|
2003
|
|
|
Holan, gerkeraz ezagutzen dan lehenengoa, Kristo jaioko zan baino ia berrehun urte lehenago egin ei eban Meleagro eritxon siriar batek. Harrezkero,
|
munduko
hizkuntzarik gehienetan egindako antologiak asko be asko dira, zenbatu ezin beste, eta, jakina, era askotakoak: beti be, batzailearen eretxiaren araberakoak.
|
|
2004
|
|
|
Motz gelditu da ordea asteasuarra beste batzuen ondoan, alajainkoa! Hondar hondarrean,
|
munduko
hizkuntza gehienak Euskal Herrikoak izango ditugu abiada honetan. Nork esango, eta euskaltzainburuak eta euskaltzain oso batek esanak dira hitzok:
|
|
|
–Irauteko ahalik handiena erakusten dutenek estaduaren eta instituzioen laguntza sendoa daukate?. Bai, Estatuaren problematika ikertu nahi ez duenak, ez du sekula jakingo Europako eta
|
munduko
hizkuntza gehien gehienekin egun gertatzen ari den hondamendi izugarria zertan den. Betoz, etorri behar baldin badute, ondoren eta xehe xehe direlako faktore horien xehetasun aletuak.
|
|
2009
|
|
|
Esan nahi dugu, 0tik 10erako puntuazio eskalan, euskarak lor dezakeen nota ezin hobea zein den finkatu genukeela, egin ahal den guztia eginda ere lortu ezin dena helburutzat hartzeak jakinaren gainean porrotari ateak alderik alde zabaltzea baitakar berarekin. Izan ere, egia den arren ez dagoela bermatuta
|
munduko
hizkuntza gehienen etorkizun gihar eta loretsua, euskararena barne, egia borobila baita, halaber, hizkuntza bakan batzuk baino ez direla 9 puntu lor ditzaketenak; ziurrenera, ez dira hamar izatera iritsiko. Esan beharrik ez da euskara ezin izango dela sekula multzo horretan egon; ez diezaiogun, beraz, goren mailako notarik eskatu, osasuntsutzat onartu eta balizko arrisku larriaren zamapetik libre aitortzeko.
|
|
2011
|
|
|
euskalgintzaren esparru batean edo bestean (baita corpus plangintzarenean ere) hartu nahi den neurri bakoitzak helburu hori segurtatzen asko ala gutxi laguntzen duen, edo batere laguntzen ez duen, ebaluatu behar da ahalik eta zorrotzen. ebaluazio horren emaitzaren argitan asignatu behar dira lehentasunak. euskara ama hizkuntza gisa hurrengo belaunaldira transmititzen laguntzen ez duen euskalgintza ez da euskalgintza ona. zenbat eta gutxiago laguntzen duen transmisio lan horretan, orduan eta energia gutxiago xahutu behar da euskalgintzaren ekimen horretan. horretarako, jakina, oso kontuan hartu behar da" etxe auzo ingurumen hurbil" eko katea. esparru multzo horretan gertatzen da izan ere, mende berri honetan ere, sozializazioaren zati on bat eta, horren barruan, ama hizkuntzaz jabetzea. Beste esparru asko erdararen mende izango badira ere, hurbileneko esparru multzo hori bere eskuan izan behar du hiztun elkarte orok, era naturalean(
|
munduko
hizkuntza gehien gehienek egin ohi duten moduan) hurrengo belaunaldira proiektatzeko aukera minimoak izan nahi baditu. hori bere mende izango duen diglosia behar da orain ere, gurasoak euskaldun diren eta aski kontzentrazio demografiko sendoa osatzen duten ingurumenetan: bereziki arnasguneetan. hori ez da gure kasuan aski, baina hori da gure kasuan ere lehentasunezkoa.
|
|
|
–Estatu dimentsioaz beheitikoak gara, izatez,
|
munduko
hizkuntza gehienak. Munduan lau mila eta sei mila hizkuntza artean baldin badaude gaur egun, eta unitate politiko independenteak, estatu nazio edo nazio estatu lokabeak 200era iristen ez badira, atera kontuak?.
