|
2000
|
|
|
Esan nahi nuen,
|
ez
ote den gertatuko geure artean beste hizkuntza handi batzuetan gertatu dena. Adibidez, euskalkien erabilera idatzia desagertu, hizkuntza bera indartu eta ñabardurak fonetikan eta horrelakoetan azaleratu.
|
|
|
Bai, asko aurreratu da mendebaldeko euskararen erabilera eta prestijioari dagokionez. Dena den, uste dut hizkuntzari kolorea eman beharrak mugiarazi gaituela denok, baina beldur naiz
|
ez
ote garen jarrera inmobilista berri batean eroriko. Erregistroz aberasten segitu beharra dugu, beste euskalkien ekarpenekin, hizkuntza mailak desderdintzen, gaztelerazko argotaren menpetik askatzen...
|
|
|
Bestalde, arestian esan bezala orduko eta gaur egungo egoera politiko eta sozialen arteko aldaketak nabarmenak izan dira. Aldaketok, Euskal Herriaren normalizazioa bilatzen badute, hizkuntz normalizazioa barne dela,
|
ez
ote dauka, bada, euskalgintzak horretan zeresanik?
|
|
|
Ez naiz hasiko arrazoi zehatzak aletzen, nahikoa baita galdera honela planteatzea: mundu osoan biblioteka sistema guztien buruan biblioteka nagusi bat jartzen bada, areago, Espainiako Erresumako erkidego autonomo guztietan sistemaren burua izateko biblioteka bereziak sortzen badira,
|
ez
ote da izango ezinbestekoa delako. Ala pentsatu genuke Euskal Herrian inon baino aurreratuagoak gaudela, hain aurreratuak non eta leku guztietan behar dena hemen ez dugun behar?
|
|
|
Artzaiak gaztandegiaren alde egin zuen. Gaztandegia ardi esnetarako bakarrik ala behi esneak ere
|
ez
ote du irtenbide hori behar. Behientzako negurako ikuilu kolektiboa proponitu zuen beste batek," bestela behirik gabe geldituko gara laster".
|
|
|
Hala ere, santuen bizitzei halako arrakasta ematen ziena, zer zen? Eta
|
ez
ote zegoen ezer onik, orain erabat ahazteko. Zeren eta ez da aski Elizaren indarraz hitz egitea, egun mass medien indarraz hitz egitea ez den bezala.
|
|
|
Oraingo gizartean, aldiz,
|
ez
ote gaude" inorengan" sinistu behar ez den honekin, sufrikario guztiak uxatu beharreko karrera honetan, arras botika eta maila askotako drogetara makurtuegi. Santuen bizitzek, psikoanalista askok bezala, hitzaren bidez sendatzen dute... baina beste zerbait da aldatu dena.
|
|
|
Bestetzuek ordea, herri hizkeratik euskara batua urrun dagoela eta bizkaiera batua ere eguneroko euskaratik urrun eta estuegia
|
ez
ote den diote. Bizkaiera, mendebaldeko euskalkia, bide berriak urratzen dabil zalantza barik, esparru gehiagotara hedatzen, eta hor ere eztabaida eta zalantzak plazaratzen dira.
|
|
|
Badira hogeita hamar urte Arantzazun euskara batua jaio zenetik, eta sorreran hainbat aldek enoratu ostean, onarpen maila handiena bizi du egun. Beharbada horrexegatik, oinarri sendoa hartu duelako, egindako bidea egokia izan ote den eta erdialdeko euskalkiek emandakoa bizkaiera edo mendebalekoaren kalte
|
ez
ote den izan eztabaida interesgarria dabil hitzetik hortzera azken urteotan. Orriotan euskalki hau berrindartzeko hainbat esparrutatik egin den lana, egun bizi duen bultzada eta normalizaziorako ematen ari diren urratsak eta dauden kezkak bildu nahi izan ditugu.
|
|
|
Hezkuntza, hedabideak eta administrazioa lekuan lekuan landu beharreko esparru horien lekuko dira. Euskal herrietan umea euskara batuan bakarrik hezi behar ote den, euskara batuaren esparrua ere mugatua den gai batzuetarako, bestetzuetan berbetarako ez eze alfabetatzeko beharra ere
|
ez
ote litzatekeen komeni...
|
|
|
Horrez gain, Recording Industry Association of America delakoak Secure Digital Music Initiative ekimena jarriko du abian datorren udazkenean. MP4az, MP3aren bertsioa hobetuaz, hitz egiten hasiak dira batzuk dagoeneko eta diskoetxeak beldur dira hartzen ari diren neurriak
|
ez
ote diren nahikoak izango etengabeko aldaketan ari den esparru hau kontrolpean izateko.
|
|
|
Beldur naiz
|
ez
ote diren izenak bakarrik, poemen hasierako zitak lortzeko aitzakiak.
|
|
|
Umanzelorria hitzak, jarioa duen elorria adierazten omen du. Hostoa zahartu ahala zekentzen zaio, bai, estepari eta elorri izan daiteke, baina benetako umanzia edo jarioa loretzera doazen begi pipitten inguruan sortzen denez, umanzelorea
|
ez
ote da izen jatorrena. Lur eskasetako basoak estepatu, txaratu, egiten dira eta horrelakoetan ugaltzen da estepa edo umanzelorea.
|
|
|
zertarako kondena etikoa etikatik kanpo bizi direnei?
|
Ez
ote da izanen bost axola zaiela kondenatzaileei kondenatuak konbentzitzea. Etika unibertsal bat edozein politikaren gainean egonen bailitzan predikatzen dutenen aho batzutan, etikaren erabilera politiko lotsagabea susmatzen da, politikaren erabilera etikoaren ordez.
|
|
|
Proiektuaren arabera pistak ireki nahi dituzte eta beldurrez begiratzen diegu. Konprenitzen dugu artzainei erraztasunak eman behar zaizkiela, baina beldur naiz
|
ez
ote diren sortuko pistak alde guztietatik. Pistak egiteko garaian kontu handiarekin joka dezatela eta ez dezatela megalitorik hondatu.
