|
2000
|
|
|
Hala behar luke. Eta, ordua dugu inora
|
ez
garamatzan indarkeria kaltegarriak alde batera utzirik arrazoi bidez aurrera joateko.
|
|
|
Baina, horiek guztiok bideratzeko asmoz, azkenik gazteleraz eta euskaraz aurkezten dut 1948an Nazio Batuen Erakundeak agerrarazi zuen. Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala?. Hori baitugu arrazoi biderako tresna egokia, eta horretan oinarriturik joan ezinik
|
ez
dugu.
|
|
|
1 1999 urte bukaeran onartu zuten Eurogutuna, baina Frantzian bertan
|
ez
du baliapenik Konstituzioaren 2 artikulua aldatu ezik.
|
|
|
Zoritxarrez,
|
ez
dira hain ezagunak Euskal Herritikako giza eskubideen aldeko emaitzak eta on deritzat nik neuk ezagutzen ditudanen heinean agertzeari. Zeren euskal herritarrok zuzen aurrerantz jokatzeko hor ditugu ereduak.
|
|
|
Salamancako katedran irakaskuntza lan ona bete zuen, bereziki Ameriketan indioekin egiten ari ziren gehiegikeriak, Frai Bartolomé de Las Casas misiolariaren salakuntzetan oinarriturik, bere iritzien gogoetetan osatzean, Relectiones zirelakoak burutuz. Bere hitzaldi haietara joaten ziren Zuzenbidean aritzen ziren ikasleak
|
ez
ezik zenbait irakasle ere, hauen artean Martin Azpilkueta nafarra. Hitzaldi haietako azkenengoak, 1539 urtean, De indis eta De iure belli deritzen saioak, garrantzitsuenetarikoak izan ziren.
|
|
|
Baina, Aita Frantzisko Vitoriakoak, haruntzago joanaz zioen: . Legeak betearazlea izan dadin behar du zuzen, bidezko, onartua, guztientzat berdina eta errepublikarentzat baliagarria, coeteris paribus,
|
ez
batarentzat zorrotz eta bestearentzat lasai?. (Ad hoc quod lex obliget, oportet quod sit justa, honesta, tolerabilis, aequa et utilis republicae, quod non gravet unum magis quam alium, coeteris paribus).
|
|
|
Adibidez, beste esaldi hauek ere azaltzen zizkigun: . Bertutea
|
ez
dago gogo hutsean, egintza gauzatzean baizik? (Virtus non consistit propie in desiderio, sed in executione actus);?... ez da zilegi inongo agintaritzaren izenean errugaberik hiltzea?
|
|
|
–Bertutea ez dago gogo hutsean, egintza gauzatzean baizik? (Virtus non consistit propie in desiderio, sed in executione actus);?...
|
ez
da zilegi inongo agintaritzaren izenean errugaberik hiltzea? (... non licet interficere innocentum quacumque authoritate).
|
|
|
Horregatik
|
ez
da harritzekoa Geneban Nazioen Elkarteko jauregiaren gela nagusia Vitoriari eskainia egotea, J. M. Sert katalanak margotua, Vitoriaren irudia mundu guztiko juristentzat Zuzenbidearen eredu eta gidari bezala aurkeztuz.
|
|
|
Toledon artzapezpiku zen Frai Bartolome Karrantza Miranda nafarra, gertakari ilunez nahasi zuen Inkisizioak eta Valladolid-en presondegian sartu zutenetik, haren alde nabarmenu zen Azpilkueta eta Pio IV.a Aita Santuarengana jo zuen. Errege Felipe II.ari
|
ez
zitzaion ongi iruditu eta gure Azpilkueta, frantsestzat, jo zuen.
|
|
|
jo zuen. Izan ere, familiatik zetorkion Martin Azpilkuetari nafar erregeen alderako jokabidea, baina nafar jatorra zelako,
|
ez
frantsesa.
|
|
|
Eta, han ere, bertako antolakuntza eta egitarauen hobekuntzaz arduratu zen. Horregatik, bere bizitzako azken urteetan, administraritza eta zuzenbideetan ospe handia lortu zuen,
|
ez
ordea Espainiako gortean.
