|
2000
|
|
|
Azterketa honen arabera, Italiarekin batera, Espainiako Estatua da datozen urteotan giza kapital gehien galduko duen herrialdea. 2050ean munduko estaturik zaharrena izango da, eta batez besteko adina 54,3 urtekoa izango da, hau da,
|
munduko
batez bestekoa baino 16 urte altuagoa. Zenbait adituk dioenez, hemendik 2025 urtera bitartean Europak 35 milioi biztanle galduko ditu eta 159 milioi langile gehiago ditu egungo lan egiturari eutsi ahal izateko.
|
|
|
Gendarmeen" zodiac" a olatu batek irauli eta goitik behera blai eginda aldegin zuten eurek. Zer espero liteke biluzik egotea galerazten den
|
mundu
batean?
|
|
|
Nafarroako Txapelketak, agian, ibilbide horren barruan aurrera segitzeko indar berezia ematen du, azken urteetako lorpen handiena da eta. Baina apirilaren 17an ez zen Iparraldea esnatu eta beste
|
mundu
bat deskubritu. Dena da duela bi urte hasitakoaren emaitza.
|
|
|
Hain dira krispatuak ez dutela besteen bizia errespetatzen. Ezin naiteke bat etorri giza eskubideak errespetatzen ez dituen
|
mundu
batetik datorren ekimen batekin. Pertsonarekiko oinarrizko errespetuak kontuan ez hartzeak baliogabe tzen du mundu horrengandik etor daitekeen edozein ekimen.
|
|
|
Anartean, ekintza eta ekimen ezberdinak lantzen dituzte Seaskako ikasleek. Ikastola bakoitza
|
mundu
bat da. Hiri, herri, kosta aldea edo mendi aldeko eremuen araberakoak.
|
|
|
desioaren inguruan. Honela Felipe Juaristik aipatu zuen bezala, pertsonaiak errealitate eta desioaren arteko mugako
|
mundu
batean bizi direla ematen du, desioa errealitatearekin nahasiz. (El Diario Vasco IX) Gainera, amodioaren inguruko kontuetan bikoteen arteko gaizki ulertzeak, korapiloak eta ezin ulertuak kontatzen dira.
|
|
|
Kontateknikei dagokienez ere, aberatsa da oso liburua: aitorpen itxurako lehen pertsonekoak, narratzaile orojakilea dutenak, bi orrialdetan
|
mundu
bat eraiki eta birrintzen dutenak, giro kafkiano xamarrekoak, bai eta ikutu sinbolista dutenak ere. (Egunkaria XI)
|
|
|
Biziki desiratzeak errealitatea eta desioa nahastera eramango ditu, Jasone Osororen pertsonaien antzera. Honela, fantasiazko
|
mundu
batean bizi dira pertsonaia hauek, desioak ez lortzearen beldurrak sorturikoa.
|
|
|
Laburbilduz, niretzako hauek dira eleberrigintza honen ezaugarri nabarmenak: alegiazko
|
mundu
batez aritu arren, mundu horren oinarrietan bada beti zientziarekin zerikusia duen zerbait. (Olasagasti:
|
|
|
Zientzia fikziozko12 narrazioetan etorkizunean kokaturiko irudimenezko
|
mundu
bateko gertaeren berri ematen zaigu. Beraz, fantasiaren bidez, eta zientziaren eta teknologiaren aurrerapena kontuan izanik, mundu posibleak eratu ohi dira.
|
|
|
materia hedatua da, mundu naturala, anitza, espazio erreala. Proiektuaren denborak
|
mundu
batean existitu behar du, espazioenpirikoan. Denbora molde honek zulatu egiten du mundu hori, iraganeko ezerezeraetengabe igaroaraziz.
|
|
|
zuri beltzeko bulegoa utzi eta arrotza izango zen nonbaitera abiatzea, izkinako ilehoriarekin enrollatzea opatuko zion inor aurkituko ez zuen mendi partera, gizakiak bertan trumilka Txema aise irentsiko zuen New York, Bombay edo Mexikora. Oroitzera gonbidatzen zuten hormak botatzea geratzen zitzaion, kaleak apurtu, gomuta izpi bat ekartzen zioten oheak, hitzak, eskaparateak, katiluak, portuak, datak, hondartzak, prakak, ondoko herriko jaiak, abestiak... eta
|
mundu
bat eraikitzeko nahikoa ziren bost hizkiak ere erre. Eider, eta berarekin batera unibertso oso bat erre.
|
|
|
Denboraz eta eternitateaz mintzo gara, baina zer, biak bat eta bera balira? Baina eternitatea denbora balitz eta denbora eternitate, mundua Jainkoa bezain betidanikoa izanen litzateke; eta materia eta spiritua bat balira, Jainkoa eta
|
mundua
bat lirateke, eta, halatan, sainduen komunionea kreazio osoaren eta bertan bizi garen izaki guztien komunione jainkozko bihurtuko genuke. Zeren, Jainkoaren baitarik Jainkoaren baitarako bidean, Jainkoaren baitan baikeundeke jadaneko...
