|
2002
|
|
|
A rtean 1914ko
|
mundu
gerla hasi zen, eta Ganteko Proiektua bazterturik geratu zen. Hain zuzen ere, alemanen okupazio pean abiatu zena, iseka nahiz," Von Bissing Unibertsitatea" birbataiatu zuten flandriar abertzaleek; sorkuraz maingu eta" collabo" kutsuaz gaitzetsiz.
|
|
2003
|
|
|
Gehiago oraino: II.
|
mundu
gerla ondoan Paueko prefeturan lan egina zuen diputatu batek eta, zorigaitzez, gure hautetsi batek eratxiki diote Frantziako Araudi nagusiari, zer hel ere, artikulu berezi bat, article Toubon Lamassoure deitua, argi eta garbi idatzirik dioena, frantses hizkuntza da Fran tziako Errepublikaren hizkuntza.
|
|
|
Eta, egia erran, II.
|
Mundu
Gerla arma atomiko berriei esker irabazi berri zelarik eta indar militar beldurgarri horien orekari zor omen geniolarik botereen arteko bakea, nehor gutik zuen indarkeriaren bidea garbiki gaitzesten.
|
|
|
Alta bada, gogoratzen zait, gaur modan ez den Pio XII.ak erran zuela jadanik, II.
|
Mundu
Gerla denboran ez dela nehoiz haizu izan behar, den nazio xumeenaren suntsitzea, xumea delako aitzakiaz.
|
|
|
Simone Weil andere jakintsuak, II.
|
Mundu
Gerla denboran, ihesleku hartua zuen Ingalaterratik, hauxe idatzi zuen Estatuaz, L, enracinement deitu bere liburuan: L. Etat est une chose froide qui ne peut pas être aimée; mais il tue et abolit tout ce qui pourrait l? être.
|
|
|
Eta ordurako bi
|
mundu
gerla bizi izan zituen belaunaldiaren izenean aitortu zuen ministro bakegile handiak jarraian: Guk, gure aldetik, onartu dugu uko egin behar geniola gure soberaniaren apur bati eta, besteek beren aldetik, berdin egin dute.
|
|
|
Ez dakit lerro horiek aurkitzen direnetz maisuaren obra osoa biltzen ari diren liburukietan, baina uste dut merezi dutela hor sartzea. Haren belaunaldiak egin bi
|
mundu
gerlen ondorioak atera zituen Robert Schumanek. Gisa berean, Santamariaren solasek irakusten dute Euskal Herriak jasan berri zuen gerla zibilaren irakaspenak atera zituela pentsalari donostiarrak.
|
|
|
II.
|
Mundu
Gerlaren erdi erdian geunden orduan eta gutarteko anitzek ziurtzat emaiten baldin bazuten Hitler-en garaipena, beste zenbaitek pentsu zuten amerikarrek eta ingelesek irabaziko zutela; nik, aldiz, garbiki erraiten nuen ez nintzela ez sorgina, ez profeta, eta ez nekiela zer gertatuko zen.
|
|
|
Bai, zinez, I.
|
mundu
gerlaren ondotik, Nazio Handia garaile atera zelarik, bazirudien 1789ko apez abertzale frantsesek irabazi zutela partida, 130 urteren buruan.
|
|
|
Sabino Aranak berak egin zuen bezala 1898ko gerlaren karietara, haren alderdiko hautetsiek zioten Euskal Herrien deia adierazi, estatu mugen gainetik, Wilson Ameriketako presidenteari, I.
|
Mundu
Gerla amaitzera zihoalarik. –Aliatuek», haatik, ez entzunarena egin zuten eta 1918ko hitzarmenetan ez zen euskaldunez ez Euskal Herriaz aipamenik izan.
|
|
|
Zenbait hilabete geroago soldadu alemanak eta haien mongoliar presonerak itzuri zitzaizkigun beren mando eta karroekin Frantziako iparraldera, eta azkenean bide beretik etxera itzuli ziren hain aspaldian igurikatzen genituen gure herritar presoak, ihesliarrak eta gerlari ohi berriak. Horretan amaitutzat eman baikenuen II.
|
Mundu
Gerla.
|
|
|
Horra zergatik amets ederrik egin ahal izan genuen, II.
|
Mundu
Gerla ondoko lehen urte haietan, oraino gazte ginen lagunek.
|
|
|
Gogoratzen zait hain zuzen, II.
|
Mundu
Gerlaren ondotik, Europaren Batasunaz hitz egiten hasi ginelarik, Tolosako Institutu Katolikoak antolatu udako ikastaldietan hitzaldi baten emaitera etorri zela Uztaritzeko Seminariora Robert Schuman jaun ministroa. Eta galdegin geniolarik zorioneko bere Europa berri hartan zer bilakatuko ziren estatuen arteko mugak, ihardetsi zigun:
|
|
|
Dena den, I.
|
Mundu
Gerlako irabazleak saiatu ziren herri eskubideen edo bederen herri gutiengoen aldeko neurriak hartzen eta neurri horiek Genevako Nazio Elkartearen gomendio ezartzen, baina badakigu historia triste hori nola amaitu zen, Europa osoko judu eta ijito gutiengo guztien suntsiketa edo Shoah lotsagarriarekin.
|
|
|
II.
|
Mundu
Gerla bururatzearekin, ez zen beraz gehiago minorien eskubiderik aipatu, baina edozein arraza, erlijio edo hizkuntzazko bereikuntzarik egin gabe, gizaki bakoitzak sortuz geroz dituen eskubide berdinak ziren aldarrikatu, 1948ko Deklarazioaren 30 artikuluetan.