|
|
|
Bi zati duen galdera luzatu nahi diogu EHri: ea giza eskubideak zapuzten dituzten ekimenak nolabait gaitzesten dituen, eta ea ETAri ekimen armatua bertan behera uzteko eskatzeko unea
|
ez
ote den. Galdera hauei EHk baiezkoa emanez gero, guk ez genuke inongo arazorik beraiekin elkarlanean aritzeko.
|
|
|
batzuek su etenaren giro horretan itxikeria eta malgutasun eza erakutsi zuten; ETAk, aldiz, abiadura premia eta denborari aukera bat ez ematea jarri zituen oztopo gisa. Horrez gain, beste hausnarketa bat ere egin behar da, ea
|
ez
ote ziren aberrigintza eta bake prozesua nahastu. Beharbada ez diogu ondo azaldu gizarteari, bake prozesu batek bere abiadura eta erritmoak izan behar zituela eta aberri eraikuntzak beste eduki batzuk zituela.
|
|
|
Eta zergatik?
|
Ez
ote da historiaren mito batzuk erortzeaz nekaturik, betiko historia zentralistaren eta histori mugiezin baten erreferente sinbolikoa behar dugulako? , beste muturra behar bagenu bezala.
|
|
|
Indira Gandhi eta bere herriko maharaja delakoen arteko afera horretan ziur horrela izan zela. Eta nago antzeko zerbait
|
ez
ote zen gertatu zur eta lur utzi nauen Felix Urdanpilletaren pasarte batekin. Aipatu Urdanpilletak" Euskalerritik begira" sailerako" Zertarako Konkordato apaiñak?" idatzi zuen (ikus Hemeroteka).
|
|
|
" Garai hartan, hamaika kristau amets gozoetan asebeteta ikusi genuen". Horrela izango zen, berak hala bazioen, baina
|
ez
ote ziren gehiago izango, kristauak izanda ere, izenpetze hura goibeltasunez hartu zutenak. Izan ere, delako Konkordatu horrekin, Vaticanoko Estatuak (alegia Eliza katolikoak) Franco eta bereen agintaritza aintzatetsi zuen...
|
|
|
Hainbeste kasta, leinu, arraza eta batek daki zer dagoen India handian, bere biztanlegotik milioika pertsona mixeri gorrira zigortuak dauzkan estatu erraldoian, antza denez 279 maharaja" ere baziren eta beldur naiz
|
ez
ote diren gaur ere han izango, patxada ederrean biziz, beraiek ez bada beren ondorengoak. Baina, tira!
|
|
|
" Neretzat kontrariorik txarrenak hainbeste denbora bertsoa hasteko egiten dutenak dira. Hor hago erbia noiz ertengo zain eta...
|
ez
ote dik honek hasteko asmorik, galdetzen diok eure buruari. Nekatu egiten naiz holakotan.
|
|
|
Odol ixurtzera amilduko ote gaitu egoera larri onek?
|
Ez
ote dugu bururik aterako indarkerizko olatu onen azpitik. Zillegi ote zaigu erakunde zapaltzaille orren eustailleak garbitzea?"
|
|
|
Azken batean, Euskal Herriko bizimoduko esparru guztietan gertatu zen aldakuntza. Ikaragarrizko hazkundea izan zuen euskarak bitartean, baina, ni neu, hazkunde hori itsu itsuan eta bururik gabe egin
|
ez
ote zen nago... Egia esan, ez zen beste aukerarik, hil edo bizikoa baitzen haztea.
|
|
|
eta epaituak ere,
|
ez
ote ziran era berean gertatuko?".
|
|
|
Nago garapen honetan Nafarroako Administrazioek izan duten jarrera usu uste duguna baino garrantzitsuagoa
|
ez
ote den izan. Gehiegi inplikatu gabe, bainan ekimen ugariri babesa emanaz eta, orain arte ia beti, aldeko jarrera erretorikoa hartu baitu.
|
|
|
" Pentsatu izan dut, gai jartzailearen lana
|
ez
ote den hainbesteraino baloratzen. Publikoaren aldetik, hori oso gauza erraza dela iruditzen da".
|
|
|
irakurritako ipuinak, ikusitako filmeak, filosofia, umetako jokoak eta abar. Berez helduentzako aproposago
|
ez
ote den esaten du, edo hauei gaztetxoei baino gehiago ez ote zaien gustatuko. Bereziki azpimarratzen du" Ereduak" izeneko ataltxoa, didaktikoegia baderitzo ere, nola idatzi behar den eredu ezin hobea eskaintzen duela esanez.
|
|
|
irakurritako ipuinak, ikusitako filmeak, filosofia, umetako jokoak eta abar. Berez helduentzako aproposago ez ote den esaten du, edo hauei gaztetxoei baino gehiago
|
ez
ote zaien gustatuko. Bereziki azpimarratzen du" Ereduak" izeneko ataltxoa, didaktikoegia baderitzo ere, nola idatzi behar den eredu ezin hobea eskaintzen duela esanez.
|
|
|
Joan San Martinek (Egan, 1984, 3 alea, 156 or.)" metaforaz eta kontraesanez" egina dela diosku: " poesia absurdu horietakoa dirudi, ez itxura hutsez, baina egia garratza" (157 or.). Kalitate aldetik egileak berak hitzaurrean dioen moduan kalitate onekoa
|
ez
ote den sujeritzen du baina" gauza berriak esaten ditu Bordelek Donostiako gaztelutik eta Etxahunek galeretatik esan ez bezalakoak." (158 or.)