|
|
|
Eta nik neure egoitzarat joan behar nuen, bai, baina ez nuen jada joan nahi, hain bainengoen, zinez, zurekin arrai eta neure gogara. Eta dudos nengoen berriro, Jainkoak apez izaiteko deitu ote ninduen, zeren eta nik uste bainuen ezen, apez izaiteko, gozorik ez duen ate estua iragan behar zela eta nork bere buruari uko egin behar ziola, baita lizifrinaz eta zilizioez baliaturik ere, hala behar izanez gero; ordea, zure hitzetarik bertze
|
mundu
bat igar nezakeen, zeina baitzen zabalagoa eta gozoagoa, eta zeinak erakarri baininduen hatsarretik beretik... Eta mudantza haren seinaleak neure baitaren baitan sentitzen nituen jada, zeren eta goiz hartan, etxetik jalgi eta unibertsitaterako bidean jarri nintzenean, segur bainengoen Jainkoaren deiaz, eta arratsaldeko lehen ordu hartan, aldiz, zure etxetik jalgitzerat nindoanean, ez hain segur, barrenean zerbait hautsi izan balitzait bezala.
|
|
|
—Ez! —ihardetsi zidan hark— Arestian erran dizuedan bezala, Ubarnekoek bakarrik joaiteko erran didate, zeren ene deliberamendu batek ekarri baitzuen tigrea bertze
|
mundu
batetik honat, eta nik ipini behar baitut harakoan, Pagabasoko leizean beheiti...
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bezala, aurki orok baitu bere ifrentzua, eta zeren, ondorez, bizitza ez baita anitzetan lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa. ...ektuaren izena subjektuaren izanarekin loturik dagoen hotsezko ezaugarri ezin doiagoa eta ezin zehatzagoa balitz bezala, eta etxea etxe da, eta amorioa amorio, eta lehen behakoan edo objektuak eragiten digun lehen ukitu guztizkoan agortzen zaigu hitzen erranahia; aitzinago, aldiz, adinean gorat goazela, subjektuaren eta objektuaren artean distantzia bat sortu —mundua hor dago, baina ni bertze
|
mundu
bat naiz, eta mundutik apart nago—, perspektiba aldatu, eta ohartzen gara, bertze behako baten bidez, ezen objektu bakoitzak bere itzala duela, zeina bihurtzen baita objektuaren osagarri ere, eta ohartzen gara, halaber, ezen, handik aitzina, ez dugula aski, objektuaren izendatzeko eta mugatzeko, etorkiko hitza —haurtzaroko eta gaztaroko hitz itzalik gabea, alegia—, zeren signifika ... Eta orduan ikasten dugu ezen etxea desterru ere bihur litekeela, amorioa desamorio.
|
|
|
—Mundu bat dira letrak, bertze bat numeroak, eta mutilek goizean
|
mundu
bat landu lukete, arratsaldean bertzea, nola egin baitzuten Martinek eta Joanikotek bere mementuan, Pariserat joan aitzin.
|
|
|
Galdua nengoen, beraz, zeren, hamalau urte nituen arren eta hamabortz egiteko puntuan, lur berriak ziren haiek enetzat, guztiz berriak: ...kin... baina nehork ez zidan nehoiz ere aipatu izan neska edo gona konturik; bai, egia da ezen, noiz eta aita eta ama harrapatu bainituen, isilpeko solas hartan, Ubarneko damen kontu harekin, aztoratu eta asaldatu nintzela, baina solas haren entzuteak, mundu hartarat bulkatu eta harat eraman beharrean, ixtitu eta gibelatu egin ninduen, ezin iguriki nezakeelako deus onik amaren dezepzionea zekarren
|
mundu
batetik; bai, egia da, halaber, ezen jaun Marcelek amoriozko kantarik ere kantatzen zigula noizik behin, baina amorio haiek, artean, urrun geratzen eta urrunago gertatzen zitzaizkidan, bertze mundu bateko gorabeherak balira bezala; baina ez, mundu hura ez zen bertze mundu bat, zeren neure baitakoa ere bazen, eta napolitarraren hitzek jarri zidaten agerian.
|
|
|
Galdua nengoen, beraz, zeren, hamalau urte nituen arren eta hamabortz egiteko puntuan, lur berriak ziren haiek enetzat, guztiz berriak: ...tu eta asaldatu nintzela, baina solas haren entzuteak, mundu hartarat bulkatu eta harat eraman beharrean, ixtitu eta gibelatu egin ninduen, ezin iguriki nezakeelako deus onik amaren dezepzionea zekarren mundu batetik; bai, egia da, halaber, ezen jaun Marcelek amoriozko kantarik ere kantatzen zigula noizik behin, baina amorio haiek, artean, urrun geratzen eta urrunago gertatzen zitzaizkidan, bertze
|
mundu
bateko gorabeherak balira bezala; baina ez, mundu hura ez zen bertze mundu bat, zeren neure baitakoa ere bazen, eta napolitarraren hitzek jarri zidaten agerian.
|
|
|
Galdua nengoen, beraz, zeren, hamalau urte nituen arren eta hamabortz egiteko puntuan, lur berriak ziren haiek enetzat, guztiz berriak: ...tu eta harat eraman beharrean, ixtitu eta gibelatu egin ninduen, ezin iguriki nezakeelako deus onik amaren dezepzionea zekarren mundu batetik; bai, egia da, halaber, ezen jaun Marcelek amoriozko kantarik ere kantatzen zigula noizik behin, baina amorio haiek, artean, urrun geratzen eta urrunago gertatzen zitzaizkidan, bertze mundu bateko gorabeherak balira bezala; baina ez, mundu hura ez zen bertze
|
mundu
bat, zeren neure baitakoa ere bazen, eta napolitarraren hitzek jarri zidaten agerian.
|
|
|
—Hemen ez zagok mundu zaharrik ez berririk. Izan ere, bertze aita kaputxino hark erran zigun bezala,
|
mundua
bat duk, halakoa duk eta beti halakoa izanen duk, Jainkoak Adan eta Eba Paradisutik egotzi zituenetik egunen fineraino, jenderazinoz jenderazino... eta ez zekiat, beraz, zergatik eskandalizatzen zareten. Munduaren konpontzerat zatozte eta okerrago utziko duzue!
