|
2000
|
|
|
50eko hamarkadan hasi ziren, eta gaur egun munduko akuikultura produkzioaren% 80ren jabe dira. Asia barruan Txina dugu bereziki aipagarri, bertan biltzen baita
|
mundu
osoko produkzioaren% 60 Txinak izandako garapena balio komertzial urriko arrain kontinentalak hazten diharduen hainbat familia ustiapen txikiri zor zaio.
|
|
|
Herrialde pobreen kanpo zorraren aurkako borroka nazioartean zabaldurik dago jadanik. Une honetan,
|
mundu
osoko 53 herrialdetan daude honelako kanpainak, hiritar guztiak arazo larri honetaz jabearazteko eta tokian tokiko gobernuak zorra deusezta dezaten bultzatzeko. Herrialde hauen artean, dagoeneko, 17 milioi sinadura bilduak dira ekimen honen alde, eta horri Espainiako Estatuan bildu diren milioi bat sinadura inguru gehitu behar zaizkio.
|
|
|
Hitz gutxitan esanda, oraingo demografia joerarekin jarraituz gero, Espainiako Estatuak 2050 urtean
|
mundu
osoko biztanleria zaharrena izango du, eta batez besteko adina 54 urtekoa izango da. 12 milioi etorkin ditu gaur egun biztanleria aktiboaren eta pasiboaren artean dugun proportzioarekin jarraitu ahal izateko.
|
|
|
Euskal Herriko hiriak
|
mundu
osoko besteek bezala hasiak dira kotxeak sortutako arazoak aztertzen eta hauei irtenbideak bilatzen. Kopuruen ikuspegitik aztertu dugu hemen arazoa:
|
|
|
Baina ez dago irtenbiderik. Siderurgiaren
|
mundu
osoko krisialdiak eta merkatarien Europak ez dio irtenbiderik uzten AHVri. Azkenik, Felipe Gonzalezen Gobernu" sozialista" da, 1985 bitartean, aurrekaririk gabeko birmoldaketari aurre egin diona.
|
|
|
Bertako seme den J. Sergio del Campok lan honetan adierazten duenez, lau mende baino gehiagotan organo jarduera erabat azpimarragarria garatu zen Otxandioko Santa Mañe parrokian, eta horrek ageri agerian uzten du Otxandiok bizi izan duen musika giro aparta. Jose Etxebarria fraidearen etorrera (fraide honek organoari egindako berrikuntzak
|
mundu
osoko organo zaleen esker ona jaso zuten) eta Santiago Herdoizaren bidez Otxandion martxan jarri zen organo tailerra, horren adibide baino ez dira. Harrituko al da, bada, inor, Arostegitarrak bezalako organojole ospetsuak otxandiotarrak izateaz?
|
|
|
" Helburua Euskal Herrian burutuko diren zinema estreinaldi guztien berri zabala ematea da, filmaketei buruzko erreportajeak, izarrekin elkarrizketak...". Horiez gain,
|
mundu
osoko errodajea eta filmen gaineko albisteek zein izarren bizitzazko zurrumurru eta istorioek ere beraien lekua izango dute programa berrian.
|
|
|
Magdeburg-en (Alemania) ekainean izan zen batzarrean hauteskundeak egin eta ni aukeratu ninduten. Batzorde Ejekutiboko 18 pertsona aukeratzeko
|
mundu
osoko 34 hautagai zeuden. Boto gehienak jaso nituen eta gero batzorde barruko karguen aukeraketa egin zen, baina, nire abantaila ikusita, idazkaritzarako beste hautagairik ez zen izan.
|
|
|
Gero eta berdinagoak gara: hogei abesti dira, adibidebat jartzearren,
|
mundu
osoko irrati eta diskoteketan gehien entzuten direnak, berdinMexikon, Hego Korean edo Bidarrain. Eta berdintasun hori oso urrun erabakitzeneta kudeatzen da.
|
|
|
Argi dagoenez, gaindituriko teoriak ez dira bat batean desagertzen; pixkanakaahitzen dira. Hori dela-eta,
|
mundu
osoko unibertsitateetan oraindik irakasten da ezenmonetak balioa daukala, ondasun errealek daukaten antzera. Irakaspen hori erabaterratua da.
|
|
|
Lehen despatxoen bitartez eta orain konputagailuen terminalez, irratilariek azken uneko albisteak kausitzen dituzte. Informazio agentzien zerbitzua eguneko 24 orduetan dabil eta
|
mundu
osoko edozein herritatiko albiste unitateak jartzen ditu eskura.
|
|
|
34 Ez da nehoiz izan enperadorerik
|
mundu
osoko jaun izan denik.
|
|
|
Adobe Acrobat Reader programa erabiliz bere azala PDF formatuan ikusteko aukera ematen du; hau da, paperean agertzen den bezalaxe. " Viajes on line" izenburupean
|
mundu
osoko herrialdeen zerrenda luze bat eskaintzen du tokian tokiko ezaugarri nagusienak azaltzen dituelarik. Nabigatzaileak leku bat aukeratzen du eta lotura hipertestualaren bitartez bertako informazio grafiko eta testuala lortzen du.
|
|
|
Erredakzioko lagunez oroitu nintzen. Han izango ziren, ez oso urruti gu geunden lekutik, 32 bat kilometrora, aterpean,
|
mundu
osoko albisteak eta argazkiak jasotzen, gai interesgarriei buruzko informazioa eta iritziak biltzen, jakitun eta adituen ahotik eta eskutik. Ez zekiten, ordea, Lauaxeta auto stop egiten ari zela, euripean, Goizuetatik Hernanira joateko.
|
|
|
Aspaldidanik nintzen ni, izan ere, federik eta ilusiorik gabeko kazetaria. Egunkarietako erredakzioetan, baita indar ekonomiko eskasenekoetan ere, etengabe jasotzen dituzte kazetariek
|
mundu
osoko berriak eta irudiak, milaka eta milaka egunero. Horietako asko eta asko artxibatuta geratzen dira, nahi denean eskuragai.
