|
2000
|
|
|
|
Ez
zaitzala gaitzak menpera; baizik eta menpera ezazu gaitza on eginez
|
|
|
Denbora eman behar zaio bera izan dadin.
|
Ez
dezagun berarekin gehiegizko itxaropenik sortarazi ere. Arnasa hartzen utzi behar zaio.
|
|
|
Alabaina, EHk abstentzio oso aktiboa eragin dezake, eta ondorioz, egundaino botoa eman ez duen espainol asko botoa ematera bultzatu. EHri eskatuko nioke
|
ez
diezaiola EAJri Bizkaian laugarren aulkia lortzeko aukera eragotzi. Alegia, ez diezaiola EHk garaipena Mayor Oreja gerra ministroari eman.
|
|
|
EHri eskatuko nioke ez diezaiola EAJri Bizkaian laugarren aulkia lortzeko aukera eragotzi. Alegia,
|
ez
diezaiola EHk garaipena Mayor Oreja gerra ministroari eman. Honek ez du Bizkaiarekin deus ikustekorik, eta Bizkaiatik aurkezten da gainera.
|
|
|
Honek ez du Bizkaiarekin deus ikustekorik, eta Bizkaiatik aurkezten da gainera. Beraz,
|
ez
diezaiola EHk PPri EAJ garaitzeko aukera eman
|
|
|
Hau ere topikoegia bihurtzen ari bada ere, hala da, ez du beste bueltarik. Ausardia sozialisten artean, hilketa hauek eragin dezaketen erreakzio amorragarri logikoak, irekitzen hasi diren ateak itxi
|
ez
ditzan.
|
|
|
|
Ez
dezagun ahaztu ordea, Baba Dioum senegaldar kontserbazionistak esandakoa: «Azkenean, maite duguna baino ez dugu gordeko, ulertzen duguna baino ez dugu maite izango eta irakasten zaiguna baino ez dugu ulertuko»
|
|
|
Hala ere, zenbaitetan, testua sobera teatrala ez izanik, testuaren gibeletik doala iruditzen zaio ikusleari, gertakariekin batera joan edo aurre hartzeko parada galaraziz. Eskertzekoa litzateke beraz, bien arteko solasek antzerkiaren molde garbiagoa balute, ikusleok dena narratzailearengandik jaso beharra izan
|
ez
dezagun. Hori da lan honi leporatu ahal zaion" baina" bakarra.
|
|
|
Uste okerra zabaldu da, hau da, haurrek zenbat eta oihu gehiago egin, orduan eta ikuskizun hobea izango dela, bada ez, ez nago ados horrekin, umeek ere publiko bat osatzen dute. Jakina, helburua komunikazioa lortzea da, baina
|
ez
dezagun ahaztu haurrek bat batekotasuna berez badutela zerbait botatzeko. Hori dela eta, guk ez ditugu umeak xaxatzen garrasika erantzun dezaten, barrenetik atera behar zaie, bestela ez da naturala.
|
|
|
Zerua da muga) esan ohi dugu ingelesez. Ez dago mugarik euskarak gainditu
|
ez
dezakeenik. Oztopoak hor egonda ere, euskara ez dago gaizki, bere txikitasuna ez da mugarria kulturgintza behar bezala eraikitzeko.
|
|
|
Baina denbora eta erritmoek ez dute berez prozesua bideratzen, prozesua ez da lineala. Adibidez,
|
ez
dezagun pentsatu euskara denbora pasatzearekin bakarrik berreskuratuko dugula. Baldintzak sortu behar dira eta orain hori da dagokiguna.
|
|
|
Diskoen kopiak egitea hain erraza izanik, CDen salmentak behera egitearen beldur dira. Horren erakusle da Diamond Multimediak bere Rio erreproduktorea merkaturatu
|
ez
zezan industriak eginiko ahalegina. Bestalde, Public Enemy taldeko Chuck D ren diskoetxeak neurriak hartu zituen honen aurka, argitaratu gabeko kantuak sarean ipintzeagatik.
|
|
|
Momolo deitzen zioten, berezko izena Joseba zuenik gogoratu ere egin gabe. Seigarren mailaren hasieran ordea, erabat aldatu zen Momolo eta lagunek bere kontura barrik egin
|
ez
zezaten bihurrikeriak eta gaiztakeriak egiten hasi zen...
|
|
|
Bihar goizean Bellingham era (Seattletik gertu) iritsi arte, ez dugu lurrik zapalduko: estatuaren ferriak
|
ez
dezake Kanadan atraka. Ondorioz, Karlota Erreginaren irla eta Vancouver uhartea bisitatu ezinik," haida" eta" kwakiutl" herririk ez, hirietako gaueko argiak baino ez ditut ikusi.
|
|
|
Konprenitzen dugu artzainei erraztasunak eman behar zaizkiela, baina beldur naiz ez ote diren sortuko pistak alde guztietatik. Pistak egiteko garaian kontu handiarekin joka dezatela eta
|
ez
dezatela megalitorik hondatu. Nahiko leku badago txiribuelta bat egiteko eta megalito bat ez hondatzeko.
|
|
|
Herri inguruan astindu ohi duen haizeak entzumen arazorik sor
|
ez
dezan, aurretik grabatua dagoen testua entzungo du jendeak. " Agian, bat batekotasuna kenduko die antzezpenei baina, tira, ikusgarritasuna soberan du ikuskizunak, hasierako txalapartatik abiatuta Gilen zaldi gainean trostan sartzen deneraino.
|
|
|
Batzutan alibi edo koartada gisa erabiltzen ote den beldur naiz.