|
|
|
Manual de confesores y penitentes liburu horretako tesi nagusian zioen: . Erresuma
|
ez
da erregerena, baizik komunitatearena, eta erregetzaren ahalmena komunitatearen eskubide naturala denez eta ez erregerena, horregatik ezin du botere hori komunitateak guztiz utzi?.
|
|
|
Manual de confesores y penitentes liburu horretako tesi nagusian zioen: . Erresuma ez da erregerena, baizik komunitatearena, eta erregetzaren ahalmena komunitatearen eskubide naturala denez eta
|
ez
erregerena, horregatik ezin du botere hori komunitateak guztiz utzi?.
|
|
|
Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko zena. Gure hizkuntzaren goraipamenak
|
ez
zituen aski izan eta aitonen semetasunaz ere jabetua zen: –De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa?
|
|
|
aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik. Bai Larramendik ongi erantzun ere, hemen gizon guztiok ginela bakoitza bere lanari loturik, baina aldi berean nobleziaz berdinak, klase diferentziarik gabeak, eta hobe zela hola izan, eta
|
ez
beste zenbait herrialdetan bezala, noble alferrak, noble lapurrak eta abar.
|
|
|
Irakurgarria, baita ere, liburu horretaz J. Antonio Ayestarán Lekuonak zioena. Irakurri besterik
|
ez
dugu 1984an Eusko Ikaskuntzaren RIEV aldizkariaren XXIX. zenbakiko 107 orrialdeetan idatzi zuena.
|
|
|
Baina, esan beharrekoa da, 1820 urtetik, hiru urtez, liberalak nagusituz eta Frantziako politikaren arauak jarriz, Batzar Nagusiak kentzetik hasi zirela elkarren arteko iskanbilak. Beraz,
|
ez
ziren batere harrigarriak Larramendiren kezkak.
|
|
|
Herri baten abertzaletasuna
|
ez
da berez pizten bere burujabetzaren alde, inperialista erako beste aberri batek horretara bultzatuz behartzen ez badu.
|
|
|
Herri baten abertzaletasuna ez da berez pizten bere burujabetzaren alde, inperialista erako beste aberri batek horretara bultzatuz behartzen
|
ez
badu.
|
|
|
Azkoitiko zaldun haiek ere, Xabier Munibe, Joakin Egia eta Manuel Altuna, nobleziazko tituludunak izan arren, gaztelarrentzat, isekaz,, zalduntxoak? ziren; baina bataio hori
|
ez
zuten txarrera hartzen eta Real Seminario hura Bergaran sortu zuten, Humanitate eta Letrak irakasteaz gainera zientzia erabilgarriak bultzaraziz, Matematika, Fisika, Kimika, Mineralogia, Me talur gia eta abar.
|
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun bai gure lurretik;
|
Ez
dezu utzi guretzat penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik; Ez degu nai ez geiago ikusi Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun bai gure lurretik; Ez dezu utzi guretzat penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik;
|
Ez
degu nai ez geiago ikusi Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun bai gure lurretik; Ez dezu utzi guretzat penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik; Ez degu nai
|
ez
geiago ikusi Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
|
Egia, emen erejoan dan aspaldiangauza onik
|
ez
deguEuskal errian; oraindaino bezalabagabiltza auzian, emen biziko gerabeti miserian.
|
|
|
Foruek historiaz administraritza aldetik Euskal Herriari ematen zioten burujabetza juridikoki nolabait bete beharrekoa zela. Denboraz, berez gizarte giroa aldakorra denez gero,
|
ez
zeritzola zuzena atzera begira jartzeari, baina bai nolabaiteko ordaina eskaintzeari. Hortik jo zuen ebazpidetzat guztion artean osa genezakeen autonomia zabal bat proposatzera.
|
|
|
Baina, bera abertzalea izanik ere, X. kapituluan zioen: ?
|
Ez
inperialismorik, ez nazionalismo itxirik. Libertatea eta elkartasuna?.
