|
2000
|
|
|
EUSKARA LAN
|
MUNDUKO
HIZKUNTZA
|
|
|
Txillardegiren ekarpena, hezkuntza
|
munduan
hizkuntz eta kultur zapalketari emanbeharreko berebiziko arreta4 da. Ildo honetatik bat dator W.
|
|
|
Geroago Koldo Mitxelenak umorez esango zuen bezala, bazirudien
|
munduko
hizkuntza guztiek beren lexikoa aberasteko dituzten bide biak Unamuno euskarari galarazten tematurik zebilela, ez baitzion utzi nahi inoren hitzak mailegatzen ez eta haien ordezkoak ere sortzen. Funanbulu bati, desarrazoi lasterketa batean, gero eta baldintza gogorragoak jartzeko jokoa bezalako zerbait:
|
|
|
Bere tesian Unamunok gizarte etapa horien gainean Schleicher alemanaren hizkuntz eskema aplikatu nahi izan zuen. Honek
|
munduko
hizkuntza guztiak tipologia aldetik hiru taldetan sailkatzen zituen: silababakarrak (txinera edo vietnamera, adibidez), eranska riak (esaterako, euskara, hungariera, georgiera edo kitxua) eta malgukariak (indoeuroparrak eta semitarrak).
|
|
2002
|
|
|
Mitxelenak esan zuen aspaldi hizkuntzalariek lehenagotik ongi zekiten zerbait: ez da
|
munduan
hizkuntza zahar edo berririk. Hizkuntzak modu batera ezagutzen ditugu, modu batera ezagutzen dugu euskara, eta modu batera erdara, guk bizi ditugun modura, eta eskura dugun egoera horrek beti badu aurretik hizkuntzaren beste egoera bat, berea euskarak eta berea gaztelaniak.
|
|
|
Horrela zioen euskalgintzako aditu horrek Unescoren" Desage rtzeko Arriskuan dauden
|
Munduko
Hizkuntzen Atlasa" izeneko txostenaren inguruan antolatutako (Euskaldunon Egunkaria,).
|
|
2003
|
|
|
bilboko unesco etxeak
|
munduko
hizkuntzen egoerari buruz aurki argitara emango duen lehen txostenaren arabera, munduko hizkuntzen %50 inguru XXII.menderako galdu egingo dira. Txostena egiteko 525 hizkuntza aukeratu dituzte, guztira 5.000 direla kontuan izanda.
|
|
|
bilboko unesco etxeak munduko hizkuntzen egoerari buruz aurki argitara emango duen lehen txostenaren arabera,
|
munduko
hizkuntzen %50 inguru XXII.menderako galdu egingo dira. Txostena egiteko 525 hizkuntza aukeratu dituzte, guztira 5.000 direla kontuan izanda.
|
|
|
Holan, gerkeraz ezagutzen dan lehenengoa, Kristo jaioko zan baino ia berrehun urte lehenago egin ei eban Meleagro eritxon siriar batek. Harrezkero,
|
munduko
hizkuntzarik gehienetan egindako antologiak asko be asko dira, zenbatu ezin beste, eta, jakina, era askotakoak: beti be, batzailearen eretxiaren araberakoak.
|
|
|
Nire aulkian eseri baino lehen, Romain eta bere maitale berria zein aldetan egon zitezkeen kalkulatu eta egundokoak esan nizkion, mila kilometroren tarteak ematen duen lasaitasunarekin etorri ahala jardun nintzaion, lotsatzekoak ere izan daitezkeen hitzak erabiliz. Euskara ez da
|
munduko
hizkuntzarik onena biraoka jarduteko baina abantaila batzuk ere baditu: irainik handienak bota daitezke atzerrian entzuten daudenek ulertuko duten beldurrik gabe.
|
|
2004
|
|
|
Baina dirudienez, gaiaren larritasunak gutxi batzuk baino ez zituen aztoratu, hamabi urteotan ez baitira NBEren, UNESCOren edo mundu mailako halako beste erakunderen baitan, ez biltzar nagusirik antolatu, ez erabaki sendorik hartu, ez eta premiazko esku hartze programa eraginkorrik abian jarri ere. Are gutxiago azken arnasetan »hitzetan esango genuke» dauden
|
munduko
hizkuntza komunitate txikietako kideei euren inguru eta kulturetan etorkizuna izan dezaten ahalbidetzeko.
|
|
|
Hamabi urteren buruan, egoerak bere larrian dirau. Berriki ateak zabaldu dituen 2004ko Bartzelonako Kulturen Forumak
|
munduko
hizkuntza aniztasunari eskaini dio Abotsak erakusketa. Teknikoki nola estetikoki ongi zaindutako erakusketa horrek munduan 5.000 hizkuntza daudela dio eta horietatik %95 galtzeko arriskuan, debekuak, bazterkeria eta migrazioak direla medio.
|
|
|
Hain zuzen ere, askotarikotasunaren izenean bi Estatu hizkuntzen oinperatze sistematikoa legitimatzen du halakoak, eta halakoen artean, abertzaleak erruz.
