|
2000
|
|
|
Han hezurren gainean askotan sumendi batek eztanda egin baldin badu hantxe zabaltzen dira errautsak eta errauts horiek tapatzen dituzte. Baina errauts horiek
|
ez
baldin badituzu ezin duzu askotan antzeko dataziorik egin. Nolanahi ere beste sistema batzuk sortzen ari dira.
|
|
|
Baina Euskal Herriak, herri bezala eraiki nahi badu, beste neurri batzuk behar ditu. Eta egiazko euskal irakaskuntza izan dezagun, nik ez dut ikusten beste formularik
|
ez
baldin bada Euskal Eskola Nazionala, XXI. mendeko Estatu soberano moderno bati dagokiona. Xede hori lortzeko, ordea, autodeterminazio eskubidea onartu eta bideratu behar da, nazio proiektu horretan sinesten eta dihardutenen indarrak oro bilduz.
|
|
|
Ezker Abertzalearen egunkariak, egunero, baina ostiral igandeetan batez ere, argitaratzen ditu euskaraz informazio znpntak; astelehena da egunik erdaldunena, egunhorretan kirolak hartzen duen leku prominentea dela eta. Soziologiazko Inkestakerakusten duen biztanleriaren ezaguera mailara heltzen
|
ez
baldin bada ere4, egunkarielebidunen artean, Gara da euskarari itxurazko trataerarik duinena ematen diona, diferentzia handiz.
|
|
|
Eta, ondorioz, artikulugintzak, entseguak, iritzi idatziak, ezinbestekoadute haren sinadura. Hizkuntzalaritzari egin dion ekarria, ez dakit oraingo ikasleokdakizuen, baina
|
ez
baldin badakizue, irakasleen errua da. Hor daude bere lan idatziak; gustuko izanen ditugu edo ez; guttik erakuts lezake parekorik.
|
|
|
Ez dugu ahantzi behar esaten ari garena aldaera kolokialari buruzkoa dela, etamaila diskurtsiboa bideratzeko berebiziko garrantzia duen esparru honetan gertatzendenari arretarik eskaini
|
ez
baldin badiogu ere, emaitzak ikusita, gure ardura eskatzenduela.
|
|
|
Bistan da euskararen kristau arteko betidaniko hizkuntz ohiturak indar gehiagozuela, hirian izanda ere, Gobernuko agindu makurrak baino (Egiako euskaldunelebakar praktikoak ez ziren hain gutxi, nonbait), ezarri nahi izan zen eguneroko etanonahiko kontrola zorrotz eramaten
|
ez
baldin bazen, behintzat.
|
|
|
Eta halaxe adierazi zuen, inork galdetu gabe, Armando Bonilla izatea erabaki zuenez geroztik, gauzak ez zirela hobeto joan, okerrago baizik, askoz ere okerrago baizik: " Gero gerokoak esan dut lehen, oker ez banago, zeren, jendeak
|
ez
baldin badaki ere, etxeko artxiboan bilduta dauzkat munduko errefrau guztiak, bilduma oso bat, eta horretarakoxe etorri nintzen hona, dohakabe inozoa, bost milioi horiekin nire artxibo erraldoi hori argitaratuko nuelakoan".
|
|
|
D, ailleurs, bi gauza argituko dizkizut: lehenik, Rakelen gelakideek ez dute bera net gogoko, buruiritzia egiten zaie, eta bitxitzat dute taldean ibili gura ez izatea,
|
ez
baldin bada atzoko lagunarekin geratu delako ze, antza, amesgaiztoetan lagunaren izentzat hartu duten zeurea ahoskatu ei du behin baino gehiagotan; bigarrenik, jakizu bihar Boston aldera abiatzekoak garela eta, horretara, bihar handik deituko dizut. Desolé, sentitzen dut.
|
|
|
Tankera hartu diozue noski, poetak bihotzetik egiten duela negar, hor hartzen baitu min. Oinazea ez da beti malkotan neurtzen, beraz, baina onartuko didazue noski bihotzaren malkoa ez dela posible lehenago malko fisiko bat
|
ez
baldin badago; alegia, analogiaz baliatzen dela sortzailea. Bihotzak begiaren ordezkoa egiten du askotan, baina begiek bideratzen dute sentimendua, ikusiz edo ikusia izanez, horregatik titulatzen da poesia liburu eder batBi otzb egi etan.