|
Ez
dezagun pentsa horregatik egoera asko aldatuko denik, agian bai, baina gutti enetako.
|
|
|
Duela hamar urte herri hedabideetan hutsik zegoen gunea baliatzean egon zen koska. Bada, oraingoan beste hainbeste egin nahi dugu Goienarekin, alegia, besteei aurre hartu, atzean utzi
|
ez
gaitzaten" diosku Mikel Irizar Goienako bateragileak.
|
|
|
Euskal Departamenduaren aldekoek desobedientzia zibila garatu eta gisa honetako abenturetan sartzeko asmoa badute, aitzina. Baina
|
ez
dezaten pentsa populazioaren gehiengoak segituko dienik, ezta gutxiago ere. Hemengo herritarrek ez dute departamenduaren afera eguneroko obsesio bat bezala bizi.
|
|
|
Ziurrenera, aldez aurretik beste kasu askotan bezala. Izan ere,
|
ez
ditzagun eskuak burura gai honekin bakarrik eraman. Euskal Herria euskara ez dakiten euskaltzaleez gainezka dago, eta, kuanto, baita erdalzale diren euskaldun askoz ere.
|
|
|
Michel Rocardek orain dela egun gutxi Korsikako akordioei buruz idatzi zuen artikulu bati izenburu hau jarri zion: " Jakobino frantsesok,
|
ez
ezazue bakea hil". Zentzu horretan, gatazkaren momentu gogor hauetan zera esan behar diet Ibarretxe, EAJ, EA eta abarrei:
|
|
|
Zentzu horretan, gatazkaren momentu gogor hauetan zera esan behar diet Ibarretxe, EAJ, EA eta abarrei: "
|
Ez
ezazue itxaropena hil PPren eta PSOEren artaldera itzuliz, ez ezazue itxaropena hil Lizarra traizionatuz". Lizarran zabaldutako bigarren aukera, Arzalluzek aipatzen duen Txiberta hori, posiblea eta beharrezkoa da.
|
|
|
Zentzu horretan, gatazkaren momentu gogor hauetan zera esan behar diet Ibarretxe, EAJ, EA eta abarrei: " Ez ezazue itxaropena hil PPren eta PSOEren artaldera itzuliz,
|
ez
ezazue itxaropena hil Lizarra traizionatuz". Lizarran zabaldutako bigarren aukera, Arzalluzek aipatzen duen Txiberta hori, posiblea eta beharrezkoa da.
|
|
|
Formazioaz dudanean ez diot inori eskatzen musikari profesionala izatea, musika errespetuz eta arretaz entzuteko ohitura izatea baizik.
|
Ez
dezala fondoko musika bezala jarri, notariak prestatzen dituen bitartean. Entzun behar den bezala entzun dezala, merezi duen arretaz.
|
|
|
Emaitza onak ematen ditu bide horrek.
|
Ez
dezatela pentsa euskal musika aurresku bat denik.
|
|
|
" Zeruko Argiari urrengo lareun aleetarako, erri gintzan ari duen lanari jarraituz, euskal biotzen batasun bidean oinkada aundiak eman ditzala opa diot nere leiotillatxo onetatik. Eta Jainkoak nai beza, guk besterik
|
ez
dezagula sekulan egin!".
|
|
|
Municiok esan bezala, gaueko enuresia ez da arazo larritzat hartzen ikuspuntu medikotik baina umeentzat eta baita berorien gurasoentzat ere benetako arazo bihur daiteke, harreman familiarrak asaldatzeraino, konplexuak eraginez, eta arazoa etxe barruan ezkutatuz, beste pertsona batzuek ezagutu
|
ez
dezaten. Horrexegatik arazoa medikuaren eskuetan jarri behar da lehenbailehen, soluzioak badaudelako, eta ez delako etsipenean erori behar.
|
|
|
Jarrai dezagun, beraz, desobedientzia zibilaren bidetik, estatuekiko intsumisioarekin, herri honi bere etorkizunaren jabe izaten lagunduko dion irudimenezkoak eta demokratikoak diren formulekin. Eta mesedez,
|
ez
dezagun ahantz herriek estatuen ezarpenari aurre egiteko ezinbestekoa den baldintza, elkartasuna, alegia.
|
|
|
Bertsolaritzaren muina inprobisazioa da, hitz soila da, eta emankizun hori hitz soilean oinarritu behar da. Hori
|
ez
dezagun bortxatu mila teatrokeriekin.
|
|
|
Zer da inportanteagoa?
|
Ez
dezagula, behintzat, funtzionatzen duena gal, eta galtzeko zorian gaude, galdu ez badugu
|
|
|
Lerro etenak eta abar. Poesia erreibindikatzen da genero nagusi moduan eta genero horretan inportanteena da hizkuntzaren beharketa lan bat egitea, hau da, hizkuntzari dezakeena eta
|
ez
dezakeena esaten ahalegintzea. " Hiru" atalean hemengo egoerari buruz erreflexio gehienak sartu ditut, beharbada gordinenak edo biluzienak.
|
|
|
Hizkuntzak informazio mailan esan daitekeen guztia kodifikatuta dauka, baina bide kodifikatu horietatik ezin dugu esan lehendik esanda dagoena baino. Neurri horretan, hizkuntzari esanarazi behar zaio dezakeena eta
|
ez
dezakeena, eta nik hala ulertzen ditut Maria Zambranoren hitz horiek, eta horregatik gustatzen zaizkit hainbeste. Esaten dudana, eta esaten ez dudana ere esatea, alegia.
|
|
|
" Hizkuntzak informazio mailan esan daitekeen guztia kodifikatuta dauka, baina bide kodifikatu horietatik ezin dugu esan lehendik esanda dagoena baino. Hizkuntzari esanarazi behar zaio dezakeena eta
|
ez
dezakeena".