|
|
|
Baina, bera abertzalea izanik ere, X. kapituluan zioen: . Ez inperialismorik,
|
ez
nazionalismo itxirik. Libertatea eta elkartasuna?.
|
|
|
Zuzenbidea eta Letrak Aix en Provence hirian egin ondoren Parisera aldatu zen, 1914an doktoretza egiteko. Sorbonan
|
ez
ezik beste toki batzuetan ere eskolak eman zituen. Frantziako IV. Errepublikan kontseilari izan zen, De Gaulle jeneralaren kontseilari juridikoa ere bai eta, mentalitatez hain zabala zenez, seguruenik, beregandiko ideia izan zen De Gaullek euskaldunoi euskarazko eskolak eskaintzea ere; baina, zoritxarrez, eskainitakoa betetzera ez zen iritsi.
|
|
|
Sorbonan ez ezik beste toki batzuetan ere eskolak eman zituen. Frantziako IV. Errepublikan kontseilari izan zen, De Gaulle jeneralaren kontseilari juridikoa ere bai eta, mentalitatez hain zabala zenez, seguruenik, beregandiko ideia izan zen De Gaullek euskaldunoi euskarazko eskolak eskaintzea ere; baina, zoritxarrez, eskainitakoa betetzera
|
ez
zen iritsi. Cassin jauna, bere merezimenduz, Doctor honoris causa izendatu zuten Oxford (1945) eta Magunzian (1963), eta Bake Nobel Saria jaso zuen 1968an.
|
|
|
Francoren Gobernuak bahitu zuen, hitzaurrearen aitzakiaz. Baina hitzaurre hark
|
ez
zekarren ezer giza eskubideen testuan ez zegoenik.
|
|
|
Francoren Gobernuak bahitu zuen, hitzaurrearen aitzakiaz. Baina hitzaurre hark ez zekarren ezer giza eskubideen testuan
|
ez
zegoenik.
|
|
|
Hitzaurregile zen J. Allende Salazarrek zioenez, Llorente kalonje eta historiagileak asmo txarrez baztertu zituen Landazuriren agiri horiek, egiazkoak
|
ez
balira bezala, baina ez dira zalantzan jartzekoak, eta horri buruzko zenbait adierazpen eskaini zizkigun.
|
|
|
Hitzaurregile zen J. Allende Salazarrek zioenez, Llorente kalonje eta historiagileak asmo txarrez baztertu zituen Landazuriren agiri horiek, egiazkoak ez balira bezala, baina
|
ez
dira zalantzan jartzekoak, eta horri buruzko zenbait adierazpen eskaini zizkigun.
|
|
|
Gaztelako errege Henrikek (Pedro Ankerraren semeak) 1366 urtean Treviñoren aginte osoa eman omen zion Pedro Manrique ri, eta honen ondokoek zenbait aldakuntza ezarri zituzten, gero Treviñoko duke bihurtuko baitziren. Isasti historiagileak ongi zioen bezala, Gaztelako tituluak ziren horiek denak, zeren hemen, Batzar Nagusien arabera, denak ziren aitonenseme eta
|
ez
ziren onargarriak Gaztelako tituluok.
|
|
|
Oroi feudalismo garaiak zirela eta errege zein jaunak, lege guztien gainetik, herriak ahalik eta lotuen edukitzearen aldeko zirela. Herria foruen babespean
|
ez
jartzearren, jaunok lortu zuten Arabatik banatzea. Geroztik, historian zehar tira-bira asko erabili izan dira.
|
|
|
Arabaren geografia barnean kokaturik egotea, arabar sentitzeaz gainera Gasteiz hiriburua hurbil izatea, merkataritzan era guztietako harreman estua izatea, eginkizunak bizkortzea eta hobetzea, bide berriak irekitzearen bultzapena eta abar.
|
Ez
dirudi txantxetakoak direnik eskualde horretako biztanleen nahiak, ez horixe.