|
|
|
Wittgensteinekin bat etorriz, honako galdera hau bururatu zitzaion Neurathi: nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker
|
ez
baldin bada. Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi.
|
|
|
" Henri?", galdetu zuen amatxi zaharrak. Xan gogor harritu zen; ez zuen beraz Henrik, ez denboran ez espazioan, handik hain urruti behar;
|
ez
baldin bazuen noski amatxi zahar hark ere koskaren bat buruan, familian bestalde korrientea zirudiena. " Ez", esan zuen Xanek, amatxi zaharragana beste pauso bat emanez; amatxi zaharra apur bat inkorporatu zen, begirada lausoz,:
|
|
|
" Hortik hasi dira asko", esan zuen neskak; hain inprezisoa zen, hain ezin halakoa; eta hala ere, satisfazio txiki bat zen bere izena paper hartan ikustea: gero batere lanik izango
|
ez
baldin bazuen ere.
|
|
2001
|
|
|
Izan ere, Estatu Batuetan edo Frantzian dagoen harrotasun hori egoeraren ondorio da. Adibidez, hango karriketan gaiztoena
|
ez
baldin bazara, ez zaituzte maite. Horretan datza han errespetua.
|
|
|
" Gizon ospetsu" bati entzundakoa, lehena: " Zinez zoragarria da bihotza gizon bati aldatzea, baina zertan gelditzen da zoragarritasun hori Ipar Amerikan behar dan aina sendagille
|
ez
baldin badago!". Honaino," gizon ospetsu" horren kexua.
|
|
|
Egia da kontrako arazoa badagoela eta normalean zentzu zabalean eta tribializatuz hitz egiten dela, demokraziak duen esanahian sakondu gabe. Zaila da, ezinezkoa
|
ez
baldin bada, ezkerrak Euskal Herrian aurrera egitea bide demokratikoak eta demokrazia helburu dituela argi eta garbi adierazten ez badu. Ezkerreko guztion apustua da demokrazia finkatzea eta indartzea, eta horren alderdi batek nazio alorrekoa izan du jakina, autodeterminazioa eskuratuz eta autodeterminazioa herrigintzarekin lotuz.
|
|
|
Egindako galderan, dena den, bada tranpa txiki bat. Oso zaila da gizarte bat aldatzeko gogoa, gizarte zabalera heltzea, gizarte desberdin baten alternatiba presente eta errotua
|
ez
baldin badago. Jendea gogoz edo etikaz edo kristau sentimenduz, soil soilik, ez da mugitzen.
|
|
|
Zintzoki eta baikorki, Euskal Herri osoarentzat lan egin nahi dugu. Zentzu eraikikorra landu nahi dugu Euskal Herriarentzat, eta gaur batzuentzat
|
ez
baldin bada mementoa, guk uste dugu.
|
|
|
Akordioak dioen bezala, elkarrizketa burutzeko ez dira aitzinbaldintzak pausatu behar. Abertzale batzuk borroka armatua mantentzen den bitartean aitzinapausoak emateko prest
|
ez
baldin badaude eta bestetzuk engaimendua formala hartzen ez den bitartean borroka armatuak segi tzea normal ikustea egoera tamalgarria da, baina ulergarria.
|
|
|
«Gurea da egia. Beraz, erdian zaudeten horiek guztiek, nonbait irabazle zareten horiek, ez duzue zer eginik, muturrak mugitzen
|
ez
baldin badira hemen ez dago-eta bide egiterik», diote nonbait. Lehen fasean, jarrera hauek ulergarriak izan daitezke.
|
|
|
ETA. ETAk proiektu politiko bat dauka eta berau onartzen
|
ez
baldin bada indarkeria jarraitzea erabaki du. Horrek prozesua zikindu eta baldintzatu egiten du.
|
|
|
|
ez
baldin badauzkagu, hurrengo zerbitzugunean gelditu beharra dago.