|
|
|
|
Munduko
hizkuntza gehienak ez dira hizkuntza idatziak. Idazkeraren premiak, ordea, eskolatze eta alfabetatze jardunerako hizkuntza arautua eta estandarizatua du ordain.
|
|
|
–Espainierarekin erkatuz, noski, hungarieraren erabilera eremua aski murritza da eta bere barne merkatuaren eskaria oso mugatua du. Hizkera ekonomizista hori, jaun eta jabe den hizkera hori, Instituto Cervantes en diskurtso ofiziala da, eta
|
munduko
hizkuntza gehienak nazioarteko hizkuntza bakan batzuen multzo hautatutik kanpo uzteko xedez egina dago?. El nacionalismo lingüístico, 2008, 163 or.
|
|
|
Ekologiaren lurretan aztarrika gabiltzanez, betor
|
munduko
hizkuntza gehienen bizibeharraz eta ezin biziaz jabeturik Ameriketako Hizkuntzalaritza Elkarteak 1994an egindako aldarria. On da, arestian adierazi dugun bezala, aniztasun biologikoaz kezkaturik egotea, baina, tira, ez luke horretara soilik makurtu behar benetako kontzientzia ekologikoaren ekimenak.
|
|
|
Portugesa bai Portugalen (eta Brasilen, Angolan eta Mozambiken), poloniera ere bai Polonian, berdin italiera Italian: gurea ez eta, gurea bezala,
|
munduko
hizkuntza gehienak ere ez. Hori ahazten duen normaltasun ereduak auzigaiaren muin muina alde batera uzten du.
|
|
2014
|
|
|
Hizkuntzak direla eta, bistakoa da inperio kolonialen hondarretan metropolien erritmoek zein bizirik dirauten eta, halaber, nondik sortu diren gaurko
|
mundu
hizkuntza gehienak. Hala ere, Modernitatearen hastapenetara joan genuke, hizkuntza batasunaren ideia argi bat aurkitzeko:
|
|
2015
|
|
|
Horrenbestez, munduko hizkuntza aniztasunaren pisu ia osoa hiztun gutxi batzuek dute bere gain. Hau ez da betidanik horrela izan,
|
munduko
hizkuntza gehienak hizkuntza galera prozesuan murgilduta baitaude.
|
|
|
Munduko biztanleriaren %96ak munduko hizkuntzen %4 hitz egin du, eta are gehiago, munduko hizkuntzen %96 munduko biztanleriaren %3k soilik hitz egiten dute
|
munduko
hizkuntza gehienak hizkuntza galera prozesuan murgilduta baitaude.
|
|
|
7
|
Munduko
hizkuntza gehien gehienak erabiltzen dira Interneten.
|
|
|
Beste esparru asko erdararen mende izango badira ere, hurbileneko esparru multzo hori bere eskuan izan behar du hiztun elkarte orok, era naturalean(
|
munduko
hizkuntza gehien gehienek egin ohi duten moduan) hurrengo belaunaldira proiektatzeko aukera minimoak izan nahi baditu.77
|
|
2016
|
|
|
7
|
Munduko
hizkuntza gehien gehienak erabiltzen dira Interneten.
|
|
2017
|
|
|
–Agian? diot, zeren
|
munduko
hizkuntza gehienen atarramentua ikusita ez baitago batere garbi estrategia etnokulturalari darion hizkuntza praxia nahikoa izan litekeen. Baina, tira, demagun gauzak oraindik horrelatsu direla jatorrizko hainbat herriren egoera soziolinguistikoan.
|
|
2019
|
|
|
Baina gurea hizkuntza erraldoia ez bada ere, objektiboki, ez gara horren txikiak. Ez
|
munduko
hizkuntza gehienen aldean, behintzat!
|
|
|
Hizkuntzen inguruko kezka, oso egoera eta arrazoi desberdinak direla medio, unibertsala bihurtu da.
|
Munduko
hizkuntza gehienak arduratuta daude beren etorkizunarekin. Baina, hizkuntzen bilakaera baldintzatzen ari diren hainbat fenomeno eta gertaera irismen unibertsalekoak badira ere, gurea bezalako egoera gutxituan dauden hizkuntzek hizkuntza hegemonikoek ez bezalako arazoak, beharrak, desafioak eta helburuak dituzte; besteak beste, biziraupena.