|
Munduko
hizkuntza eta kultura askatasuna eta askotariko herri izaera herri hizkuntzak babestuz eta garatuz bermatu beharreko estrategia dela uste dugunontzat, zurikeriaren eta trikimailuaren erakusbiderik garbiena baita hizkuntza politika totalitarioa egiten duten Nazio estatuen aurrean amore emate hori.
|
|
|
Koka dezagun, ahal badugu bederen, hizkuntza eta kultura aniztasunaren arazoa egungo munduan. Globalizazioaren eraginpean egituratzen ari den
|
mundua
hizkuntzaz eta kulturaz askotarikoa omen da, giza harremanen sareak ugaldu egin direlako informazio teknologien garapenari esker. Hauxe da behinik behin pentsamendu bakarrak eta beste zenbait kosmopolitak47 sinestarazi nahi liguketena:
|
|
|
Orain goazen enbor bereko beste adar batera:
|
munduko
hizkuntzen egoeraz kezkaturik gabiltza, gutxi asko, Euskal Herrian. Ispilu horretan begiratuta geure burua zertan den hobeto ikusteko edo.
|
|
|
Belen Uranga hautatu dugu jakin mina asetzeko:
|
munduko
hizkuntzen erdiak arriskuan baldin badaude, eta hori, nik dakidanez, inork ez du ukatzen, zeren poderioz gertatzen ote da entropia soziolinguistiko hori. Hona bere hipotesia:
|
|
|
Hona bere hipotesia: ?(...) egia da
|
munduko
hizkuntzen erdiak baino gehiago ez direla bide normaletik ikasten, ez dela erakusten etxean. (...) Transmisio hori zergatik eteten den jakitea da arazoa.
|
|
|
Mutatis mutandis,
|
munduko
hizkuntza eta kultura ukatuen zoriak ez ote du ordea, funtsaren funtsean, uste duguna baino antz handiagoa? 144 Ez noski gainaxaleko agerpenetan; bai ordea genozidio hau eragiteko munduaren eraketa politiko jakin batean. Ez ote dago bada, azken buruan, hor nonbait esana dugun legez, milaka nazio dauden mundu bat Estatu bakan batzuetan antolatzeko oinarri totalitario baten zimentarri berbera?
|
|
|
Ez izan dudarik: Euskal Herria baino behatoki oparoagoak ez dira asko izango
|
munduan
hizkuntzaren izaera motak antzemateko. Alderdi horretatik behintzat, apartekoa da euskaldunok eskueran daukagun soziolinguistikako talaia.
|
|
|
Motz gelditu da ordea asteasuarra beste batzuen ondoan, alajainkoa! Hondar hondarrean,
|
munduko
hizkuntza gehienak Euskal Herrikoak izango ditugu abiada honetan. Nork esango, eta euskaltzainburuak eta euskaltzain oso batek esanak dira hitzok:
|
|
|
Bere azkeneko liburuan, besteak beste,
|
munduko
hizkuntzen zorigaiztoa aztertu digu Maitena Etxebarriak. Giza aniztasunaren oinarrian hizkuntza aniztasuna dagoela frogatu nahi izan du.
|
|
|
Euskal Herriaren pluraltasuna hitzetik hortzera darabilenarentzat ikasgai ederra, ederrik bada: halakorik zinez nahi baduzu, zaindu ezazu euskara, eta euskarari dagokion Euskal Herria, hala
|
munduko
hizkuntza ekologiaren lorategian euskararen koloreak dirdira egingo baitigu. Bitasunaren, hirutasunaren, aniztasunaren eta era guztietako tasunen alde:
|
|
|
Mundu osoaren lingua franca izan litekeena behar omen dugu giza kultura guztien lokarri. Hizkuntza franko mundu horretan bertan galbidean ditugun bitartean,
|
mundu
hizkuntzaren garaian bizi bide gara: bat ororentzat, eta milaka eta milaka hizkuntza inorentzat ez.
|
|
|
Mendebaldeko Estatu batzuk munduan barrena abiatu ziren orduan heriosuhar, ezpataren eta erlijioaren aginduetara, besteak beste, munduko ezin konta ahala herri nortasun eraistera. Haren ondorengo zuzen zuzena dugu inondik ere oraingo globalizazioaren edo inperialismoaren olatu oroberdintzaile hau, bide batez, ingelesa
|
munduko
hizkuntza gisa ezartzeko xedez.686
|
|
|
|
Munduko
hizkuntza baztertu gehienen antzo, euskararen mendez mendeko iraupen katearen kate-begirik irmoena euskaldunaren aho mihietan lan mintzaira izatean zetzan. Eremu sozio-ekonomikoaren egiturari eta jarduerari zegozkion giza harremanak euskarazkoak ziren bitartean, diglosiarik gogorrenari ere aurre egiteko gauza izan da euskara.
|
|
|
Mendean hartuak dituzten hizkuntza lurralde guztiak bat egin, jatorriz beraiena den hizkuntza ezartzeko, eta ondoren pertsona irizpidearen hautua egin, egiten badute, mendeko dituzten herri lurralde horietan. Horixe da, muin muinean, diskurtso ofizialaren zekenkeria hemen eta
|
munduan
hizkuntza eskubideak tartean daudenean.
