|
2000
|
|
|
|
munduko
herrialde gehienei jasanarazten zaien finantza esklabotzari aurre egiteko modua da
|
|
2001
|
|
|
|
Munduko
herrialde garatuenek osatzen duten OCDE Ekonomi Lankidetzarako eta Garapenerako Erakundeak berak ere negoziaketa kolektiboaren erreforma egiteko eta langabeziaren babesa" leuntzeko" eskaria egin dio azken asteotan Espainiako gobernuari. Hitz bitan esanda, lan merkatuaren" zorroztasuna" arintzeko proposatzen du.
|
|
|
Horretarako, arreta handia eskaintzen die Hirugarren
|
Munduko
herrialdeei, batez ere kanpo zorraren auziaren inguruan: herrialde askotan aurrekontu orokorren %80 edo batzuetan %100 kanpo zorra ordaintzeko erabiltzen da eta horrela, ezin dute diru hori eskolak, ospitaleak edo errepideak eta antzeko ezinbesteko azpiegiturak eraikitzeko erabili.
|
|
|
Eta Lehen
|
Munduko
herrialdeei dagokienez?
|
|
|
Orain arte ez dugu konpartitzen jakin; ez aberastasunak bakarrik, jakintzak, esperientziak eta abar ere ez ditugu partekatu eta horregatik gertatzen dira lehen
|
munduko
herrialdeen harrokeriazko jarrerak, herrialde pobreek alfabetatzea eta gero heziketa behar dutela esaten dutenena.
|
|
|
Atzerritar monetako erreserbak, definizioz, gainerako munduak emitituriko aktibo finantzarioak dira. Beraz, gainerako
|
munduak
herrialde esportatzaileei errealki ordaintzen dizkie, beren atzerritar monetako erreserbak gehitzen dituzten esportazio guztiak.
|
|
|
Lau herrialdetatik batek ez ditu lehen mailako arretan eskizofrenia, depresioa eta epilepsia tratatzeko agintzen diren hiru sendagaiak.
|
Munduko
herrialdeen erdietan baino gehiagotan psikiatra bakarra dago 100.000 biztanleko. Era berean, OMEk gobernuei gomendatzen die osasun mentalari buruzko hezkuntza eta sentsibilizazio kanpainak egin ditzatela, tratamendurako eta laguntzarako oztopoak murrizteko, eta, hartara, kontzientzia har dezaten buru nahasteen maiztasunaz, horien tratagarritasunaz, sendatze prozesuaz eta nahaste horiek dituzten pertsonen giza eskubideez.
|
|
2002
|
|
|
Nahiz eta kiroletako oinetakoak edo arropak egunero jantzi, ziur aski pertsona askok ez dute jakingo hirugarren
|
munduko
herrialdeetako eskulangileen esplotazioan funtsatzen dela kirolaren arloko multinazional handien negozioaren parte eder bat. Jar dezagun adibide bat.
|
|
|
Euskal Herriko makina tresnaren sektoreko arduradunen ustez, nazioarteko feria horretan azaldu behar dute Amerikako Estatu Batuetako eta gainerako merkatuak berriro onera datozen seinaleak, zein, bestalde, behar beharrezko baitituzte, neurri handi batean
|
munduko
herrialdeetara produktuak esportatzetik bizi direnez gero. Alde horretatik, nahiz eta iazkoan salmentak barruko merkatuan jaitsi gehien, egia da, halaber, kanpoko hiru MAKINA TRESNAK
|
|
|
Baina 80ko hamarkadan mundu mailako diru likidoa urritu zenean lehen
|
munduko
herrialdeek inbertsioak behar zituztelako interesak %6tik %22ra pasa ziren. Estutasunarekin batera dator Argentinako trantsizioa, eta kanpo zorra lehen aldiz birnegoziatu beharra.
|
|
|
Horrela, helburu bat jarri dio bere buruari: espainiarren %90ak
|
munduko
herrialde pobreenen garapenerako dirua ematea.
|
|
|
Horrek argi erakusten du arazoek badutela konponbidea, arintzeko aukera behintzat; baina onartuko diguzu mundu garatuari ezin zaiola eskatu mila aita Vicente Ferrer sor ditzala
|
munduko
herrialde pobreenetako azpigarapena konpontzeko.
|
|
|
Zer egin behar dute Europako Batasunak eta
|
munduko
herrialderik aberatsenek?
|
|
|
Busquin ek esan zuen sektore publikoak “industria farmazeutikoak estaltzen ez dituen hutsuneak bete behar dituela”. Hala, programa berriak aukera emango du dagoeneko aurkitu diren eta Hirugarren
|
Munduko
herrialdeen aukera komertzialik ezagatik aztertu ez diren molekulekin saiakuntzak egiteko. Haren iritziz, plan horrek “Iparraldeko, Iparraldeko eta Hegoaldeko herrialde guztien eta Hegoaldeko estatuen arteko ikerketa ahaleginak bateratzea” bultzatu behar du.
|
|
|
Te gorria Txinatik dator, infusioetan tradizioa duen
|
munduko
herrialde zaharrenetik.
|
|
|
Bangladesh-eko ibai gehienak poluituta daude, eta, Intervida Fundazioaren arabera, herrialde horretako biztanleek hepatitisa, polioa, tifusa eta azaleko hainbat gaixotasun dituzte, Intervida Fundazioaren arabera, Hirugarren
|
Munduko
herrialdeekin lankidetzan aritzeko eta garatzeko GKE bat. Erakunde horren datuen arabera, Bangladesh-eko adingabekoen% 70ek eta helduen erdiek baino gehiagok osasun arazoak dituzte egoera txarrean dagoen ura kontsumitzeagatik.
|
|
|
«Dagoeneko ez da gizarte immunerik geratzen. Giza immunoeskasiaren sindromea
|
munduko
herrialde guztietan dago», nabarmendu zuen Bernhard Schwartländer ek. Baina albiste guztiak ez ziren txarrak izan.