|
|
|
Eta bi aro haien arteko muga eta zedarria sekeretu bat zen, osaba Joanikotek jakinarazi zidana! Eta sekeretu hura ate bat ere zen, bertze
|
mundu
baterat jotzen zuena eta Felisaren munduarekin zerikusirik ez zuena... eta halatan egin nuen Felisak kontatzen zizkidan ipuinen aterbetik zientziaren aterberat. Ez bat batean, baina bai apur bana.
|
|
|
—Halaxe, duk, bai, Joanes: zertarako ipuinak eta bertze
|
mundu
bat asmatzen ibil, baldin begien aitzinean duguna bertze mirakulu bat bada?
|
|
|
Hurrengo urtean, edo handik bi urterat, aitak ezpata erregalatu zidan neuri ere. Baina iragana nuen sukarra orduko, zeren bainekien ezen, Mattinen aurka, ezpatari gisa, beti nintzela galtzeko eta haren azpiko izaiteko, ikusirik nola moldatzen zen hura arma harekin, aitarekin edo administratzailearekin ibiltzen zenean, trebetasun handiz, eta zeren, lerro batzuk lehenago adierazi dizudan bezala, bainuen orduko bertze
|
mundu
bat, edo bertze mundu batzuk, prezeptore jaun Marcelen eta osaba Joanikoten eskutik zetozkidanak eta gero eta neureagoak sentitzen nituenak, eta bere mementuan erakutsiko dizkizudanak.
|
|
|
Urrutiegi nuen zume hotsa. Beste
|
mundu
batekoa. Lagun guztien begiratuak neuri so zirela iruditzen zitzaidan, eta euli bat nerabilen inguruan.
|
|
|
Baina badakit, aurrerago, begiak itxi eta kolpean irekitzen jarduna naizela amona ikusiko ote nuen. Begiak ixteak beste
|
mundu
batean murgiltzen gaitu. Ireki  tzeak hausten digu, ordea, utzi genuena baino hobea aurkituko dugun itxaropena.
|
|
|
batean noria, bestean mendi errusiarra, harago tramankulu modernoagoak... Eta hara sartzearekin batera, zorabio eta algara
|
mundu
batean murgildu gara. Soil soilik Karmelo, Adela eta, harrigarria bada ere, Dan bera geratu dira emoziorik bortitzenak dastatu gabe.
|
|
|
Agirre lehendakaria hil zenean, esate baterako, Artzain Onaren katedraleko hileta elizkizunean izan nintzen.
|
Mundu
bat ikusi nuen han, ikusterik uste ez nuen jendea. Paisanozko txakur pila bat ere bai, bide batez; liskar batzuk sortu zituzten txakurrek elizkizunaren ondoren, korrikaldiak izan ziren.
|
|
|
Anaia nagusiak zaituztet, anaia zaharrak, oso anaia zahar eta urrunak baina anaiak beti. Oso bestelako
|
mundu
batekoak, oso bestelako ikusmolde batekoak, baina garaiko gogaide asko baino askoz ere gertuagokoak hala ere. Hain gertu, hain urrun.
|
|
2001
|
|
|
Etorkizunean, Alphonse izeneko pertsonaiak bere lagun Gianluca erailko du. Errealitate gordina agerian, utopiaz jantziriko
|
mundu
batean. Eduardo Basterrak jartzen dio musika eta aktore lanetan besteak beste, Juan Inciarte, Alicia San Juan, Alex Angulo eta Efren Martin aritzen dira.
|
|
|
Kolore beltzak sortarazten duen zirrara azpimarratuz beste
|
mundu
batera eramaten gaitu Jose Felix Collazos zuzendari nafarrak" Nocturno" bere laburrarekin. Koadro beltz bati begira dagoen emakumea, bat batean bere baitan aurkitzen da, etorkizuneko mundu ilun batean, pertsonaia ilunekin inguratua bere patuaren bila.
|
|
|
Edozeinek pentsa dezake arte garaikidea osasuntsu dagoela gurean eta hainbeste proiekturekin Euskal Herria punta puntan jarriko dela alor honetan. Baina titanioaren distiratik haratago begiratuta, modernotasun nahiaren azala altxata, beste
|
mundu
bat ageri zaigu. Arte proposamen berriak daude alde batetik, esparru zabalagoak etengabe konkistatzen ari diren joerak, objektu fisikoari indarra kendu eta planteamentuei balio handiagoa ematen dieten sortzaileak.
|
|
|
Gogorrena etortzeko dago, estatuen errepresioa (Hirugarren Munduan bezala hasi dira Europan borrokalariak akabatzen) zorrozten denean, eta komunikabideek haien laguntzan pozoia sartzen hasten direnean. Datorrena datorrela, aspaldiko partez, belaunaldi berri baten eskutik internazionalismoa berpizten ari da, beste
|
mundu
bat posible dela aldarrikatuz
|
|
|
Esperientzia bikaina izan da. Atsegina da
|
mundu
bat asmatzea. Justo Badiola pertsonaia moldatu ondoren, karakterizatu eta bizia hartu duenean, ez dakit normala den baina oso gauza bitxia gertatu zitzaidan:
|
|
|
" hor ispiluaren bestealdean" (IGB, 114) gertatzen direla" errinozeronteen arinaketak", hau da, badela beste errealitate bat, beste
|
mundu
bat, beste antza ispiluaren bestealdean. Ez da soilik beste errealitate bat, bat dira.