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: " Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak
|
ez
ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun hura orain arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua
|
ez
ote zen ba izan ONUren agiri hura bultzatu zutenetakoa?
|
|
|
Baina, jurista izan beharra ote dugu ONUren sarrerako hitzok ulertzeko? Herriarentzat idatzia
|
ez
ote zen?
|
|
|
–... eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?. Euskaldunok giza kolektibo bat
|
ez
ote gara. Eta jatorrizko bereizkuntza hau, Europaren naturalezak emana ez ote?
|
|
|
Euskaldunok giza kolektibo bat ez ote gara? Eta jatorrizko bereizkuntza hau, Europaren naturalezak emana
|
ez
ote. Hau da, gure herriaren euskaldun izaera berezia eta jatorra, gaur egungo politika taldeak asmatu baino lehenagokoa da.
|
|
|
mito hartan oinarriturikoa dela. Baina, uste hori
|
ez
ote zen sortu aspaldiko gaztelar ikertzaileengandik. Gaur egungo hizkuntzalarien artean ez dago zalantzarik euskara hizkuntza preindoeuroparra dela.
|
|
|
Nork behartu zuen Espainiako eskola guztietan gaztelera soilik irakastea, Karlos III.ak bere Real Cédula de 23 de junio de 1768 haren aginduz baizik? Agiri hori
|
ez
ote hizkuntzaren politizatzaile. Gaztelera behar ote dugu guztion jaun eta jabe?
|
|
|
EuskalHerriaren aspirazioak ez ote dira izango modernia zaharretik dakartzagun oskolpisutsuak? Edo, askotan esaten diguten moduan, euskaldunak
|
ez
ote gabiltza modaren aztarnak galduta, burujabetza aldarrikapenekin beti bueltaka. Ez ote gabiltzageure zilborrari begira, inguratzen gaituen mundu berriaz pentsatzeko betarik hartugabe?
|
|
|
Edo, askotan esaten diguten moduan, euskaldunak ez ote gabiltza modaren aztarnak galduta, burujabetza aldarrikapenekin beti bueltaka?
|
Ez
ote gabiltzageure zilborrari begira, inguratzen gaituen mundu berriaz pentsatzeko betarik hartugabe. Galdera horiek guztiek modan jarri dute burujabetzaren inguruko eztabaida.
|
|
|
Azken finean, galdera honek kezkatzen gaitu: EuskalHerriaren aspirazioak
|
ez
ote dira izango modernia zaharretik dakartzagun oskolpisutsuak. Edo, askotan esaten diguten moduan, euskaldunak ez ote gabiltza modaren aztarnak galduta, burujabetza aldarrikapenekin beti bueltaka?
|
|
|
Dena den, badago azaldu nahiko nukeen puntu bat: kontuan izanik prozesua oso korapilatsua dela eta alderdien artekozenbait desberdintasunek konponezinak diruditela, hori guztia
|
ez
ote da ondasunakbanatzeko saiakera hutsal bat. Eta hori, ez ondasunen jabe gu ez garelako, jabe izateko aukerarik izango ote dugun ez dakigulako baizik?
|
|
|
Guk onartzen badugu, Erkidego Autonomikoan, eta zuek onartzenbaduzue, Nafarroan, organo komun bat egin dezakegu, eta organo horrek hartukoditu zuek eta guk adostutako gaiak. Hori nafarrei planteatuz gero, eta nafarrek horionerako izango dela ikusten baldin badute, guk Erkidego Autonomoan horrekemaitza onak ematen dituela demostratu izan dugulako,
|
ez
ote lukete onartuko. Iparraldean, berriz, kontzientzia mailako lan oso gogorra egin behar da. Ikusaraziegin behar zaie, euskalduna izateak zer esan nahi duen.
|
|
|
arreta handizirakurri eta aztertzen genituen, ikasmaterialik egokiena zirelako ziurtasun osoz. Zer ezote genuen ikasi eta zenbat zalantza
|
ez
ote zizkigun argitu, zalantza berriak sortuzizkigun aldi berean. Euskararen batasuna orduantxe bideratu zen, dudarik gabe, etahura ahalbidetu zuten batzuk joanak eta behin eta berriro goraipatuak izan diren arren, badira hain goraipatuak eta omenduak izan ez diren beste zenbaitzuk, joanak direnakbatzuk eta bizirik dirautenak bestetzuk, garai hartako gazteen irakasle ez arautuak izanzirenak.
|
|
|
Zer esanik ez, horrez gain, Txillardegiren beste hainbat euskarazko lan azter ditzakegu, ekimen positibo eta esnatzaileak, guztien begien bistan daudenak. Nork ezdaki arlo askotan bide urratzaile izan dela, hala nola nobelagintzan, gramatika gaietan, fonetikan, euskararen ahoskeraren problematikan, intonazioaren garrantziaren azterketan, linguistika eta matematikaren arteko erlazioan, soziolinguistikan (zenbat informazio
|
ez
ote digun eman, herri gutxiengotuen arazo linguistikoez, diglosiaz etaabarrez)... Horietan guztietan beti gordin, beti latz, pesimista antzean, baina zirikatueta bultzatu nahian, ekintzaile.
|
|
|
Telesforo Monzonek, beste espiritu libre osoak, EAJ historikoak
|
ez
ote zuenjasan, Txillardegirekin, errepresio frantsesaren bere partea. Oroitzen naiz, 1971koAberri Egun hartaz, Enbatak antolaturik Donibanen, non debekuagatik eta nire deiarierantzunez, Txillardegi eta Telesforo elkarrekin igo ziren musika kioskora, nondikpolizia komisarioak eta bere polizia gizonek, manu militari, haizatu gintuzten.
|
|
|
Inoizentzun izan dut (eta gazteei gainera!): ?
|
Ez
ote da nekatuko! Gutxien direnekin dagobeti?.
|
|
|
Pentsatzeko da, orduan, ea Euskaldunok munduari egin diezaiokegun ekarpena, harrapakaritzako zibilizazioa? kriminaladela salatu eta Europan bertan harrapakaria izan ez zen beste zibilizaziorik egon zelaaldarrikatzea
|
ez
ote dugun izango. Adibidez, Europa Zaharreko. Gimbutas enmintzaira erabiliz?
