihotzarena bazter utzita; atsegin zuen Aristotelesen mundua –ikastetxean urtebete lehenago ikasteari ekin ziona–, eta atsegin zuen Aristotelesen Jainkoa, halako zerbait behar baitzuen Hark, jainkorik izatekotan: zerbait helezina, ezin irudika zitekeena, inola ere, irudi antropomorfiko baten bidez; atsegin zuen matematika –nola gozatzen zuen logika matematikoaren zehaztasunarekin, pieza bakoitza bere lekuan, bizitzan ez bezala! – eta atsegin zuen xakea, logikaren mugimendua eta mugimenduaren logika batzen zituen jokoa zen neurrian; arrazoiaren
|
mundu
haren kontrastean, baina, bihotzarenak bihotza zuen zentro, orain erritmikoki orain arritmikoki mugi zitekeena, deserosotasuna eta ezegonkortasuna noiznahi sortuz, aski baitzuen bihotzak, antza, azkartze edo moteltze ezohiko bat –desfase soil bat, beraz– lekuan zeudèn piezak lekutik erauzi eta lekuz kanpo uzteko, oreka gutxieneko baten jabe zena desorekaren ur arreetan murgilaraziz:... hobe zuen, bai, bihotzaren lur mugikorretan sartu baino lehen bertatik alde egitea, lurrak irentsia bukatu nahi ez bazuen bederen; bazuen, gainera, nora erretiratu, xakearen piezak maisuki mugitzen zituenean sentitzen baitzen nor:
|
|
|
Feliperen osabak sutsu hitz egiten zion Gabinori, bai, eta Gabino adi adi zegokion, ahoa zabalik eta begiak ere zabalik, mundu berri haren atarian; Gabinok, egia esan, bisitarien berri jakin ondoren eta bisita gelako txistu saioa entzun ondoren –Feliperekiko errudun usteak txistuaren hotsetan urtu zitzaizkion, apika, nolabaiteko hegaldiaren eta kontzientzia zabaltzearen esperientzia bereganatuz–, Feliperen osabak eskain ziezaiokeèn zernahitara –baita mundurik ezinezkoenera ere– zabalik behar zuen: Feliperen osabak, adibidez, lur bat agindu ziezaiokeen, non harriak mintzatu eta patatak printzesa sorginduak izan baitzitezkeen, eta Gabino lur hura bere egiten ahaleginduko zen ziurrenik, baita harri eta patata bildumak osatzen ere, oina
|
mundu
hartan pausatu ahala; Feliperen osabak, baina, mapen lurra agintzen zion, eta mutila mapen amaraunean harrapaturik gelditu zen:
|
|
|
Gabinok, izan ere, atsegin zituen orbetarrek oporretan aitaren herrian egiten zituztèn egunak: atsegin zuen amona Ursula, atsegin zituen mendiak eta basoak, atsegin baserriak eta artaldeak... eta atsegin, halaber,
|
mundu
hari musika jartzen ziotèn gizonak: txistulariak; egun batean, gainera, musika hark sorginduta bezala sentitu zen; arratsalde batean izan zen, txistularien saio batean –hiru txistulari ari ziren, bakoitza bere txistu danbolinekin–, herriko plaza nagusian, Gabino oholtzara igo eta haiei begira jarri zenean, edonoren arreta pizteko moduan, ohi zuen bezala, begiak arranpalo.
|
|
|
Berdin gertatzen zen etxera gonbidaturen bat etorri eta zezen eta toreroei buruzko eztabaidaren bat gertatzen zenean: halakoak, hipikan lagun egin zuèn teniente koronel batekin izaten zituen batez ere, hark belmontistatzat baitzuen bere burua eta Nazariok gallistatzat, hura Juan Belmonteren aldekoa eta Joselitoren aldekoa Nazario; Domingok, jakin bazekien arren zer ziren muleta eta kapotea, banderillak eta ezpata, ez zuen artean zezenketarik ikusi, ez
|
mundu
hartarako zaletasun berezirik erakutsi, baina, haietako eztabaida baten ondotik, Domingo belmontista sutsua sentitu zen –" Ez dakit nola izan zen, baina halaxe sentitu nintzen bat batean" esaten zuen gertaera hartaz mintzatzen zenean–, seguru zegoen hartaz... eta are gehiago: hurrengo egunetan jertse gorria muletatzat hartu, makila ezpatatzat, eta halaxe ibili zen, toreroa izan nahi zuela eta toreroa izan nahi zuela, Juan Belmonte bezalakoa... harik eta aitak esan zion arte:
|
|
|
Akidura uneetan, bere akidura ez baitzen soilik psikikoa, baizik eta arimaraino bereraino sartzen zitzaiola irudi baitzuen, laudorioek baino ez zuten sosegatzen. Onespen hitz haiek babesa ziren berarentzat, segurtasuna, errealitate bakarra itxura hutseko
|
mundu
hartan. Kasinotik ateratzean neska bat zetorkion atzetik, gaueko jantzian eta makillajea aurpegian behera isuria.