|
|
|
Gainera, Goi bileran, edateko ur arrunt eta instalazio higieniko gutxien dutenei eta pobrezia errotik kentzeko beharrari buruz hitz egingo da. Johannesburg era iritsi ziren lehen buruzagiek atzo adostu zuten akordioa, energia berriztagarrien iturriei buruzko puntuetan, ingurumenaren endekapena geldiaraztea eta, azkenik, globalizazioa bidezkoa dela
|
munduko
herrialde guztiei ziurtatzea. NBEko funtzionarioek adierazi zuten, agiri ofizialaren puntu gehienetan akordiorik lortzen ez bada, bilera porrota izan daitekeela, ez baitzegoen beharrezko oinarriak estatuburuek eta gobernuburuek hurrengo astean hartutako konpromisoak betetzeko.
|
|
|
Miamin egindako Transplanteen Elkartearen Nazioarteko Biltzarrean aurkeztutako datuek berretsi dute Espainia dela, alde handiarekin, biztanleko organo emate tasarik handiena duen
|
munduko
herrialdea. 2001ean, milioi bat biztanleko 32,5 emaile tasa izan zen Espainian.
|
|
|
Egoera horren jatorria merkatuan dagoen arren, ondorioak ez. Horiek kafea lantzen den lekuetan daude, Ekuatoretik hurbil dauden eskualde tropikal eta subtropikaletan, non
|
munduko
herrialderik pobreenak baitaude, eta bertako laboreen %70 ekoizle txikien esku baitago. Horren ondorioz, herri pobreenak pobretu egin dira, kafe eremuetako goseteak, analfabetismoa, sendagaiak eskuratzeko aukerarik eza, langabezia, soldatak hondoratzea, nahitaezko emigrazioa eta nekazariak laborantza errentagarriagoetara desbideratzea, hala nola kokara.
|
|
|
" Nik uste dut, oro har, edozein generotan, edozein herrialdetan, edozein unetan literatura ona eta txarra dagoen bezala, best selleren lurralde lausoan kasu bikain batzuk daudela. Stephen King bezalako idazle batek askoz ere talento eta  dohain handiagoak ditu, eta, sakonean, askoz ere garrantzitsuagoa da bere garaiko literaturarentzat,
|
munduko
herrialde guztietako erdipurdiko idazle asko baino, hura gutxiesten duten horiek baino hain zuzen ere". Ados egon gaitezke, ala ez, baina niretzat arazoa da euskaraz produzitzen den kontsumoko literatura horren zati handia ez dela kalitate onekoa, kontsumoko literaturaren parametroak berak erabiliz alegia.
|
|
|
0,5 eta 0,8 arteko indizea dutenek erdi mailako garapena dutela esaten da. 2000ko txostenean hortxe agertzen dira Ekialde Hurbileko eta Afrika Iparraldeko herrialde musulman guztiak, garapen maila altua duten Golkoko emirerri txiki batzuk eta
|
munduko
herrialderik atzeratuenetakoa den Afganistan kenduta.
|
|
|
3. Egun petrolioa eta energia iturrien inguruan ematen diren kontraesan geopolitikoen eta Mendebaldeak une honetan bere buruaz duen eta historian zehar Islamari buruz izan dituen ikuspegien txirikorda bat da gure
|
munduak
herrialde musulmanei buruz duen ikuspuntu sinkronikoa. Irizpide hauen bilakaera diakronikoa pixka bat arakatzea nahikoa litzateke ordea interpretazio hori zein koiunturala den ohartzeko:
|
|
|
0,5 eta 0,8 arteko indizea dutenek erdi mailako garapena dutela esaten da. 2000ko txostenean hortxe agertzen dira Ekialde Hurbileko eta Afrika Iparraldeko herrialde musulman guztiak, garapen maila altua duten Golkoko emirerri txiki batzuk eta
|
munduko
herrialderik atzeratuenetakoa den Afganistan kenduta.
|
|
2003
|
|
|
Bestalde, zergarik ez pagatzea, segurtasuneko kontrol gutxiago eta malguagoak pasatzea eta, sarri baino sarriago, ia tripulazio osoari esklabotasunaren pareko soldatak ordaintzea ekartzen omen du horrelako banderekin nabigatzeak. Horregatik, Hirugarren
|
Munduko
herrialde pobreetako langileak ibiltzen dira oro har, horrelako ontzietan. " Prestige" ontzian, adibidez, filipinarrak ziren langile gehienak.
|
|
|
Eta honek legearen babesa eduki behar duenez, MMEak erabakita dauka bere 23 itun horiei egokituko zaizkiela partaide diren
|
munduko
herrialde guztietako legediak. «Ikusten duzuenez argitu du Wallachek guri iritzirik eskatu gabe eta sekretupean negoziatuta hitzartu diren 23 itun horiek dira azkenean munduko lege gorenak».
|
|
|
Suárez Llanosek dioenez, I geroztik, Bigarren Mundu Gerraren ondotik Nazio Batuen Kontseilu Nagusiak Giza Eskubideen Deklarazioa aldarrikatu zenetik,
|
munduko
herrialde guztietan ezartzeko hainbeste urtetako lanaren lorpenetan atzera jotzeko arrisku handia dago orain.
|
|
|
|
Munduko
herrialde gehienetan horrekin dirua lor dezakegu eta hiri handietan erosketak, janariak eta bestelako zerbitzuak ordain ditzakegu.
|
|
|
...tagonismoa aztertu genuke.Haien funtzionamendu sistema zaharkituak, Bigarren Gerrate Mundialaren emaitzeiegokitua, ez ditu 60 urteotan gertatutako aldaketa demografiko eta politikoak beregain hartu, eta jokaera antidemokratiko eta desorekatua mantentzen du oraindik.Hori guztia gutxi izango balitz, gaur egungo idazkari nagusia den Kofi Annanenjoera berria multinazionalei NBetako ateak zabaltzea da,
|
munduko
herrialde aberatsek beren gain nahi ez dituzten gastuei aurre egin diezaieten.
|
|
|
NAZIOARTEKO DIRU FUNTSA (NDF).
|
Munduko
herrialdeei dirulaguntzak ematen dizkie, haien politika ekonomikoen arabera, ez badituzteneurri neoliberalak jartzen.