|
|
|
Sarrionandiak erakusten eta erabiltzen duen leihoa beste errealitatera, irudimenean sartzeko atea da. Poesian erabiltzen duen leiho horren funtzioa ulertzeko kontuan hartu behar genituzke pinturan gertatu diren horrelako leihoen marrazketa prozedurak, begien aurrean izan Magritte edo Escheren pinturak eta grabatuak, hain zuzen ere pintore horiengan atea eta leihoa beste
|
mundu
baterako abiapuntu baitira.
|
|
|
Beheko zuloan etxe txiki bat ikusten dugu, bigarrenean esfera biribil eta distiranta eta hirugarrena itxirik dago. Irudiak ezin izan daitekeen
|
mundu
baten aurrean jartzen gaitu, galderak zabaltzen dira: ateak zertarako daude, zer egiten dute hor?
|
|
|
Ezustean harrapatzen du irudiak ikuslea eta honek erantzun beharra dauka. Baina, halaz ere, Magritte k ezinezko
|
mundu
baten aurrean jarri gaitu. Euklidesen paseoa gelako barnealdea leihotik ikusten den paisaiarekin batu egiten da kabailetearen gainean dagoen pinturaren bidez, pintura barneko pinturak(" Enperadore eroa" ortzi mugan?) leihotik ikusten den paisaia errepresentatu du, eta juxtu lientzoak ikusten uzten ez duen zatia da pintoreak han pintatu duena, errepresentaturikoa errealitatean txertatua agertzen da haren izaera balitz bezala.
|
|
|
Magritte ren ezina irudimenak sortzen duen artean, Escher ena logikak sortzen du. Escher, gainera, oso irudigile garrantzizkoa da Sarrionandiaren lanean, ez baikenuke ahaztu behar, eta horretaz luzeago jardungo gara hurrengo atalean, Izuen gordelekuetan barrena liburuko azalean agertzen den irudia Escher en ezin litekeen
|
mundu
bat dela, Eskailera gora eta behera deiturikoa. Baina orain begira dezagun Objektuak kalearekin grabatua.
|
|
|
Eta hizkera erabiliz posible izango zaio horma ispilu bilakatzea eta
|
mundu
bat aurkitzea, posible izango zaio ispiluaren beste aldera igarotzea:
|
|
|
Beste
|
mundu
bat sortuko dut aideango hiria bezain hatzeman ezina" (GP, 55)
|
|
|
Ikusitako munduaren eta sentitutako munduen artean mugitzen da Holan en poetika, ikusitakoa beste
|
mundu
baterako bide balitz bezala: haizea, adibidez eroen begirada bihurtzen da bere testuetan.
|
|
|
Tradizio batek eragin nabarmena izan zuen bestean, eta euskararen munduan zizelkatu ez zen erromantikoatzerakoien klixe horrek kalte handia egiten dio, oraindik ere, euskarari: euskararenoilalurreko gaurko bizipen egunerokoak ezin du, anartean ere, sukar hori aspaldigainditu zuela sinetsarazi, bizirik dagoen
|
mundu
batek bizi gaituela jakinarazi.Euskararen zailtasun deabruaren topikoa langa bat da tradizioen arteko komunikaziorako, baina ni nago (eta oker egon ninteke) bi tradizioen arteko komunikazioaeragin behar luketenek (agintariek, hedabideek, eragile sozialek...) ez dutela komunikazio horretarako premia ikusten, eta, halaber, ez direla konturatzen komunikazio hori joan etorrikoa (berdintasunezkoa) ez ... arazo izaten iraun ere, alegia.
|
|
|
samurtu egin duerrealismoa egitea. Nik
|
mundu
bati buruzko hizkera mota bat eskura jarri zaidaneaneutsi diot erronka honi3.
|
|
|
Gauak eta Hiriak liburu konplexua eta anbiziosoa da. Ez du
|
mundu
bat sortu etaislatu nahi bakarrik; fikzioa lantzen ari dela ere agerian jarri nahi du, eta metaliteraturaz, literaturaren inguruan sortzen diren kezka eta planteamenduak, osatutadago liburua.
|
|
|
H herrialdearen zorpeko egoiliarrek H herrialdeak bereganatu gabe, beren etxeko aurrezkiak sakrifikatzen dituztenez H diruko 2 milioi unitateko mailaraino, honek esan nahi du ordainketa hori H ren kanpo zorraren zerbitzu arruntean galdua dela. Ez dago batere argi nola eskura litzakeen gainontzeko
|
munduak
batera 2 IM eta 2 HM. Mundu errealean efektiboki gertatzen dena horixe izanik, printzipio determinatzailea hauxe da: galtzen ote ditu herrialdeak zorpeko egoiliarren etxeko aurrezkiak, ala ez?
|
|
|
Baina igual arrazoia izango duzu, idaztea igual ez da hitz egiteko beste modu bat, baizik eta hitz egitearen ordezkoa, hitz egiten ahaztu dugulako. Eta lengoaia hau beste
|
mundu
batekoa izango da, hitz hauek itzulezinak izango dira, idiolekto honek itzelezko antza izango du isiltasunarena...
|
|
|
Gure etxean ezin zen espainolez egin, aitak debekatu zuelako. Gero, etxetik irten eta beste
|
mundu
batean bizi behar genuen. Indigenak dabiltza horrela Medellin, Bogota edo Caliko bazter auzoetan, arroparen azpian beren pintura eta orbanak ezkutatzen dituztela... ’
|
|
|
Goiok ez zion armen poltsa hura inori erakutsi. Arianerekin gauzak elkarrenak izateko beharra sentitzen zuen, Ariane beste
|
mundu
batekoa zela konprenitzen zuen arren.