|
|
|
Ondorioz, egundainotik gertatzen ziren indar jokoetan azken aterabide geneukalarik, gerlak galdu du nazioartean zuen ospea eta itzala. II.
|
Mundu
Gerla bukatzean, mundua aro nuklearrean sartuz geroztik, bi potentzia handien artean behin finkatu den terrorearen orekak begiratu gaitu gerla hotzetik gerla berora lerratzera, xake joko apokaliptiko horren estrategia kalkulatzaile amerikar batek asmatu erregela ez baitugu beharrik ahantzi: bietatik batek irabazten duen ber, biek galtzen dute.
|
|
|
...n oihuak isilarazi beharrez, nazionalitateen printzipio arriskutsua neurri oneko(?) nazioen kasura mugatu zuten Estatu indartsu haiek berek, hau da Frantziako, Ingalaterrako, Errusiako inperio puxantek eta Alemaniako, Austriako, Turkiako inperio lehiakideek, beren arteko indar joko itsuetan jolastu ondoan XIX. mende osoan, uste gabetarik bezala piztu zuten Mendebaldeko gerlarik handiena, 1914ko I.
|
Mundu
Gerla, XX. mende hasieran.
|
|
|
Gernikako erauntsi lazgarriaren ondotik, laster hasi zen beraz, 1939an, II.
|
Mundu
Gerla, lehenbizikoaren jarraipena baizik izan ez zena; nahiz bigarren gerla horrek berak eta, geroztik, berrogei urte luze iraun duen Gerla Hotzak, ez diguten utzi ikusten, zer izan diren gure gerla horien guztien ondorioak.
|
|
|
Ez da zaila bizkitartean ohartzea, II.
|
Mundu
Gerla bururatzean, New Yorkeko Nazio Batuen Erakundeak bere gain hartu zuelarik 1945ean Genevako Batasunaren ondarea, 50 bat estatuk osatzen zutela erakunde berria. Bi mende laurdenen buruan ordea, estatu horien kopurua, bi aldiz biderkaturik, 200etara heltzen ari zitzaigun.
|
|
|
Lehenik, XIX. mendeko nazionalitaten printzipio famatu hura, 1919an Europako nazio bakan batzuek baliatu zutena beren estatu propioaren antolatzeko, populu eta nazio guztien autodeterminazio eskubideak ordezkatu zuen II.
|
Mundu
Gerla bururatzean eta, aldaketa horri oharturik, Ingalaterrak uko egin zien aski laster bere inperioaren kolonietako lurralde gehienei.
|
|
|
Gehiago dena, ez Mitterrandek, ez haren gerlari ohi lagunek ez dute? 25 urte igurikatzerik? izan, ikusteko, II.
|
Mundu
Gerlaren ondotik bi zatitan berek banatuak zituzten Alemaniako bi estatuek, egunetik biharrera, autodeterminazio printzipioaren izenean bat egiten zutela eta, Europako Federakuntza jaio nahiaren altzo birtualean bat eginik jartzen.
|
|
|
Ber denboran, I.
|
Mundu
Gerlako irabazleek, nazionalitateen printzipioaren izenean, eraiki zituzten bi estatu eslaviarrak desegiten ziren: alde batetik Txekoslovakia, Txekia eta Eslovakia elkarretarik bereiziz, onez onean, eta beste aldetik Jugoslavia, Eslovenia, Kroazia, Bosnia, Mazedonia, Serbia eta Montenegro, hots, estatuko nazio bakoitza beregain jarriz, kostarik kosta, Kosovoren auzia hor geratzen bada ere, serbiar nazionalismoaren oinpean.
|
|
|
I.
|
Mundu
Gerlaren ondoko Estatu Hitzarmenetan, 1919 an, irabazleak arduratu ziren, hein batean, nazio eskubideak kontuan hartzeaz, galtzaileak behartu baitzituzten, 12 kasutan bederen, plebiszituen egitera, estatu berrien mugak demokratikoki finkatzeko gisan, eta gainera estatu berri arrotz baten menpe gelditzen ziren gutiengoen eskubideak begiratzera, eskubide horien berme jarriz Genevako Nazioen Batasun...
|
|
|
II.
|
Mundu
Gerlatik landa, Nazional-sozialismoak eta haren aldeko Estatu Nazioek egin desmasiak ikusi eta, irabazleek erabaki zuten, 1948an, Nazio tipi ala handien eskubiderik ez aipatzea aldi honetan, baina gizaki bakoitzaren eskubideez arduratzea mundu osoan eta Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsala aldarrikatzea.
|
|
|
Historialariek onartzen dute gaur egun, guhaurk genioen bezala, XX. mende hastapenean Europako erresuma zaharretan, Frantzian, Espainian, Italian, Ingalaterran eta Alemanian nagusitu zela nazionalismoaren sukarra eta hori izan zela, azken buruan, I.
|
Mundu
Gerlaren kausa garrantzitsuena. Eta, kausa berek ondorio berak eman ohi baitituzte, 1914ko gerla izigarriaren ondotik, iduri zuen Erromako eliza bazihoala Frantziako katolikoei agintzera, Charles Maurrasen eta Action Française taldeko nazionalista frantsesen dogma kaltegarria arbuia zezaten lehenbailehen.