|
|
|
Are gehiago: Eliot, Faulkner, Chamisso eta beste hainbaten barrena hitz egiten digu, idazten du, eta horrela, ispiluz ispilu, bere Ni propiala non dagoen jakin
|
ez
genezakeela uzten gaitu." (140 or.)
|
|
|
" Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik
|
ez
lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen handiagoa ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
Azken urteotan euskarak izan duen zapalkuntzaz irakurri beharrekoa da Joan Mari Torrealdairen El libro negro del euskera (1998), Ttarttalo argitaletxeak plazaratua, inork
|
ez
dezan pentsa euskararen debekuak gure asmakizun hutsak direnik, irakurleak hor aurkituko baititu anitz agiri.
|
|
|
|
Ez
dezagun ahantz XVI. mendean Nafarroa gehiena euskalduna zela Erribera inguruko mugetaraino. Horrela erakusten digu Iruñeko Apezpikutegiaren 1587 urteko herri zerrendak.
|
|
|
Baina, Lingua Navarrorum zer zen jakiteko, inork zalantzarik izan
|
ez
dezan, on zaigu agiriak lekuko jartzea. Liburu honetan bertan (68 orrialdean) dugu Iruñeko apezpiku Petrus II.aren aipamen hura, unamaizter eta buruzagi hitzak erabiltzen dituena.
|
|
|
Igorpenen eta edukien gaineko araudien arteko bereizketa, bakoitzak berearloko berezitasunak aintzat hartuz. Alde honetatik garrantzi berezia hartzen du sarbidearen arazoak (publikoarena emisioetara, programatzaileenaikuskizunetara,...), industriaren eskakizunek kontsumitzailearen babesarenak oztopa
|
ez
ditzaten. Edukien arauketa, funtsean, ardura nazionaltzatjotzen da; Estatuetako aginteei dagokie, hortaz.
|
|
|
Beraz, EuskalTelebistan, eguraldi mapen urrezko kontsumoa bederatziak hamarrak bitartean izanohi da.
|
Ez
dezagun ahantz, hala ere, Euskal Telebistak eguerdian ere badituela informatiboak: Iparraldearen orena, Gaur Egun, Informativo Territorial eta Teleberri15.
|
|
|
Proiekzioak barne sinpletasun eta ekonomia eskaintzenditu: gatazka kanporatu egiten da (alferrak edo langabetuak kritikatuz), autokontzeptuak pitzadurak jasan
|
ez
ditzan(, nik oso ondo betetzen dut neurelana?).
|
|
|
Muga pasatzea, askotanbezala, sufrikario luzea izan zen. Motxilaren behealdean Krutwigen. Vasconia, debekatua generaman, eta Karmele Rotaetxe-ren senarrari bizarra mozteko makinanola desmontatu zioten ikusi ondoren, San Antoniori errogatibak egin genizkion liburuhura aurki
|
ez
zezaten, aurkituz gero zer gerta zekigukeen pentsatze soilaz hotzikarasentitzen baikenuen.
|
|
|
Bizi neurriak ziren horiek, guretakogaindituak. Gaur egungo kultur arloan, ordea,
|
ez
ditzagun emaitza horiek ahaztu, zereneta, gizona gizon iraunarazteko, bizitza beraren neurria besterik ez baitago. Baloratzenden oro dirutan neurtzen den aro honetan, fisiko hutsa den mailatik irteteko bakarra.
|
|
|
horiek(, tramposos? ematen du ia), beren erreprodukzioak errepika
|
ez
ditzaten gurean.Anima zaitez zu ere zelulatxo hori, eta Euskal Herriaren bizitza bizi ezazu, euskalkulturari atxikia.
|
|
|
Bizitzaren emaitzapreziatuena da, gizakiari nolakotasuna ematen diona. Beti ere komeni zaigu kultur datueta emaitzetatik sentimenduak bereizten jakitea, ideologia biribil eta sukartsuek berenjokaldietan erabil
|
ez
gaitzaten. Haurra txikitan ezin bereiziz dabil aita amak esana alaegiatik datorkiona.
|
|
|
|
Ez
dezagun ahantzi 1960ko hamarkadan plazaratuta daudela idazkiok. Gaurbertan ere, inork gutxik aurkeztuko liguke hain modu garbi eta zehatzean euskarareneta Euskal Herriaren arteko lotura.
|
|
|
Aretoan, hormetan inguruz inguru josirik zeuden bankuez gainera, 130 aulki ipiniziren. Bestalde, eta aulkiek ikararik egin
|
ez
zezaten, haien artean listoi luze batzuezlotuta utzi ziren lerroka.
|
|
|
Osagaiok hitzen bitartez azaltzeko, gainera, osotasunetik bereizi ditu. Baina gizakiak denboran luzatutakomintzo multzoak baino
|
ez
dezake errealitate osoa ezagutarazi, horixe baita, Kojeve reniritziz, filosofiaren xedea. Areago, osagai horiek, berez, ezin dira bereizi berek osatzenduten osotasun horretatik.
|
|
|
Atal honetako irakurgaira Ricardo M. Haye ren berbak (1995, 83) dakartzagu, genero eta formatu kontzeptuak hobeto uler ditzagun, elkarrekin nahas
|
ez
ditzagun. Irakasle eta irratilari argentinarrak, testua bukatzeko, formatuen zuhaitz genealogiko argigarria dakarkigu.