|
|
|
Miguel Sánchez Ostizen La gran ilusión nobelako pertsonaia bati iruditzen zaio heltzen zaigun oro" bigarren eskukoa" dela, ezagutzen dugun oro azaletik baino ez dugula ezagutzen, inoiz ezeren benetako muinera heldu gabe. Pertsonaia haren irudipena indartu egiten du, dudarik gabe, eguna egunkari baten erredakzio barruan emateak, etengabe
|
mundu
osoko berriak eta irudiak jasotzen. Nazka nazka eginda nengoen teletipoen, telefotoen eta Interneten erraztasun beldurgarri eta tiraniko hartaz, eta nazka nazka eginda iritzi emaile eta intelektualen jardunaz ere, albisteen interpretazio eta iritzi emailetza automatiko eta sistematikoaz.
|
|
2001
|
|
|
Baina horrez gain guk adierazpen askatasuna defendatu dugu eta hori ez dute aintzat hartu epaian. Badakite hau mundu osoan eskandalu bat dela, ez delako hemen gelditu eta
|
mundu
osoko atxikimenduak jaso ditugulako. Idazleak, zinemagileak, euskal egunkariak... asko inplikatu ziren.
|
|
|
Bi hauen parean Arabako Armagintza Museoa (historiaurretik XX. menderainoko
|
mundu
osoko armak) eta euren alboan, Augusti gaztelu jauregian Arabako Arte Ederren Museoa (XIV. eta XX. mende bitarteko margo eta eskultura interesgarriak ikusgai, eta baita numismatika gela bat ere) bisita ditzakegu. Zabalik daude biak asteartetik ostiralera 10:00: 00 eta 16:00: 30ak bitartean; larunbat eta jaiegunetan, berriz, 11:00etatik 14:00etara.
|
|
|
Museo honek Felix Alfaro Fournierrek 1916tik bildu, mundu guztian zehar erosi eta hainbat pertsonek emandako karta bilduma biltzen du, munduko garrantzitsuena alegia. Garai askotako eta
|
mundu
osoko kartak ditugu ikusgai, bitxikeri askoren artean. Zabalik dago asteartetik ostiralera 10:00: 00 eta 16:00: 30ak artean; larunbatean 10:00: 00 eta igande jaiegunetan 11:00: 00ak artean.
|
|
|
Bi jarrera kontrajarri hauek Nazio Batuetaraino iritsi ziren, eta
|
mundu
osoko moratoria baterako deialdia egin zuten. Europako Batasunak berak ere Arautegi bat ezarri zuen 1992an, eta" 2,5 kilometrotik gorako bolantak erabiltzea galarazi zuen".
|
|
|
Horretaz jabetzeko nahikoa da beren datuei begiratzea: munduko biztanleen %21ak
|
mundu
osoko Barne Produktu Gordinaren %79a ekoizten eta kontsumitzen du; aldiz, garapenean sartzen ari diren herrialdeek, munduko biztanleen %80a izanik, gainerako %21a besterik ez dute bereganatzen. Munduko biztanleen herena baino gehiago erabateko txirotasunean bizi da, egunean 200 pezeta (8 libera) eskas izanik bizitzeko.
|
|
|
Batez ere, etorkizun hurbilean, nahiz erdi mailan edo luzera begira, sortzen dituen zalantzengatik.
|
Mundu
osoko burtsak, dagoeneko moteltze ekonomikoan sarturik zeudenak, dar dar egin eta amildu egin ziren. Handiena eta garrantzitsuena, Wall Streetekoa, bertan behera geratu zen inolako jarduerarik gabe zenbait egunetarako, eta handik lau egunera ireki zuenean, beherako joerarekin jarraitu zuen, nahiz eta beherako joera saihestu nahian Administrazioek likidezia sartu zuten, banku zentralek interes tasak jaitsi zituzten eta inbertsiogileen abertzaletasunari ere dei egin zitzaion.
|
|
|
Berehalakoan, Ipar Amerikako hegazkin enpresek milaka langile kanporatzeari ekin zioten, eta gainerako herrialdeetakoak ere erasanda gertatu ziren
|
mundu
osoko hiritarrek, Manhattaneko Dorre Bikien eta Pentagonoaren aurkako erasoa telebistan zuzenean ikusi ondoren, jasandako ondorio psikologikoagatik. Aldi berean, petrolioaren prezioak ere ikaragarri gora egin zuen, nahiz eta gero prezioek orekatzeko joera hartu.
|
|
|
Aldi berean, petrolioaren prezioak ere ikaragarri gora egin zuen, nahiz eta gero prezioek orekatzeko joera hartu. Nolanahi ere,
|
mundu
osoko krisialdi politiko honen ondorio ekonomikoak epe ertain edo luzera begira aztertu dira. Zein izango da ekonomiaren bilakaera mundu osoan, orokorrean, eta Euskal Herrian zehazki?
|
|
|
Tira, dena den kokoriko txiza egitearena ongi egon behar da. Txantxak alde batera utzita, deitoragarriena esaldiari darion goitasunezko sentimendu kolonialista da, ez dakigu
|
mundu
osoko biztanle guztiek komuna, dutxa beroa eta kalefakzio zentrala dutelako uste inuxenteak eraginda, edo eta klase fineko bati behe mailako arrazak sorrarazten dion berezko higuinak, higuin ulergarriak, noski, eraginda.
|
|
|
Alvar Aalto. Egurra, adreilua, hormigoia eta beira nahastu zituen eta
|
mundu
osoko arkitekturara iraultza ekarri zuen. Geroagoko eraikinetan oinarrizkoa izango zen elementu bat finkatu zuen:
|
|
|
Gainera, salerosketa hori
|
mundu
osoko bioaniztasunaren galera kezkagarria eragiten duten arrazoi nagusietakoa da.