|
|
|
deitu ikerketa. Hogei bat urte geroago, II.
|
Mundu
Gerla denboran, Baionako seminarioan, familiako apez batenganik eskuratu nuelarik dokumentu hura, aita Hiazinto Woroniecki Lublineko Unibertsitateko errektore poloniarraren ihardespena bereizi nuen beste artikulu guztien artetik eta barna gogoan hartu.
|
|
|
Baionako Seminarioko, neutralitate? politikoarengatik, II.
|
Mundu
Gerla bururatzean, Jose Antonio Agirre Ameriketatik itzuli zitzaigularik, hamar bat apezgai joan gintzaizkion Biarritzeko Kasinoan agurtzera eta, naturalki, Iparraldeko apezgai lagunok, gure Nazioari zor genion atxikimenduaren izenean, euskaldun guztion Lehendakariari lehen agurra egin genion. Ez dakit gaztaroko, bekatu?
|
|
|
II.
|
Mundu
Gerlatik landako urte haietan antolatu baitzen Biarritzen Eusko Ikaskuntzaren Nazioarteko Biltzarra, Pierre Narbaitz gure irakasle ohiak eskaturik parte hartu genuen Erromatik, bedera lanekin, bi ikasle lagun gazteok: nihaurk alabaina argitaratu nuen Petite histoire religieuse du Pays Basque eta gai beretik zerbait erran nukeen.
|
|
|
Nahiz Italiako errepublikak lehen urratsak egiten ari zituen eta kristau demokraziak Ameriketako haizea alde zuen, Vatikanoko buruzagiak, aitzineko Mussolini, Pilsudski, Salazar, Hitler, Duplessis, Pétain eta haien iduriko estatuburu batzuekin hain ongi konpondu zirenak, aparteko konkordatu bat antolatzera zihoazen II.
|
Mundu
Gerlako garaileek apur bat zokoraturik zeukaten Franco jeneralari eskua luzatzeko xedearekin.
|
|
|
Badakigu bakarrik bi
|
mundu
gerlen ondotik, Mendebaldeko Robert Schuman, Konrad Adenauer, Alcide de Gasperi deitzen ziren bizpalau gizon ausartek bideratu zutela, Jean Monnetek asmatu bezala, Europa berriaren batasuna, Ikatzaren eta Burdinaren batasuna zeritzona.
|
|
2004
|
|
|
Azken 50 urtetan, beharbada, bai. XIX. mendearen hasieran Iparraldeko herri txikietan ez zen batere frantses kontzientziarik, kontzientzia hori 1914ko Alemaniaren aurkako I.
|
Mundu
Gerlarekin sortu zen. II. gerlan (1939an) areago azkartu zen.
|
|
|
Ez dugu aukerarik izan. XIX. mendeko
|
Mundu
Gerla handietan, Iparraldeko gazteen erdiak ihes egin zuen, soldadutzara eta gerlara ez joateko. Frantziako iheslarien erdia euskalduna zen.
|
|
|
Nire ustez, aldaketa aipagarri bat »II.
|
Mundu
Gerla bukatu ondoren»" ongizatezko gizartea" delakoak ekarri zuen. Iparraldea Hegoaldea baino lehenago sartu zen gizarte eredu horretan.
|
|
2005
|
|
|
Hiriart Urrutiren berriekiko axola azpimarratu nahi badugu, askoren usteak koloka ezarri gogo baizik ez dugulako da, anitzek uste baitute euska razko kazetaritza oso atzeratua izan dela beti, adibidez informazio generoak oso berant heldu zaizkigula, l.
|
mundu
gerlaren ondoren edo. 1910eko Eskualduna atzemanez gero, nahi duenak irakur ditzake, adibidez, Berrixkak (E 1235) edo Azken berri (E 1242), gerlakoak baino lehenago koak.
|
|
|
Osaba miresten eta haren trakako fama harrapatzea xedetzen zuen. Amaren anaia lehen
|
munduko
gerlara abiatu zen 1915ean, adinean zeuden herritar frankorekin, hala nola Piarres Harrondo, eta justuki Paristik Verdunera zihoan trena San Florentinen ekuratu zenean zaldiak kargatzeko, osabak ihes egin zuen. Subazterrean bildu ilobek Joanesen eleak edaten zituzten; zioenez, bizpahiru aste eraman zituen jendarmeekin herriratzeko kuku muku latzean, eta gero, Urepelen gauez gau muga pasatuz, Oihartzunen errefuxiatzeko.
|
|
2006
|
|
|
Sasiak ere begiak baditik bezala, huraere iraganean kokatua zen: 1944an, II.
|
Mundu
Gerla amaiera bidean abiatua zegoenhartan. Eta Sasiak ere begiak baditik hark bezala, balio zuen gure orainaren ispilutako.
|
|
|
Kazetari eta aldi berean literaturzale den batek galdegin zidan duela zenbaiturte ea gerla zergatik agertzen zen hainbertze nire lanean: Sasiak ere begiak baditikhartan karlistadak, Garretatik erauzitakoaken Gerla Zibila, Ur uherraken Vietnam, Tigre ehizanen II.
|
Mundu
Gerla. Gerla batez mintzatzea gerla guztiez mintzatzeazela idatzi zuen aspaldi gure Pablo Antoñanak.