|
|
|
Bistan denez, hortaz,
|
munduko
herrialde aurreratuenen artean ez omen dagojarrera bateratu argia garraiobide horren eraikuntza eta erabileraren alde egitekoorduan. Hori horrela izateko arrazoien artean, Abiadura Handiko trenak (hots, 220km/ orduko abiaduraren gainetik ibil daitekeena) badauzkala ohiko trenbide konbentzionalaren oso desberdin egiten duten osagaiak:
|
|
|
1992 urtean ere, Rio de Janeiroko Goi bileran Aldaketa Klimatikoaren konbentzioa erreferentzia argia izan zen. Hantxe,
|
munduko
herrialde ekonomikokipotenteenak beren produkzio eta kontsumo ereduari mugak jartzeko adostasunabilatu zen, batez ere energiaren kontsumoari dagokionez. Berotegi efektuagatik etagas kutsakorren isurketa hazkorragatik, International Pannel of Climate Change (IPCC) taldean biltzen diren milaka zientzialarien kalkuluen arabera, 1980 1990hamarkada izan da bi mendean berotsuena eta horrek ekosistemetan, itsasoenegoeran, osasun arazoetan edo nekazaritzan ondorio eta kalte larriak ekar ditzake.Horregatik Aldaketa Klimatikoari buruzko Tratadu bat lortu zuten, bost urte geroago Kiotoko Protokoloan kopuru zehatzetan baieztatu zena.
|
|
|
Pertzepzioa ez da helduena bakarrik. 2050ean, Espainia
|
munduko
herrialderik “zaharrena” izango da, Zahartzeari buruzko Mundu Batzarrean (Madrilen izan zen iaz) ohartarazi zen bezala. Familien %34ren euskarri ekonomikoa dira (Kontsumoari eta Familia Ekonomiari buruzko Txostena), baina “ez du galarazten beti zama gisa aurkeztea, eta ez dago alderdi positiborik”, azaldu du Isidoro Ruipérez SEGGko lehendakariak.
|
|
|
15 urteko nesken %30 inguruk tabakoa kontsumitzen dute, mutiko gaixoen %20k tabakoa eta, oro har, tabako andana. Espainia, Herbehereak eta Japonia dira gehien erretzen den
|
munduko
herrialdeak. Espainia, Portugalekin batera, Europan merkeena da erretzea.
|
|
|
Pérez Varelak, gainera, Espainiako Turismo Institutuarekin (Turespaña) egingo den nazioarteko sustapen baten berri eman zuen. Sustapen hori
|
munduko
herrialde guztietara bideratuko da, baina, batez ere, europarrengana eta turistak esportatzeko gaitasun “lehiakorra” dutenengana. Ildo horretatik, Xuntako kontseilariak nabarmendu zuen Galiziara turista gehien bidaltzen dituzten Europako bi herrialdeak Portugal eta Frantzia direla, eta, beraz, nazioarteko kanpaina hau bi estatu horiei zuzenduko zaie bereziki.
|
|
|
Gure herrialdean urtean 55.000 pertsona inguru hiltzen dira tabakoak zuzenean eragindako gaixotasunengatik. Espainiak bat egin du
|
munduko
herrialde nagusiekin ohituraren aurkako borrokan. Tabakismoaren aurkako Plan Nazional onartu berriak tabakoa inguratzea eta erretzaileei ohitura kaltegarria uzten laguntzea aurreikusten du.
|
|
|
Zifrak ofizialak ez diren arren, giza eskubideen aldeko erakundeek diote ehun milioi haur inguru geratu direla Txinan hirurogeita hamarreko hamarkadatik. “Seme bakarraren politikak”
|
munduko
herrialderik populatuenaren hazkunde demografikoa geldiarazi nahi du, 2050ean populazio txinatarra hazteari utzi eta 1.600 milioi pertsonatan geldi dadin. Era berean, Txinako Poliziak atzo aurkitu zuen azken utzikeria kasua, autobus batean hiru hilabete baino gutxiagoko 28 haur aurkitu baitzituen (neska guztiak), “seme alabarik gabeko bikoteei saldu nahi zizkieten trafikatzaileek maletan gordeta baitzituzten.
|
|
|
Prostatako minbizia zabalduago dago aberatsetan eta biriketan, pobreetan. Eta horri gehitu behar zaio, minbizien %50 herrialde aberatsetan sendatzen diren bitartean, %80 geroago hautematen dela Hirugarren
|
Munduko
herrialdeetan. Eskala globaleko prebentzio sistemetan dauden desberdintasunekin batera, sendagaien prezioaren ondoriozko zailtasunak ere badaude, Bengoa doktorearen arabera.
|
|
|
Luc Montagnier zientzialari frantsesak, Robert Gallo estatubatuarrarekin batera, birus hori aurkitu zuen atzo Bilbon. Ohartarazi zuenez, txertoa aurkitzeak bakarrik utziko lioke infekzioari aurre egiten, batez ere Hirugarren
|
Munduko
herrialdeetan. Baina “egia esan, oso urrun gaude irtenbide hori ematetik”, gaineratu zuen.
|
|
|
11 milioi herrialde industrializatuetan, 30 milioi trantsizio herrialdeetan eta 799 milioi garapen bidean dauden herrialdeetan. Kopuru horiek gorabehera, eta goseak edo desnutrizioak planetako zazpi pertsonatik bati eragiten badio ere,
|
munduko
herrialde gehienek oraindik ez dute beren legerietan «elikatzeko eskubidea» sartu justizia epaitegien aurrean eskubide eraginkor eta galdagarri gisa. Une honetan, FAOk 1996an Elikadurari buruz egindako Munduko Goi Bileran finkatutako helburua, gosea duten pertsonen kopurua erdira jaistea, loraezina izango da, argi eta garbi:
|
|
|
Herrialdeei elikadurarako eskubide eraginkorra eta auzitegien bidez eska daitekeena emateko erabakia oso berria da. Gaiari buruzko lehen aurrekari serioak 1996ko Elikadurari buruzko FAOren Munduko Goi bileran kokatu behar ditugu,
|
munduko
herrialde guztiak elikadurarako eskubidea agindu moral izateari uzteko eta Estatuko eta nazioarteko legediaren testuinguruan eskubide argi eta galdagarri bihurtzeko animatu zirenean. 2001 urtean, Elikadurari buruzko Munduko Goi bilera egin eta bost urtera, 182 estatuk berretsi egin zuten pertsona guztiek elikagai «osasuntsuak eta elikagarriak» izateko eskubidea.