|
|
|
Hortxe dago, bai jaunak,
|
munduko
hizkuntza lorategian asterik aste ele loreak zimeltzearen eta ihartzearen erasan hilgarria: dauden estatu bakanak salbuetsiak daude, aniztasunera egokitu behar izatetik?.
|
|
|
Estatuen hizkuntza politikarik ohikoena munduan, dela tolerantziaren eskutik, dela zapalkuntzaren bidetik, azken beltzean, etnozidioarena izan da. Ez ditut aspertzeko adina aipatu ditudan
|
munduko
hizkuntzen datu negargarriak berriro gogoraraziko, baina, aldeak alde, batak eta besteak Estaturik gabeko hizkuntzen suntsipena dute xede. Nik neuk lan honetan maiz erabili dut etnozidioaren ideia; ez dut, haatik, kotzeptuaren xehetasun handirik eskaini berari buruz.
|
|
|
Beharbada, hizkuntza politika horien kasuistika zabala hartuta, ikusi ahal izango genuke alderik eta zertzelada aipagarririk euren artean.
|
Munduko
hizkuntza egoerak milaka kontatu behar ditugunez, ez litzateke oso zuzena izango den denak zaku berean sartzea. Mundua zabala bezain ugaria delako, herrialde bakoitzaren esperientzia eta gorabehera historikoak bestelakoak izan direlako, ñabarduraz jositako puzzlea agertuko litzaigukeelako.
|
|
|
Zer barne indar susmagarrik pentsarazten dio Arregiri itxuraz arbuiatu eta gaitzetsi egin lukeena? Edota pluraltasunak ez al digu bada
|
munduko
hizkuntza kulturen lorategia ahalik eta ugariena izateko kontzientzia deirik sortzen. Bitxia, benetan, gizon honen aholkua:
|
|
|
–Irauteko ahalik handiena erakusten dutenek estaduaren eta instituzioen laguntza sendoa daukate?. Bai, Estatuaren problematika ikertu nahi ez duenak, ez du sekula jakingo Europako eta
|
munduko
hizkuntza gehien gehienekin egun gertatzen ari den hondamendi izugarria zertan den. Betoz, etorri behar baldin badute, ondoren eta xehe xehe direlako faktore horien xehetasun aletuak.
|
|
|
Cassirer’ek hori uste du ere: " Ez dugu xoilki
|
mundua
hizkuntzaren bidez konprenitzen eta pentsatzen. Baiñan are gehiago ere:
|
|
|
Hizkuntzaren mugak eta eskastasunak gorabehera, ezin uka daiteke hizkuntza eraginkor eta operatibo denik errealitatearen berri ematerakoan. Ezin burura ere daiteke
|
mundua
hizkuntzarik gabe; are gutxiago gizakirik hizkuntzarik gabe. Zertan datza, bada, hizkuntzaren gaitasun adierazle eta komunikatzailea?
|
|
|
Zeharo harrituta nengoen, zer ote zen hura, zergatik ez ote nion gizon hari Setatsuari bezala ulertzen. Jakina, umea izan eta artean ez jakin
|
munduan
hizkuntza desberdin asko zeudenik. Geroago jakingo nuen hori, eta geroago halaber, Pauline Bernardettek kontatuta, Babelgo dorrearen istorioa.
|
|
2005
|
|
|
Azken urteotan gehien zabaldu den planteamenduak oinarri ekologista du. Nahiko planteamendu zuzena da,
|
munduko
hizkuntza guztiak berdintasunean tratatu nahi ditu. Dena den, hizkuntzaz kanpoko ekologiaren zentzua badu gizarteak, baina hizkuntzaren alorrean poliki poliki ari da hedatzen.
|
|
|
Genetikan aurrerapenak egon diren arren, hizkuntza jakin bateko etnia, gene eta hizkuntzaren arteko koerlazio erregularrak aurkitzea oraindik ez baita lortu. Gainera azkenaldian genetistek hizkuntza eta geneen arteko harremana aztertzeko, fidagarritasun gutxiko lanetara jo dute,
|
munduko
hizkuntzen arteko genealogia fantasiosoenak proposatu dituztenengana (adib. Ruhlen engana), eta horrek ikerketen emaitzak baldintzatu ditu.
|
|
|
Uste dut
|
munduan
hizkuntza handi bi daudela: guk hitz egiten duguna eta latina.
|
|
|
Ondamua sen titzen dut. Gizon honek
|
munduko
hizkuntza guztiak ezagutzen dituela dirudi. Jatorrizko hizkuntzetan ezagutzen ditu Literatu ra Unibertsaleko lanik behinenak.
|
|
2006
|
|
|
Arraun
|
munduko
hizkuntza
|
|
|
Hizkuntzen mundua.
|
Munduko
hizkuntzei buruzko txostena. Leioa:
|
|
|
Mandarinen Wikipedia Txinan haztea kaltetu du zentsurak. Horregatik, txinera
|
munduko
hizkuntzarik mintzatuena den arren, “entziklopedia librearen” mandarin bertsioak ingelesak (1,4 milioi) edo espainiarrak (159.000) baino askoz artikulu gutxiago ditu, besteak beste. Antzeko zerbait gertatzen da Blogspot ekin; izan ere, ez du bitakora askorik mandarinean, nahiz eta sareko hirugarren hizkuntza erabiliena den.