|
|
|
Entzunaldiak egiteko irratilari talde bat izatea garestia izan arren, emaitzak on onak izan daitezke. Gainera, zerbitzu honetaz baliatzeak irrati baten profesionaltasuna adierazten digu; nork
|
ez
ote die benetako profesional deitu, beste irratiek edo telebistek oraintxe bertan zer dioten jakin nahi duten irratilariei. Hori gorabehera, entzunaldiak maizegi egiten badira, paranoiak sor daitezke irratilariengan.
|
|
|
Beldurra daukat, hara joatean nire burua
|
ez
ote den egongo pausatuago Irlandako oroipenetan, herriko eguneroko bizitzan baino.
|
|
|
Eta zer esanik ez gauez zeruko tapaki beltza ikustean: zenbat eta zenbat insomnioren testigu
|
ez
ote da izan nire ohea, imajinazioaren poderioz izarretaraino iristen nintzenean, eta izarraren paretik igarotzen nintzenean, eta izarra metro batzuk atzean uzten nuenean, eta... klik! Ezin aurrera jarraitu.
|
|
|
dudak. Txemari
|
ez
ote zaion zauria orbainduko, edo niri ez ote zaidan itxiko, edo Txemak ez duen ahaztu nahi, edota neu naizen ahazteko gogorik ez duena.
|
|
|
dudak. Txemari ez ote zaion zauria orbainduko, edo niri
|
ez
ote zaidan itxiko, edo Txemak ez duen ahaztu nahi, edota neu naizen ahazteko gogorik ez duena.
|
|
|
Geroago, esan nion guztiaz pentsatu nuen. Azkenean dudak sortu zitzaizkidan nire bene benetako arrazoia
|
ez
ote zen Rocíori esan niona izango. Eta pentsatzen aritu naiz beharbada neure burua engainatu baino ez dudala egin, egunerokotasunetik eta monotoniatik ihesi nabilela hainbeste aldiz errepikatuz; eta akaso egiazko kausak duela hiru urte inguru (bai, hiru dira, 1990eko udan izan zen, garai hartantxe ari baitzen jokatzen Italiako Mundiala) sortu zirela.
|
|
|
Ahaztu nahian gabiltza, bai, baina onartu ere, onartu dugu. Eta nago,
|
ez
ote gauden zu baino finkatuagoak lurreko bizitza honetan, Txema.
|
|
|
Bada, hain sinesgaitz egin zitzaion kalterik egingo ez ziola adieraztea, ezen momentu batez Maitek gelara sartzen utziko
|
ez
ote zion beldurrez egon baitzen Txema. Baina azkenean bai.
|
|
|
—Baina ba al dakik zer erran zidan izeba Joanak, egun batean? Berak ezin seguratu zuela, baina beldur zela kendu
|
ez
ote zioten Henriki karta hura, eta ez galdu... Eta nork daki ez ote zuen arrazoin, Joanes?
|
|
|
Berak ezin seguratu zuela, baina beldur zela kendu ez ote zioten Henriki karta hura, eta ez galdu... Eta nork daki
|
ez
ote zuen arrazoin, Joanes. Zeren eta, dakian bezala, jaun Albert Etxegoienek egin baitzuen, Nafarroako erregeordearekin, Urbiainerat itzultzeko tratua, Mattinek eta biok aitona Nikolasi anitzetan entzun izan diozuen bezala; eta, badakik, halaber, ezen, barkamenduaren eta etxerat itzultzeko baimenduaren truke, jaun Albertek uko egin behar izan ziola iraganari, zeinak jaun Esteban Etxegoienekin ere lotzen baitzuen:
|
|
|
—Ez nikek mutur batetik bertzerat nahi, baina erdibide bat eta guztiondako tokitxo eta pausaleku bat. Baina giro hertsi honetan beldur nauk erdirat egin dezanak ere muturrerat eginen
|
ez
ote duen...
|
|
|
Handik harat, behin baino gehiagotan aditu ahal izan nion osabari erran misteriotsu hura: " Baina giro hertsi honetan beldur nauk erdirat egin dezanak ere muturrerat eginen
|
ez
ote duen...", eta, nahiz eta mementu hartan ez nion ulertu, aitzinago izanen nuen, bai, hitz haien argiak eta itzalak bereizteko parada: edo, ez al da egia ezen mutur batean itsuturik dagoenak halaxe ikusten ohi duela erdigunea bera ere, bertze muturrarekin bat eginik?
|
|
|
ERRAN berri dizut ezen osaba Joanikotek etxeko historia haiek idealizatu zituela, baina
|
ez
ote zuen hark arrazoin apur bat ere, jaun André. Ez ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak?
|
|
|
ERRAN berri dizut ezen osaba Joanikotek etxeko historia haiek idealizatu zituela, baina ez ote zuen hark arrazoin apur bat ere, jaun André?
|
Ez
ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak. Bai, badakit oso liburu diferentak direla, konparaezinak eta juntaezinak alde batetik, jeneroetarik hasi eta prosaren azken gorabeheretaraino; baina, bertzetik, zalantzarik ba ote dago, batari zein bertzeari darion spirituaz denaz bezainbatean, ezen Gero k ez duen zabaltasuna eta irekitasuna duela Heptameron ek, gizarte libreago eta permisiboago baten aieru eta seinale...?
|
|
|
Ez dakit arestian skribatua
|
ez
ote den zure azken gutunari ihardesteko bertze modu bat, zeren gutun hari zegokion ihardestea orain dela hilabete edo igorri bainizun. Gutun hartan, zeinaz bertze nonbait mintzatu bainatzaizu, Bruno eta Hobbes zenituen aipagai, baita Spinoza ere...
|
|
|
—Zoro ezin perilosagoa izan behar du mutil honek, zeren, baldin egia bada Kristok erran zuela ezen hurkoa maite behar dugula nork bere burua bezainbat, atera itzazu kontuak... Izan ere, bizkarra hala badu eta hurkoa bere burua bezainbat maite behar badu, ez dakit, bada, hurrengoan karrikaratuko
|
ez
ote zaigun zigorrarekin, harrapatzen dituen guztien zafratzeko... —nik aditzeko moduan mintzatu zen emaztekia, medikuari baino gehiago neuri xuxendu balitzait bezala:
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait ezen jaun Marcel gaztetan alargundu zela, eta ez dakit, bada,
|
ez
ote zuen bere emazte hura gogoan mementu haietan... eta ez ote zitzaion hari deika ari, argi egin ziezaion bertze mundutik.