|
|
2007
|
|
|
Anartean, otomandarren delako tolerantzia zela-eta, beren herrietan egon ziren Anatoliako grekoak, harik eta kasik bostehun urte geroago, Lehen
|
Mundu
Gerlan Turkia garaitua izan zela baliatuz, lurraldearen berreskuratzen saiatu ziren arte: orduan bai ohildu zituzten gehienak, eta izugarria izan zen haien exodoa.
|
|
|
Urte bat berantago, Bigarren
|
Munduko
Gerla bukatu zen. Dimond jaun andereak haurra berena zela erraiteko adostu ziren.
|
|
|
Maiatzaren 8a zen. Mutil gaztea bere burasoekin elizara joan behar zen, Bigarren
|
Munduko
Gerla bukaera ospatzen zuen zeremoniara. Bere amak autoko gakoak eskuetatik hartu zizkion mutikoari, ilargitan zelako.
|
|
|
– Bigarren
|
Munduko
Gerlan hil ziren Pariseko pertsona guziak izendatuko ditut: July Hamsetz, Mary Teinz, Sophie Delawitz, Sarah eta Giozuè Salresh...
|
|
|
Oro har,
|
Munduko
Gerlan irabazi zuten demokratek eta komunistek legitimitate osoa ukatu zioten erregimenari. Bestalde, nazioartean ez zen interbentzio militarrik proposatzeko akordiorik izan:
|
|
|
Bitartean, Espainia luzez izan zen azpigarapenaren penetan.
|
Munduko
Gerla bukatuta eta 1952 arte, miseriazko Espainia beltzean bizi ziren herritar gehienak. Hirietan, errazionamendu kartilak mugaturik, jateko aski ez zen, eta erosteko ilarak ohikoak ziren; iluntzean, argi-indarraren mozketen artean, filamentu gorrizko bonbillek doi doia hausten zuten iluntasuna; gabeziak betetzeko, estraperloa, gutxiren aberastasuna eta gehienen makurra; eta hiri inguruetan, txabolismoa.
|
|
2008
|
|
|
Euskal mendizaleak etxeko duen bertze zoko batekoa. Iraultza mexikarrean borrokatua zen, baita lehen
|
mundu
gerlan ere. Jacako matxinada errepu blikazalean parte hartua zen 1930ean.
|
|
|
Jean Haritschelhar euskaltzainburu ohiaren ohoretan aipatu delarik gutartean, esker onez eta adiskidetasunez, IKER saileko liburu berri baten argitaratzea, gogoratu zait berehala, II.
|
mundu
gerlaren ondotik, gazte denboran, merkatu egun batez, Hazparneko plazan, Xarlex Etchegaray deitu Zelaitar bertsolari gazte bati erosi nizkiola, berak onturik eta berak inprimarazirik, berak saltzen zituen zenbait bertso.
|
|
|
Ikusten denez, Azkuerentzat, oraingoan ere, Akademia hainbat proiektu biltzeko plataforma zen.
|
Mundu
Gerla hasteak Akademia sortzeko giroa ez bazuen erraztu ere, Azkue 1914 urte amaieran asmo horiekin zebilen oraindik. Apezpikuari une hartan idatzitako gutun batean hola adierazten zion:
|
|
|
Ez, jakina, EuskalEsnalekoek Iparraldekoak baztertu nahi izan zituztelako, baizik, inkontzienteki agian, erakundea Hegoaldeko arazoetan burubelarri sartuta egonik, mugaren bestaldeko errealitatea, urrunago geratu eta akaso ahantzi egin zitzaielako. Egoera hau areagotu egiten zen EuskalEsnaleak Iparraldeko kiderik ez zuelako, eta gainera
|
Mundu
Gerlak ezarritako muga itxierak komunikatzeko ezintasun fisikoa ere ekar zezakeelako. Edozein kasutan, Euskal Herria banatzen zuten bi estatuen dinamika bereizia, betebetean igartzen zen euskaltzaleengan.
|
|
|
1871an, Prusiak Frantziari Sedanen gerra irabazi ostean, germaniar estatua Aleman Inperio gisa birsortu zen. Aleman Inperioa kontinenteko herrialderik indartsuena izan zen XIX. mende amaieratik I.
|
Mundu
Gerlara arte. Bai militarki, bai ekonomikoki eta bai kulturalki.
|
|
|
neologismoak sortzea proposatu zuen. Aurreko atalean esan denez, alemana ikasteko ere interes handia izan zuen, eta I.
|
Mundu
Gerlan germanofiloa izan zen Ipar Euskal Herrian arazoak izanez. Azkenik musika arloan ere aleman bat, Wagner, izan zuen eredu.
|
|
|
Izatez, aurrekoa ukatu gabe eta akaso hura berretsiz, badira beste aukera batzuk marrazoen metafora ulertzeko. Hola, 1918an Azkuek hitzaldia ematen zuelarik, artean amaitu gabe zegoen Lehen
|
Mundu
Gerla odoltsu eta lazgarriak berak «marrazoek jandako herri naufragoen» adibide ugari eskaintzen zituen: Alemaniak, 1914an, Belgika eta Luxenburgo moduko estatu txikiak gatazka hasi eta egun gutxira okupatu zituen, eta orobat egin zuen austro hungariar inperioak Serbiako erreinu txikiarekin.