|
|
|
zorpeko herrialdeek jasaten dituzten, kausarik gabeko? gainzorpetze aberranteak eta
|
mundu
osoko nazioen transakzio korronteen baturaren desoreka aberranteak (zerotik ezberdinak direnak).
|
|
|
Italian jaioa izan arren (Turin-en), 1932an Parisen zabaldu zuen bere jostun tailerra eta, horretan lortutako ospearekin, 1946an Coeur Joie perfumea merkataratu zuen, Lalique k diseinaturiko ontzian, eta Roure perfumeetxeak sortua; nota berdeak eta loredunak ditu. Bi urte beranduago, 1948an alegia, L. Air du Temps perfumea kaleratu zuten, fina eta dotorea,
|
mundu
osoko emakumeek atsegin dutena. Zalantzarik gabe onenetarikoa da.
|
|
|
Bertan, Espainian, Europan eta Estatu Batuetan elkarrekin egindako tresna horren erabilera pedagogikoaren esperientzien emaitzak eztabaidatuko dira. Espainia osoko 1.600 irakasle baino gehiago izango dira bertan, baita Hezkuntza eta Kultura, Zientzia eta Teknologia ministerioetako ordezkariak eta
|
mundu
osoko irakaskuntzan adituak ere. Irakasleek azken lau hilabeteetan ‘lan birtualeko eremu’ berri baten sorrerari buruz egin dituzten hezkuntza proposamenak azalduko dituzte.
|
|
|
Patata elikagai osasungarria, erakargarria eta oso elikagarria da. Gaur egun,
|
mundu
osoko eskualde epeletan hazten den oinarrizko elikagaia da. Landarea urteko belar gisa lantzen da.
|
|
|
Errosazeoen familiakoa da. Familia horretan 2.000 landare belarkara, zuhaixka eta zuhaitz espezie baino gehiago daude,
|
mundu
osoko eskualde epeletan banatuak. Europako fruta nagusiak familia handi horretakoak dira (sagarra, mizpiroa, irasagarra, aranak, marrubiak, masustak…).
|
|
|
Ekialde Ertainekoa da, eta milaka urte daramatza Mediterraneoko herrialdeetan lantzen.
|
Mundu
osoko klima epeleko eremuetara hedatu da. Freskoak, beren zapore bereziaz goza daiteke udaberrian.
|
|
|
Ondo hazten da neguko izozteetako haran eta leku babestuetan. Gaur egun,
|
mundu
osoko eskualde epeletan landatu da, bereziki Europan, Asian eta Ipar Amerikan. Nutrizio balioa:
|
|
|
Letxugak Eurasiako eta Ipar Amerikako eskualde epeletakoak dira. Gaur egun aire zabalean hazten dira
|
mundu
osoko toki epeletan, baita berotegietan ere. Ilarak 30 zentimetroko distantzian sortzen dira, eta landareek 5 cm-ko altuera hartzen duten unetik argitzen dira.
|
|
|
Ekoizpena:
|
Mundu
osoko klima epeleko lekuetan ekoizten da ardoa. Herrialdeko ardoaren kalitatea zaintzeko, jatorrizko deituretan oinarritutako babes erregimena sortu da.
|
|
|
Barietateak: Kalitatearen eta produktibitatearen etengabeko bilaketan,
|
mundu
osoko ikerketa zentroetan, arroz barietate berriak sortzen dira etengabe. Arroz barietate horiek, besteak beste, honako hauek bereizten dituzte:
|
|
|
Espainiako lau hildakoak, heriotza botikaren kontsumoarekin lotuta dutenak, “nahiko izututa” zeuden, eta, seguru asko, desagertu egingo ziren sendagaiarekin zerikusirik ez duten beste arrazoi batzuengatik. “Ez da erraza frogatzea medikamentuaren kontsumoaren eta
|
mundu
osoko 52 pertsonaren heriotzaren artean lotura zuzena dagoenik”, esan zuen Bayer ek Madrilen duen agentziako ordezkari batek. “Hil egin dugu egin behar dugunean, ez beste batzuek hala erabakitzen dutenean”, esan zuen Flores indignatuak, eta esan zuen erakundeak ez duela utziko GIBak kutsatutako hemoderibatuekin gertatzen dena gertatzen.
|
|
|
Gaur egun ginseng da, agian,
|
mundu
osoko sendabelarrik ezagunena. Jatorriz Asiakoa da, eta aspalditik erabiltzen da helburu sendagarriekin Asiako herrialdeetan, batez ere Txinan.
|
|
|
“Zalantzarik gabe, munduan, duela hamar urte baino osasuntsuago daude haurrak; izan ere, txertaketa politikei esker, polioa bezalako gaixotasunak desagerrarazteari esker edo edateko ura eskuratzeko aukera hobetzeari esker, prebenitu daitezkeen arrazoiengatik hiltzen ziren orain”, adierazi zuen. Hezkuntza da Bellamyk aurrerapen batzuk nabarmendu zituen beste alderdi bat; izan ere,
|
mundu
osoko eskoletan izena eman zuten haurren kopurua% 78tik% 82ra igo zen 1990ean. Hala ere, munduan 100 milioi haur baino gehiago daude eskolatu gabe, eta horietatik 60 milioi neskak dira.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) ospitale psikiatrikoen ordez arreta komunitarioko zentroak jartzeko gomendatu zien atzo
|
mundu
osoko gobernuei. Zentro horiek “ospitale orokorretako ohe psikiatrikoen babesa izan lukete”, ‘Munduko osasunari buruzko 2001eko txostena, Osasun Mentala’ txostenean ageri denez.