|
|
|
Halaber, pneumonia atipikoaren ondorio ekonomikoek ez zuten mugarik izan, eta aste gutxiren buruan arrisku larrian jarri zuten turismo sektore indartsu baten etorkizuna.
|
Munduko
herrialdeetako gobernuek eta OMEko arduradunek beraiek egindako gomendioek, eskualderik kaltetuenetara ez joateak, Asiako hego ekialdeko herrialdeetara hegaldiak bertan behera uztea eragin zuten denboraldi batez. Apirilean iragarritako Munduko Bankuaren azken aurreikuspenetan, pneumoniak Asiaren hazkundea% 5 jaitsiko zuela adierazi zen.
|
|
|
Horretarako, arroz eta gari haziak dituzten sateliteak diseinatu ditu, hazi horien aldaera berriak lortzeko mutazioak izateko. Txinako Nekazaritza Akademiaren proiektuak, «Kulturak espazioan» izenekoak, hazkunde azkarreko, produktibitate handiko eta kalitate handiko instalazioak izatea du helburu, Txina, Errusia eta Estatu Batuekin batera, espaziora bidalitako sateliteak berreskuratzeko beharrezko teknologia duen
|
munduko
herrialde bakarra dela aprobetxatuz. Liu Luxiang ek, proiektuaren zuzendariak, esan du jadanik lortu dituela arroz eta gari hazien «genetikoki hobetutako» barietateak, Lurrean baldintza biologikoen eta grabitaterik ezaren oso antzekoak jasan dituztenak.
|
|
|
Bitxia bada ere, azken urteotan mundu osoan izan dira krisialdirik handienak herrialde horietan, eta kontrol eskasekin edo ekoizpen kate luzeko urratsen bateko iruzurrekin lotu behar dira. Europan BSE agertzeak, testuinguru horretan, elikagaiek transmititutako gaixotasuntzat hartu behar da, mundu osoan izugarrizko eragina duena, lehen
|
munduko
herrialdeek munduko banaketa sare handietara iristeko duten gaitasunari esker sortua. Gauza bera gertatzen da dioxina bidezko kutsadurarekin, iturri bakarrekoa, 1999an azienda pentsukoa, aste gutxiren buruan kontinente guztietan detektatu zena.
|
|
|
Gaur egun, gure herrialdea da biztanle zaharturik gehien dituen munduko zazpigarren herrialdea. Are gehiago, Liburu Berdearen aurreikuspenen arabera, 2050ean, demografiaren bilakaera aldatzen ez bada, Espainia izango da
|
munduko
herrialderik zaharrena. Izan ere, mende honen erdialdean gure populazioaren %44k 60 urte baino gehiago izango dituela aurreikusten da.
|
|
|
Industria farmazeutikoaren arabera, Nigerian dabiltzan sendagaien %40 faltsutzen dira; Beninen, berriz, saltzen diren botiken %80 kalitate txarrekoak dira. Txostenaren arabera, ez dago sendagai horiek Hirugarren
|
Munduko
herrialdeetan faltsutzea debekatzen duen araudirik, ez dago osasun kontrolik bermatuta, eta zigor penalen ahultasuna dela eta, sendagai faltsuak agertzen dira.
|
|
|
Eskuliburu horrek adierazten du elikadura askotarikoa eta orekatua “epe luzeko bizi asegurua” dela, eta, haurren elikaduraren kasuan, baieztapen horren egiazkotasuna areagotu egiten dela, “izan ere, bizitzako lehen urteetako dietak ondorio zuzenak ditu haurraren garapen fisikoan eta intelektualean eta bizitzan zehar iraungo duten elikadura ohiturak hartzean”. Era berean, haurren elikaduraren gaur egungo arazoak Hirugarren
|
Munduko
herrialdeetako haurren desnutriziotik hasi, baliabide material eta ekonomikorik ez izateagatik, eta herrialde garatuetako haurren elikadura desorekara, nutrizio hezkuntza eskasaren ondorioz. Gidak zehazten duenez, elikadura desoreka hori, funtsean, industria produktuen gehiegizko kontsumoan, koipe eta gozo gehiegi jatean eta fruta, barazki edo arraina bezalako produktu naturalen kontsumo eskasean datza.
|
|
|
Ramcharanek bereziki eskatu zien gobernuei aurreiritzi eta diskriminazio, arrazismo, xenofobia, antisemitismo, antiislamismo edo erlijio bereizkeria mota guztiei aurre egiten laguntzeko. Bestalde, Manos Asociados enpresak salatu zuen giza eskubideak sistematikoki urratzen direla
|
munduko
herrialde askotan eta, bereziki, herrialde pobreenetan. “Munduko leku askotan, desnutrizioak, indarkeriak, gerrak, jazarpenak eta nahitaezko migrazioek milioika pertsona giza eskubideen oinarrizkoena, bizitzeko eskubidea, ez errespetatzea eragiten dute”, zehaztu zuen GKEak.
|
|
|
Hori dela eta, kontsumitu aurretik prestatu behar dira beti, konposatu toxikoak beroaren eraginez (egostea, erretzea, erregosia) desagertzen baitira. Patatak bezala prestatzen da, eta oinarrizko elikagaia da hirugarren
|
munduko
herrialde askorentzat.Tapioka. Esnearekin edo barazki saldarekin egin daiteke, frijitu, erre edo pureak egin.
|
|
|
–Lituania –esan zuen Mercedesek eta, esateko moduari erreparatuta, Matiasek pentsatuko zukeen" Lituania" hitza hitz erotikoa zela, aurretik jakin izan ez balu Lituania herrialde bat dela, mapa gehienetan Letoniaren ondoan agertzen dena eta koordenada jakin batzuk dituena,
|
munduko
herrialde gehienek dituzten moduan.