|
|
|
Ohargarria da, bestalde, eleaniztasunaren eta biodibertsitatearen artean dagoen lotura. Biobidertsitate gehien duten inguruetan (tropikoan) pilatzen dira
|
munduko
hizkuntza gehienak, eta, Unescok ohartarazi duen bezala, hizkuntzen galerak ere eragin negatiboa du biodibertsitatean, besteak beste, izenen, esaera zaharren edo ahozko tradizioen araberako taxonomiek eskainitako informazioari esker salbatu izan dituztelako arriskuan zeuden espezieak, edo lurraldeak ekologikoki berreskuratu. Bestalde, klima aldaketaren ondorioz gerta daitezkeen populazio mugimenduek hainbat hizkuntza komunitateren desagerpena eragin dezakete.
|
|
|
107). Schladten (2000) ikerketa tipologikoaren arabera,
|
munduko
hizkuntza gehienek (140/ 150,% 93.3) izenean edo izenordainean dute bihurkari markaren jatorria. Egitura bihurkarion izenezko edo izenordainezko iturri etimologikoa, gainera, eskuarki (89/ 150,% 60.1) gorputz, buru, larru, hezur edo antzeko gorputz atal izena (GAIa) izaten da.
|
|
2021
|
|
|
Nolanahi ere, munduko hizkuntzei begiratuta, aipatu izan da hiztun ikasien jardunean, edo hizkera zainduan, edo idatzian, gehiago erabili izan dela menderakuntza, ikasi gabeko hiztunen artean, edo ahozkoan lagun arteko erregistroan baino. Kontuan izan behar da
|
munduan
hizkuntza gehienak oraindik ez direla idazten, eta idatziari lotutako zenbait funtzio ez dituztela garatuta: horrelako hizkuntzetan menderakuntzak garapen txikiagoa izan ohi du.
|
|
|
|
Munduko
hizkuntza gehienak oso egoera zaurgarrian daudela jakin dugu, bereziki 2000 urtearen inguruan argitaratu diren hainbat lani esker. aukerak eta erronkak izango dira garapen iraunkorra eta hizkuntza ondarea bermatzeko aurreikusten diren aukerarik eraginkorrenetakoak; hurrengo puntua, eta Europako hizkuntza gutxituen eremuan kokatuta, Gales, Eskozia eta Irlandako ekimenei Euskal Herrikoak loturik, b...
|
|
|
Gogoratu behar dugu munduan gehien hitz egiten diren hizkuntzekin batera (txinera, gaztelania, ingelesa, hindia, arabiera eta portugesa), badirela beste asko hiztun gutxi dituztenak.
|
Munduko
hizkuntza gehienak oso egoera zaurgarrian daudela jakin dugu, bereziki 2000 urtearen inguruan argitaratu diren hainbat lani esker. Alor honetan, Katedraren aurrekariak izan ziren UNESCO Etxearen aterkipean egindako hainbat lan aipatu daitezke, besteak beste, Europako (Barreña et al., 2005) eta Amerikako (Uranga et al., 2007) hizkuntzei buruzkoak; horretaz gain, Euskal Herrian immigrazioari esker gertatu den eta etenik gabe aberasten ari den hizkuntza aniztasuna ere aztergai izan du Katedrak (Uranga et al., 2008).
|
|
2022
|
|
|
|
Munduko
hizkuntza gehienak ere egoera kezkagarrian edo larrian daude, UNESCOk eta beste hainbat erakundek eta adituk, behin eta berriro, ohartarazi dutenez. Bioaniztasuna galtzen ari den modu berean ari da galtzen munduko hizkuntza aniztasuna, horrek dakarren giza, kultura, eta ezagutza galerarekin.
|
|
|
|
Munduko
hizkuntza gehienak arriskuan edo egoera zaurgarrian aurkitzen dira. Azken urteetan hizkuntza aniztasunaren galera handia gertatu da eta, aditu gehienen arabera, aldaketa esanguratsurik ezean, hurrengo hamarkadatan hizkuntza galera asko areagotuko da (Bromham et al. 2022).
|