|
|
|
Birus, bakterio, parasito eta bestelako arrazoi asko daude, giza hestea kutsatzeko eta lesio lokalak eta enteritis sintomatikoa eragiteko gai direnak. Giza errotabirusa da
|
mundu
osoko bularreko haurren eta haur txikien beherako akutuaren kausarik ohikoena (kasuen %40). Ildo horretan, hainbat ikerketa zientifikok erakutsi dute esne hartzituek zeregin garrantzitsua izan dezaketela bularreko haurraren eta haur txikiaren beherako akutuen prebentzioan, eta, gainera, beherakoaren sintomak eta iraupena murrizten lagun dezakete.Beherako akutuaren prebentzioan funtsezkoa da hesteetako mikrobioen oreka hobetzea, eta, horretarako, egunero esne hartzituak (jogurta eta beste produktu batzuk) hartzen dira, immunitate erantzuna eta funtzio gastrointestinala hobetzen laguntzen duten probiotikoetatik abiatuta.
|
|
|
Gaur egun, irlandarrek “Irish Famine” bezalako maitasun hori gogorarazten dute. Gaur egun,
|
mundu
osoko herrialde epeletan, lehen mailako elikagai gisa onartzen da patata, eta Europako elikagai edo osagai ezagunenetako bat da, hein batean aldakortasunagatik eta barazkiekin, gaztarekin, arrautzekin, haragiarekin eta hainbat ongailurekin (espeziak, belar usaintsuak…) ondo konbinatzeko erraztasunagatik. Gaur egun, patata da gizateriaren elikagai nagusia, ikuspuntu kuantitatibotik, zerealen ondoren.
|
|
|
Zapata dendaren jabea erretiratutako artista zen. Hogei urtez
|
mundu
osoko errepideetan bizi izan ondoren, dena laga eta hirian lasai geratzeko tenorea iritsi zitzaionean, handik hona eraman zuten oinetakoekin erakusketa egitea otu zitzaion. Hilabetera, erakusketa saltoki bihurtu zen eta artea salgai jarri zuen artista ohiak.
|
|
|
Marcos eseri eta izterrean hiru zaplada eman eta gero, Lisboan hamaika gradu zeudela esan zion eta Dublinen lau. Vienan
|
mundu
osoko musikaririk onenekin orkestra ezohiko bat osatuko zutela, inoiz egindako kontzerturik ikusgarrienerako. Politiko batek mikrofonoa bota ziola beste bati.
|
|
|
Gertakari historiko hainbatek izaten du bertute hori, mundua aldatzearena, batzuetan urteak behar izaten dira aldaketa horietaz jabetzeko (Daviden tenplua suntsiaraztea erromatarrentzat gerra ekintza ziztrin bat ez zen izango beharbada, juduen matxinada zapaltzeko ekintzatxo bat, baina oraindik ere ematen du zeresana), eta irailaren 11n garai berri bat zabaldu dela uste dut nik ere. Beste kontu bat izango da zertan gelditzen den garai berria eta nora eramango gaituen, baina etorkizuna izarretan irakurtzea lortzen dutenen esku bakarrik dago hori jakitea, zientzia maite dugunok izarretan astronomiaren ikerketaobjektua ikusten baitugu, hainbeste jakintsu arabiar eta
|
mundu
osokoen jakin minak bultzaturik, eta, tarteka, poesia izpiren bat edo beste.
|
|
|
Hauxe izan zen prestatu nuen plana: proposatu nion Agentziari akzioak eros zitzan piku mermelada egiten zuten enpresa guztietan, poliki poliki gure agenteak enpresotan sartu ahal izateko, halako moldez non, hilabete gutxiren buruan, Agentziak menperatuko baitzuen, denen oharkabean, baina efektiboki, piku mermeladaren
|
mundu
osoko merkatua; gure agenteek, produkzio kateetan zitalki maskaraturik, txip, txip berezi bat, sartuko zuten mermelada poto bakoitzean. Txip horren berezitasuna zen berau KAOSeko agentearen listuarekin kontaktua egitean hasten zela seinale elektroniko batzuk igortzen, Agentziako satelite batek hartu eta berriz igortzen zituenak gure postu, bulego eta estazioetara, zeinetatik gaztigua pasatzen baitzitzaidan niri.
|
|
2002
|
|
|
Behobia eta Urruñaren artean kokatua, 18 hektareatan zehar barreiaturik
|
mundu
osoko lore mota anitzez eta milaka zuhaixka eta arbolaz gozatzeko aukera izango dugu. Gozamen horri, parke osoa paseo atseginean (pare bat ordu) bisitatzea ahalbidetzen diguten prestaturiko bidezidorrek laguntzen diote.
|
|
|
Berez
|
mundu
osoko haurrak adoptatu daitezke (herrialde musulmanetan salbu, bertako legeriek ez baitute aukera hau jasotzen). Beti ere, baldintza batzuk bete behar dira, hots, eskaintza eskaera baino handiagoa den herrietara jo behar da.
|
|
|
Iraken kontrako gerraren espektatibek betiere laburra bada, horrela interesatzen baita erne jarrarazten ari ditu
|
mundu
osoko petrolio enpresak, putreak harrapakinaren atzetik bezala, petrolioaren banaketaz jabetzeko. Horrela, Italiako petrolioaren sektoreko iturriak adieraztera iritsi dira ezen," estatubatuarren eraso guztiz azkar baten ondoren, lehenbizi ebatziko dena da petrolio enpresek zenbateko partea izango duten Iraken".
|
|
|
Lehenik,
|
mundu
osoko Ximin komunitateen erroldeak osotu beharra ikusi zen, eta edozein estadistika aldikotu beharra.
|
|
|
Antropologian,
|
mundu
osoko erreferentzia den gizon horren itxura abenturazalearena da, inondik ere, irakasle sarituarena baino askozaz ere areago.
|
|
|
2002ko abuztuaren amaiera, irailaren hasiera:
|
mundu
osoko 179 herrialdetako estatuburu, diplomatiko, zientzialari, hedabideetako eta gobernuz kanpoko erakundeetako ordezkariak Lurraren Gailurrean bat etorri zirenetik hamar urte igaro dira.