|
|
|
Euskal poeta gazteak egun idazten ari diren poemetan ere (Urtzi Urrutikoetxea, Jon Benito, Kemen Lertxundi) suma daiteke aurreko belaunaldietakoen espektatiben zapuzketa. Balizko
|
mundu
bat kontatu diegu eta mundu erreala ez da margoztutakoa bezalakoa. Indarkeria politikoaren erromantizismoa entzun dute etxean (gurasoek grisen aurretik korrika aritzen zireneko hura) eta kalean ikusten duten bortizkeria politikoa ez da, dagoeneko, batere erromantikoa.
|
|
|
Gainera, moralaren eta zorionaren arteko lotura hori fenomenoen mundu honetan ezinezkoa dela dirudi; beraz, hil ondoren etorkizuneko
|
mundu
bat dagoela onartu dugu era berean, lotura hori lortzeko ezinbesteko baldintza bestela. Hauek dira, beraz, ongi gorenaren idealaren ondorioak, hau da, moraltasunaren eta zoriontasunaren loturaren emaitzak.
|
|
|
|
mundu
bat beste inongo burmuinetan errotuko ez dena
|
|
2002
|
|
|
Jende mintegi hori izan zen mugimendu zabal eta heterogeneo baten jatorria, elementu komun bakar bat duena: kapitalaren interesek guztiz kontrolaturiko
|
mundu
baten aukerari aurre egitea. Guztiok ditugu gogoan haren ekintza gogoangarrienak, Seattle, Washington, Praga, Genoa eta beste hainbat hiritan egindako protestaldi jendetsuengatik.
|
|
|
Orduz geroztik, ordea, posibletzat jo zuten etapa ideologikoago batera pasatzea, jokabide ausartago batera. Kontua gehiago zen erantzun zehatzak bilatzea bestelako
|
mundu
bat eraikitzearen erronkei, halako mundu bat non ekonomia gizakien zerbitzura legokeen eta ez alderantziz. Kontestu horretan gertatu zen Munduko Foro Ekonomikoa Davosen, non bildu baitziren kapitalaren buruzagi handiak beren estrategiak planteatzeko.
|
|
|
Orduz geroztik, ordea, posibletzat jo zuten etapa ideologikoago batera pasatzea, jokabide ausartago batera. Kontua gehiago zen erantzun zehatzak bilatzea bestelako mundu bat eraikitzearen erronkei, halako
|
mundu
bat non ekonomia gizakien zerbitzura legokeen eta ez alderantziz. Kontestu horretan gertatu zen Munduko Foro Ekonomikoa Davosen, non bildu baitziren kapitalaren buruzagi handiak beren estrategiak planteatzeko.
|
|
|
Keinu sinbolikoa
|
mundu
baterantz. Dinamika bat sor dezake honek, eta agian behartuko zaituzte giza eskubideak urratzen diren beste eremu batzuetan ere antzerakoak egitera.
|
|
|
Euskal Herri osoan. Informaziorik ez da pasatzen, ez dugu elkar ezagutzen, eta ondorioz itsuen
|
mundu
batean ari gara mugitzen. Zerekin alderatuko dugu Erribera?
|
|
|
Eta ezkertiarrok garai hartan mundu horrekin gure kontuak argitu genituen. Gero gainera beste
|
mundu
bat ezagutu baduzu, askoz hobeto.
|
|
|
Zaharrei eta elbarriei buruz, esate baterako. Izotza bera baino otzagoa dan
|
mundu
bat egiten ari gera zaharrentzat. Zuhaitzaren gerrian sortu ohi dan ardagaiaren antzera, otz eta bakar arkitzen direla esan dezakegu zaharrak gaurko gizartean".
|
|
|
Gazte belaunaldiek, esate baterako, erdarei funtzio komunikatibo balioa ez ezik, helduaroko hizkuntzarekin (horretan, besteak beste, helduon joera eta jokabideak erabakigarriak baitira) identifikatzen dute; euskarari, aldiz, funtzio sinbolikoa eta politikoa ematen diete. Iparraldean, berriz, galdutako eta atzeraka doan
|
mundu
bati lotua ikusten dute euskara. Hartara, uniformizazioak eta mundializazioak hizkuntza" nagusiak" ikastera eta erabiltzera bultzatzen dutenean, euskara gazte belaunaldientzat behar beharrezkoa den hizkuntza erakargarria bilakatzea lortzen ez badugu, poliki poliki, funtzio sinboliko eta politiko hori ere ahulduz joango da eta euskara albo batera lagako den balio erantsirik gabeko kontua izatera iritsi liteke.
|
|
|
BESTE
|
MUNDU
BAT POSIBLE EGIATEAREN ALDEKO BORROKA.