|
|
|
Arabaren geografia barnean kokaturik egotea, arabar sentitzeaz gainera Gasteiz hiriburua hurbil izatea, merkataritzan era guztietako harreman estua izatea, eginkizunak bizkortzea eta hobetzea, bide berriak irekitzearen bultzapena eta abar. Ez dirudi txantxetakoak direnik eskualde horretako biztanleen nahiak,
|
ez
horixe.
|
|
|
Inguru berean,
|
ez
da intelektualik falta izan Treviño Arabara itzultzearen alde oihukatzeko. Adibidez, F. de la Fuente Marquínez de Beltrán treviñoar jakitun eta irakasle zenak Universitas argitaratu zuen duela berrogeiren bat urte, bertako atal luze bat Treviñori eskainiz.
|
|
|
Adibidez, F. de la Fuente Marquínez de Beltrán treviñoar jakitun eta irakasle zenak Universitas argitaratu zuen duela berrogeiren bat urte, bertako atal luze bat Treviñori eskainiz. Erudizioz betea,
|
ez
zaio umorerik falta, baina mindurarik ere ez. Bere oroitzapenak eta sentipenak hor isurtzen ditu.
|
|
|
Adibidez, F. de la Fuente Marquínez de Beltrán treviñoar jakitun eta irakasle zenak Universitas argitaratu zuen duela berrogeiren bat urte, bertako atal luze bat Treviñori eskainiz. Erudizioz betea, ez zaio umorerik falta, baina mindurarik ere
|
ez
. Bere oroitzapenak eta sentipenak hor isurtzen ditu.
|
|
|
Baina, Hirurteko Liberalak(), batasunaren izenean federalismoa baztertuz, zentralismo aldera jokatu zuen, zenbait herrialderen berezko nortasuna aintzat hartu gabe. Eta
|
ez
zen geldituko gure probintzietako Batzar Nagusiekin bukatu artio.
|
|
|
Ondoren eta jarraipenez, Javier de Burgos-ek 1833an lurralde sailkapena egin zuenean (Euskal Herriarekin pentsatuaz, noski),. Probintzia Libreetan? (Provincias Exentas) barrendegi gisa zeuden lurraldeei
|
ez
zien eman jatorriz tokatzen zitzaien lekua. Horregatik, Treviño Burgosera eta Villaverde de Truzios Santanderrera lotu zituen.
|
|
|
Gure egunotan, ordea, horiek historia zuzenari bihurtzeko asmoz, Jose Luis Lizundia jaunak, 1981eko maiatzaren 27an txosten bat aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean Eusko Jaurlaritza bere aldetik jar zedin Castilla Leongo agintariekin harremanetan, Treviño berreskuratzeko ahalegina egiteko. Baina une hartan gure politikariak
|
ez
ziren gehiegi ahalegindu.
|
|
|
Batez ere, gaur egun ulertezina edo inoiz ulertuko
|
ez
dudana, zera da: feudalismo garaian, gizon batek herri osoaren aurka erabakia, orain, demokrazia garaian, herri guztiaren, edo herritar gehienen, arrazoizko nahiarekin bete ezina.
|
|
|
Historia del euskera liburuaren 54 orrialdean, bertan erabiltzen ziren hizkuntzak orokortasunean begiratuz. Beraz,
|
ez
nenbilen oker.
|
|
|
Horrez gainera, Iparraldean gertatu zena aditzera eman nuen. Eta
|
ez
edonolako ofizialtasuna, epaitegietan erabili beharrekoa baizik. Eta, gaur egun, han ez ezik hemen ere epaitegietan euskarari sarrera ematea nekeza zaigu, nahiz eta gaztelera zein euskara maila berean ofizialtzat hartuak izan.
|
|
|
Eta ez edonolako ofizialtasuna, epaitegietan erabili beharrekoa baizik. Eta, gaur egun, han
|
ez
ezik hemen ere epaitegietan euskarari sarrera ematea nekeza zaigu, nahiz eta gaztelera zein euskara maila berean ofizialtzat hartuak izan. Badugu hor euskaldunok eta Euskal Jaurlaritzak zereginik.