|
|
|
Ondorioz, ez da Gizarte Foroa Davos berri batean bihurtu behar. Mundu mailako topaketak murrizteko premiaren aurrean, urtero
|
munduko
herrialde guztietan —egun berean, Davosko bileran zehar— manifestazio bat antolatzea proposatu zen Nazioarteko Kontseiluan, horrela protestaren eta aldarrikapenen izaera masiboa bermatzeko. Proposamen hau onartu zen, eta ideia berriak eskatuko ditu manifestazio horien gaien inguruan.
|
|
2004
|
|
|
Beste edozein egun bezalakoa da, politika globalizatzaileak munduko ekonomia gidatzen duen garai honetan langileek hitz egin eta botoa emateko eskubidea daukatela ikusarazteko demokrazia burgesak hartu duen eguna. Baina beti da maiatzaren lehenen bat, zortzi orduko lana, zortzi orduko aisialdia eta zortzi orduko kultura oraindik utopia baita
|
munduko
herrialde askotan, eta baita lehen munduan ere. Ez dezagun gure burua engainatu.
|
|
|
Legendak Hirugarren
|
Munduko
herrialdeetan sortzen dira beti, eta sarri askotan gorpuak haurrenak ziren, haurren emateak guztietan zailenak badira ere.
|
|
|
Argi ikusi nuen eskolarik ez dagoen eskualdeetan,
|
munduko
herrialde txiroenetan, estudiatzen ez duten pertsonen multzoa gizartearen osagai zigorgarriena dela.
|
|
|
Batzuetan lurraldetasuna izan dugu guztien buru, eta gainerakoak haren mirabe. Erlijioa ere izan liteke baliorik gorena,
|
munduko
herrialde askotan, ekialdekoetan bereziki, izan ohi den moduan. Hizkuntza nazionalismoaren ereduak, bistakoa denez, hizkuntzaren balioa ezarriko digu identitate sistema osatzen dutenen artizar.340 Nolanahi ere, gauza bat behintzat aski garbi dagoela ematen du delako dialektika horretan.
|
|
|
Eta historia egiteko modua bai? Hirugarren
|
Munduko
herrialdeek eta beste batzuk (gehiengoa), euren iragana, eta era orokorrago batean, historia idatziko balute?
|
|
|
Prodeso, aipatu dugun moduan, kooperatiben ezagupena transferitzeko sortutako enpresa da, batez ere hirugarren
|
munduko
herrialdeetara (kooperazio munduan aritzen den enpresa litzateke). Ondorengo jarduerak burutzeko asmoa dute: heziketa eta trebakuntza sistemak eta heziketarakomateriala garatu, enpresak sortzeko eta berritzeko guneak sortu, aholkularitza orokorrean, etab. Beresorrera, 1998 Alecop kooperatibak eta Saiolanek, Kolonbiako gobernuarekin eta fundaziobatekin batera, heziketa zentroak eta enpresak sortzeko guneak bultzatzeko egindako proiektuenondorio da.
|
|
|
Ekonomia publikoa oso presente dago
|
munduko
herrialde guztietan, erregimenpolitikoa edozein izanda ere. Berak bakarrik Barne Produktu Gordinaren %25 %50errepresentatzen du, herrialdeen arabera, eta horri, enpresa publikoak gehitu beharzaizkio; eta pribatizatze prozesuek azken urteotan bultzada handia ezagutu dutenarren, oraindik ere sektore publikoko enpresek errealitate ekonomiko inportanteaosatzen dute.
|
|
|
Codex Alimentarius batzordearen erabakiak garrantzi handia du. Enuntziatu berriak oinarriak ezartzen ditu
|
munduko
herrialde guztietan hitz egiteko eta elikagaien osasun eta informazio baldintzak hobetzeko. Trazabilitatea oso sistema interesgarria da elikagai baten historiari buruzko informazio guztia eskuratzeko.
|
|
|
Oliba olioaren kultura ez dago oso zabalduta
|
munduko
herrialde ekoizle nagusietan. Horietan, publizitate kanpaina batzuek eta legediak berak kontsumitzaileari nahaste handia sortu diote dieta mediterraneoko elikagai enblematikoenetako baten ezaugarriei eta kalitateari dagokienez:
|
|
|
Kutsadura Etorkizuneko kutsadurari dagokionez, ontziak kentzen ez badira, NBGPtik ohartarazi dute Persiako Golko osora zabal daitekeela, “ur korronteak oso sendoak baitira inguruan”.
|
Munduko
herrialde esportatzaile nagusiak (Saudi Arabia, Iran, Irak) eta petrolio monarkia txikiak bustitzen ditu hango urak. Ekologiaren aldetik eragin handia du eremu horrek, ez bakarrik ontzi geldituek, baita hainbat hondamendi ekologiko eragin dituzten gatazka belikoek ere.
|
|
2005
|
|
|
Horren osagarri, eskulturen maketak eta artisten lan multimediak jarri dituzte Betarix Enea etxean. Bi urtero, kostaldea duen
|
munduko
herrialde bateko artista interesgarriak gonbidatuko dituzte euren lanak Angeluko kostaldean jartzera. Izan ere, antolatzaileen asmoa arte garaikidea eta herritarrak harremanetan jartzea da.
|
|
|
Beasainen, Zaragozan, Iranen eta Elviran (Estatu Batuak). Esportazio handiko enpresa denez gero (produkzioaren %65 baino gehiago), CAFek
|
munduko
herrialde askotan dauzka produkzioko eta muntadurako plantak. Muntadura eta mantenua Sacramenton, (Kalifornia, AEB); mantenua soilik, berriz, Mexiko DFn (Mexiko), Sao Paulon (Brasil), Buenos Airesen (Argentina), Lisboan (Portugal) eta Londresen (Ingalaterra).
|
|
|
Ez da aspaldiko kontua. Joan den uztailean Bob Geldof musikariaren gidaritzapean hainbat kontzertu eder antolatu zen
|
munduko
herrialde aberatsenetan Live 8 izenburupean, Afrikako herrialde txiroei lagundu eta horietan behartsuenei kanpo zorra kentzeko aldarrikapenekin. Eskoziako Edinburgen egun haietan biltzen zen G (munduko 8 herrialde ahaltsuenen) taldea, eta agintari nagusiei presioa egin nahi zien kontzertu erraldoi sail horrek.