|
|
|
Guztiek bilatzen zuten Gangesen iturriekin bat egitea, hala gorputzez nola espirituz, eraberritu nahirik norberaren betegintzarrearen behin eta berrizko hasiera, amaierarik ez duen etengabeko iniziazio gisa, ura iturritik etengabe jaiotzen den antzera, edo betegintzarreari berari ere uko eginez, mugarik gabeko hutsa, etengabe hutsetik hasiz, etengabe itzuliz jatorri garbi eta agortezinera.
|
Mundu
hartakoa zen Anandaren aita, halako giroan umotua, eta huraxe erakutsi nahi izan zien hala semeari nola dizipuluei. Anandak Sarari eskaini zion aitagandik jasotako altxorra, eta horrexek zabaldu zion neskari gogamena, eta Anandarekin batu aurretik amestu ere ez zezakeen mundu berri bat erakutsi.
|
|
|
Nolanahi ere: joan zen
|
mundu
hura, mundu hartako hitz, esapide, formula eta aberastasun asko galdu ditugu (hizkuntza guztiek bezala, bestalde). Eta galtzeko bidean zegoen hitz asko berreskuratu badugu ere, tartean, laratza?, ez dute jatorrizko esanahirik.
|
|
|
Nolanahi ere: joan zen mundu hura,
|
mundu
hartako hitz, esapide, formula eta aberastasun asko galdu ditugu (hizkuntza guztiek bezala, bestalde). Eta galtzeko bidean zegoen hitz asko berreskuratu badugu ere, tartean, laratza?, ez dute jatorrizko esanahirik.
|
|
|
Iluntzean, Bitiñe aurrean, harri batean jarrita pentsatzen egon zen. Oroit zen denbora haietaz, zeintan
|
mundu
hura Luzia gazteak bizi izan baitzuen...
|
|
2010
|
|
|
nik ez baitakit amaren gurasoek alaba umetan estutu ote zuten, edo berezko estutasun bat ote zuen barruan, auskalo zer konplexuk edo beste zerk eraginda, ezinegon bat sortu ziona; gero, berak bere begiez ikusten zuèn mundu txikia, jaioterria? ...eta bere beste gaitz guztien zergatitzat hartu, eta egoera horrek, jakina, kanpora bultzatu zuen, kanpora egiteko izan zuèn lehenengo aukeran, Madrilera, Villalbako markes jaun andereen etxera; amak, beharbada, modu inkontziente batean sentitzen zuen hura guztia hasieran, baita modu kontziente batean gero ere, herrira etortzen zirèn markes jaun andereen mundu ustez handiarekin topo egin zuenean;
|
mundu
hura, inoiz amestutako handitasunaren eguzkiak argitua, mundu txiki batean jaio baitzen, bai, baina mundu zabala ere hantxe baitzuen, pauso batera baino ez, udako oporrak pasatzera etortzen zirèn handikien etxean, harik eta, egun batean, pauso hura ematea erabaki eta mundu zabalera jaio zen arte.
|
|
|
Helenak eskuz idatzitako karta bat zen, bai, baina norbaitek behartua eta norbaitek diktatua, hori bururatu zitzaidan lehenengo gauza, eta, hala ere, sor eta lor gelditu nintzen; eta min egin zidan; batez ere, azkeneko parteak; egia da inoiz ere pasatu izan zitzaidala burutik Helenak beste helburu batzuk ere izan zitzakeela, maila sozialean gora egiteko erabil nintzakeen, adibidez, edo tuberkuloso batenganako errukiz mozorrotutako maitasuna izan zitekeen berea, hau hura baino okerrago?, baina hain nengoen itsututa nire eredu erromantikoarekin, denborarekin ikasi dut, Zapiain estimatuarekin batez ere, baditugula defentsa mekanismo batzuk, ziurtasun psikologikoarekin lotuta daudenak eta aurrera bultzatzen gaituztenak, baina ez iragana zalantzan jarriz, iraganari inoiz baino gotorrago eutsiz baizik??, non alde batera uzten bainituen galdera amarrutsuak, inkontzientearen paperontzira botata; sinetsia nengoen gurea amodio erromantiko desinteresatuaren bikaintasunarekin lotuta zegoela, eta desinteresak eta bikaintasunak zuritzen ninduten; poeta baten bidetik nindoan, jainkoen bidetik, beraz?, eta jainkoen bideak egiten ninduen jainkozko? egiten gintuen Helena eta biok jainkozko; non geratzen zen, baina, jainkoen
|
mundu
hura?; eredu erromantikoaren ikuspegitik bestelako jarrera espero bainezakeen Helenarengandik: uko egin ziezaiokeen karta idazteari, esate baterako, edo parte bati gutxienez, azken parteari:
|
|
|
|
Mundu
harekin konparatuta, beste sendotasun bat zuten matematikek. Nola gozatzen nuen matematiketako klaseetan!
|