|
|
|
Kontua hauxe da: erakundeek informazioak igortzen dituzte eta kazetariek, nolabaiteko informazio eskuragarritasun errazak harrapatuta, beren lanari uko egiten diote, edo uko ez bada, alboratuta uzten dute, konturatu gabe; eta
|
ez
dezagun ahantz kazetariek berriak bilatu, aurkitu, hautatu eta burutu egin behar dituztela. Carlos Soria-k (1991) honela oharrarazten gaitu iturri honek izan dezakeen arriskuaz:
|
|
|
|
Ez
dezagun ahantz iturri batzuek mekanismo gaizto eta bigunak dauzkatela, zer eman eta nola eman behar den kontrolatzeko. Eta kontrola iturrietan sortu ohi da.
|
|
|
Izan diren bezala kontatu behar ditugu egintzak mikrofonoetatik, ez gure ikuspuntuak sartuz.
|
Ez
dezagun errepika, SER eta RNE irrati kateetan lan egin duen irratilari ospetsu hark euskal politikari abertzaleek egindako deklarazioak uhinetaratutakoan sarri aipatzen zuen, dejemos a un lado estas declaraciones salidas de tono?, kalaka.
|
|
|
1938an uhin motzeko zerbitzuari hasiera eman zion, emanaldiak Britainia Handira eta geroago Frantziara ere bideratuz. Urte bat geroago zeharo debekatu zuen atzerriko estazioak entzutea, interferentziak edo trabak ere jarriz, jendeak estazio haiek sintoniza
|
ez
zitzan. 1943 urtean Joseph Goebbels en agintepean uhin luzeko 107 estazio eta uhin motzeko 23 zeuden; uhin motzean 207 informazio eta propagandaemanaldi egiten ziren 53 hizkuntzatan (Faus, 1981, 72).
|
|
|
Irrati izena erabiltzeari egoki deritzot, baina
|
ez
dezagun ahantz lehenago tezef eta. radio berbak ere erabili ditugula geure hizkuntzan irratia izendatzeko. Lehenbizikoak, tezefak alegia, hedabide honen hastapenera garamatza, harigabeko telegrafiak urrats bat gehiago eman zuen garaira.
|
|
|
aurkezten zaigun Estatuaren barruan dauden nazioen eskubideek, Estatuaren menperatze helburu eta nahiekin bat egiten ez dutela esango genuke. Azken finean, argitu egin genuke noiz hitz egiten den Estatu nazioaskodunez, kontzeptu honek sakoneko azterketa ilundu
|
ez
dezan: a) Estaturik gabeko nazionalismoek Estatu Nazioarekin bat egiten ez duten nazioen presentzia aldarrikatzen dutenean, Estatu horrek beste nazio batzuk integratzen dituela adieraziz; b) Estatuak, testuinguru historikoak bultzatuta (askotan beste nazionalismoen eraginez) nazio aniztasunaren errealitatea onartzen duenean, harmonikoa den neurrian, noski?, hain zuzen Estatuaren beraren egitura arriskuan ikusten duenean.
|
|
|
haren arabera, nazioa hezkuntza prozesuaren produktua litzateke. Horrela, Estatuak(
|
ez
dezagun ahaztu nazioan oinarritzen den Estatuaz ari zela) bere gain hartuko luke hezkuntza nazionalaren antolaketaren ardura, horretan kokatzen baitu nazioaren etorkizuna. Ikus daitekeenez, neurri batean Estatutik naziora doan bide honek bat egiten du tradizio frantsesarekin; edo hobeto esanda, Fichte-k honen eredua bere pentsamoldean integratzen du, zentzu horretan tradizio erromantikoaren eta tradizio frantsesaren antinomia gaindituz.
|
|
|
Hain zehatzak ziren aginduek, gure ustez, oso adierazgarria zen egoeraren aurrean jartzen gaituzte; gainera, zehaztasun hori eskola pribatuei legean eskaintzen zitzaien arreta eskasarekin konparatzen badugu (bigarren mailako zentro pribatuekin gertatzen ez zen bezala), diagnosi interesgarria egiteko moduan aurkituko gara. ...rtzeak populazioaren hezkuntza arloko baldintza penagarriak zeintzuk ziren adierazten du (ikusi besterik ez dago, garai horretako analfabetismo tasak); bestalde, zentro pribatuak bete behar zituzten baldintza ez oso zorrotzek212 (zer esan Elizarenak baldin baziren213) derrigorrezkoa zen oinarrizko eskolaratzearen erronkari erantzuteko Estatuak zuen ahulezia (ezina esango genuke) erakusten dute eta
|
ez
dezagun ahaztu, gobernu berak ezarritako derrigorrezkotasunaz ari garela; azkenik, nahiz eta esandakoa nabarmena izan, ezin da ukatu jokamolde hark zuen penetrazio nahia erabatekoa zenik, horretarako behin eta berriro aipatu dugun administrazio egituraz baliatu zelarik.
|
|
|
Baina
|
ez
dezagun haria gal. Lehenbiziko garai horri buruz hitz egin nahi nizueke orain. Beno, ez dakit zertarako ari naizen hain publiko zabalari zuzentzen, jakinda liburu bakoitzaren aurrean pertsona bakarra baino ez dagoela.
|
|
|
Eta azkenik, zeru lurrak bat egin nahian, itsasoari atea zabaltzen dion hondartza. Karratua, harresiz inguratua, olatu ausarten batek
|
ez
dezan ardirik lapurtu. Itsaso urdina, grisa, urdina, berdea, grisa, zeruaren antzera minututik minutura berunaren kolorea aldatuz.