|
|
|
Dagoeneko kontatu dugun bezala (ikus 54 orrialdea, eta bertan aipaturiko Henriette Walter-en liburua), Frantziako Estatuaren barnean XVI. mende hasieran erabaki zen pertsona bakoitza bere hizkuntzan epaitu beharra. Bazirudien behingoz bide egokia hartu zela, baina
|
ez
zuen asko iraun, eta geroztik hango hertsitasuna nabarmenagoa izan da.
|
|
|
Luis XII.aren ordenantza hura baztertzearen ondoriozko gertakaririk beltzena Bordelen ezagutu zen 1609 urtean. Pierre Lancre epaile zelarik, frantsesik
|
ez
zekiten ehunen bat euskaldun emakume sorgintzat epaitzean. Ulertzen ez zuten hizkuntzan zigorpeturik:
|
|
|
Pierre Lancre epaile zelarik, frantsesik ez zekiten ehunen bat euskaldun emakume sorgintzat epaitzean. Ulertzen
|
ez
zuten hizkuntzan zigorpeturik: –oui?
|
|
|
Brujería vasca e Inquisición española (1983) liburu bikainean. Gaur, ordea, badakigu fisikoki sorginik inoiz
|
ez
dela izan. Eta inork ziurki sorginkeriarik izatekotan, inkisidoreek eta Pierre Lancre bezalakoek izango zuten, gaiztakeriaz beraien lepoan baitzeramaten sorginkeria.
|
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun hura orain arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua
|
ez
ote zen ba izan ONUren agiri hura bultzatu zutenetakoa?
|
|
|
Hizkuntzari buruzkoan, arrazoia
|
ez
dago txikiagoa edo handiagoa izatean. Gu ere munduaren zati bat garenez, naturak eman digun unibertsaltasuna bakoitzak beretik daramagu eta, besteak ukatu gabe, hein batean unibertsalagoak gara gure gizartetik gizarte orekari eutsiz jarraitzen badugu.
|
|
|
Horregatik, nekeza egiten zaigu pertsona bakoitza berari ulerterrazena zaion hizkuntzan ezin epaitu izana. Giza eskubideen arabera, hori
|
ez
baita zilegi.
|
|
|
Politikaren munduan erraz aldatzen dira iritziak: atzo on zena, gaur
|
ez
; eskaini bai, baina eman ez, eta abar.
|
|
|
Politikaren munduan erraz aldatzen dira iritziak: atzo on zena, gaur ez; eskaini bai, baina eman
|
ez
, eta abar.
|
|
|
Nire iritziak jakin nahi zituen nonbait, eta nire karguaren arabera nola jokatzen nuen adierazi nion. Administrazioaren aurrean hiritarren alde legea zuzen betearaziz, hor agertzen nituela nire iritzi zuzenak eta
|
ez
bestetan.
|
|
|
Eta, behin eta berriz, berak galdetzen zidan zer uste nuen horretaz. Arartekoaren betebeharretan
|
ez
zegoela holakorik eta ez nintzela sartuko gai horretan, erantzun nion.
|
|
|
Eta, behin eta berriz, berak galdetzen zidan zer uste nuen horretaz. Arartekoaren betebeharretan ez zegoela holakorik eta
|
ez
nintzela sartuko gai horretan, erantzun nion.
|
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hartan zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde edo herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan
|
ez
zekien zer erantzun ere, eta eman zidan erantzun bakarra honako hau izan zen: Giza Eskubideen onarpena beste garai batekoa zela, haiek beste denbora batzuk zirenez gero.
|
|
|
Nire erantzuna ordea: Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri
|
ez
bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko.
|
|
|
Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako
|
ez
dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara.
|
|
|
Gaineratu nion, itxuraz frantsesei Kanadako Quebec herrialderako on zaiena, zergatik ez beraien Estatu barnerako? Baina alferrik,
|
ez
zuen ulertu nahi. Gaineratzen nion esanaz, herriak bere izate naturalean errespetatzen ez badira, oso normala zela horien aldetik burujabetzaren eskaria.