|
|
|
Euskara
|
munduko
hizkuntzen mapan
|
|
|
|
Munduko
hizkuntzen mapa 7.000 hizkuntza inguruk osatzen dute, adituen arabera. Konbentzio bat da, zalantzarik gabe, baina ontzat eman dezagun kopurua.
|
|
|
Zein diren horiek? Bada, ume guztiek
|
munduko
hizkuntza guztietan beren berena duten" hau nirea da!" ditxosozko esaldia, adibidez, eta gisako beste batzuk: " tonto"," zu ez"," kaka mokordo"...
|
|
|
Esaldi oinarrizko eta unibertsalik izatekotan, horiexek dira. Bada, gure proposamena da
|
munduko
hizkuntza guztietan hitz eta esalditxo horiek nola esaten diren eta nola esaten ziren ikustea, eta horren gainean hipotesi sendoak sortzea.
|
|
|
|
Munduko
hizkuntza guztien izenak, hilak nahiz biziak, papertxo banatan idatzita, kutxa batean sartuko ditugu.
|
|
|
Hizkuntzen Mundua.
|
Munduko
hizkuntzei buruzko txostena liburua (EHU, Bilbo, 2005). Bertan, txostenaren datuekin batera tartekatzen dira hainbat ikerlari eta adituren artikulu laburrak, tartean J. A. Fishman-ek idatzitako bat:
|
|
|
La Puebla de Labarka. Gorka, ETAri buruz hitz egin zinan tximaluze egoskor hura, zenbakiak
|
munduko
hizkuntzarik zaharrenean esaten irakatsi zinana, bat, bi, hiru, lau, bost, sei, zazpi... Oroitzen?
|
|
2007
|
|
|
Fishmanek adibidez, argi esaten du hiztunak hitzez eta idatziz ongi moldatzen direnean lan
|
munduan
hizkuntza hori txertatzea, gure kasuan euskara, hizkuntzaren biziberritzerako behar beharrezkoa dela: " Helduon bizitzako zati handi bat (tentsioaz eta espektatiba profesionalez, emulazio sozialez eta akulturatze bideez arras garrantzitsua) lan munduak eratzen, moldatzen eta mugatzen digu". 1
|
|
|
Hizkuntzalarien artean eta hizkuntzazale askoren artean ere bai aspaldiko gogoa eta kezka izan da, ezagunak diren
|
munduko
hizkuntza guztiak familiaka sailkatu eta batzekoa: hizkuntzen artean diren, edo izan daitezkeen, antzekotasun eta diferentziak aztertu, eta horren arabera senidetasunak edo hurbiltasunak
|
|
|
Ez da orokorraren zati bat ere, baizik kasu bakoitzean orokorra osoa, karaktere edo aurpegi bat erakusten. Horrela, nolabait, hizkuntza bakoitza
|
munduko
hizkuntza guztiak da, hizkuntza guztien aurpegi bat; hizkuntza guztiek horrela elkar aditzen dute.
|
|
|
ene arrazoimena eta ene biziera ere lapurtu gura dizkit, ene herriaren ohorea eta zuzena». Egiaz, Jainkoak
|
munduko
hizkuntza guztiak ontzat dauzkan eran, hala lituzke Printzeak ere bere herrietako hizkuntza ezberdinak, ez ontzat eman soilik, ezpada baita ohoratu ere? 453 Ez du onartzen hizkuntza bakarraren inposaketa progresoagatik, herri atzeratuen instrukzioagatik, harremanen lastertzeagatik, efikaziagatik justifikatu nahi izatea. Herri baten kultura ona ez da lasterrezkoa; are, ez laster eta ez astiro ahal da herri bati hizkuntza arrotz baten bidez kultura inposatu; nazioaren lur gainean eta hizkuntzan bakarrik hazten da ganoraz kultura.
|
|
|
Inposizioaren kulturan heziak daude, eta horrelaxe jarraitu nahi dutenonbait. Eta, otoi, ez hezkuntza
|
munduko
hizkuntza eredurik aipatu konpartitzekontu hori zuritu nahirik. Onik onenean ere, hor ez baitago euskal identitatea osatzen duen elementu instrumental bat besterik sarrienik, euskarak atzerritar hizkuntzaren trataera jasotzen ez duenean.
|
|
|
Euskara desagertzeko arriskuan dago bere lurraldearen hedadura osoan, Unescokegindako. Arriskuan dauden
|
munduko
hizkuntzen atlasaren, arabera.
|
|
|
pentsamenduak objektibotasuna hizkuntzan lortzen du, edo eratzen du.
|
Mundua
hizkuntzarekin batera ikasten dugu.
|
|
|
«Biraketa linguistikoaren» protagonistatzat eman genezake.
|
Mundua
hizkuntzan topatzen dugu; eta gu geu ere hizkuntzan gaude, edo gara.