|
|
|
Donostian bildu ziren sindikalistek, bestalde, egiaztatu zuten ezen hiritarrek gero eta inplikazio eta parte hartze demokratiko handiagoa dutela politikaren, ekonomiaren eta kulturaren esparruetan. Beren ustez, demokrazia parte hartzailearen bidezko beste zibilizazio baten ispilu da esku hartze hori, hots, hainbatetan beren burua arriskuan jarriz, beste
|
mundu
bat posible izan dadin adoretsu borrokatzen diren milioika langileren ekarria. Beste mundu posible horren nolakotasuna, berriz, honelatsu deskribatzen dute:
|
|
|
Gaurko errealitatea kontuan izanik, sindikatuen arteko konferentzian parte hartu duten erakunde sindikalek batera aritzeko hainbat ekintza lerro hitzartu dituzte, egiaztatu nahi dutelarik beste
|
mundu
bat posible dela, baldin erakunde sindikalek, globalizazio neoliberalaren kontrako mugimenduek, emakumeen erakundeek eta herri autoktonoen aldeko taldeek elkarrekin jarduten badute
|
|
|
Borges), arrazoi logikoez haratago kokatzen den kausalitateak. Horretaz gain, Naturaren eta Kulturaren arteko aurkakotasunak baldintzatzen du gertakarien bilakaera Obaban, eta, egia esan, geografia irudizko hori antzinako
|
mundu
bati dagokio," depresioa" edo" eskizofrenia" hitzak existitzen ez diren munduari. Bertako biztanleek animaliengana jotzen dute gertakari ulertezinak esplikatzeko garaian.
|
|
|
Izaki ikusezin baztertuen
|
mundu
baten historia kontatu nahi izan digu Epaltzak. Eta egin zezakeen era bakarrean egin du, hau da, eleberrian haien hizkuntza eta estilo ahaztua, isildua transkribatzen saiatuz.
|
|
|
Idazle gehienak ohiturazko fikzioaz baliatu ziren ideologia jeltzalearen oinarrian zegoen ikuspegi idealizatu eta tradizionalista azaltzeko. Zubiaurre anaien edo Arrue anaien pinturan gertatu zen bezalaxe, euskal eleberria mundu idealizatu eta esentzialista bat islatzen saiatu zen, Euskal Herrian eratuz joan ziren hiri industrialetatik oso urrun zegoen
|
mundu
bat. Akziorik gabeko eleberriak dira, zenbait irudi ohiturazkoz osatuak.
|
|
|
Lasagabasterren arabera (1981), eleberri mota honen ezaugarri nagusiak honako hauek lirateke: landa giroan kokatutako zenbait pertsonaiaren bizitzaren narrazioa egiten da, langileria ez da ia inoiz agertzen, eta, oro har, gatazka gutxi eta munta eskasekoak dituen
|
mundu
bat islatzen dute. Azken finean tesi eleberria da, hiru ardatzen inguruan taxutua fedea, abertzaletasuna eta euskalduntasuna eta narratzaile ahalguztidun batek zuzendua eta kontatua.
|
|
|
Narratzaile orojakile bat nagusitzen da, bere iritziak adierazteko orduan inongo dudarik egiten ez duena, eta pertsonaiak agente hutsak dira, ez dute eboluzionatzen. Azken finean, kontzientzia modernoaren gorabeheren berri ez dakien
|
mundu
bat topatzen dugu eleberriotan.
|
|
|
Jon Etxaide (1920) idazleaz ari gara, Las inquietudes de Shanti Andia itzuli baitzuen 1959an. Autore emankor honek, itzulpen, biografia, drama, ipuin, artikulu eta abarrez gain, eleberri historikoak ere argitaratu zituen, berritzailetzat hartuak izan zirenak irrika lohiak nagusi ziren
|
mundu
bat sortu zutelako.
|
|
|
Artista ez zen gehiago moralista burgesa izango, aurkikuntzarako tresna independente baizik, eboluzio sortzailearen eroale. ...da XIX. mendetik iritsitako eleberri formen (batez ere errealismoaren) iraultzarako; garai horretan, azken buruan, Conrad edo Mannen ironia, Ibsen edo Pirandelloren tragikomedia, Eliot edo Joyceren parodia, Proust edo Woolfen fragmentazio estetikoa edo Dostoievski edo Kafkaren absurdo existentziala giza dimentsio berri batez mintzatzen zaizkigu, gizakiarentzat erabat ulergarria izateari utzi dion
|
mundu
batez.
|
|
|
Gogo handia nuen emakume hori interpretatzeko: harengandik hurbil sentitzen nintzen eta bioi eragiten digun
|
mundu
bat konpartitzen dugu.
|
|
|
Lehen aldiz, baldintza egokiak daude Ciceronen ametsa bete dadin: askatasun aukerarik handienez bizi diren biztanle kosmopolitaz beteriko
|
mundu
bat sortzeko, justizia bilatzen duten arau etiko batzuek gidaturik.
|
|
|
Gogoan izan behar da ezen hamarkadaren erdian, 1996an alegia, merkatu kuota 1985ean baino apalagoa zela, eta, beraz, kuotaren aurrerakada batik bat1990eko bigarren erdian suertatu zela. Horrek erakusten du garai horretan euskalekonomiak
|
mundukoaren
batez bestekoa baino arinago egin zuela aitzina nazioarteratze prozesuan.
|
|
|
Publizitatearen kasuan, solaskide nagusiak bi dira: ekoizleen
|
mundua
bata eta erosleen mundua bestea. Publizitatearen kasuan, gezurra balizko kontsumitzaileei zuzentzen zaie, batez ere.
|
|
|
Telebistan programa desberdinak daude, eta bakoitzak bere helburua du. Programa bakoitzak bere kontsumitzaileak, bere estiloa eta bere kontraesanak ditu; programa bakoitza
|
mundu
bat da. Baina, telebista ez da bakarrik programa bat edo beste, programa multzo bat baizik, parrilla bat, programazio bat, sarritan 24 ordukoa.
|
|
|
Eman dezagun orain bigarren urratsa. Zilegi da publizitatearen aurrean publizitatea besterik ez aurkitzea; baina, zilegi bekigu, arren, publizitatearen azpian beste
|
mundu
bat deskubritzen ahalegintzea, saiatzea. Iragarkigintza mundu horren azpian munduaren kontzepzio partikular eta kolektiboak aurkitzea ere bidezkoa da.