|
|
|
Baina alferrik, ez zuen ulertu nahi. Gaineratzen nion esanaz, herriak bere izate naturalean errespetatzen
|
ez
badira, oso normala zela horien aldetik burujabetzaren eskaria. Zeren mundua orotarikoa denez gero, bakoitzak beretik osatzea dela legezkoena, elkarkidetzan biziko bagara.
|
|
|
Harantzago joanaz nioen, nik gazteleraren aurka
|
ez
nuela ezer, nire bigarren hizkuntza nuela eta maite ez ezik beharrezko; hala ere, etorkizunari begira, hirugarren baten premian geundela zientzia, teknika eta harreman zabalagoetarako, eta beharrezko ikusten nuela ingelesa, noski. Aurretik Quebec aipatu nionez eta ondotik ingelesaren baliapen hobea, nire erantzuna ez zuen hain gogoz hartu.
|
|
|
Harantzago joanaz nioen, nik gazteleraren aurka ez nuela ezer, nire bigarren hizkuntza nuela eta maite
|
ez
ezik beharrezko; hala ere, etorkizunari begira, hirugarren baten premian geundela zientzia, teknika eta harreman zabalagoetarako, eta beharrezko ikusten nuela ingelesa, noski. Aurretik Quebec aipatu nionez eta ondotik ingelesaren baliapen hobea, nire erantzuna ez zuen hain gogoz hartu.
|
|
|
Harantzago joanaz nioen, nik gazteleraren aurka ez nuela ezer, nire bigarren hizkuntza nuela eta maite ez ezik beharrezko; hala ere, etorkizunari begira, hirugarren baten premian geundela zientzia, teknika eta harreman zabalagoetarako, eta beharrezko ikusten nuela ingelesa, noski. Aurretik Quebec aipatu nionez eta ondotik ingelesaren baliapen hobea, nire erantzuna
|
ez
zuen hain gogoz hartu.
|
|
|
Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hori edozein hiritarrek zentzuz ulertzeko eran egina da, baina zenbait juristak, bakoitzak bere gogoaren arabera, analisiak egiten dituzte. Horretan okerrenak elebakardunak izaten dira, ulertzen
|
ez
duten hizkuntzari oztopoak jarri nahian. Adibide bat jartzekotan, hara hor Javier Praderak El País egunkarian 1998ko azaroaren 22an idatzi zuena,. Análisis Nacional.
|
|
|
Baina, jurista izan beharra ote dugu ONUren sarrerako hitzok ulertzeko? Herriarentzat idatzia
|
ez
ote zen?
|
|
|
Horrez gainera, Adierazpen horren 2 artikuluko lehen zatian ikus dezagu zer dioen: ?... eta
|
ez
da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?. Euskaldunok giza kolektibo bat ez ote gara?
|
|
|
–... eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?. Euskaldunok giza kolektibo bat
|
ez
ote gara. Eta jatorrizko bereizkuntza hau, Europaren naturalezak emana ez ote?
|
|
|
Euskaldunok giza kolektibo bat ez ote gara? Eta jatorrizko bereizkuntza hau, Europaren naturalezak emana
|
ez
ote. Hau da, gure herriaren euskaldun izaera berezia eta jatorra, gaur egungo politika taldeak asmatu baino lehenagokoa da.
|
|
|
Hortik atera kontuak, Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, zenbait juristaren esku uzteko baino askozaz serioagoa dela. Herriaren zentzuzko jokabideak baizik
|
ez
gaitu eramango demokraziaren bidera; grekeraz, demokrazia, herriaren burujabetza baita, eta horren arabera egin zen ONUren Adierazpena.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan bi hizkuntzak ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira, zer
|
ez
da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi ez zuen Frantziapean dagoen Euskal Herrian. Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan bi hizkuntzak ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira, zer ez da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi
|
ez
zuen Frantziapean dagoen Euskal Herrian. Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe.
|
|
|
Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe. Beraz, era horretara, epaitegien aurrean Frantziako gainerako hizkuntzek legez
|
ez
lukete inolako eskubiderik. Bide horretatik nora goaz?