|
|
|
Horrekin batera, garapen jasangarria iristeko
|
mundu
osoko bizi mailen arteko desoreka murriztu eta pobrezia suntsitu beharra dago: helburu horretara heltzeko, emakumeak eginkizun eragile eta behinena du.
|
|
|
|
Mundu
osoko maila goreneko erakundeek elkar harturik hitz emandako konpromiso hori XX.
|
|
|
Klimaren bilakaerari buruzko ikerketak gainbegiratzen dituzten
|
mundu
osoko zientzilariz dago osatuta IPCC.
|
|
|
AEB eta Mendebaldeko Europara
|
mundu
osoko petrolioaren ia erdia bideratzen da baina, halaz ere, Pertsiar Golkoko herrialdeek (mundu osoko kontsumoaren %4, 5 baizik ez dutela ere), esportatzaile behinenak dira (ekoizpenaren %26 dago horien eskuetan).
|
|
|
AEB eta Mendebaldeko Europara mundu osoko petrolioaren ia erdia bideratzen da baina, halaz ere, Pertsiar Golkoko herrialdeek(
|
mundu
osoko kontsumoaren %4, 5 baizik ez dutela ere), esportatzaile behinenak dira (ekoizpenaren %26 dago horien eskuetan).
|
|
|
Esan gabe doa merkatu horren aldaketek
|
mundu
osoko ekonomian sekulako ondorio larriak izan ditzaketela: kontsumoa jaustea, inflazioa areagotzea, interes tasak garestitzea...
|
|
|
|
Mundu
osoko petrolioaren eskakizuna iaz 76 milioi tonara (eguneko) iritsi zen eta, aurreikuspenen arabera, 2030 urtea baino lehenago kontsumo hori %60 handiago izango da.
|
|
|
|
Mundu
osoko telebistek eskaintzen dituzten kirol emankizunak dira, estetikari erreparatzen badiogu, ikuskizunik erakargarrienetakoak. Teknikaren mirariak eta narrazioaren eraginkortasunak ahalmen handia dute edertasuna, interes dramatikoa eta kiroletarako grina bat egiteko.
|
|
|
GATT hitzarmenaren Uruguayko Itzuliarenamaierarekin batera, merkataritzarako hainbat oztopo murriztu ziren, mundukomerkataritzaren hazkundea erraztuz. Hartara, 1990eko hamarkadan biderkatu eginziren nazioarteko harremanak,
|
mundu
osoko eragile ekonomikoen eta instituzionalen nazioarteko merkatuetarako eta ekonomia globalaren aldeko jarrerak biziagotuz. Arrazoi koiunturalen artean, 1992 Europako Moneta Sisteman suertatu ziren asalduren ondorioz, pezetak bi debaluazio izan zituen, eta, ondorioz, nazioarteko merkatuetako prezio lehian eragindako hobaria medio, Hego EuskalHerriko esportazioek egundoko igoera izan zuten.
|
|
|
Esaterako, hazkunde bizkorreko1994 urtealdian Hego Euskal Herriko esportazioen hazkunde tasak inoizkogaraienak izan ziren, Europako Batasuneko eta munduko tasak aise gaindituz (ikus13.1 taula). Taulak erakusten duenez, Hego Euskal Herriko esportazioek Europako Batasunekoak eta
|
mundu
osoko merkataritza baino nabarmen gorago egin zuten1990eko hamarkadan, 1999ko salbuespenarekin. Europako Batasuneko zeinmunduko joeraren noranzkoa jarraitu arren, euskal esportazioen dinamika gailenduegin zen horiekiko hamarkada horretan, nabarmen gailendu ere.
|
|
|
Gure ustez, munduko unibertsitate onenekinaldera zitekeen, edo tradizio unibertsitario hedatuena duten herrialdeetakoegoerarekin, edo beste hainbat modutan egin genezakeen azterketa. Horiekguztiek, ordea,
|
mundu
osoko unibertsitateak ezagutzea eta baloratzea eskatukolukete, eta ez ditugu gure buruak horretarako prest ikusi. Horren ordez, EuskalHerriko unibertsitateetan dagoen egoera aztertzea erabaki dugu, eta unibertsitatehorietan erdarek duten egoerarekin alderatzea, nahiz eta jakin metodo horrekikuspuntu partziala baino ez digula eskainiko.
|
|
|
Esate baterako, gure metodoarekinEuskal Herriko unibertsitateetan ikutzen ez diren gaietan ez dugu gabeziarikikusiko, edo euskararen presentzia gaztelaniazkoaren adinakoa izatearekinkonformatuko gara, nahiz eta agian hori Bretainia Handian ingelesez egindaitekeenaren zati txiki bat besterik ez izan. Eragozpen horiek begi bistakoak dira, baina, esan bezala,
|
mundu
osoko unibertsitateen balorazioa egitera ausartzen ezgarenez, Euskal Herriko egoerara mugatuko gara hein handi batean.
|
|
|
Horri eransten badiogu zientzialari orok argitaratzeko duen presioa, curriculumak neurtzeko erabiltzen diren baremoak, eta nazioartekotasunarenbeharra, argi geratzen da goi mailako ikerkuntzaren emaitzak gehien bat ingelesezargitaratu behar direla. Azken batez, zientzia ez da ezagumenduaren sortze hutsa, ezagumendu hori zabaltzea, eztabaidatzea, eta horretan aurreratzea baizik, etahorretarako ezinbestekoa dugu geure emaitzak
|
mundu
osoko zientzialarien kritikapean uztea. Noski, horrek ez du esan nahi zientziaren dibulgazioa ere ingelesezegin behar denik, dibulgazioan bezeroen eskakizunak beste bide batetik joanbaitaitezke.