|
|
|
Historia modernoan nazioa eta herriarena da berdinketa arruntena, hala egin du Rousseau-k, gero Herder eta Humboldt-ek, eta bi kontzeptuok, herriak («Volk») eta nazioak, modu askotan baldintzatu dute elkar. «Ikus herriak/ nazioak, zer edertasuna!» hunkitu da Herder gizadiari so,
|
munduko
hizkuntzen eta folk loreen lorategi liluragarria kontenplatuz. Baina Europan orduantxe herrion gainean estatu modernoa eratzen ari da, herriak zapalduz.
|
|
|
Mundu ezagutuaren eta ezagutzailearen munduaren artean, hizkuntza hirugarren mundu bat da, bitarteko mundu bat haien bien artean, biak biltzen dituena.
|
Mundua
hizkuntzan dago. Ideien objektibotasuna hizkuntzan dago.
|
|
|
Eta Humboldt-en hizkuntzak (kreatiboa, errealitatearen eraikitzaile aktiboa, hots, hizkuntza bera, singularrean,
|
munduko
hizkuntza ezberdinen azpian) 160 Kant-en adimenaren traza izango du, bera beti bata eta beti bera ekintzailea sentsibilitatearen formen eta pentsagarritasunaren kategorien dibertsitatearen atzean. Horregatik, geroagoko esaldi erlatibistenetan ere, nazio bakoitzak bere mundu ikuskera omen dizunekoan?, giza izpirituaren batasun eta berdintasun esentziala, batzuek aierutu nahi izaten dutenaren aurka, Humboldt-en aburuz inoiz ez da egon arriskuan.
|
|
|
Izpiritu unibertsal horretaz fitsik ez dakigu, jakin, giza ekintza enpirikoetan ikustera ematen zaiguna baino. Izpiritu unibertsal hori da hizkuntzgin suposatzen duguna herri guztietan,
|
munduko
hizkuntza ezberdin guztiak oinarrian hizkuntza bat bera bezala ulertzeko. Fenomenoen munduan kausa eta efektu katean lotua ageri den guztiaren azpian eta funtsean, «munduko joan etorrien ibileran bere barneko sakon eta betetasunetik duen izpirituaren indarra da printzipio zinez kreatzailea gizadiaren garapen bide estari eta nolabait misteriozkoan»386, izpiritu egiptoarra bilakatuz arkitektura egiptoarrean, izpiritu grekoa arte eta erlijio grekoan edo izpiritu indiarra Indiako poesia eta filosofian, giza izpiritu bera denetan.
|
|
|
Hizlariek normalki [ene azpim.] hau egoki eta nahikotzat dute, eta bereizkuntza zehatzago baterako arrazoi bereziek bultzatzen ez duten neurrian, keinu [ene azpim.] linguistikoa jarraitzen dute eta
|
mundua
hizkuntzak ikusten irakasten dien moduan ikustera ohitzen dira. Gure hizkuntzak agerpen (Erscheinung) oro substantibo, adjektibo, aditz, etab. Kategorietan heltzera eta baieztapenak aurretik emandako perpausa ereduetan isurtzera behartzen gaituen modura, horrela atzerriko hizkuntzen partaideak behartuta daude guztiz bestelako bereizketa kategorialak kontutan hartzera, beraz, objektuak kategorialki handiak edo txikiak, luzeak edo motzak, etab. Diren arabera bereiztera.
|
|
|
Hortaz, hizkuntza batek munduaren interpretazio edo munduaren ulerkuntza gisa, bietan bat esan luke: edo hizkuntzari
|
mundua
hizkuntzaz baino beste modu batean ere ematen zaiola, edota hizkuntza bere buruaren interpretazio eta ulerkuntza dela. Lehenbizikoak hizkuntzaren mundu ikuskeraren tesia kontraesaten du, bigarrena burubakoa da.
|
|
|
Antzinatean Aristoteles-ek grekeraren moldearen gainean kategorien taula logiko ontologiko absolutu bat ezarri zuen moduan pentsamendu unibertsalarentzat, egiten du Modernian Humboldt-ek, hizkuntzaren forma ideal bat ideatzen duenean (jokamolde hori bera ezin da ez bitxiki ilustratua kontsideratu!),
|
munduko
hizkuntza guztientzat parametroa izango dena, eta hain zuzen sanskritotik partituz ideatu hori alajaina, harekiko diferentziak hala, automatiko, betegabetasunak bilakatzen baitira beste guztientzat. Humboldt, dio G. Pätsch ek, hizkuntzalaritzaren bere kontzeptuagatik, bere burua harrapatuta aurkitu da puntu honetan, kontraesanetan katramilatua azkenean, hizkuntzen artean berezko balio hierarkia bat baietsiz eta ezetsiz619.
|
|
|
Baina gauzak, pentsamenduaren orobatean eta unibertso edo hedaduraren orobatean, hizkuntzarekin hasten dira hasi bat bera izaten (kontzeptuarekin), arruntasunetik bereiz. Ordea, berez mugabakoa da
|
munduan
hizkuntzak bata bestetik bereizi eta zeinuztatu, hots, gauza bihurtu ahal izango lukeen guztia. Sudurra eta ezpaina bereizi dituen hizkuntzak problemarik gabe bereiz lezake masailean bizpairu atal eta izen diferenteak jarri.