|
|
|
Geldiarazirik gertatzekotan, motorea itzali eta bertan gelditu behar dugu, ibilgailua abandonatu gabe, babestokirik gertu
|
ez
baldin badago.
|
|
|
Erauntsika ari badu eta asfaltoa behar bezain azkar irensteko gauza
|
ez
baldin bada edo lurzoruan gorabeherak baldin badaude, errepidean putzu txiki edo koxkorrak sor daitezke: gure automobilean horiek izango duten eragina aquaplanning izenaz ezagutzen dugu.
|
|
|
Bidaia konbinatu bati uko ekiteak dakartzan gastuak saihesteko, kontsumitzaileak beste norbaiti laga ahal izango dio erreserba, honako bi baldintza hauek betez: bidaia konbinatu horretarako baldintza betetzen dituen beste norbaiti dohainik egitea eta agentziari bidaia hasi baino gutxienez 15 egun aurretik jakinaraztea, kontratuan epe laburragoa hitzartu
|
ez
baldin bada behintzat.
|
|
|
Kaltea izan duen bidaiaria aire konpainiak proposatu duenarekin ados
|
ez
baldin badago, DGACra jo dezake, eta hark emango du gaiari buruzko ebazpena; ez da loteslea izaten baina konpainia gehienek onartu egiten dute.
|
|
|
Kaltea izan duen bidaiariak eskubidea du txartelaren prezioa itzul diezaioten atzerapena edo bertan behera uztea arrazoirik gabea baldin bada (ezinbesteko kasua
|
ez
baldin bada); baina konpainiak ez daude kalte eta galeren aurrean erantzutera derrigortuta.
|
|
|
Behar adinakoa
|
ez
baldin bada, ez dugu ongi erantzungo, baina tentsioa larregikoa bada, erantzuteko ahalmenik gabe gera gaitezke.
|
|
|
Zure haurrak jolas batean ibiltzeko eskatzen den gutxieneko altuera
|
ez
baldin badu, ez eztabaidatu edo negoziatzen saiatu.
|
|
|
Erabiltzaileak Interneten aritzeko tarifa laua
|
ez
baldin badu, irratia entzutea aski garestia gertatuko zaio, Sarerako beste zeinahi konexioren prezioan, alegia.
|
|
|
Azpiegiturarik
|
ez
baldin badago edo une horretan dagoena ez bada hiru hilabeteren barruan egokitu behar edo interesaturik dagoen bizilagun horri telekomunikazio zerbitzuak eskuratzea ahalbidetuko dion berri bat jarri behar ez bada, bizilagunak obra hori egin ahal izango du.
|
|
|
Europak argi izan behar du ikerketan gehiago inbertitzen
|
ez
baldin badu, beti izango duela Estatu Batuak eta Japoniarekiko menpekotasun hori.
|
|
|
Ikastetxeak sarrera eskaera guztiei erantzuteko adina plaza
|
ez
baldin badu, Administrazio publikoak ezarritako irizpideen arabera egin behar izaten da hautaketa.
|
|
|
Behar adina plaza
|
ez
baldin badago, gurasoek ez dute ia hautatzeko aukerarik izaten.
|
|
|
Darabilgun lurra ona dela seguru
|
ez
baldin bagaude, landare ikatzaren hautsa gehi diezaiokegu nahasketari, infekzio aukerak gutxitu egiten baititu.
|
|
|
Taninorik (zuhaitzek izaten duten substantzia lehorgarririk)
|
ez
baldin badu, egokia zenbait landarerentzat, adibidez orkideentzat; zenbait elementu artifizialen aldean ona da, gainera.
|
|
|
Blindatua
|
ez
baldin bada, gutxienez ixteko bi puntu izan behar ditu, ez du tarterik egon behar atetik lurrera eta giltzarriek altzairuzko pibotez eta metalezko angeluz indarturik egon behar dute.