|
|
|
gauzak nolaadostu behar diren ulertzea. Unibertsitate horietako askok hamarnaka urtedaramatzate ikasketa horiek antolatzen
|
mundu
osoko ikasleei begira. Horietako batUppsala ko Unibertsitatea (Suedia) da, non Bakearen eta Gatazken Ikerketa Saila1971z geroztik ari den horrelako ekimenak aurrera ateratzen.
|
|
|
Dena den, eta egia esan behar badugu, zeregin horietan ere, AEBetako unibertsitateek aurrea hartu diete
|
mundu
osoko beste unibertsitateei, ez bakarrikEuropakoei. Coloradoko Robin, s directory delakoak mundu osoan eskaintzen direnbake ikasketak azaltzen ditu bere web orrian7 Horren arabera, gaur egun munduosoan eskaintzen diren programa guztietatik (166) %70, 5 AEBetan ematen dira (117).
|
|
|
2 Euskal gatazka ezezaguna da
|
mundu
osoko unibertsitateetan. Aldehorretatik, Internet sarean egin dugun arakatze lanaren ondorioz, ezer gutxitopatu dugu.
|
|
|
Horretarako, Europako Kontseiluak hizkuntzen irakaskuntzaren inguruanikerketan ari diren
|
mundu
osoko erakundeekin egitasmo zabal bat eratu du gaitasunkomunikatiboaren estandarrak ikertzeko eta definitzeko aipatutako bi helburuakasetzeko moduan.
|
|
|
Bigarrena: baina
|
mundu
osoko gizartea baldintzatzen duena, behintzat Europa; eta alderantziz. Nahitaezkoa da errepikatzea, ez dela ez zuzena ez egokia Euskal Herriko gatazka XIX. mendekoa dela eta gaindituta dagoela esatea, eta hori eboluzio naturalaren ondorioz gertatu dela argudiatzea.
|
|
|
Mundu osorako bere seinalea euskaraz eta euskal edukiak mundura zabalduz arituko gara eguneko 24 orduak. Orain arte,
|
mundu
osoko irratiak eta telebistak gurera noiz helduko zain izan gara. Bada garaia guk mundura gurea igortzeko.
|
|
|
musikalak, frantsesezko eta euskarazko abestiek,
|
mundu
osoko kantek, musika klasikoak edota instrumentalak eta abesti erlijiosoek osatua? 24.
|
|
|
Kultura menpekotasuna prozesu multzo bat da, zeinaren bitartez gizarte bat sartua baita, presioa, faszinazioa, indarra edo korrupzioa dela medio?
|
mundu
osoko sistema modernoaren barruan, halako moldez non gizarte horren agintari klasea eramana eta bultzatua baita zentro dominatzailearen egiturekin edo balioekin bat egin ohi duten erakunde sozialak sortzera eta horiek gidatzera.
|
|
|
Gure herriak hamargarren urtez jarraian jarraitzen du
|
mundu
osoko organoen dohaintza indizerik handiena izaten
|
|
|
Osasun ministroak Espainiako dohaintzen balantzea aurkeztu zuen Malagan joan den urtean. Hortik atera denez, Espainiak
|
mundu
osoko organoen dohaintza indizerik handiena izaten jarraitzen du milioi bat biztanleko, eta 33 dohaintza baino gehiago egiten ditu milioi bat biztanleko; Europar Batasunak, batez beste, 15 ematen ditu, eta Estatu Batuek, 21 edo 22 Hamargarren urtea jarraian Espainiak, hamargarren urtez jarraian, munduko erreferentzia izaten jarraitzen du dohaintzetan eta transplanteetan; izan ere, herrialde horre... Bestalde, egonkortu egin zen urteko heriotza tasa globala %7 edo %8 artean, nahiz eta oraindik ere %20ko negatiboa izaten jarraitzen duen.
|
|
|
Zentzumenak ez dira kontuan hartzen, baina ez pertzepziorako, halako moldez non jendearengan eragiten baitu eta produktu jakin baten kontsumoa eragiten baitu publizitateaz jabetu gabe. Kasu honetan, liburuaren adibide bat dago,
|
mundu
osoko komunikazio ahalmenetan luzaroan azaldutakoa. 1956an, lehen aldiz, publizitate subliminalari buruzko alerta ahotsa agertu zen" Sunday Times" egunkarian.
|
|
|
|
Mundu
osoko merkataritza elektronikoaren salmenta bolumena bilioi bat dolar ingurukoa izango da aurten; iaz 600.000 milioi dolarreko negozio bolumena lortu zuen, IDCk atzo plazaratu zuen txosten baten arabera. Halaber, aholkularitza enpresa horrek adierazi zuen urte amaieran munduko biztanleen %10 inguruk (600 milioi pertsona baino gehiagok) Interneten sartzeko aukera izango dutela.
|
|
|
larruazalpetik injektatzen da; toxikotasuna metagarria da, eta, beraz, ezabatzen zailagoa da, eta neurona garapen betean dauden pertsonei (0 eta 24 hilabete bitarteko haurrak) ematen zaie. Tiomersala aspalditik erabiltzen da txertoetan, baina duela bi urte arte ez da izan AEBetako eta Britainia Handiko zenbait mediku eta ikertzailek sindrome autistak edo gaixo horien antzeko portaerak dituzten haurren
|
mundu
osoko hazkundearekin zerikusia izan duenik. Autismoak, 1970 urtea baino lehen, kasu bat zuen 2.000 biztanleko, eta, AEBko Hezkuntza Bereziko Departamentuaren eta Madrilgo Unibertsitate Autonomoaren azken ikerketen arabera, 666 pertsonatik batean agertu da patologia gisa, eta 333 kasutik batean ere bai, biztanleria arloen arabera.