|
|
|
Zeharkako publizitateak probokatu egiten du, produktua alderdi bitxi batetik erakusten du. Zeharkako publizitateari begira erosten duenak, ez du produktu hutsa erosten,
|
mundu
bat baino.
|
|
|
Berlingo harresiaren erorketarekin batera, asko eta asko izan ziren
|
mundua
bat eta bakarra izatera kondenaturik zegoela eta eredu bakarraren arabera funtzionatzera deituta zegoela uste eta idatzi zutenak; aitzitik, gaur egun mundua askotarikoa da eta kulturarteko eztabaida eta elkarlana beti bezain beharrezkoa da.
|
|
|
Hedabideek inguruko gertakari batzuk aukeratzen dituzte albiste izateko, hedabideek eredu sozial batzuen apologia egiten dute, hedabideek
|
mundu
bat erakusten dute. Hedabideek erakusten duten mundu horretan makrogaiek eta testuartekotasunek durunditasun semantikoak sortzen dituzte.
|
|
|
Kultura unibertso semantikoa da, kultura bakoitzak bere erreferenteak dauzka, egoera sozial orokorrak horrelaxe bideraturik; kultura bakoitza hizkuntza baten bitartezko
|
mundu
baten irudikazioa da. Ulertarazlea eraikitzen berebiziko rola betetzen duen aztura komunikatua da kultura.
|
|
|
Espainiak batez beste 55 urte izango ditu 2050ean, urte horretarako munduko zaharrena, Nazio Batuek atzo zabaldutako munduko zahartze maparen arabera. Gaur egun,
|
munduko
batez besteko adina 26 urtekoa da, eta, neurri horren arabera, herrialderik zaharrena Japonia da, 41 urterekin, eta gazteena Yemen, 15 urterekin. Demografoen kalkuluen arabera, berrogeita hamar urte barru batez besteko adina 36 urtera arte handituko da, eta, ordurako, Espainiak 55 urteko neurria izango du.
|
|
|
Haragien proteinen digestioa errazten duten azido mineralak. Kontuan hartzekoa Pertsona bakoitza
|
mundu
bat da, eta adina, sexua edo dieta bezalako faktoreek ardo onaren kopa baten onura kalte nabarmena izan dezakete. Kontsumoa kontraindikatzen duen faktorerik ez badago ere, janariak ez du egunean bi edalontzi baino gehiago hartu behar, eta jatorduetan beti.
|
|
|
Horiek, diuretikoekin batera, lehen mailako tratamendua dira aspalditik, bihotz hodietako heriotza arriskua murrizten zutela frogatu ondoren. Orain, arrisku horren murrizketa nabarmen hobetu dela egiaztatu ondoren, “aukera
|
mundu
bat irekitzen da”, Bjorn Dahlöfek eta Richard Devereux estatubatuarrak “praktika klinikoan zuzenean aplikagarria” dela uste baitute. Baikortasun hori Atlantako Kongresuan parte hartu zuten espainiar ordezkariek, hala nola Mariano de la Figuera katalanak, zeinak “Losartan lehen maila terapeutikoan sartzea” lagundu baitzuen “arteria hipertentsioa murrizteari erantsitako onurengatik”, edo Javier Díaz Nafarroako Unibertsitateko espezialistak, “aurrerapauso bat emateko unea” iritsi zela uste baitzuen.
|
|
|
Erabiltzaile elkarteen buru diren protesta kanpainek lortu zuten prezio horiek erregistro bakoitzeko 12.000 pezetara jaistea, eta 8.000 pezeta urteko mantentze lanengatik, oraindik ere Europako altuenak baitira. Horri gehitzen badiogu izapideak oso motelak direla (aste batzuk
|
mundu
batean, Internetekoa, dena bertigoaren abiaduran mugitzen da), eta, gainera, enpresa edo erakunde erregistratuak oso motelak direnez, enpresa edo erakunde erregistratzaileak domeinuak enkantean jartzeko aukera paregabea izango dugu. Zientzia eta Teknologia Ministerioak egoera konpondu du orain, eta asmoak onak dirudite (izen geografikoak edo generikoak, orain arte debekatutakoak, partikularrentzako sarbidea irekitzea, etab.). Zirriborroa Interneten kontsulta daiteke, «www.setsi.mcyt.es/ reg_ internet/ notabplan.htm» helbidean, eta askok zalantza egiten dute«. es» k aurkezten dituen akats guztiak limurtzeko.
|
|
|
Ostegunean, batzarraren osoko bilkuran, Bellamyk gogorarazi zuen eskoletan edateko ura izatea eta erretenak jartzea bezalako “oinarrizko” gauza batek urtero milioika haurren bizitza salba dezakeela eskualde behartsuenetan, eta ikastetxera joaten eta oinarrizko hezkuntza jasotzen jarrai dezatela ahalbidetuko duela. Gainera, azpimarratu zuen garapen jasangarriak “haurrentzat egokia den
|
mundu
bat sortzea” esan nahi duela, gizartearen baliabide natural baliotsuena direla eta prebentzio politiken bidez zaindu behar dela. Hala, “haurtzaroan inbertitzen denean, benetako garapen jasangarria lortzea bermatzen da”, eta, beraz, inbertsioak “zentzu ekonomikoa” hartzen du.