|
|
|
Gela txikia zen, baina apaina; bere komun eta dutxarekin, behintzat Dublinen aurkitu zuen aterpetxeko logela baino txukunagoa. Zuzenean jo zuen beheko ohera, Eiderrek okupatu zuen hartara, baina motxila handi bat zegoen bertan, nonbait Txema baino pixka bat lehenago iritsitako batek utzia, berak aukeratutako ohea inork ken
|
ez
ziezaion.
|
|
|
" espainiarraz" goganbehartsu zeudela, alegia, zeren frantsesentzat espainiar bainintzen, are espainiarrago gauzak okertzen hasi zirenean —eta, behakoa iluntzen zenuela, zeure etorkizunaren berri bazeneki bezala, erantsi zenuen—: nola espainiarrentzat izanen bainaiz frantses hemen Salamancan gauzak okertzen bazaizkit, zaude segur, Jainkoak
|
ez
dezala nahi, Doctor Navarrus ekin gertatu zen bezala. Eta horrela, bada —segitu zenuen—, nola bainekien ezen Miguel de Sandoval Salamancan zegoela, zeren kartazko harremanak bainituen harekin, hura Bordeleko unibertsitatetik Espainiarat itzuli zenetik, eta nola geratua bainintzen harekin ezen elkarri lagunduko geniola edozein hersturaren aitzinean, hala, Espainiarako bidea hartzen nuela, haren etxerat joan nintzen, non egin bainuen denbora bat, harik eta, Miguel de Sandovalen beraren esku luzeari esker, unibertsitateko latin irakasle izaiteko zortea izan nuen arte.
|
|
|
Eta lur sendo hura fedearen aieru eta seinale zen, federik gabe ez baitzegoen deus ere eraikitzerik. Edo, bertzela adierazirik, lur sendo hura behar zuen fedearen katedral hark azpian eta oinarrian, egin bitartean edo egin orduko desegin ez zedin eta zerurat egin baino lehenago lurrerat egin
|
ez
zezan. Zure irakaspen hartan, aldiz, lur sendoaz baino areago lur mugikorrez mintzatu zintzaizkigun.
|
|
|
Nik ezagutzen nuen osaba Joanikot, eta segur nengoen ezen napolitarraren hitzek gogo hozturik baizik
|
ez
zezaketela utz, zeren iruzurtzat eta engainamendu handitzat baitzituen sainduen mirakuluak eta mirakulukeriak, bataz, horrela pentsatzen zuelako, eta, berriz bertzea, gurean eskarmenturik ere izan genuelako, noiz eta aitak etxerat ekarri baitzuen lignum crucis aren erlikia hura, aitona Nikolasen gaitza sendatuko zuelakoan, aitonak hari musu emanez gero, baina alferrik... Osabak, halarik ere, gonbidatuarekin konplitzeko edo, irria edo irri iduriko hura luzatu zion.
|
|
|
Eta bere kontseilutxoa, jakina: " Dagigun ongi, eta
|
ez
dezagula beha nori".
|
|
|
Baina
|
ez
dezadan deus aitzina, eta derradan ezen bortz zezen izan genituela arratsalde hartan, eta bakoitza modu eta molde diferentean toreatua izan zela.
|
|
|
Gogoratzen bazarete, asmo hori bera nerabilen Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri aitzin, baina gero, haiei eskaini genien festaren gastuei buru egin behar izan nielarik, gerorako utzi behar izan nuen. Egunotan, bertzalde, urtero bezala, Donibane Lohizunerat iritsiko da Alessandro de Novara kapitaina, merkatari italiar hori, zeinaz noizbait mintzatu izan bainatzaizue, itsasoak irensten ez badu, jakina, Jainkoak
|
ez
dezala nahi. Izan ere, Alessandro, tapizen eta alfonbren alderakotzat, gizon aditua da eta fidantzia osokoa... eta, horregatik, Urbiainerat etortzeko mezua eta gaztigua utzi diot, Donibaneko porturat hel dadinerako —eta, barrenaino hats hartzen zuela, erran zuen—:
|
|
|
Eta ene zalantza haiek ene kontzientziako arantzak ziren, barrendik eztenkatzen eta zaurtzen nindutenak. Eta, horrela, gaztainarik gabeko gaztain karloa baino ezdeusago eta arantzaz josiago sentitzen nintzela, eskatzen nion Jainkoari ezen
|
ez
zezala luza ene arantzen eta ene zalantzen aldia; aitzitik, arantza bat kendu orduko sartzen zitzaidan bertze bat, eta sartzen zitzaidan ariman barrenago eta sakonago. Eta, entseiatzen nintzen arren neure imajinazino beroaren oldarraldi bakoitzari intentzionerik onenarekin buru egiterat, ene intentzione ona ez zen etsai izugarri haren aurkako gaztelurik eta dorrerik aski.
|
|
|
—eta, irri egiten zuela, gaineratu zuen—: Eta zeren ohituz joan baitu bertzeen bekatuak entzuten, aitorlekuak nehoiz ikara
|
ez
dezan —eta, segidan, orain amari eta orain aita jesuitari so egiten ziela, hala mintzatu zen—: Baina erradazue Maddalenekin adimendutik kanpoan ibili denetz... edo ezkutuan...
|
|
|
izan ere, ez ote gintuzke jakintasunak libre egin behar —beldurraren atzaparretarik libre, bereziki—, eta harenak ez ote ditu, aldiz, giristinoak legez lege eta arauez arau lotzen, baliatzen delarik, haien zuritzeko eta justifikatzeko, hainbat konparazinoz, zeinek ez baitute bertze asmorik ez bertze xederik beldurraren sortzea eta erroetaraino sartzea baizen? Eta lotzen gaitu handik eta hemendik, eta lotzen digu eta hersten digu azkenean ahoa bera ere, erran
|
ez
dezagun libre egin gaitzakeen hitza. Zeren, ahoa hersten dizutelarik, mututzen zaituzte eta arnasgabetzen, eta hiltzen dizute hitza; ordea, nola hitza haragi egin baitzen, ez ote genuke hitza haragian errotu behar...?