|
|
|
hasi Afrikaren partiketa ia absolututik (Frantzia, Britania Handia, Alemania, Belgika eta beste batzuen esku), segi Txina, Pertsia edo Turkia moduko asiar herrialdeen gaineko europar protektoratu eta gisako basailutzekin, eta buka Hego Amerikaren gaineko kontrol ekonomiko estatubatuarrean... Hain zuzen, XIX. mendearen azken herenetik Lehen
|
Mundu
Gerlara doan tartea, hots, Azkuek bete betean bizi izan zuen garaia, kolonialismoaren eta inperialismoaren aldi gorena izan zen; hainbesteraino non Eric Hobsbawm britainiar historialariak Inperioaren Aroa deitu baitio epe horri150.
|
|
|
Hortaz, 1876ko euskal esperientzia, 1898ko espainiar desastrea, eta XIX. mende amaieratik Lehen
|
Mundu
Gerlaraino jazotako inbasio, gerra, suntsiketa, menperakuntza eta kolonizazio ugarien irudiak, guztiz gogotan izan behar zituen Azkuek 1918ko hitzaldia ematean. Eta euskal estatu sortuberri bat irensteko kandidatuak ez zirela faltako pentsatuko zuen.
|
|
|
Eta euskal estatu sortuberri bat irensteko kandidatuak ez zirela faltako pentsatuko zuen. Beraz hortxe, garaiko errealitate militarista, inperialista eta
|
Mundu
Gerlako konkisten konstatazioan eta testuinguru horrekiko beldurrean, kokatu behar dira, ziurrenik, Azkuek euskal independentziarekiko sentitzen (eta haizatzen) zituen beldurrak. Independentziak (Hegoaldeko) euskaldunei espainolena baino uztarri agian okerragoa ekar ziezaiekeela ondorioztatuko baitzuen.
|
|
|
Gainera, aurkariei beren mesfidantzak justifikatzeko eta areagotzeko arrazoiak emango zizkien. Azkenik, eta amaitzeko, debate honetan Iparraldeko ordezkariarik ez egotea?
|
Mundu
Gerlak ezarritako muga herstearen ezintasun zirkunstantzialetik haratago. Hegoaldeko euskalgintzaren sentiberatasun mugatuaren isla zen.
|
|
2010
|
|
|
Euskal abertzaleen arras begiko eta kidetasun mailan ikusia, eta jarraitua, baldin bazen Irlanda, areago 1916 urteaz geroztik, batez ere «aberriano» deitu zituztenen artean (baitezpadako Eli Gallastegi Gudari buruzagi nekaezinaz gain, Manu de la Sota, Eusko Gaztedikoak?). «Comunión» ekoek, aldiz (Luis de Eleizalde eta Engracio de Aranzadi «Kizkitza» kideek Euzkadi egunkaritik eraginik bereziki),
|
mundu
gerlan anglofilo izaki, eta kontserbadore, «anarkista, ero eta germanofilotzat» jo zituzten Ingalaterraren aurka altxaturiko matxinatuak, eta ingeles eta paktisten alde zeuden Irlandan, are Indian.
|
|
|
Témoignage chrétien, l' Express, l' Observateur? Beraz, banekien ez gindoazela Frantziako probintzia exotiko batera, han «ordenaren zaintzera», baina sasi gerla zikin batera, eta, hoberenean ere, Aljerian gertatuko ginela Bigarren
|
Mundu
Gerlaren denboran aleman soldaduak Atharratzen eta Maulen zeuden bezalaxe. Gainera nire andregaia Baionan utzirik banindoan, eta horrek zidan min gehienik egiten.
|
|
|
Eta bortizkeria barneko legetzat daukan" Estatu terrorista" bat indartzen ikusten du. Cassinek sentitzen du
|
munduko
gerla berri bat badatorrela: zuzen eta laster hor da, SDNa eta demokrazia handiak ez badira berehala higitzen!
|
|
|
Frantses Indar Libreen baitan, euskaldun gudari talde baten eraketa hitzartzen du. Churchillen debekuak tratua deseginen du, Francori
|
munduko
gerlan sartzeko estakururik ez baitio eman nahi. Garai haietan Cassin BBCtik usu mintzo da:
|
|
|
Kemal Ataturk Abdelkrim baino urtebete lehenago jaio zen Salonikan. Lehen
|
Mundu
Gerlan famatu zen eta gero Turkiako independentzia eta askatasunaren aldeko borroka gidatu zuen, 1919tik 1921era. Armeniar, kurdu eta grekoen kontrako borrokak irabazi eta aliatuek Turkiako mugak onartzea lortu zuen 1923an.
|
|
2011
|
|
|
Bideo eta argazki sorta zabaldu dituzte fier.Azaroaren 11 iragan berri dugun honetan, historiak duen pisua oraindik hor dago. Lehen
|
mundu
gerlan izan ziren intsumiso eta desertore bakezaleak ohoratu ordez, oraindik «morts pour la patrie» horiek omentzen dihardugu Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan.Eta une berean Libian egindako sarraskia goraipatzen ari dira, ahalkerik gabe. Libiako gerla «hilik gertatu gabe» egin dela diote harro gobernuko kideek.
|
|
|
Frantziaren peko Euskal Herrian, XX. mendearen hasmentatik jin zitzaigun, globalizazioa?, bere pisu guziarekin, bi
|
mundu
gerlen bitartez. Gure eskola lagun eta kide guzien aitak eta aitatxiak ibili ziren gerlan, eta guziak itzuli ziren, guti edo gehiago, kraskaturik, baina orobat sinetsirik Frantziaren alde borrokatu zirela, Frantziak Alemaniarekin zituen mugen atxikitzeko.