|
|
|
" Ni zuekin izanen naiz egun oroz munduaren azken eguneraino." (Mt 28,20) Fedea zabalduz doa gaur egun, historian sekulan egin ez duen bezala. Ez bakarrik heren
|
munduko
herrialde atzeratuetan. Teknika aldetik mundu guziaren aitzindari diren Estatu Batuetan ere bai, jadanik aipatu bezala.
|
|
|
Munduko leku guztietara eraman dut Idiazabal gazta, eta gauza bera egingo dut aurrerantzean. Tokiora eta
|
munduko
herrialde askotara eraman dut. Eta gauza bera egiten jarraituko dut, oso erraza baita gazta honekin ondo geratzea.
|
|
|
Sektore garrantzitsua Espainiak eta Frantziak 530.000 tona atun harrapatzen dituzte urtean Arrantzaren eta, zehazki, atunaren garrantzia izugarria da, eskaintzen diren zifrak kontuan hartuta, bai herrialde garatuentzat bai garatze bidean daudenentzat. Izan ere, atuna
|
munduko
herrialde askoren oinarrizko elikaduraren parte da, eta planeta osoko truke komertzial garrantzitsuen ondorio da, herrialde ekoizleentzat dibisa iturri garrantzitsua baitira. Atunaren industria da, eta elkarren osagarri diren bi sektore handi elkarrekin lotzen ditu.
|
|
|
Adibidez, cfc11k hirurogeita hamalau urte irauten du, batez beste, CFC12 ehun eta hamaika urte, CFC13 laurogeita hamar urte edo 1301 ehun eta hamar urte. Ez erabiltzeko jarduketak 1987an,
|
munduko
herrialde guztietako gobernuek Montrealgo Protokoloa sinatu zuten, ozono geruza agortzen duten substantziei buruzkoa. 1994an, Nazio Batuek Ozono Geruza Babesteko Nazioarteko Eguna izendatu zuten irailaren 16a.
|
|
|
Munduan dementzia baten eraginpean dauden 18 milioi pertsona bizi direla kalkulatzen da, eta horien kausarik ohikoena Alzheimer gaixotasuna da. 2025erako, gaixoen kopurua 34 milioikoa izatea espero da, eta kasuen %71 hirugarren
|
munduko
herrialdeetan gertatzea, erremediorik eta terapiarik gabe. «Horregatik, prebentzio estrategiek oso eginkizun garrantzitsua dute», zioen Borenstein ek aipatu kongresu medikoan.
|
|
|
Aurrekaririk gabeko hazkundea eta
|
munduko
herrialde askoren bizi baldintzen hobekuntza gorabehera, aberats eta pobreen arteko aldea handitu egin da azken hamarkadan. Hala adierazten du NBEren “2005eko Munduko Gizarte Egoera” txostenak, atzo aurkeztu zenak.
|
|
|
|
Munduko
herrialde aberatsenek 2005ean barkatutako zorra 40.000 milioi dolarrekoa da, herrialde pobreenen zor osoaren %10 baino ez.
|
|
|
askotan, herritarrei ez zaie jakinarazten maileguaren erabilerari buruz edo mailegua itzultzeko baldintzei buruz, eta, praktikan, gobernu askok mailegu horiek erabiltzen dituzte bideragarritasun sozial, ekologiko edo ekonomikoaren gutxieneko baldintzak betetzen ez dituzten proiektuetarako. Kontua da kanpo zorra oztopo larria bihurtu dela
|
munduko
herrialde pobreenen giza garapenerako. Herrialde pobreek maileguak itzultzeko erabili behar dituzte beren baliabide urriak, biztanleen ongizatean inbertitu beharrean.
|
|
|
Gaur egungo krisiaren larritasuna neurri handi batean finantziazio sistema horrek eragin du, eta, horren ondorioz, mundu osoko ehunka elkarte, GKE eta erakunde batera bilatu dira mundu osoko milioika pertsonari miseriatik ateratzea eragozten dien egoera baterako irtenbideak. Egoera hein batean konpontzeko hartu diren azken neurriak 2005eko ekainean hartu dira,
|
munduko
herrialde aberatsenek, G izan arren, Errusiak izan ezik, eta Munduko Bankuarekin, Nazioarteko Moneta Funtsarekin (NMF) eta Afrikako Garapen Funtsarekin bat etorriz, zorra berehala barkatzea erabaki zutenean munduko 18 herrialde pobreenetatik, hau da, Saharaz hegoaldeko 18 herrialdetara, gehienetara. Aurrerago, bederatzi herrialdetako beste talde batek 12 eta 18 hilabete bitarteko epean 11.000 milioi dolarreko zorra barkatuko du.
|
|
|
Elikadura horniduren katearen globalizazioak, Codex Alimentarius Batzordearen gero eta garrantzi handiagoak eta Munduko Merkataritza Erakundearen (MME) Akordioen esparruan hartutako betebeharrek aurrekaririk gabeko interesa sortu dute elikadura arauak eta erregelamenduak egiteko, bai eta
|
munduko
herrialde gehienetan elikagaiak kontrolatzeko azpiegitura indartzeko ere.
|
|
|
Bestalde, atariak kexei buruz ematen duen orrian ikus daiteke zabalduenetako bat teknologia zaleen (geeks) gai gogokoenekiko joera dela. Hala, bada, oso gai garatuak eta berrikusiak egongo lirateke (zientzia fikzioa, informatika, teknologia, Internet…), eta ia eguneratu gabeak (Hirugarren
|
Munduko
herrialdeen historia, folklorea…). Tarteko estadio bat?
|
|
|
Zaila da fenomeno hori geldiaraztea, eta osasun eta ekonomia arazo larria bihurtu da. 1996 urteaz geroztik, haur goiztiarrak eta pisu txikikoak ugaritu egin dira,
|
munduko
herrialde emankorrenetako batean gertatzen ari den bat bateko jaiotza tasarekin batera. Konplikaziorik gabeko jaioberri baten ospitaleko laguntzaren batez besteko kostua ez da 600 eurotik gorakoa, eta goiz oso baten tratamendua 80.000 eurokoa da.