|
|
|
Osagai horiek neurriz gain hartzeak arrisku handiagoa sortzen du gaixotasun kardiobaskularrak, lesio hepatikoak, erekzio disfuntzioak edo testikuluen tamaina murrizteko. Gainditzeko borroka Carlos Imaz doktorearentzat, elikadura nahasteekin lotutako nahaste psikologikoetan aditua baita, “irudiari garrantzi gehiegi ematen diogun
|
mundu
batean bizi gara, eta normala da horren ondorioz patologiak sortzea”. “Vigorexikoa ispiluari begiratzen zaio eta klenke ikusten da.
|
|
|
Kartzelako ataria iragan zuenean bere izaite eta arima kanpoan gelditu ziren, egun hartatik ez zen gehiago bere buruaren jabe, agindu edota mehatxu bidez mugiarazten zuten txontxongiloa zeukaten beien menpe. Hitzek nigar egin ahala, malkoak mintzatzen ziren; isiltasunean idortutako malkoak, oihartzunik gabeko hitzak Begiak itxiz gero, segundo batzuez zorigaitzetik at eskapatzen zen, beste
|
mundu
batera, bihoztunen mundura. Baina zilo hartako aire hezeak bihotzeko sugarra itzaltzen zion.
|
|
|
Gertakari bakoitza, baita batere garrantzirik gabea dirudiena ere,
|
mundu
bat da, eta pieza desberdin asko biltzen dira gertakari deitzen diogun mundu horretan. Guk ezin dugu hori nola den deskribatu baino, hori da gure ofizioa.
|
|
|
Ene iduriko, hola pentsatzen dutenak beste planeta batekoak dira eta beste hizkuntza batean mintzo zaizkigu. Edo ni bizi ez naizen beste
|
mundu
batean bizi dira haiek, baldin planeta berberekoak bagara guztiak.
|
|
|
Eta uste dut, gainera, lehiak holako zerbaitera eramango gaituela: gero eta unibertsitate gehiago eta gero eta unibertsitario gutxiago, demografia arazoengatik, izango duen
|
mundu
batera goaz. Esan dezadan, bide batez, EHUrentzat euskaraz gero eta gai gehiago ematea ona dela, beste arrazoi argi bategatik:
|
|
|
Baina ez al dute gauza bera lortzen ipuin liburuek? Ez al gaituzte Obabakoakeko ipuinek murgiltzen, irakurle garen aldetik, gurea bezain erreala den beste
|
mundu
batean, edozein eleberritzarrek bezainbesteko eraginkortasunaz. Edo, narrazioen arteko lotura hain estua ez duten liburuak aipatzearren, Julio Cortázarren Oktaedroak edo Jorge Luis Borgesen El Alephek?
|
|
|
Baina honek guztiak zeharka baino ez dio erantzuten nobelaren nagusigoaren kuestioari. Batzuen ustez, nobelaren arrakasta, irakurlea beste
|
mundu
batean murgiltzeko daukan gaitasun handiagoan oinarritzen da. John Fowles ados egongo litzateke honekin, hauxe esan baitzuen eleberrigileen motiboez:
|
|
|
Ez dut uste profesional txarrak hezten ditugunik, eta uste dut hobekuntza handiak izan direla azken urteotan. Baina ez gara gai izan hainbat gabezia eta arazori konponbide egokia aurkitzeko, eta kontuan hartu behar dugu lehiakor samarra den
|
mundu
batean gaudela. Lehiakortasuna dagoenean, ez da nahikoa gauzak ondo egitea; besteak baino hobeto egin ditugu, edo, behintzat, hobeto egiten saiatu.
|
|
2003
|
|
|
Horrelakoak bakarrik Afrikan gertatzen zirela pentsatzen zutenentzat sekulako astintzea izan da, ezta? Beste
|
mundu
bat posible da, baina horretarako denon artean pirateria kapitalista gelditu behar dugu.
|
|
|
Isaac Bashevis Singer, 1978ko literatur Nobel saria, XX. mendeko kontalari hoberenetako bat da, eta yiddishez mintzo den herri baten istorioak jaso zituen, idazle poloniar judu honek desagertutako
|
mundu
baten berri eman nahi baitzuen. Hain zuzen ere bere «Zortzi kontakizun» euskaratu ditu Koro Navarrok.
|
|
|
Euskarara ere itzulia dago eta berriz ere irakurtzeko parada edo aitzakia ona da. Tolkienek
|
mundu
bat asmatu zuen eta, historian zehar, belaunaldiak eta belaunaldiak liluratuko dituen liburua sortu zuen, nire ustez. Badirudi gaur egun modan jarri dela, filmak direla-eta ospetsua egin dela.
|
|
|
Herri txiki baten bizi den ezagun baten zazpi urteko semeak psikologo baten laguntza izan du azken bi urteetan. Zer da hori erotuta dagoen
|
mundu
baterako. Ahuntzaren gauerdiko eztula ez behintzat!
|
|
|
Beste ofizioetan bezala, prostituzioan ere pertsona bakoitza
|
mundu
bat da. Batzuek lan baldintza hobeak dituzte, besteek okerragoak, lantoki ezberdinak, bezeroekiko harremanak, soldatak... eta jubilatzeko gutxi gorabeherako adina ere badute; izan ere, 45 urtetik gorako emakumeek ezin dute lanbide honetan aritu, ez bada arrisku gehieneko lanetan.
|
|
|
Zalantzak ditut. Agian bai, agian ez, pertsona bakoitza
|
mundu
bat da eta liburu bakoitza ere mundu bat.
|
|
|
Zalantzak ditut. Agian bai, agian ez, pertsona bakoitza mundu bat da eta liburu bakoitza ere
|
mundu
bat.
|