|
|
|
Hizkuntzarenindibidualtasuna dagiena ez da lege unibertsal baten pekotasuna, baizik eta beremendegabetasuna beste guztiarekiko unibertsoan. Ez da orokorraren zati bat ere, baizik eta kasu bakoitzean orokorra osoa, karaktere edo aurpegi bat erakusten.Horrela, nolabait, hizkuntza bakoitza
|
munduko
hizkuntza guztiak da, hizkuntzaguztien aurpegi bat; hizkuntza guztiek horrela elkar aditzen dute.
|
|
|
ez hizkuntza bata, hizkuntzak baizik eta horietako bakoitza dira egiaren bilaketako lekua485 Babelgo Dorrearen mitoa, gizadiaren zigorra esanahi izatetik, giza kreatzailetasunaren aberastasuna esanahitzera pasarazten dizu486 Humboldt-ek bere kritika hizkuntzaren ikusmolde tradizionalarena zeinu soil konbentzional bezala, hizkuntza singularren defentsarekin lotzen dizu, txiki eta txikienena eurena ere. Ikusmolde hark, edozein hizkuntza berdin dela uste dizu eta, beraz, denontzat hobe litzatekeela
|
munduan
hizkuntza bat bakarrarekin. Hori, hizkuntza zein errealitate den egiaz? «mundu bat, kanpoan ageri dena eta gure baitan aktibo diharduenaren artean, erdian dagoena»487?
|
|
|
mailan, Humboldt-ek dioen gisa, beraz hizkuntza komunitateen mailan, eta 3 Gizatasunaren mailan, hizkuntza giza espeziearen ezaugarri esentzial gisa. Humboldt-entzat erdikoa izango da maila garrantzitsuena, beraz
|
munduko
hizkuntza ezberdinena. Hemen aurkezten baitzaizkio hizkuntzak hizkuntzalariari ikerketa eremu konkretu gisa».
|
|
|
Hala ere, Euskal Herria barik, munduan —sarean— han hemenka, berton bezala bertan dabiltzanak zenbatzea zailagoa egiten zaigu. Euskara
|
munduko
hizkuntza izanik, globala bilakatzen da Interneten ari garenean. New Yorketik ari zaitezke euskarazko edukiak sarean sortzen, edo Londrestik euskarazko wikipedia kontsultatzen.
|
|
|
Ez da aspaldi, udazken honetan bertan, gurean izan da Galestik etorritako David Crystal soziolinguista ezaguna. Hizkuntzen iraultza liburua euskaratu berri dela-eta,
|
munduan
hizkuntzen gainean adituenetakoa den horrek, Internetek hizkuntzentzat —bereziki hizkuntza txikientzat— duen garrantzia azpimarratzen du behin eta berriz. Interneten bertan garatzen eta egokitzen diren hizkuntzen fenomenoak ere ezagutarazi dizkigu, baina bere Bilboko hitzaldian Interneten garrantzia azpimarratu gura izan zuen.
|
|
|
Baina edukiak barneratu ote dituzte. Wikipedia proiektu itzela da,
|
munduko
hizkuntza askotan da, 250etik gora. Tartean gurea, egun 21.000 sarrera edo artikulurekin.
|
|
|
133 E. Bernardez, 1999: 22 Autore horrek, erabili izan diren 3.000 eta 6.700 zenbakiak aipatu ondoren,
|
munduko
hizkuntzen kopurua 5.000 inguruan kokatzen du.
|
|
2008
|
|
|
Ikaskuntza hori borondatezkoa baita, gurasoek eta gazteek bizi profesionalean euskara balio gutxikoa dela ulertzen baitute, era orokorragoan bizi publikoan ere. Norabide hori aldatzea ez da erraza izanen, frantsesa lehenik eta gero kasu gutxi batzuetan ingelesa baitira lan
|
munduko
hizkuntzak.
|
|
|
Beste batzuetan, ordea muralak egiten ditugunean edo kontu zientifikoak irudikatzeko, edo
|
munduko
hizkuntzen banaketa, edo dibulgazioko hainbat mapatarako, edo mapa didaktikoetarako, azalerei eusten dieten mapak behar ditugu, edo azalerak oso gutxi desitxuratzen dituztenak. Mapa horiek lurraldeei eta lurralde horietan dagoenari buruzko informazioa ematen digute.
|
|
|
Zer gertatzen da, izan ere, abertzaletasunaren
|
munduan
hizkuntz auzia tartean dagoenean. Josu Landak argazki zorrotz bat atera zion mundu horri.
|
|
|
Aniztasuna eta pluraltasuna, beraz, euskalduna izatean datza
|
munduko
hizkuntzen eta kulturen mosaikoan. Pluraltasuna, nazio demokraziaren araberako aniztasuna, ez datza herritarrak nazio identitate askoren mendeko egoera batean kokatzean, nork bere nazio hizkuntzan eta kulturan bizitzeko egitura politiko eta kulturalak sortzean baizik.