|
|
|
Chernobil birus ospetsua, Sobietar Batasun ohiaren instalazioan gertatutako hondamendi nuklearra ospatzeko programatu zena, segurtasun osoz agertuko da apirilaren 26an, Recovery Labs datu informatikoak berreskuratzeko enpresak jakinarazi duenez. Txernobil birusari CIH, CIHV edo CIH.C ere esaten zaio, eta, Recovery Labsen arabera, “azken urteotako birus arriskutsuenetako bat izan da,
|
mundu
osoko ordenagailuei kalte egin die, batez ere, birusen aurkako babesak ahulak diren garapen bidean dauden herrialdeetan”. Txernobil 1998ko ekainean aurkitu zuten Taiwanen, eta Windows 95/ 98/ NT sistema eragileetako fitxategi exekutagarriak kutsatzen dituen birusa da.
|
|
|
Azken urteotan akuikultura hazteak, arrain haztegiko arrantza ekoizpena barne, pobreziaren aurkako konponbide garrantzitsua eta elikagaien segurtasuna bermatzea ekar dezake, Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundearen (FAO) arabera. 1981az geroztik, ekoizpen modu horren hazkundea urteko %11koa izan da,
|
mundu
osoko elikagai ekoizpenaren sektorerik azkarrenetako bat. 1994an, 42.770 tona metriko bildu ziren uretako produktuetatik.
|
|
|
|
Mundu
osoko 246 milioi adingabek dute gaur egun gaitz hori.
|
|
|
Egun horietan, 5.000 bat aditu elkartu dira Lisboan, arazo kardiobaskularren atzetik osteoporosiari buruzko datu berriak bateratzeko. Epidemia isila, patologia deritzona,
|
mundu
osoko 150 milioi pertsonari eragiten diena, oso infradiagnostizatuta dago. Hezur masa galtzen duten Europako emakumeen erdiak baino gutxiagok dakite gaixotasuna dutela.
|
|
|
Planetaren degradazioak ez du onartzen Nazio Batuen (NBE) atzerapenak, azken hamarkadetan giza jarduerak lurra, itsasoa eta airea utzi dituen egoera tamalgarria gordez, eta
|
mundu
osoko gobernuak, botere ekonomikoak eta herritarrak «Lurrari aukera bat ematera», Ingurumenaren Nazioarteko Eguna dela eta. «Give Earth a Chance» lemapean John Lennonek bakearen alde egindako abestiaren izenburua jasotzen du, eta 1972tik aurrera, NBEko Ingurumen Programak (NBIP) ohar urgente bat plazaratu du gizakiok planetari jarritako muga egoerari buruz.
|
|
|
Adin txikikoak dira
|
mundu
osoko ingurumen degradazioaren biktima nagusiak.
|
|
|
Bestalde, Laguntza Ekintzan, hezkuntza eta osasun arloekin lotutako proiektu zehatzak finantzatu ditu. Adin txikikoak dira
|
mundu
osoko ingurumenaren degradazioaren biktima nagusiak; izan ere, egunean 5.500 haur hiltzen dira egoera txarrean dagoen uraren kontsumoak eta bakterioekin kutsatutako elikagaiek eragindako gaixotasunen ondorioz, Nazio Batuen Funtsak (Unicef) emandako datuen arabera. Ingurumen degradazioa arnasbideen gaixotasun akutuetan eta haurren heriotza tasa handian gertatzen da.
|
|
|
Atzo amaitu zen «Crop Life» elkartearen urteroko batzarra,
|
mundu
osoko industria fitosanitarioetako patronalak biltzen dituena, eta sektoreko ordezkariek, Gobernuz Kanpoko Erakundeek (GKEak), Nazio Batuetako adituek eta sektoreko profesionalek parte hartu zuten. Topaketa horretan, Garapen Jasangarriari buruzko Munduko Goi bileraren aurrean, Johannesburg en (Hegoafrika), abuztuaren 26tik aurrera egingo den ikuspegiari buruz eztabaidatu zen, eta sektore horretan parte hartuko dute lehen aldiz.
|
|
|
Eremu erabilgarriak eta beharrezkoak Ikerketak ondorio beldurgarriak lortu zituen gizakiak Naturak azken 40 urteetan izan zuen eskaera planetaren gaitasun bioproduktiboarekin konparatzean. Balioespen horiek egin ahal izateko, zientzialariek kalkulatu zuten, lehenik eta behin, elikagaiak landatzeko
|
mundu
osoko eremuak, abeltzaintzarako erabiltzen zirenak, zura lortzeko, zura lortzeko, oinarrizko azpiegituretarako (etxebizitza, garraioa, industria, energia instalazioak…) eta gaur egun dagoen estalki berdea (etxebizitza, garraioa, industria, energia instalazioak…), atmosfera berotzen duen karbono dioxidoa harrapatzeko. Planetan eskura dauden arloak kalkulatu ondoren, talde honek zenbatetsi zuen benetan beharrezkoak direla munduko ekonomiaren zutabe handiak osatzen dituzten jarduera horietako bakoitzean giza eskariari modu jasangarrian aurre egiteko.
|
|
|
La Princesa Ospitaleko Anestesiologiako taldeak, osasun zentro honetako Urologia Zerbitzuarekin batera, beste interbentzio bat egin du Espainian, zistitis interstiziala tratatzeko, eta, horren ondorioz, sustrai interstiziala tratatzeko. Ikerketa Kennet Alo doktoreak zuzendu zuen, anestesista iparramerikarrak minean espezialista, espezialitateko katedraduna eta
|
mundu
osoko aldizkari medikoetan hainbat argitalpenen egilea. Eskualdeko Administrazioak gaur jakinarazi duenaren arabera, hori S2 eta S3 sustraietan dauden bi elektrodoak pareka jartzea izan zen, epidural zefozaudalaren bidez. Tratamendu hau behar bezala aplikatzeko, erradioskopiaren eta paraxaka eskualdeko estimulazio parestesikoaren, parakoxigearen eta bulbaren bidez egiaztatu behar da.