|
|
|
Eta neure sukarraldi haietan, amets bat izan nuen, eta amets hartan Jainkoaren mintzoa aditu nuen, erraiten zidala: " Neuretzat nahi dudana kutsatu gabea nahi nuke, eta, beraz,
|
ez
ezazu haurra zeure eskuz kutsa, zeren zinez nahi baitut haur hau neuretzat". Jainkoaren hitza zen hura, profezia baten iduria zuena... errebelazione bat!, edo hala sentitu nuen nik bederen.
|
|
|
—Hala, bada —erran zidan alkaideak—, baldin hemendik atera nahi baduzu, hil iduri egin duzu, eta ongi egin duzu gainerat, izan
|
ez
dezan nehork ere sospetxarik —eta, segidan, bere asmoen berri eman zidan: nola, gure engainamenduaren aitzina eramaiteko, guardia haietarik batekin kalapita iduriko bat jokatu behar nuen bertze presoen aitzinean, tuak, muturrekoak eta ostikoak bitarteko, guardiek, halatan, gela berezi batean bakar nintzaten, non, biharamunean, ene buruaz bertze eginik eta urkaturik aurkituko baininduten; eta, guardietarik bat barrenean sartzen zela eta bertze batek atea zaintzen eta begiratzen zuela, aterako ninduten, finean, orgatila batean, ahozpez, soka lepotik dilindan nuela... hilen mundurat:
|
|
|
...en, bertzalde, bi tokitatik iristen ahal zitzaiguna, indiar gorrien aurkako borrokan indiar horiak eta gizon zuriak bat eginik zeudenez gero; eta gizon zurien artean jaun Santiago de Tapioles y Vi llarrín nuen nik gogoan, zeren, jaun hartaz denaz bezainbatean, ezin ahantzi bainituen haren erranetarat trabailatzen zen zaldunaren hitzak, jaun Julián Arévalorenak, noiz eta gomendatu baitzigun ezen
|
ez
geniezaiola Calatravako gurutzea zuen gizon printzipal hari ihes egin, erraiten zigula: " Eta, halarik ere, jakizue ezen, ihes eginen bazenute ere, guztia alferrikakoa litzaizuekeela, zeren jaun Santiago de Tapioles y Villarrínen osabetarik bat inkisidorea izan baitzen, eta ene nagusia haren eskolakoa da, eta ez luke, halatan, zuek atrapatu arte etsiko..." Eta bazegoen, finean, bertze mehatxu bat ere, zeren armadako arduradunak ere gure xerka ibil baitzitezkeen, bi soldadu haiek akabatu ondoren...
|
|
|
" Eta, hurrengo egunean, berriro jarri ginen mahaiaren inguruan, eta orduan ere berdin erran zidan, zeren doña Lidiak ez baitzuen uste ezen mendozatarren zaldizainarekin izan nuen amorio itsu hargatik galdua nengoela, nahiz eta aitortzen zuen ezen arrisku eta peril handikoak zirela amorio suerte haiek, galbiderat baizik eraman
|
ez
zezaketenak, baldin haietarik berehalako ikasbiderik ateratzen ez bazen eta haien gainean zentzatzen, arrazoinaren idia bihotzaren gurdiaren aitzinean jarririk; eta orduan erran nion, ez keinuz baina hitzez —zeren igartzen bainuen orduko andere hura ene borondateaz jabetzen ari zela—, ezen zentzaturik nengoela eta ez nengoela, neure esperientzia gaitz haien ondotik, lehen gizonaren hitz... Eta erran zidan:
|
|
|
—Bai! Zeren eta nahi ez duenak dei dezaten oilo,
|
ez
dezala jantz oilo lumarik, eta zeren hik oiloaren antz handiagoa daukak ezpata utzi huenetik...!
|
|
|
—Zer bertzerik iguriki dezaket bizitzatik, bizitzaren iturria agorturik badakusat? Eta nola egon naiteke ni deus emaiteko gaietan, baldin bizitzak deus eman
|
ez
badiezadake jada...?
|
|
|
Entzun —eta, hitza keinuz laguntzen zuela, segitu zuen—: Jaunaren gorputza hartu bezain fite, hersten ditut begiak, eta mortu bat idurikatzen dut neure baitan, bihotzaren begiez baizik ikus
|
ez
dezakedana, eta, mortuan, Kalbario mendiaren iduriko muino bat, non baitago Kristo gurutzefikatua, bere azken hatsean, Aitari erraiten diola: Aita, zure eskuetan jartzen dut bizia; eta, guretzifikatuari neure amorioa aitortzen diodala, pizten da, bat batean, argi bat, Kristo hartzen duena; eta, argi hartan bildurik, erresuzitatzen da Kristo, jaisten da gurutzetik, betetzen da mortua lorez, erresuzitatuak bere oinez lurra ukitu orduko... hedatzen da ene arimaren leiho bat betiko udaberrirat, eta udaberriaren baitan biziberriturik sentitzen naiz...
|
|
|
—Eta, uholdeari buru egiteko, biok garamatzan untzi tipi hori baizik ez diagu, buruz gidatzen jakin behar duguna, uholdeak irents
|
ez
dezan eta hondoratzerat egin ez dezan. Eta, horrela, nola Noeren denboretan ere uholdea iragan zen eta hala lehorreratu ahal izan zuen bere untzia Ararat mendian, gureak ere aurkituko dik noizbait bere Ararat mendia, libertatearen mendia...