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait ezen jaun Marcel gaztetan alargundu zela, eta ez dakit, bada, ez ote zuen bere emazte hura gogoan mementu haietan... eta
|
ez
ote zitzaion hari deika ari, argi egin ziezaion bertze mundutik.
|
|
|
Zenbatetan etorri
|
ez
ote zaidan bururat, hartaraz gero, Salmoen liburuko aipu hura: " Erran zuen ezjakinak bere bihotzean:
|
|
|
Zeren, bere burua azote bat gehiagoz apaltzenago eta beheratzenago zuenak
|
ez
ote zuen goratzenago bere burua gradu bat gehiagoz, ez dakit Jainkoaren aitzinean, baina bai bertzearen aitzinean. Eta ez ote da halakoa izaiten, anitzetan, gure jokabidearen funtsa eta muina, eta ez ote nintzen ni ere berdintsu eta orobatsu ibili handikeriazko amets hantuetan galdurik?
|
|
|
Zeren, bere burua azote bat gehiagoz apaltzenago eta beheratzenago zuenak ez ote zuen goratzenago bere burua gradu bat gehiagoz, ez dakit Jainkoaren aitzinean, baina bai bertzearen aitzinean? Eta
|
ez
ote da halakoa izaiten, anitzetan, gure jokabidearen funtsa eta muina, eta ez ote nintzen ni ere berdintsu eta orobatsu ibili handikeriazko amets hantuetan galdurik. Zeren eta amesten hasi bainintzen, aita Tomméren laudorioen ondotik, ezen Urbiaingo doktorea edo Urbiaingo jakintsua izan nintekeela, Hiponako edo Akinoko maisuen eredurat, haien mailan eta graduan...
|
|
|
Zeren, bere burua azote bat gehiagoz apaltzenago eta beheratzenago zuenak ez ote zuen goratzenago bere burua gradu bat gehiagoz, ez dakit Jainkoaren aitzinean, baina bai bertzearen aitzinean? Eta ez ote da halakoa izaiten, anitzetan, gure jokabidearen funtsa eta muina, eta
|
ez
ote nintzen ni ere berdintsu eta orobatsu ibili handikeriazko amets hantuetan galdurik. Zeren eta amesten hasi bainintzen, aita Tomméren laudorioen ondotik, ezen Urbiaingo doktorea edo Urbiaingo jakintsua izan nintekeela, Hiponako edo Akinoko maisuen eredurat, haien mailan eta graduan...
|
|
|
Eta behin eritzen gara eta berriro eritzen gara, eta erialdi bakoitzean hondatzen eta higatzen zaigu gorputza, urritzen eta murrizten zaizkigu indarrak eta kemenak, ahultzen eta flakatzen gara, galtzen dute humoreek beren berritzeko eta suspertzeko ahala, aitzinatzen zaigu heriotza, eta hala egiten dugu azkenean fin gaitza, behar baino lehenago eta legokigukeena baino fitezago. Zeren osasuna Jainkoaren eskuetan baitago, zalantzarik ez... baina
|
ez
ote dago gure eskuetan ere, eta ez ote ginateke, halatan, luzeago eta lasaiago biziko, baldin asmatzen ditugunak asmatuko ez bagenitu, beldurraren beldurrez. Eta ez ote da beldurra, ondorez, gure baitan bizi den munstro bat, lau humoreen iturrietarik osasuna atergabe eta etengabe hurrupatzen eta ebasten diguna?
|
|
|
Eta behin eritzen gara eta berriro eritzen gara, eta erialdi bakoitzean hondatzen eta higatzen zaigu gorputza, urritzen eta murrizten zaizkigu indarrak eta kemenak, ahultzen eta flakatzen gara, galtzen dute humoreek beren berritzeko eta suspertzeko ahala, aitzinatzen zaigu heriotza, eta hala egiten dugu azkenean fin gaitza, behar baino lehenago eta legokigukeena baino fitezago. Zeren osasuna Jainkoaren eskuetan baitago, zalantzarik ez... baina ez ote dago gure eskuetan ere, eta
|
ez
ote ginateke, halatan, luzeago eta lasaiago biziko, baldin asmatzen ditugunak asmatuko ez bagenitu, beldurraren beldurrez. Eta ez ote da beldurra, ondorez, gure baitan bizi den munstro bat, lau humoreen iturrietarik osasuna atergabe eta etengabe hurrupatzen eta ebasten diguna?
|
|
|
Zeren osasuna Jainkoaren eskuetan baitago, zalantzarik ez... baina ez ote dago gure eskuetan ere, eta ez ote ginateke, halatan, luzeago eta lasaiago biziko, baldin asmatzen ditugunak asmatuko ez bagenitu, beldurraren beldurrez? Eta
|
ez
ote da beldurra, ondorez, gure baitan bizi den munstro bat, lau humoreen iturrietarik osasuna atergabe eta etengabe hurrupatzen eta ebasten diguna?