|
|
|
Valentín Fuster kardiologo espainiarrak atzo ohartarazi zuen
|
mundu
osoko gaixotasun kardiobaskularren kasuen hazkundea epidemia maila kobratzen ari dela, eta tratamenduetan gastatzen den dirua «etsigarria» dela aitortu zuen, «prebentzioan askoz merkeagoa dela». New Yorkeko Sinai Monte del Hospital Ospitaleko Institutu Kardiobaskularreko zuzendariak egun hauetan azaldu ditu Menéndez Pelayo Nazioarteko Unibertsitatean gaixotasun mota horien diagnostiko eta tratamenduan izandako azken aurrerapenak, baina uste sendo honetatik:
|
|
|
|
Mundu
osoko biologoek ekosistemen babesa aztertuko dute Panaman
|
|
|
Halaber, Panamako topaketa zientifikoan parte hartu dutenek frogatu nahi dute ikerketa biologikoaren finantziazioa ezinbestekoa dela planetako bizi kalitatea hobetzeko. «Eremu tropikalak interes berezikoak dira
|
mundu
osoko ikertzaileentzat», adierazi zuen GSTRAko Joseph Wright biologoak, eta ohartarazi zuen baliabide ekonomikorik ezak ekosistema horien kontserbazioari eragiten diola. Ikertzaile horrek kexatu egin zuen herrialde pobreek, beren lurraldeetan oihan tropikalak dauzkatenek, ez dutela funtsik basamahatsondo eremuetan ingurumenaren gaineko eraginaren azterketak eta azterketak aplikatzeko, deforestazioak eta poluzioak suntsitu egiten baitituzte.
|
|
|
«Oro har, 2002 urtea 2001 urtean baino beroagoa izango da ziur aski, eta 1998an ezarritako errekorra ere hautsi lezake», esan zuen Brion eta Horton zientzialariak, Bulegoko bozeramaileak. Klima Aldaketari buruzko Gobernuarteko Taldea erakunde honek aholkuak ematen dizkie gobernuei epe luzerako klimaren aldaketei buruz, berotegi efektua eragiten duten gasen emisioek sortutako berotze globalari,
|
mundu
osoko tenperaturen etengabeko hazkundeari. Horton ados agertu zen erakunde horrekin, eta esan zuen 1970etik tenperatura globalak igotzeko joera nabarmena izan dela.
|
|
|
Urritasuna alde batera utzita, zaila zen erabateko purutasuna bermatzea. Bioteknologiari esker, azido desoxirribonukleikoaren (DNA) hazkuntzaren hormona sortu ahal izan zen; izan ere, bakterio edo birus horiek, zientifikoki frogatu denez, Creutzfeldt Jakob-en gaixotasuna eragin zuten, eta, zientifikoki frogatu denez,
|
mundu
osoko milioi bat pertsonatik bati eragiten dio. Hazkuntzaren hormonak gantz eta azukre proteinen metabolismoan esku hartzen du, eta hezur hezurrean, gorputzaren osaeran eta gogamenean ere eragiten du, estimulua handituz eta aldartea handituz.
|
|
|
Kirolari profesionalen kirol bizitza bitan banatu da azken hamarkadetan, goiz eta arratsaldeko entrenamendu saioetan. Ariketa fisikoa eguneko lehen orduetan egitea
|
mundu
osoko kirola maite dutenen artean hedatuenetakoa izan da. Baina, beharbada, gizarte ohitura horrek aldatu egin behar du etorkizun hurbilean.
|
|
|
«Ríakoa ezin da berriro ere errepikatu». Aste honetan Ebko Ingurumen Komisariaren bozeramaile batek esan zuen, eta gobernuek, nazioarteko erakundeek, GKEek eta
|
mundu
osoko herritarrek pentsatzen dute. «Lo de Río», Lurraren Goi bilera hartatik hamar urte igaro ondoren, adibiderik garbiena da nazioarteko akordio handiak kerik gabeko ke hutsak direla, eta horiek babesten dituztela.
|
|
|
«Lo de Río», Lurraren Goi bilera hartatik hamar urte igaro ondoren, adibiderik garbiena da nazioarteko akordio handiak kerik gabeko ke hutsak direla, eta horiek babesten dituztela. Bihartik aurrera(+ 10), bigarren aukera bat eman da Johannesburg en,
|
mundu
osoko 188 gobernu munduko garapen iraunkorrean aurrera egiteko. Duela hamarkada bat brasildar kogakotik jasoa, baliabide naturalak saihestu gabe munduko biztanle guztiei garapen onargarriaren maila bermatzea, asmo onez eta iragarpen txarrez betetako goi bilera bateko hurrengo hamar egunetan izango dira eztabaidak.
|
|
|
«edu», «com», «gov», «org», «net», etab. TLT bakoitzak bere arauak ditu bigarren mailako domeinu bat nork erregistra dezakeen, zein domeinu dauden baimenduta, bigarren mailako domeinu bat erregistratzeko zer prozedura jarraitu behar diren eta abar jakiteko. Espainiako TLAren erregistroa 18.000 pezeta (108 euro) kostatu zen eta urtean 12.000 pezeta (72 euro) mantentzea lortu zen; beraz,
|
mundu
osoko garestiena bihurtu zen. Erabiltzaile elkarteen buru diren protesta kanpainek lortu zuten prezio horiek erregistro bakoitzeko 12.000 pezetara jaistea, eta 8.000 pezeta urteko mantentze lanengatik, oraindik ere Europako altuenak baitira.
|
|
|
|
Mundu
osoko zientzialariek HIESaren aurkako 32 txertoren saiakuntza egin dute
|
|
|
Hiesaren aurkako borrokak
|
mundu
osoko dozenaka laborategitan jarraitzen du. Diziplina anitzeko zientzialari taldeek 32 txertorekin entseatzen dute gaur egun. Litekeena da saio gehienek huts egitea, gizakiekin esperimentatzeko probak hasi aurretik bertan behera utzi behar izatea.
|