|
|
|
“Hazkunde handiko ekonomia dugu, eta badakigu zaila dela karbono intentsitatea nabarmen murriztea”, esan zuen. NBEk duela gutxi adierazi zuen Espainia dela berotegi efektua eragiten duten gasen emisioak gehien hazi diren
|
munduko
herrialdea 1990 eta 2003 bitartean (%41, 7). Narbonak justifikatu zuen gure herrialdeak “bost urtean %10 hazi den biztanleria duela, planetako hainbat tokitatik datozen lau milioi etorkin hartuta”.
|
|
|
Horrela, Kiotoko Protokoloaren jarraipena bermatzen da lehenengo konpromiso aldiaren ondoren. Erakunde kontserbazionistaren arabera,
|
munduko
herrialde gehienek batera eta erabakigarriago borrokatu behar dute klima aldaketaren aurka, Kiotoko Protokoloaren jarraipena ziurtatu da 2012aren ondoren, eta emisioak gehiago murrizteko bideak ezarri dira. “Sen ona nagusitu da, eta ministroak prest daude emisio murrizketa berriei buruz hitz egiteko”, esan zuen Jennifer Morganek, WWFko Klima Aldaketaren Nazioarteko Programaren zuzendariak”.
|
|
|
1223 urteko Gabon gauean San Frantzisko Asiskoa dela uste da. Zortzi mende geroago, ohitura
|
munduko
herrialde askok zabaltzen dute, batez ere tradizio katoliko handiena dutenek, Espainiak, besteak beste. Leku horietan egun horietako dekorazio tipikoenaren parte dira.
|
|
|
Garapen iraunkorrerako ezinbesteko baldintza gisa, estatu eta pertsona guztiek pobrezia desagertarazteko lanean elkarlana egin dute, bizitza mailen arteko desberdintasuna murrizteko eta
|
munduko
herrialde gehienen beharrei hobeto erantzuteko.
|
|
|
Zenbait gizartek, garatuko badira, halako ekonomi hazkunde bat behar dute. Hirugarren
|
Munduko
herrialdeetan, esate baterako, ezinbestekoa da ondasun eta zerbitzu produkzioak gora egitea âaberastasunaren birbanaketa batekin batera, jakinaâ, biztanleriaren beharrak ase ahal izateko. Beharrezko baldintza bat izango litzateke, ez ordea behar adinakoa, benetako garapenerako.
|
|
2006
|
|
|
Ostegunero ostegunero, zazpiak eta erdietatik aurrera film laburrak proiektatuko dituzte Barrainkua kultur aretoan, ekainaren 15a bitarte. Eskainiko dituzten filmak iaz Zinebi jaialdian erakutsitakoak dira,
|
munduko
herrialde ugaritatik ekarritakoak. Bestetik, film laburrak ikusteko aukera gutxi bada, are gutxiago euskarazkoak.
|
|
|
Maiatz honen 3an edo entzungo du irakurleak ARGIA hau eskuetara iritsiko zaion egunetan
|
munduko
herrialderik behartsuenetako bat den Txaden Deby Itno hautatu dutela lehendakari, berriro. Oposizio guztiak bozketa boikotatzea erabaki du eta Itnok atera behar du garaile, baldin eta tarte horretan jauregian estatu kolperen bat eman ez badiote, edo Sudango mugatik abiatuta matxinoek ezustekoren bat.
|
|
|
Hiriburua, N'Djamena. 1.284.000 kilometro karratu (handitik txikira,
|
munduko
herrialdeetan 21), 10 milioi biztanle (munduko 82), kilometroko 7 biztanle baizik ez (kasik basamortua baino ez da eta), per capita dirusarreratan munduko 160 Hor gertatzen denak interesik ez du guretzat, antza, non eta ez den goseteren bat dela eta irudi gogor batzuk filmatu eta telebistatik afal garaian erakusteko. Izatekotan, Frantzian jartzen diote arreta pittin bat gehiago, Txad ere Afrika frankofonoaren atal delako.
|
|
|
Eutanasia
|
munduko
herrialde bitan baino ez dago legeztatua: Belgikan eta Herbeheretan.
|
|
|
Ia desagertuta egotetik bizi bizi egotera pasatu delako eta bere kolore urdin berdexka horrekin itxaropenaren kolorea adierazten digulako. Hegazti herabe eta ahul itxurako hori horrela berpiztu baldin bada, gure Euskal Herria ez al da indar handiagoz berpiztuko eta
|
munduko
herrialde zapalduen artean ez al du itxaropena eta solidaritatea piztuko?
|
|
|
Hirugarren
|
Munduko
herrialdeetan urtero 400.000 tona pestizida (horietako asko, Iparraldeko herrialdeetan debekatuak) baliatzen omen dira, inongo kontrolik gabe.
|
|
|
“Zenbat eta txikiagoa izan haurra, orduan eta arrisku handiagoa izango du gastroenteritisaren koadroak pisu txikiagoa duelako, likidoak galdu eta lehenago deshidratatzen delako”, azaldu zuen María Garcések, Espainiako Pediatria Elkarteko (AEP) Txertoen Aholku Batzordeko kideak. “Deshidratazioak shock hipobolemikoa eragin dezake, hirugarren
|
munduko
herrialdeetan deshidratazioagatiko heriotza eragiten duena”, zehaztu zuen adituak. Hain zuzen, garapen bidean dauden herrialdeetan, 5 urtetik beherako 450.000 haur hiltzen dira urtean patologia horrengatik.
|
|
|
Nazio Batuek urte horretarako ezarritako beste helburu batzuei dagokienez, hala nola planetako biztanle pribatuen kopurua erdira murrizteari dagokionez, oinarrizko saneamendu instalazioak ere ez dira oso pozgarriak. Dokumentuaren arabera,
|
munduko
herrialde pobreenetako 2.600 milioi pertsonak, erdiak baino gehiagok Txinan eta Indian, ez dute oinarrizko saneamendu instalaziorik. Lan honetan, munduko eskualde eta herrialde gehienetan urak duen egoeraren ikuspegi zehatza ematen da, eta Milurtekoko garapen helburuak lortzeko egindako aurrerapenen jarraipena egiten da.