|
|
|
Baina bertze interpretazino honetan balegoke alderik, zeren nik ez bainuke gizona munstrotzat hartuko, bere bakarrean eta bere osoan anitz moldetakoa delako eta bere aniztasunean osoa eta bakarra; aitzitik, ez al duzu uste ezen, noiz eta aniztasun horretan zati batek bertzeak irensten baititu, bihurtzen dela gizona, edo bihur daitekeela, nehoiz baino munstroago, zeren jabetzen baitzaio orduan osorik ideia bat eta behako bakar bat eta zeren, behako horretan itsuturik, hartzen baititu ondoren armak bertzeen hiltzeko, nola gertatu izan baita Europako lurrak urte luzeetan hondatu eta esteialdu izan dituzten gerla erlijionezkoetan...? Eta
|
ez
ote duzu uste, halaber, ezen, zenbatenaz zabaltzenago dugun bihotza eta adimendua, hainbatenaz gehiago uler dezakegula ezen hainbat partez eginik gaudela... eta parte batean garela ardi, bertze parte batean otso, eta gizon bakoitza bere ardiak bizi duela, nola otsoak ere bizi duen?
|
|
|
Joanen nauk... baina ez nikek garantiarik gabe eta zuei segurantzarik eman gabe joan nahi. Eta, horretarakotz, koadro bat pintatu nahi nikek Urbiainerat joan aitzin, gutieneko mugaren gainetik ote nagoen jakiteko, zeren pintzelak ez baititut aspaldidanik hartu, eta Jainkoak zekik nekièn guti hura ere ahantzi
|
ez
ote dudan. Baina dirurik gabe nagok, eta...
|
|
|
Eta, baldin Galileorekin horrela hasten bagara, nork daki non akaba dezakegun: nork daki, bai, egunen batean norbaitek Mironen diskoboloa ikusi eta, pertsonak, lekuak eta denborak nahasturik, erranen
|
ez
ote duen: " Horra hor Galileo, bere harriarekin esperimentatzeko asmotan...!".
|
|
|
Izan ere, Bolognan gertatuaren bertze bertsionerik ere aditu izan dut, hartaraz gero, jaun André, Galileoren teleskopio hark behar bezainbateko prezisionerik
|
ez
ote zuen, edo eguraldia ere halakoa ote zen, baina bizitzak anitzetan erakutsi izan dit ezen ez dagoela itsu handiagorik ikusi nahi ez duena baino, eta ez nintzateke sobera harrituko, baldin norbaitek afirmatuko balit ezen irakasle haiek itsuen sorta hartakoak zirela. Zeren eta itsu sinesten duenak bizitzako arrazoin bihurtzen baitu bere sinestea, eta hala makurtzen dira arrazoinaren arrazoinik arrazointsuenak ere sinestearen bertze arrazoin horretarat.
|
|
|
Bai, onartzen dut nik ere ezen argi iraungi horretarik bertze mila piztu, eta argi berretua mundurat heda daitekeela eta barreia, heroi eta martirien etsenpluaren bidetik, nahiz eta batzuetan, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, ahantziak ere izan daitezkeen; eta onartzen dut, halaber, ezen haien odola emankorra eta ezin naroagoa izan daitekeela... baina nik nahiago ditut bere buruaz eta buruko gogoetez eta pentsuez baliatzen eta aitzinatzen diren pertsonak ezen ez bertzeen odoletik xurgaka eta hurrupaka dabiltzanak, nola izainak eta parasitoak. Eta
|
ez
ote dugu guztiok ere izainetarik eta parasitoetarik zerbait, noiz eta martiriak miresten baititugu, jaun André...?
|
|
|
" Ez fida sagaratua eta ukiezina dirudien harrizko hitz betikoaz, zeren eta anitzetan zangoak buztinezkoak dituen: izan ere,
|
ez
ote ditugu harkaitzen iduriko hitz handiak asmatzen, eta ez ote ditugu haiek are handiagotzen eta lorifikatzen, haiek gero gu lorifika gaitzaten amoreakatik.... Ordea, ez ote du gure bizitzak kearen eta lurrunaren antz handiagoa, edo bipiak jan zuraren, ezen ez harrien eta harkaitzen, zeren bizitza denboraren gainean eraikia den eta denbora ere halakoa den?" Eta hori irakurri dut, eta aitak guri erranaz oroitu naiz:
|
|
|
" Ez fida sagaratua eta ukiezina dirudien harrizko hitz betikoaz, zeren eta anitzetan zangoak buztinezkoak dituen: izan ere, ez ote ditugu harkaitzen iduriko hitz handiak asmatzen, eta
|
ez
ote ditugu haiek are handiagotzen eta lorifikatzen, haiek gero gu lorifika gaitzaten amoreakatik.... Ordea, ez ote du gure bizitzak kearen eta lurrunaren antz handiagoa, edo bipiak jan zuraren, ezen ez harrien eta harkaitzen, zeren bizitza denboraren gainean eraikia den eta denbora ere halakoa den?" Eta hori irakurri dut, eta aitak guri erranaz oroitu naiz:
|
|
|
izan ere, ez ote ditugu harkaitzen iduriko hitz handiak asmatzen, eta ez ote ditugu haiek are handiagotzen eta lorifikatzen, haiek gero gu lorifika gaitzaten amoreakatik...? Ordea,
|
ez
ote du gure bizitzak kearen eta lurrunaren antz handiagoa, edo bipiak jan zuraren, ezen ez harrien eta harkaitzen, zeren bizitza denboraren gainean eraikia den eta denbora ere halakoa den?" Eta hori irakurri dut, eta aitak guri erranaz oroitu naiz: " Mutilak:
|
|
|
Eta burtzi baten eta hurrengoaren artean, peoiek paper gorriz apaindurikako hagatxoak sartzen zizkioten... eta burtzikada haietarik batean, zezena zerraldo erori, eta halakoa izan zuen heriotza eta azken fina. Eta zezen hilari so egin nion, eta zalantzan egon nintzen sagarroi jigant bat
|
ez
ote zen, hain ziren ugariak gainean zituen burtziak eta hagatxoak. Arestian sainduak eta martiriak aipatu dizkizut, eta orain galdetzen dizut, jaun André, ez ote ziren bai zezen hura eta bai bertze guztiak ere jondone Sebastianen abeldegikoak, haiek guztiek pretoriar guardiako kapitain sainduak baino sastatuago eta zulatuago akabatu zutenez gero...