|
|
2013
|
|
|
Pazifista zelarik, l, union sacréedelakoa errefusatu zuen Gerla Handiaren sasoian, etahori dela-eta asko jazarri zitzaion. Bigarren
|
Mundu
Gerlan atxilo egin zuten komunistaizatea leporatuta, eta sei hileko zigorra ezarrita, lehenago Akizeko kartzelan sartu zuten, eta ondoren Gurs eko kontzentrazio esparruan 1940ko uztailean, 65 urtekoa zelarik.
|
|
|
«Askoren usteak kolokan ezarri» nahi izan ditu, hala nola astekari horren kazetaritza ereduak ez zuela kazetaritzatik anitz. Altzibarrek dio anitzek uste dutela «euskarazko kazetaritza oso atzeratua izan dela beti, adibidez informazio generoak oso berant heldu zaizkigula, I.
|
mundu
gerlaren ondoren edo». Horren aurka, Altzibarrek erantzun du 1910eko Eskualduna irakurriz gero, berrien sailean «berriak huts hutsik, geroago Euzkadi-n edo Euskaldunon Egunkarian agertuko zirenen aitzindariak» ageri zirela.
|
|
2014
|
|
|
Zein sustrai barnatuak dituen. Bigarren
|
Mundu
Gerla aitzineko Ezterenzubi hartako mendietatik abiatzen direnak. Baina zein min. Dela bere zango zauritu harenak, gerlan galdu lagunek utziak, exodotik ekarriak, etxera berriz sartu eta etxea hutsa ikusi zuen une hartakoak.
|
|
|
Testuinguru horretan, musikarekiko harremanari lotu oroitzapen zaharrena Bigarren
|
Mundu
Gerla hasi gabekoa du Etxamendik. 3 bat urte zituela, etxean lan egiten zuen mutilak arratsetan klerona jotzen zuen kanpoan.
|
|
|
Aiherran ere iraganen da ospakizun egun bat lehenago, urriaren 25ean. Hamar egun lehenago, Eneko Bidegain joanen da Antzuolara hitzaldi baten ematera Lehen
|
Mundu
Gerlak Euskal Herrian izan duen eraginaz, gai beraz idatzi duen liburuaren haritik.
|
|
|
Osora hamazazpi bertso sorta. Azalean azaltzen zen izena guztiz ezezaguna egin zitzaidan, baina lehen orrialdean, aurkibide gisa azaltzen ziren argibideetan erraten zenez, Larraineko semea zen, laboraria, Lehen
|
Mundu
Gerla odoltsu hartan bere herritik erauzia eta alemaniarren aurkako borrokaldietara eramana
|
|
|
Ez gaitezen anakronismoetan eror. Bigarren
|
mundu
gerla ez zen oraino pasatua eta ideia batzuen arriskua argitu da ondotik. Baina fede hori behar litzateke testuinguruan jarri ere.
|
|
|
Pako mutil koskorretan, Patxi handik aurrera. Fraide frantses batzuekin egin zituen oinarrizko ikasketak, baina lehen
|
mundu
gerla lehertu zenean, fraideek eskola itxi eta Frantziara joan ziren. Hor bukatu zituen ikasketa arautuak.
|
|
|
Filosofia ikasketak egin zituen gaztetan, Aix en Provenceko unibertsitatean. Bainan bigarren
|
mundu
gerlak harrapatu zuen eta Somme eskualdeko gudukan preso hartua izan zen eta Alemaniara eremana. Koloniako presondegitik eskapatu zen 1942ko ekainean.
|
|
|
Hollande presidentak haatik, beti solas beretik, dio aski goraki, zernahi gertaturik ere, ez duela amor emanen mehatxueri. Bainan zer liteke mundua hirugarren
|
mundu
gerla batean sartzen balitz, iduri ezean, jadanik hainbertze herrialde gerlan sartuak direlarik islamismoaren kontra, Europan berean azkenik Inglaterra bezala, hau ere azken berrietan Frantziari lotzen baita Irakeko tirabiretan. Halere, nehundik ahal bada, batzuk ala bestek akomeatzeari jo nolazpait zalaparta guzien artetik.
|
|
|
Mundu urratsa hatsangatua den ote azkenekotz? Hirugarren
|
mundu
gerla nahasi baten bezperak ote diren. Bada bitxiki eta zorigaitzez, holakorik ere dionik.
|
|
|
Usaian bezala, lehen
|
munduko
gerlaren Armistizioa ospatuko da azaroaren 11n Itsasun. Goizeko 11etan izanen da meza, eta ondotik lore sorta bat jarria izanen da gerlan hil herritarren oroitarriaren oinean.
|
|
2015
|
|
|
hirugarren
|
mundu
gerla hasi da
|
|
|
Bertze hitzaldiak: 11:30 Eneko Bidegain," Lehen
|
Mundu
Gerla eta Euskal Herria"; 11:45 Itsas Begia," Euskal itsas ondareari behakoa"; 12:00 Marikita Tanburin," Bi saiakera emazteen izenean"; 12:15 Patri Urkizu," Lekukoak"; 12:30 Dominique Duplantier," Sarako etxeak". Arratsaldean, 15:00, haurren tailerra Delphine Goyenecheren" Galtzerdi marradunak" ipuinaren inguruan, 5 urtez goitiko haurrek liburutto Idazleen Biltzarraren antolatzaileak:
|
|
|
BOISE, ESTATU BATUAK. " Bihotz morea" (Purple heart) eta armadako beste sei domina garaienak ezarri dizkiote apirilaren 8an Idahon, II
|
Mundu
Gerlan nazien kontrako hegazkin borroka batean hil zen Manuel Aldecoa piloto euskal boisetarrari. Idahon sortu Manuel Aldecoa duela 72 urte, 1943ko Esker emate egunean, hil zen Lille aldean, Frantzian, Johannes Seifert piloto naziaren kontrako borrokan bere hegazkina jo eta paraxutaz jauzi egin behar izan zuelarik.