|
|
|
|
Munduko
hizkuntzei buruz azken bolada honetan plazaratu den bibliografiaren berrikustapen arin bat eginda, Odriozolak (2001c) mendekotasunezko egitura harremana egiaztatu du Euskaltzaindiak (1992) mendekotasunezkotzat jo duen (29) ko ereduan, baina baita Euskaltzaindiak atributuzkotzat jo dituen batzuen kasuan ere (30).
|
|
|
arazoa, berez, misteriotsua da eta paradoxikoa, harritzekoa izateaz gainera. Hain zuzen ere, gizon/ emakume denok burmuin antolakuntza eta fonazio aparatu bera baditugu, orduan, zergatik
|
munduko
hizkuntzak hain desberdinak dira, itxuraz behinik behin?
|
|
|
–Some universal of grammar with particular reference to the order of meaningful elements?.
|
Munduko
hizkuntzen neurketa errepresentatiboan oinarrituta, oso ezaguera enpiriko baliotsua eskaintzen du eta, lehenbizi, Unibertsal inplikatiboa edo inplikazio unibertsala deitutako nozioa. Ikus dezagun zertan datzan.
|
|
|
Izenondo; Aditz Objektu; Izen Genitibo; Izenondo Aditzondo eta Preposiziodun hizkuntza da. Parametro honen arabera, talde handi bi ditugu
|
munduko
hizkuntzen artean.. Eta informazio horren arabera, hiru funtsezko datu enpiriko irizpidetzat hartzen dira unibertsalak azaltzeko, era honetan:
|
|
|
Berorietako batzuk Sumer eta Babilo niako testu zaharretan ere agertzen dira, eta denbora z Ekialde Hurbileko aho Üteraturako altxor barreiatua izatera heldu zen, hebrear idazleek bildu, itzuli eta beren üburu sainduan finkatu arte. Ondoren, mendeetan zehar, E uropako eta are
|
munduko
hizkuntza guztietara hedatu dira, hasieran predikazioaren bidez eta azkenean Bibliaren itzulpen ugariei esker.
|
|
|
Azkuerentzat toki batera joan eta bertako hizkuntza ikasten ez saiatzea ulergaitza zen. Eta beti ahalegindu zen
|
munduko
hizkuntzak lantzen. Hola, Alemaniako bidaiatik itzulitakoan, germaniar adiskideei (Schuchardt, Bähr, etab.) nahiz haiek sarritan gaztelaniaz edo euskaraz idazten jakin, alemanez idazteko eskatzen zien.
|
|
|
Izatez asmoa ere ez zen hori (lotura genetikoak bilatzea), baizik gehiago euskaran antzematen ziren berezitasun linguistiko desberdinei paralelismo estrukturalak aurkitzea hizkuntzen unibertso zabalean (antzekotasun horien zergatietan sartu gabe). Hola, Azkuek euskara
|
munduko
hizkuntzen kontzertuan kokatu nahi izan zuen, berezia zela agertuz, bai, baina ez horren arraroa non ezin aurki zekiokeen paralelorik inon. Edozein kasutan Azkueren saioek argi uzten zuten euskaltzainburuaren horizontea ez zela euskaran bukatzen, baizik, asmoz urrunago iritsi nahi zuela.
|
|
|
Txosten honen bitartez argi izpi bat egin nahi dugu hezkuntza
|
munduan
hizkuntza aldaera eta erregistroei buruz plazaratu diren gomendio, jarraibide eta orientabideen gainean, eta ahal dela hezkuntzan, bai gela barruan, bai gelaz kanpo, berauek lantzeko orientabide batzuk eman. Egokiagoa iruditu zaigu lehenik eta behin zenbait kontzeptu argitzen hastea, oinarrizkoenetatik hasita, gero norberak ikastola bakoitzaren egoera soziolinguistikoaren arabera zehaztu dezan hemen egingo dugun proposamena.
|
|
|
noski, lehen lehenik erabili egin behar da horrela ikasten baita, baina gogoan izan behar dugu irakasleok eta gainerako profesionalok gure eguneroko jardunean ez badugu erregistrorik bereizten are gutxiago egingo dutela gure ikasleek. Hain zuzen, gure ikasleei erakutsi behar diegu ez dela euskara berberaz baliatu behar egoera guztietan, horixe delako naturala,
|
munduko
hizkuntza guztietan bezala. Hala ere, profesionalok erregistro bereizketa hori egin eta horren arabera erabiltzeak ez du esan nahi erabilera lehenetsi behar ez dugunik.
|
|
|
Ziur aski, historia bera bezain zaharra da gizaki guztiek hitz egin eta ulertuko duten hizkuntza komun baten ametsa. Izatez, betidanik izan da
|
munduan
hizkuntz batasunaren alderako joerarik. Askok agertu dute lingua universalis baten premia eta onura, giza komunikazioa erraztuko bailuke.