|
|
|
Eta zezen hilari so egin nion, eta zalantzan egon nintzen sagarroi jigant bat ez ote zen, hain ziren ugariak gainean zituen burtziak eta hagatxoak. Arestian sainduak eta martiriak aipatu dizkizut, eta orain galdetzen dizut, jaun André,
|
ez
ote ziren bai zezen hura eta bai bertze guztiak ere jondone Sebastianen abeldegikoak, haiek guztiek pretoriar guardiako kapitain sainduak baino sastatuago eta zulatuago akabatu zutenez gero...
|
|
|
Izan ere,
|
ez
ote zuen gure aitak berdin samar jokatu... nahiz eta hark ez zituen mirailak kolekzionatu, baina bai burezurrak eta adarrak, berak ehizatzen zituen animalienak. Halako moldez, non anitz baitziren sala nagusiko paretetan jarriak zituen orein burezurrak eta orein adarrak, gehienak apal batzuen gainean.
|
|
|
|
Ez
ote zuen, bada, sala hark erakusten, hasteko, aitaren boterea eta ahala. Zeren, nola ahal duenak ahal bitartean iraun nahi izaiten duen eta ez iraungi, hala, ez ote du boteredunak, ondorez, iduri egin behar eta itxura eman ezen denboraren gainetik dagoela eta bere esentzia ez dela nehola ere botere tenporala, baina eternala, eta ez behin behinekotasuna, baina betikotasuna?
|
|
|
Ez ote zuen, bada, sala hark erakusten, hasteko, aitaren boterea eta ahala? Zeren, nola ahal duenak ahal bitartean iraun nahi izaiten duen eta ez iraungi, hala,
|
ez
ote du boteredunak, ondorez, iduri egin behar eta itxura eman ezen denboraren gainetik dagoela eta bere esentzia ez dela nehola ere botere tenporala, baina eternala, eta ez behin behinekotasuna, baina betikotasuna. Eta zer hoberik, hartarakotz, iraganean akabatu pieza haien hezurrak eta adarrak erakustea baino, aitak guztiz berea balu bezala heriotza erabakitzeko ahala, jainko tipi bat iduri?
|
|
|
Eta aski zuen, bertzalde, haien burezurrak erakustea: izan ere, nola burezurra baita buruaren sostengu, eta nola baita burua, aldi berean, osotasunaren sinbolo eta orde, halako tailuz, non horregatik erraiten baitugu ezen, artalde batez ari garelarik, hainbat ardi edo hainbat buru dituela, hala, galderari galdera eratxikitzen diodala, burezurra baizik ez erakusteak
|
ez
ote zekarzkion aitari bi ondore, zeren, alde batetik, nola burezurrak gorputz osoak baino toki gutiago hartzen duen, ale gehiago sar baitzitzakeen espazio berean, eta zeren, burezur haiek guztiak, bertzetik, behetik gorako horma bertikalean jar baitzitzakeen, ikusleen behakoa ere halakoa izan zedin, beheitik gorakoa, nola izan ohi baita bere sumisionea eta menekotasuna sinatzen dutenen behakoa?...
|
|
|
Baina botereak, berean irauteko,
|
ez
ote du behar, halaber, ageriko edo ezkutuko mehatxua, edo biak baterat. Eta, agerikoan, molde bateko eta bertzeko armak erakutsiko ditu:
|
|
|
Ehiza trofeo haiek, gainerat,
|
ez
ote zuten aitaren arrandia eta banteria erakusten, menekoak are menekoago bihur zekizkion amoreakatik, ikuskizunaren ikusgarritasunaz...?
|
|
|
Eta
|
ez
ote dezakegu erran, finean, ezen sala hark gure aitaren nortasunaren alde inportant bat erakusten zuela, Aurelio Anbrosio Makrabioren erran batek laburzki bil diezagukeena: Potestas non solum si invitet, sed etiam si supplicet, cogit?, zeren eta aitaren gonbitak eta haren eskariak, baita haren nahirik nahitsuenak ere, zinez baitziren bete beharreko obligazinoak bertzeontzat jauregian...
|
|
|
Eta, nola pintore hura baitzen Italiako hainbat pintoreren miresle nahiz eta ez zuen Italiarat joaiteko suerterik izan, erroetaraino sartu zitzaioan Pedrori ere Italiarat joaiteko gogoa —eta, bere boza goratzen zuela eta eskua altxatzen, osabak gaineratu zuen—: Zenbatetan
|
ez
ote zidan aipatu Pedrok geroztik, Italiarat joaitea zela bere bizitzako ametsa, Errenazimentuko maisuen koadroen bertatik bertara ezagutu ahal izaiteko! Eta zin egiten zidaan noizbait ere joan eginen zela, zeren berak bai, bertze pintore hark izan ez zuen suertea izanen baitzuen.
|
|
|
Ni nintzen, hi hintzen, hura zen... —eta, esku batean kakontzia zeramala eta bertze eskuko hatzaz kakontziaren edukia seinalatzen zuela, gaineratu zuen— Ordea, mokordo horri beha,
|
ez
ote da xuxenago ni zen erraitea, zeren mokordo hori zinez ni izan baitzen...?