|
|
|
Izan ere, herri nortasunez, zer dugu gure hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik? Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen
|
ez
da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik. Horretarako, egia hori aurrera eramango bada, hizkuntza gutxituetako biztanleek zuhur jokatu beharra dute.
|
|
|
Izan ere, herri nortasunez, zer dugu gure hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik? Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia
|
ez
dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik. Horretarako, egia hori aurrera eramango bada, hizkuntza gutxituetako biztanleek zuhur jokatu beharra dute.
|
|
|
Nondik nora bideratu beharra dugun eredurik ere
|
ez
zaigu falta. Nik zuzen ezagutu ditudanen artean, adibidez, hor dugu Suitza konfederatuaren Konstituzioa, hor txekiarrek txekera gutxituarentzat hautatu zuten jokaera, hor Tirol Hegoaldean hizkuntza gutxituaren babespena eta abar.
|
|
|
Egia esan, guztiok onartu genuen. Eta inori
|
ez
zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak ez jakitea. Lehen lehenik, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde behar zituenarentzat nahitaezkoa iruditzen zitzaigun bertako hizkuntzak ezagutze hori.
|
|
|
Egia esan, guztiok onartu genuen. Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak
|
ez
jakitea. Lehen lehenik, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde behar zituenarentzat nahitaezkoa iruditzen zitzaigun bertako hizkuntzak ezagutze hori.
|
|
|
Irizpen horren giropean egin nituen 1992 eta 1993ko Ararteko txostenen aurkezpenak. Eurogutunaren kopiak ere zabaldu nituen, baina gure politikarien artean nonbait
|
ez
zuen arretazko jarrera egokirik izan. Gero, gai horren inguruan Herrialdeko Ombudsmanaren garrantziaz hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen.
|
|
|
Werner Palla jaunak eman zigun hitzaldi jakingarriak ikasbiderik aski eskaini zigun, hizkuntza gutxituetan zelan jokatu behar genuen. Baina, zoritxarrez, gure politikorik azaldu
|
ez
eta Jaurlaritzan hizkuntz politikaz arduratzen zenik ere ez.
|
|
|
Werner Palla jaunak eman zigun hitzaldi jakingarriak ikasbiderik aski eskaini zigun, hizkuntza gutxituetan zelan jokatu behar genuen. Baina, zoritxarrez, gure politikorik azaldu ez eta Jaurlaritzan hizkuntz politikaz arduratzen zenik ere
|
ez
.
|
|
|
Europan zein Ameriketan, Estaturik gehienen konstituzioetan
|
ez
da inoiz jartzen hizkuntz ofizialtasunik. Baina, aitortu beharrekoa da, hedatuenek berez dutela indarrik gehien eta de facto agertzen direla besteak baino egoera hobean.
|
|
|
Baina, aitortu beharrekoa da, hedatuenek berez dutela indarrik gehien eta de facto agertzen direla besteak baino egoera hobean. Horren arabera,
|
ez
luke behar laguntza berezirik. Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku du hizkuntzei dagokien arazo hau eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta.
|
|
|
Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.).
|
Ez
baita egokia autonomien baitara uztea zenbait eskualdetako hizkuntzak ofizial izan ala ez. Haserreak sortzeko hori baita biderik egokiena, eta ibiliak erakutsi digu bertako hizkuntza jatorra errespetaraztea eskatzen dugunok zenbat haserre leporatu behar izan dugun.
|
|
|
Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.). Ez baita egokia autonomien baitara uztea zenbait eskualdetako hizkuntzak ofizial izan ala
|
ez
. Haserreak sortzeko hori baita biderik egokiena, eta ibiliak erakutsi digu bertako hizkuntza jatorra errespetaraztea eskatzen dugunok zenbat haserre leporatu behar izan dugun.
|
|
|
Gainera, esan beharrekoa iruditzen zait,
|
ez
Frantziak eta ez Espainiak ez diotela jarraitu giza oreka gordetzeko hain eredugarri den Suitzako Konstituzioari; baina ezta ONUk 1948 urtean Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 2 artikuluan gomendatzen zuenari ere.