|
|
|
Alegia, homogeneotasun linguistiko eta kulturala areagotu egingo da, behar bezalako neurriak hartzen ez badira; hau da, nazioarteak zein estatuetako agintariek XXI. mendera arte heldu den hizkuntzen altxorra babestearen garrantziaz ohartu eta hizkuntzen ofizialtasuna bultzatzen ez badute. Batzuen ustez,
|
munduko
hizkuntzen %90 galduko da XXI. mendean.
|
|
|
«Hori arrakasta handia da». Euskarak ere, 570.000 hiztun inguru dituela kontuan hartuta,
|
munduko
hizkuntzen artean, galesaren antzeko lekua duela ziurtatu du.
|
|
|
Adi egon behar da; izan ere, «hizkuntza bat belaunaldi bakarrean gal liteke», Crystalen esanetan. Galdu ere, mendea bukatzerako
|
munduko
hizkuntzen erdiak galduko direla ziurtatzen du hainbat adituk. 3.000 hizkuntza galduko dira, beraz, 100 urtean.
|
|
|
Euskara munduko biztanleen %0, 05ek hitz egiten du, eta, beraz,
|
munduarekiko
hizkuntza «mikroskopikoa» izanagatik, adituek Internetek eta teknologia berriek eskaintzen dituzten «baliabideez baliatzea» aholkatu dute.
|
|
|
[Aurrekoa jeneralagotik.] Hizkuntzak egiteko dira, baina badira
|
munduan
hizkuntza dohakabe (edo txit beneragarri) batzuk edukitzeko direnak, eta tarteka erakusteko (izate edo izan behar bati arrazoia emanez eskuarki). Edukitzeko hizkuntzen zera hori larritu egin da hagitz hizkuntza ikasteari" jabekuntza" esaten zaionetik.
|
|
|
Hizkuntza hau da hiztun eta gizaki egin ninduena:
|
munduko
hizkuntzen zozketan hauxe tokatu zitzaidan, eta besterik ez; ez naiz" euskaraz mintzatzen": mintzatu egiten naiz, eta munduko hizkuntzen zozketak hauxe jarri zidan mihian, eta besterik ez.
|
|
|
munduko hizkuntzen zozketan hauxe tokatu zitzaidan, eta besterik ez; ez naiz" euskaraz mintzatzen": mintzatu egiten naiz, eta
|
munduko
hizkuntzen zozketak hauxe jarri zidan mihian, eta besterik ez.
|
|
2009
|
|
|
Sonia Gonzalezek Garan esanak(" Euskara,
|
munduko
hizkuntzarik zailena" artikuluan): " Edo, behintzat, horrela adierazten du Ingalaterrako Kanpo Ministerioak burutu duen' ikerketa' berriak.
|
|
|
(...) Egiten dira munduan benetan ikerketa kuriosoak, baina ezertarako balio ez eta, areago, ikerketatzat ere jo ezin direnen artean hementxe daukagu adibide ezin argiagoa. Ezin da neurtu
|
munduko
hizkuntzen artean zein den zailena edo errazena, oro har. Zailtasuna eta erraztasuna ikaslearen araberakoak dira".
|
|
|
Hizkuntzen mundua.
|
Munduko
hizkuntzei buruzko txostena, EHU UPV Unesco Etxea, Bilbao, 2005.
|
|
|
Hizkuntzen mundua.
|
Munduko
hizkuntzei buruzko txostena (Zenbait autore, 2005)
|
|
|
Helduleku horiek dituen lanaren aurrean ez da erraza gertatzen bat egin zein kontra jartzea, ardura handia eskatzen du. Beharbada horregatik, ohituago gaude Txillardegiren aurrean ezikusiarena egiten bere ekarpenen mamian sakontzen baino8 Begiak eta adimena adi izan ditu Txillardegik bere lanean, horri esker ezagutu ditugu
|
munduko
hizkuntza gatazken muinak, batzutan gozoak (Quebec, Suomi, Flandria) eta bestetan gaziak (Eire). Eta hortik hasi gara geurea ulertzen eta zer egin ikasten.
|
|
|
Gaurko munduan gertatzen ari den hizkuntz etnozidio globalaren oinarrian ez dago biolentzia besterik.
|
Munduko
hizkuntza minorizatuen herio bidean ez dugu bortxakeria besterik ikusten. Bortxa izan da, eta oraindik ere halaxe da, munduko herri, kultura, identitate eta hizkuntza menderatuen ordezkapenaren eta hondamenaren historia azaltzeko datu nagusia.
|
|
|
Herri xehearen baitan bizirik zegon ezinbestekoa den humus hori. Finlandiakoa ez zen
|
munduko
hizkuntza mehatxatu gehienen egoera, ezta euskararena ere, Bilbo eta Gasteiz izendatzerakoan Txillardegik egiten duen aipamena lekuko. Nire irudiko, behar hainbat azpimarratzen ez dugun auzia da abiaburuko humus etnolinguistikoaren bizitasuna eta kemena.
|
|
|
|
Munduko
hizkuntza minorizatuen heriobidean ez dugu bortxakeria besterik ikusten. Bortxa izan da, eta oraindik ere halaxe da, munduko herri, kultura, identitate eta hizkuntza menderatuen ordezkapenaren eta hondamenaren historia azaltzeko datu nagusia.
|