|
|
|
—Eta, uholdeari buru egiteko, biok garamatzan untzi tipi hori baizik ez diagu, buruz gidatzen jakin behar duguna, uholdeak irents ez dezan eta hondoratzerat egin
|
ez
dezan. Eta, horrela, nola Noeren denboretan ere uholdea iragan zen eta hala lehorreratu ahal izan zuen bere untzia Ararat mendian, gureak ere aurkituko dik noizbait bere Ararat mendia, libertatearen mendia...
|
|
|
Ez zen hau, haatik, osaba Joanikoten kasua, zeren sinetsirik baitzegoen ezen arrazoinaren argiak argitarat baizik
|
ez
zezakeela jo. Eta hala erran zidan arratsalde haietarik batean:
|
|
|
Eta segidan kontatu zigun bertze nonbait aditzerat eman dizudana: alegia, handik bizpahiru egunetarat, jende printzipal haren hobeki hartzeko, zirimonia maisu bat helduko zitzaigula, Bordeleko jaun bat, Louis Delapierre zeritzana eta kortesi arauei buruzko gaietan jakintsu baino jakintsuago zena, hain inportant zen alor hartan nehork ere huts egin
|
ez
zezan.
|
|
|
Jauregitik ez oso urrun bazen, baso ertzean, zelai zabal bat, norat eramaiten baikenuen tigrea gurdi batean, begiak oihal batez estalirik, eta norat erakartzen baitzuen aitak inguruetako ehiza, morroiek lagundurik beti ere eta morroiek soilik, ez orek, zeren eta hauek, halakoetan, etxean uzten baikenituen, tigreak arretarik gal
|
ez
zezan eta ehizaren bidetik desbidera ez zedin, orei zien ezinikusi hura zela kausa. Halarik ere, ehiza ugaria zen arren, ez zen beti gauza segura eta, izaiten ez zenean, guhaurk eskaintzen genion, libratzen genituela, hartarakotz, kaiola batzuetarik, bat banaka, untxiak edo erbiak, Uraitzeko hudozain baten trabailuari esker geureganatzen genituenak; eta kentzen genion tigreari begietarik oihala, eta untxien eta erbien gibeletik abiatzen zen hura, jauzi arin ezin bizkorragoetan.
|
|
|
bata zen Fracastoro ren tratatuan agertzen dena, eta eriari guaiakoa hartzea kontseilatzen ziona: guaiako ura ahotik, batetik, eta lurrunezko bainuak, bertzetik; eta bertzea, Paracelsorena, gaixoari ahotik merkurioa hartzea gomendatzen ziona, planeta Merkurio Mars arraren eta Artizar emearen eraginpean zegoelako eta merkurioak baizik senda
|
ez
zezakeelako, halatan, gaitz hura eta bertze gaitz guztiak, gizonen eta emaztekien arteko harremanen ondore zirenak.
|
|
|
Eta gizon hark, zeinari berant gabe jakin bainuen ezen Alain Coup d’Œil zeritzala, edo Alain Coup d’Œil le Normand, Normandiakoa zelako, jarri zuen ene gainean bere begi bakar beldurgarri hura... eta uste nuenean ezen neure bizitzako hutsik handiena egin nuela, zeren eten bainuen haren hitzaldia punturik gorenean, eta zeren behako krudel hartarik
|
ez
bainezakeen deus onik iguriki; aitzitik, bigundu zuen apur bat bere behakoa, egin zuen irri, eta erran zidan ondotik:
|
|
|
erran diezadakezu ezen ene euskara hau Axularrenaren antzekoa dela, bai, baina ez dela guztiz haren berdina; eta erraiten ahal didazu ezen ene euskara hau ez dela Euskal Herriko nehongo bazterretan egiten... eta nik, haatik, baietz erranen dizut, egin egiten dela, zeren urbiaindarrak Urbiaingo euskaraz mintzo baitira, eta ni urbiaindarra nauzu, eta Urbiaingo euskara darabilt. Baina, ustekabekorik izan
|
ez
dezazun, Urbiaini buruz argibideren bat eman beharrean nagokizu, zeren, Cervantes bere Kixote Mantxakoan bezala, zeina hasten baita: Oroitu nahi ez dudan Mantxako toki batean..., has bainezakeen nik ere, berdinzki, liburu hau, erranik:
|
|
|
Eta gure aitak orduan erabaki zuen ezen aitona ohean lotu beharra zegoela eta gela itsu batean hertsi, zeren jauregiko jendeak ez baitzuen zergatik haren biraorik entzun ez jasan, eta zeren hobe baitzen kontu hura ahalik eta isilen eramaitea, Inkisizioneak haren berri jakin
|
ez
zezan.
|
|
|
—Bai, badakizu —ihardetsi zion Domenicok—, eta nik ere badakit guztia, zeren eta san Frantziskok errebelatu baitit, eta hargatik nengoen, hain zuzen ere, zure etxera bidean, zure emazteak egun hauetan gure elizatik eraman duen erlikia dela kausa. Zeren eta jakin baitzenuke ezen erlikia batzuk ditugula, seme alabarik izan
|
ez
dezaketen emaztekien gutizia bete dezaketenak. Eta erlikia horiek san Frantzisko dohatsuaren galtzoinak dira, eta hargatik uzten dizkiegu usu emazteki idorrei, behar baino liberaltasun handiagoz, benturaz.