|
|
|
Gainera, esan beharrekoa iruditzen zait, ez Frantziak eta
|
ez
Espainiak ez diotela jarraitu giza oreka gordetzeko hain eredugarri den Suitzako Konstituzioari; baina ezta ONUk 1948 urtean Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 2 artikuluan gomendatzen zuenari ere.
|
|
|
Gainera, esan beharrekoa iruditzen zait, ez Frantziak eta ez Espainiak
|
ez
diotela jarraitu giza oreka gordetzeko hain eredugarri den Suitzako Konstituzioari; baina ezta ONUk 1948 urtean Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 2 artikuluan gomendatzen zuenari ere.
|
|
|
Hala bada, betor ordu onean. Baina
|
ez
dadila gertatu F. Mitterrand-ekin bezala, 1981eko maiatzean presidentetarako hautagai zela agindu bai, baita urtebete geroago, 1983ko maiatzaren 26an agertu ere Journal Officiel ean Unibertsitate aurreko hezkuntzetan bertako hizkuntzak irakastea, euren artean euskara aipatuz. Baina, karguaz jabetu zenetik, hori aurrera eramaten ez zen ahalegindu.
|
|
|
Baina ez dadila gertatu F. Mitterrand-ekin bezala, 1981eko maiatzean presidentetarako hautagai zela agindu bai, baita urtebete geroago, 1983ko maiatzaren 26an agertu ere Journal Officiel ean Unibertsitate aurreko hezkuntzetan bertako hizkuntzak irakastea, euren artean euskara aipatuz. Baina, karguaz jabetu zenetik, hori aurrera eramaten
|
ez
zen ahalegindu. Beraz, asmoa hor gelditu zen hankaz gora.
|
|
|
Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere. Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen
|
ez
dutenentzat, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi duten guztiek ikas dezaten aukerak jarriko dira. Gurasoek hautatzen dutenaren arabera, maila guztietako ikasketak beraien hizkuntza jatorrean egiteko aukera emango zaie.
|
|
|
Eta, 14 artikulua, guretzat hain interesgarriak diren mugaz gaindiko harremaneri buruzkoa. Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik
|
ez
dugula. Anai edo kiderik hurbilenak, lege natural guztien aurka, mugaz zatiturik eduki gaituztela, eta orain dugula ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
|
Historia gaia errazegi nahasten da alde guztietatik begiratu ezik. Uste horretaz ahalegindu nintzen Hondarribiko elizaren historiagintzan, alde batetik
|
ez
ezik beste zenbait alderditatik lekukotasunak ikusiz eta kontuan hartuz, horrela osatu bainuen Santa María de la Asunción de Hondarribia. Historia, arquitectura y arte (1998) liburuan historiari zegokiona.
|
|
|
Hor oinarriturik,
|
ez
nuke esan beharrik Hondarribia eta bere inguruak Nafarroako erresumakoak zirela 1200 urtean Gaztelako errege Alfonso VIII.ak erresuma hari itsasorako irteera kendu arte. Ikusi besterik ez dugu Fausto Arocenaren Guipúzcoa en la Historia (1964) liburuko VIII. kapitulua.
|
|
|
Hor oinarriturik, ez nuke esan beharrik Hondarribia eta bere inguruak Nafarroako erresumakoak zirela 1200 urtean Gaztelako errege Alfonso VIII.ak erresuma hari itsasorako irteera kendu arte. Ikusi besterik
|
ez
dugu Fausto Arocenaren Guipúzcoa en la Historia (1964) liburuko VIII. kapitulua.
|
|
|
Egiazko historiagileentzat esan beharrik
|
ez
nuke Nafarroari buruzkoan Arturo Campión-en Navarra en su vida histórica (1929) eta José Yanguas y Miranda-ren Historia de la conquista del reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico (1843) ezagutu beharrekoak direla gai hauetaz zerbait jakin nahi duenarentzat. Horietan lekukotasun zehatzez irakur dezakegu zein sartu zen indarrez, su eta gar, hainbat herritan heriotzak eginaz.
|