|
|
|
Usaian bezala, bigarren
|
munduko
gerlaren armistizioa ospatuko da maiatzaren 8an: goizeko 11etan izanen da meza Itsasuko elizan.
|
|
|
Ospakizun hortara gomit dira gerla guzietako gudari ohiak (bigarren
|
munduko
gerla, bai eta ere Aljeriakoak edo Tunisia edo Marokakoak), hauen emazte edo lagunak eta jarraitzaile guziak. Bazkarirako izenak eman behar dira maiatzaren lehena barne Xilbert Etcheverry ri (05 59 29 77 19) edo zuzenean Txistulari jatetxera (05 59 29 75 09).
|
|
|
Armistizioaren urteburua Azaroaren 11n ospatuko da, ohi bezala, lehen
|
munduko
gerlaren bururatzearen urteburua. Goizeko 10: 30etan lore sorta bat eskainia izanen da gerlan hil soldadoen oroit harriaren aitzinean.
|
|
|
Lau urte iraun zuen Lehen
|
Mundu
Gerla denboran sortu zelakoz, Piarres jadanik koxkortzen hasia zen bere aita ezagutu zuelarik. Hamalau urtetan idatzi kobla batzuetan kontatzen
|
|
|
Lehen goizean, Alexanderplatz deskubritu dugu joko pista baten bidez. Arratsaldean Brandenburgeko atetik pasatu ondoren, Reichstag alemaniar parlamentua bisitatu dugu. Handik" Holocauste" delakoaren oroitarriak ikusi ditugu eta konturatu gara jende asko hil direla 2
|
munduko
gerlan. Bigarren egunean, RDA ren museoa (Alemaniar Errepublika Demokratikoa) ikusi dugu:
|
|
|
Lot et Garonne eskualdean sortua eta nekazal elikadura saileko injeniurra, familiako lantegi bat kudeatu zuen. Gizon bizia eta kuraiaz betea, bigarren
|
mundu
gerlan erresistentzian sartu zen eta Frantziarentzat gogorki borrokatu. Euskal Herrirat jin bezain laster, gure berezitasunei hurbiletik interesatu zitzaien.
|
|
|
Herri gehienetan bezala ospatu da Uztaritzen bigarren
|
munduko
gerla bukatzearen 70.urtemuga. Orduko gudariak eta hilak aipatu badira ere, orai Ipar Afrikan ibili direnak dira gehien bat gelditzen.
|
|
|
" Erlea": bigarren
|
mundu
gerla Euskal Herrian
|
|
|
Keinka huntan, usu aipatzen da 14 ko gerla, duela mende bat Europa gehiena sutan ezarri zuen hura... Joanden egunean, maiatzaren 8 an, ainitz aipatu da bestalde bigarren
|
mundu
gerla, frangotan 40 koa deitzen duguna, Europan duela 70 urte bururatua. Horra nun, hainbestenarekin, Euskaltzaindiak babesten duen" Erlea" aldizkariak atera duen bere zortzigarren zenbakia zointan toki handi bat egiten baitio bigarren gerla horri.
|
|
|
Joanden astean," Erlea" aldizkariak bigarren
|
mundu
gerlaz ateratu zenbaki bereziaz ari ginelarik sail huntan berean, aipatu dugu Piarres Larzabal apeza, alemanez eta alemanen denborako gertakariez idatzi zituenak gogoan. Hain xuxen, Piarres Larzabal-ek ehun urte hilabete huntan ukanen zituen eta mendeburukari nahi dugu beraz hemen oroitarazi nor izan zen apez euskaltzale suhar hori.
|
|
|
5 haurretarik zaharrena zen eta oraino bizi zen azkena. Bigarren
|
mundu
gerla haundirat ere deitua izan zen bainan preso hartua izan gabe ihes egin ahal izan zuen eta gerla aroa zerbait gisaz hemen pasatu. Geroxago etxaldearen segida haurride batek harturik, bere alde bizi izan zen.
|
|
|
Horietan euskal presoak, kantuak emaiten. 2014an, I.
|
Munduko
Gerlaren mendeurrena ospatzen den unean, Euskal Kultur Erakundeak grabaketa hauen kopia numerikoa ukan du Berlingo Museo etnografikoaren eta Humbold Unibertsitatearen ganik. Bestalde, azpimarratzekoa da euskal grabazio horietako zazpi kantu entzungai direla Berlinen, Museo etnografikoak 2014ko urriaren 10etik 2015eko apirila arte ireki duen erakusketan (Gernikako Arbola, Adios izar ederra, Lili bat ikusi dut, Ziburutik Sararat, Amodio ohore, Lurraren pean sar nindaite, Atharratze jauregian).