|
|
|
Herrialde emaileak Intermon Oxfam GKEk jakinarazi du arlo horretako emaile garrantzitsuenak orain arte Erresuma Batua, Suedia, Norvegia eta Herbehereak izan direla. Aitzitik, “Frantziak milioi bat dolar besterik ez du eman,
|
munduko
herrialde aberatsenetako bat izan arren; beste herrialde pobreago batzuek, hala nola Mexikok, Granadak eta Sri Lankak, lagundu dute hondoan”, salatu dute. GKE horrek kalkulatu du mila milioi dolar urtean dolar bat baino gutxiago direla herrialde aberatsetan bizi den pertsona bakoitzeko.
|
|
|
SEPDk jakinarazpen batean azaldu zuenez, prozesu horietako gehienak eragiten dituzten eragileak, errotabirusak eta salmonella, errazago ugaritzen dira giro tenperatura handia denean. Beherako akutua osasun publikoko arazotzat hartzen da, bai lehen
|
munduko
herrialdeetan bai garapen bidean dauden herrialdeetan, eta urtean hiru milioi heriotza baino gehiago eragiten ditu, iturri beraren arabera. Elikadura arloko intoxikazioa jasan ondoren, sintoma ohikoenak honako hauek dira:
|
|
|
Kontsumitzaileen konfiantzari buruzko azterlan baten arabera, Espainia
|
munduko
herrialderik baikorrenetako bat da
|
|
|
Horren bidez, atxikitzen diren kideek lehentasuna eman diote hegoaldeko gizarte gaiei buruzko informazioari. NBEren eta irabazi asmorik gabeko MediaGlobal Estatu Batuetako komunikabideen konpainiaren arteko lankidetzaren ondorioz sortu zen, 2006ko urtarrilean,
|
munduko
herrialde pobreenetako arazoei buruz komunikabideak sentsibilizatzeko. Hitzarmen hori borondatezko ekimena da, eta zazpi puntuko programa bat betetzeko konpromisoa hartzen du bere kideek.
|
|
|
“Gaur egun, komunikabide askok informazio estaldura eskasa eskaintzen dute Afrika eta Asiako garapen bidean dauden herrialdeetan gertatzen denari buruz; beraz, espero dugu akordio horrek lagundu egingo duela komunikabideek gai horiei buruzko informazio zabalagoa eskaini eta lankidetzan jardun dezaten”, erantsi zuen. Hasieran, Burkina Faso, Burundi, Afrika Erdiko Errepublika, Txad, Etiopia, Ginea Bissau, Mali, Mozambike, Niger eta Sierra Leona izango dira ituneko kideak, NBEren Giza Garapeneko Rankingaren arabera
|
munduko
herrialde pobreenak.
|
|
|
OSHAko zuzendariak nabarmendu zuen bere erakundearen zeregina “informazioa bildu, prozesatu eta zabaltzea” dela. Laneko arriskuak murrizteko formularik onenari dagokionez, adierazi zuen Suedian duela 80 urtetik Gobernuaren, sindikatuen eta enpresaburuen artean egindako akordioek eragin dutela laneko segurtasun eta osasun egoera onena duen
|
munduko
herrialdea izatea. Horixe da Agentzian ezarri beharreko eredua, non hiru estamentu horien ordezkariak baitaude, nabarmendu zuen.
|
|
|
Luís Ayalak, Juan Carlos Erregea Unibertsitateko Ekonomia Aplikatuko irakasleak eta ikerketa honen egilekide denak, adierazi du azken urteetan EB osoan zein Espainiaren kasuan izandako hazkunde ekonomiko handiak ez direla aski izan familia gune pobreetako haurren zaurgarritasun eta arrisku sozialeko baldintzak nabarmen murrizteko. Gure herrialdearen kasuan, deigarria da haurren pobreziaren eragina handiagoa den
|
munduko
herrialde garatuetako bat izan arren, ez dela berariazko programarik diseinatu haien irismena murrizteko, eta ez zaiola eman haurren pobreziaren eta gizarte bazterketaren aurkako borrokari esku hartze publikoaren lehentasunen artean leku nagusirik. Europan haurren pobreziaren aurkako borrokaren paradigma gisa, Erresuma Batuaren kasua nabarmentzen da; izan ere, azken hamarkadan bultzatu den familia babeserako politika irmoak nabarmen hobetu ditu pobreziaren mugapean zegoen haurren bizi baldintzak.
|
|
|
Mesedez, ez nadin obsesionatzen has.
|
Munduko
herrialde askotan bi umetatik batek besterik ez du lortzen bost urtetik aurre  ra bizitzen jarraitzea. Jonekin haurdun nengoela datu horrek etengabe erasaten ninduen azken hilabeteetan.
|
|
2007
|
|
|
Gaur egun, Espainiako Estatuan bide gutxi zabaltzen zaizkio bere post doca eta guzti atzerritik itzultzen den ikertzaileari. Enpresa pribatuak lanpostu gutxi eskaintzen du hemen,
|
munduko
herrialde garatuenetan baino askoz gutxiago. Zentro teknologiko jakin batzuk, Eusko Jaurlaritzak sustatutako CIC guneak… Ezer gutxi hortik landa.
|
|
|
|
Munduko
herrialderik garatuenak dira, gorago esan dugunez, habiarik gozoena ikertzaileentzat. Ez da ezustekoa, Álvaro Villarroelen ustez, ikertzaileek hain ospe handia edukitzea AEBetan:
|
|
|
Bestalde, Development, Concepts and Doctrine Centre delakoak, txosten bat landu du Britainiako Defentsa Ministeritzarako eta bertan aipatzen du, beste hirurekin batera identitatearena izango dela etorkizuneko funtsezko gaietako bat. Garbi dago beraz,
|
munduko
herrialde gehienek jorratzen dituztela gai hauek, ez bakarrik euskaldunek edo katalanek.
|