|
|
|
JAUREGIKO sehien ahotan zebilen berria, Pagabasoko herensugea —izen bereko leizean ezkutatzen omen zena— urduri
|
ez
ote zebilen egun haietan eta leizetik burua atera ez ote zuen, eta, hala, ingurune hartarik iragan behar zuten guztiei —neskatxei batik bat— gomendatzen zitzaien ezen ibil zitezela kontuz eta egin ziezaiotela otoitz san Migel arkanjeluari, zeren san Migelek bertze herensuge bat hil baitzuen jadaneko, han hegoaldean, Aralarko mendietan.
|
|
|
JAUREGIKO sehien ahotan zebilen berria, Pagabasoko herensugea —izen bereko leizean ezkutatzen omen zena— urduri ez ote zebilen egun haietan eta leizetik burua atera
|
ez
ote zuen, eta, hala, ingurune hartarik iragan behar zuten guztiei —neskatxei batik bat— gomendatzen zitzaien ezen ibil zitezela kontuz eta egin ziezaiotela otoitz san Migel arkanjeluari, zeren san Migelek bertze herensuge bat hil baitzuen jadaneko, han hegoaldean, Aralarko mendietan.
|
|
|
Ai, zenbatetan oroitarazten zidan osaba Jaonikoten zaldi zuriak ipuineko deabrua!, eta oraino ere galdetzen diot neure buruari
|
ez
ote zuen zaldi hura apropos, sineste hari irri egin nahi balio bezala... zeren eta horrela mintzatu baitzitzaidan, noiz eta ipuin hartaz aritu baikinen:
|
|
|
Eta osabak oihu egin zuen: " Non hago, Herensuge?", eta, sokan beheiti eta leizean beheiti zihoala, piztien habia iduriko hartarantz, irrintzi izugarri hura egin zuen, eta, irrintziak edo irrintziaren oihartzunak uxaturik, ez dakit zazpi bele edo baterat jalgi
|
ez
ote ziren leizetik, nahiz eta neuri zazpi mila iduritu zitzaizkidan mementu hartan... baita gurekin etorri ziren sehiei ere, agi denez, zeren haiek guztiak ihesi baitzihoazen, korrika eta lasterka, oinazturak harturik bezala, zalgurdietarantz...
|
|
|
Eta nik diotsuet: baldin gazte zelarik koadro horiek egiten bazituen, zer
|
ez
ote du eginen gaur egun, hainbertze urteren buruan.... Haren txakurrak koadrotik paseatzerat aterako dituk, segur...!
|
|
|
Ordea, ipuin iduriko kontu hauetan galdu baino lehen,
|
ez
ote nuke hobe honat ekarri nauen eta mementu batez bazterrerat utzi dudan historiari lehenbailehen atxikitzea, jaun André?
|
|
|
Descartesek errana egia bada, badirudi ezen gorputz osoa dela arimaren egoitza, eta garuna —edo garunaren erdiko guruina, zehatzago— egoitza horren gelarik inportantena, nondik giharretarat eta organoetarat hedatzen baitira sareak osatzen dituzten hodi tipi batzuk —nerbioak—, zeinek beren baitan eta beren barrenean animalien spirituen airea edo haize mehea gordetzen duten, eta zeinek odolaren osagairik meheenare kin bat egiten duten. Eta, batzuetan galdetzen diot neure buruari, Descartesen teoriak gogoan,
|
ez
ote nintzen ni, neure nerbioen aldetik denaz bezainbatean, akatsen batekin munduratu, hodi batzuek zerbaiten traba zutela, konparazione, eta ez ote ziren spiritu batzuk ere, ondorez, hantxe trabatuko... eta ez ote nintzen hargatik ez mutu baina kasik mutu jaio, harik eta, kolpearen eraginagatik, traba guztiak destrabatu eta spirituek beren bidea ediren zuten arte... Horrelako zerbait gertatu ote zitzaidan, jaun André?
|
|
|
Descartesek errana egia bada, badirudi ezen gorputz osoa dela arimaren egoitza, eta garuna —edo garunaren erdiko guruina, zehatzago— egoitza horren gelarik inportantena, nondik giharretarat eta organoetarat hedatzen baitira sareak osatzen dituzten hodi tipi batzuk —nerbioak—, zeinek beren baitan eta beren barrenean animalien spirituen airea edo haize mehea gordetzen duten, eta zeinek odolaren osagairik meheenare kin bat egiten duten. Eta, batzuetan galdetzen diot neure buruari, Descartesen teoriak gogoan, ez ote nintzen ni, neure nerbioen aldetik denaz bezainbatean, akatsen batekin munduratu, hodi batzuek zerbaiten traba zutela, konparazione, eta
|
ez
ote ziren spiritu batzuk ere, ondorez, hantxe trabatuko... eta ez ote nintzen hargatik ez mutu baina kasik mutu jaio, harik eta, kolpearen eraginagatik, traba guztiak destrabatu eta spirituek beren bidea ediren zuten arte... Horrelako zerbait gertatu ote zitzaidan, jaun André?
|
|
|
Descartesek errana egia bada, badirudi ezen gorputz osoa dela arimaren egoitza, eta garuna —edo garunaren erdiko guruina, zehatzago— egoitza horren gelarik inportantena, nondik giharretarat eta organoetarat hedatzen baitira sareak osatzen dituzten hodi tipi batzuk —nerbioak—, zeinek beren baitan eta beren barrenean animalien spirituen airea edo haize mehea gordetzen duten, eta zeinek odolaren osagairik meheenare kin bat egiten duten. Eta, batzuetan galdetzen diot neure buruari, Descartesen teoriak gogoan, ez ote nintzen ni, neure nerbioen aldetik denaz bezainbatean, akatsen batekin munduratu, hodi batzuek zerbaiten traba zutela, konparazione, eta ez ote ziren spiritu batzuk ere, ondorez, hantxe trabatuko... eta
|
ez
ote nintzen hargatik ez mutu baina kasik mutu jaio, harik eta, kolpearen eraginagatik, traba guztiak destrabatu eta spirituek beren bidea ediren zuten arte... Horrelako zerbait gertatu ote zitzaidan, jaun André?
|