|
|
|
Bata Errusiarekin eta guziz Txinarekin negoziatzen hastekotan dela Euro saretik ateratzearen larria eztitzeko laguntzak eskuratzeko; bigarren argumentua historikoa da: bigarren
|
mundu
gerla denboran Alemaniak behartu zuen Greziako gobernua dirua mailegatzera; diru hori inoiz ez baitzaio Greziari itzulia izan, 70 urteko interesekin Greziarrek kondatzen dute 30 miliar euro hartze dituztela dozier horretan. Sokatira bortitzaren ondotik Eurobatasuna eta Greziak lau hilabeterentzat luzatu dute orain arteko akordioa, eta Grezia engaiatu da 7 miliar euro ateratzera ihespen fiskala geldiaraziz eta fortuna handiei zerga bat ezarriz.
|
|
|
Gizon hori, 1880 urtean sortu zen, aita kirolari ospetsua zuen eta ama sendagilea. Lehen
|
mundu
gerlan preso egon zen, eta preso zelarik izan zuen preso ziren eriei ariketak eginarazteko ideia. Orduan ohartu zen ariketak erien osasuna ontzen zuela.
|
|
|
" Joan Jina" Joanden ortziralean, plazerrekin ikusi dugu, Bil Etxea gelan, Bixente eta Franck herriko bi gazteek egin dokumentala. Titulu hunekilako bilduman biziarazi daukute
|
mundu
gerla, ez bere historia nagusian bainan adineko bost herritarren lekukotasunen bitartez, garai hortako bizia nolakoa zen herrian. Xinpleki, presuna bakoitzak kontatzen ditu gai desberdinetaz dauzkan oroitzapenak:
|
|
2016
|
|
|
Bidartar hori joan den irailaren 7an zendu da Herio Martxaren lekukotasuna utzirik. Izan ere, Izagirre, bertze franko bezala, Alemaniarat deportatua izan zen II.
|
Mundu
Gerlan. Kontzentrazio esparrutik bizirik etxeratuagatik, barnean iragan 2 urte eta erdiek betiereko herexa utzi diote.
|
|
|
Bortatik, deportatua izan zenaren ahaide eta adiskideek batzarri egin diote Hitza ri, Izagirreren omenez, bizi izan zuenaren berri lau haizeetara oraino gehiago zabaltzeko. Karia horretarat dute herriko etxeak eta Ensemble pour la Paix elkarteak ere, engoitik gizona bizi zeno, Madalena kaperan bakearen eta II.
|
Mundu
Gerlaren departamenduko memoriala paratu, 2013ko maiatzaren 9an. " Oroigarrian Gernika ere sartzearen alde borrokatu zen!", azpimarratu du Maite Luberri familiako betiko adiskideak.
|
|
|
Gertakari eta borroka horiek oro errateko gerla itzali bezain laster, euskara eta euskal kulturaren alde lanean hasi zela bazter guzietan. Eta indar horretan guzian hazi zen Bigarren
|
Munduko
Gerla ondoko antzerki mugimendua.
|
|
|
Bigarren
|
Mundu
Gerla bukatu eta, parrokietan apezaren inguruan antzerki jolasak hasi zituztelarik, antzerki joko horiek frantsesez emateko izan zen. Euskal antzerkigintzaren ezaugarri batzuk aurki ditzakegu, beraz, Bretainiako antzerkigintzan, hizkuntzarekiko jarrera desberdina izan dela kontuan hartuz noski.
|
|
|
Frantziako Gobernuak ez zuen oparirik egin erbesteko Eusko Jaurlaritzari bere herritarrei errefuxiatu politikoen estatutua onartzean. Estatutu hori eskubide baten froga da, eta NBEko agentzia berezi batek kudeatzen du orokorrean ACNUR izena du gazteleraz edo HCR frantsesezBigarren
|
Mundu
Gerlatik landa Genevako Konbenioan definitu ostean. Estatu guztien menuan jiten da, ez da pribilegio bat edo kartan agertzen den plater berezi bat.
|
|
|
Kintze hitzaren erabilpen eremua Hazparne aldean hasten bide da ekialderantz. Arrazoinetarik bat izanen zen pleka jokoarekin betan bota luzeak iraun zuela Baxe Nabarren eta bereziki Xuberoan bigarren
|
mundu
gerla arte. J.C.
|
|
|
haurreri ikasketa onak segurtatuz. Orai, bigarren
|
munduko
gerla egin duten hemengoen zerrenda bukatu du Pierrek, hortan ere baitzuen zerbait jasanik, hala nola Espainiako Miranda deitu toki famatuan presoner pasatu denbora eta beste. Gizonaz erran ditake, bestalde zituen bertuteen gainera, zela egiazki euskaldun eta fededuna, elizako urratseri ere osoki jarraikia.
|
|
|
horrekin da hasten kondaira. Hamar haurrideak laster buraso gabe gelditu ziren, aita lehen
|
mundu
gerla garaian desertore joan zela Erratzura, eta ama istripuz hil zela etxeko sukaldean. Maria bortz urtetan osaba apezaren eta ondotik andere mutxurdin baten zerbitzuko ezarria izan zen:
|
|
|
BERLIN, ALEMANIA. 75 urte betetzen dira aurten Eusko Jaurlaritzako lehenengo lehendakari Jose Antonio Agirrek Euskal Herria utzi eta 1941ean, Franco generala Hegoaldez jabeturik, Europan ere
|
mundu
gerla aitzineko tenore hartan, Berlinera ihes egin zuenetik, handik Estatu Batuetara, New Yorkera pasatzeko. Pasadizo haren inguruan idatzi zuen" Gernikatik New Yorkera, Berlindik pasaturik" liburua.
|