|
|
|
...ujarretarat, bataz, zaharra nintzelako eta zaharturik nengoelako halako erabaki baten hartzeko, eta, berriz bertzea, hura baino aterabide duinagotzat jotzen nuelako Lutheroren mendekatzea eta, hartarakotz, kanoikada batez gure etxeko arrano inperialaren ehizatzea; eta, noiz eta jakinarazi bainion, halaber, ezen, haren ondotik, edabe gozo baten hartzekotan nintzela, Ofizio Saindukoek bizirik atrapa
|
ez
nintzaten eta berriro azpira, hark ihardetsi zidaan: " Berorrek hori erabaki badu, nik ere hori eginen dut".
|
|
|
Eta neuri ere zeinen barrenerat sartu zitzaizkidan hitz haiek, jaun André, eta zer ondore oneko gertatu zitzaizkidan, nahiz eta hortzak estutu behar izan nituen, odolak masailetan eztanda egin
|
ez
ziezadan, kapitaina nesken kontu harekin hasi zitzaidanean! Eta marinel zaharraren hitzek Piarres Oihartzabal kapitainaren adimendua argitu zuten, eta enea ere argitu zuten... eta bide bat ere erakutsi zidaten, nondik egin behar bainuen handik aitzina, ene mundu hertsi hura zabalduz joan zedin.
|
|
|
Eta, erlikiontzi iduriko hura lepotik esekitzen zidala, kapitainak erran zidan: " Hemen dituk heure behatzezurrak, erresurrezionearen egunean kontu gaixtorik izan
|
ez
dezaan, behatzezurrak leku batean eta bertze hezur guztiak bertzean".
|
|
|
Neure orduko bizimoldearen berri emaiteko, ez dizut, ordea, portu haietan ezagutu nituen jendeen inventariuma eginen, zeren, bataz, luzaro luzatuko bainintzateke, eta zeren, berriz bertzea, zuhaurk imajina baitezakezu nolakoak izan zitezkeen ene egun haietako benturak eta desbenturak. Eta, imajina
|
ez
badezakezu, kontuan izan ezen, egia izanik Mignonekin gertatua ez zela egunoroz gertatzen zen gauza, egia zela, halaber, ezen gure egunorozkotasunaren erakusgarri izan zitekeela, gradu batean bai bederen, zeren egunorozkotasunak ere bere usainak baititu, eta gertaki hari zeriona zen, zalantzarik gabe, ene egunorozkotasunaren usainetarik bat.
|
|
|
Mintzatzeko maneran egonda ere, ez zukeen deus garbiagorik adieraziko. Delako galderari nik baizik
|
ez
niezaiokeen arrapostu eman.
|
|
|
Atsoak akabatu eta hatz gabetzeaz landa, ez nekien juxtu zertan aritzen ziren gure" hilezkorrak". Nerabezaroa gainditzearekin makestuta, nire irudimenak
|
ez
zezakeen hainbertze. Zernahi gisaz, inon izatekotan, goiko jangela tiki horietan izan behar zuten biltokia.
|
|
|
Orain, ez nekien gehiago nondik argi printzarik ekarri afera gero eta ilunagoari. Egon, horixe baizik
|
ez
nezakeen egin.
|
|
|
Autoan zarratua, zigarroak zigarroei iraun nuen, ataritik begirik galdu gabe. Irratia ere ez nuen piztu, gogoa nire xedetik barreia
|
ez
ziezadan. Barne patioa zalapartatzen zuten haur logaletuak nire begi paretik desfilatu ziren, banan banan, beren guraso birika handiekin batean.
|
|
|
Sinesten niolakoa, bertzerik ez. Metalezko eskaileretan, gainsolairuraino ekarri zaitugunean, duda ere egin dut, hainbertze ahalegindu baita zure buruak eskailmailetan jo
|
ez
zezan.
|
|
|
" Azken ordukoak" izenburuko orrialdearen arduradun, Moxolori min guti ematen zion, itxuraz, ordu tikien joan etorriak. Nik
|
ez
nezakeen hainbertze erran. Aspaldi egon behar nukeen herrian, Unairekin.
|
|
|
Nahiago nire pentsuak adierazi gabe utzi.
|
Ez
nezakeen inon froga garbiagorik eska, Potzoloren eta Eskalatzailearen arteko elkar hartzeaz, nire opor behartuez zen bezainbatean.
|
|
|
|
Ez
nezakeen Ximurraren begitartearen kolorea ikus, baina apostu eginen nuen zurbildua zela.
|
|
|
Ulertu nionez, zelularen azken batzarrean beren panfletoen zuzentasun gramatikalaz sekulako ika mika piztu eta, eszisio arriskupean, aditu baten aburua biltzeko manatua zuen, egitekoa kosta ahala kosta konplitzeko agindupean. Bertze inor ezagutu ez eta, nire kazetaritza ikasketak medio, neroni izan nintzen aukeratua, sintaxiak iraultza geldiezin berehalakoari luzamendurik ekar
|
ez
ziezaion. Komunztaduraren legeari men egitea eta botereari makurtzea gauza bat eta bera ez direla azaltzeko haren aurpegira ohi baino gehiago hurbildu nintzen batean eman genion lehen musua elkarri.
|
|
|
Aurreko egun guztietako gertaera bortitzek bisaian utzitako arrastoei bestondoaren marka gehiturik, itxura beldurgarria izan behar nuen. Ahal bezain geldi, ohe arraboskariak sala
|
ez
nintzan, Edurnek ateratzen zituen soinuen pentagrama irakurri nuen nire belarrien partituran. Irudimenaren emendioa gehituta, ordu erdiz, halako voyeurismo suerte batean erauntsi nintzen, ikusmena barik, entzumena bide:
|