|
|
|
emakumeak adibidez gizonak lana iten badu eta emakumek ezetz emakumean lana dala etxeanlana itea ezta ta ehhh gizonezkoak
|
ez
baldin badauka lana emakumeko emakumezkoak baigizonak ze in behar du lana bilatu ezin du etxen lana inNB./ hmmpfJF./ kontestau
|
|
|
Horien artean I. Garcia Camino aipatu nahiko genuke. Tesia oraindik aurkeztu
|
ez
baldin baduere, jada oso agerikoa da gauza berri asko esango dituela eta, egia historiografikoak, baino ez direnbeste asko aldaraziko dituela.
|
|
|
Zurubibatek, kontu jakina da, zerua eta lurra batzen ditu sinboloen munduan. Baina zeinzeru eta zein lur batzen ditu baladako zurubiak,
|
ez
baldin bada Usuaren zintzotasuna eta amaordearen gaiztakeria; Alostarren bertutea eta Bela Beltzaren ankerkeria. Bestalde, zurubia dorre batean egon ohi da, eta dorrea kartzela da, ez du irteerarikez goitik ez behetik. Bertako leiho txikiak dira kanpoarekin harremanak izatekobide bakarrak, baina Usuak Bela Beltza ikusi du, kua kua kua eginez, etxearenjabe eginda, alegia?
|
|
|
Bururatzeko, eta Iparraldeko literaturarekiko interesa irakurle zein entzuleengan pizteko, oraino bizpahiru agerpen egiten ahal nituzke. Iraganarekiko hausturarik sakonena (gaiak, moldeak, generoak, mintzaira, pertsonaiak, fikzioak...) obratuduen literatura izan da Iparraldekoa; Euskal Herrian irakurketa, kritika eta xoilikbehaketarik
|
ez
baldin bada, urrako horrek, hizkuntzaren egunerokotasunarekinbatera, desagertzea ekar diezaioke. Iparraldeko literaturaren historia berezia da, ikusia ere ez den askatze ikusezin baten historia da.
|
|
|
Hegoaldeko ahozko zein idatzizko prentsan, salbuespenaksalbu, Iparraldean berdin? gure lanak aipatzen
|
ez
baldin badira, ez da, literaturaaldetik exkaxak, txarrak eta oxo ahulak, direlako, baizik eta hitzen, pentsamenduaren eta munduaren ikuspegiaren aldetik hobetsi edo apaletsi gabe,, merkatuak, irensten ahal ez duen ezberdintasuna dakarkiogulako.
|
|
|
Nik baietz esango nuke, uste dut horrelako liburuak egiten dituzten gehienek sartzen dutela, nahiz bere leku berezia literaturaren historiatik kanpora izan, eta antzeko liburuak edozein literaturatan eta edozein hiz  kuntzatan aurki daitezke. Momentuan momentuko eta beste mugaketatan sartu gabe oraingoz (etorriko baita garaia hori egiteko) hemen hartuko dugu euskal literatura bezala, arrazoi berezirik
|
ez
baldin bada, euskaraz idatzirik agertzen den guztia edo gehiena behintzat, eta nahiz idatzirik ez egon, euskaraz esan diren gauza franko. Honetaz uste dut beste momentu batean mintzatu behar genukeela, baina badakizue badela literatura idatziaren aldamenean edozein hizkuntzatan aho literatura deritzana, ahotik belarrira dabilena, eta aho literatura horrek zenbait literaturatan, direnak direlako, garrantzi eta pisu gehiago duela bestetan baino.
|
|
|
Jakina, nabarmenagoa izaten da, aho literaturaren fruitu horiek nolabait gorde baldin badira. Bestela verba volant esaten zuten lehen, hitzak haizeak eramaten omen ditu, eta, nolabait gorde
|
ez
baldin badira, betiko galtzen dira eta orduan ez du inork horretaz kezkatzeko arrazoirik.
|
|
|
Euskarak bere tamaina hori dela medio ez du gehiegizko hedadurarik izan, ez lurrez ez hiztunez eta ez literatura obrez ere. Nolabait esan, gure artean paperera pasatzen garenean, esan nahi dut (badakizue, orain  tsu arte, joan den mende arte, gizonak ez du biderik izan papera edo tinta edo antzeko zerbait
|
ez
baldin bada, esaten zituenak edo esan nahi zituenak gordetzeko, tomateak potoan sartuta gordetzen diren bezala gorde  tzeko), joan den mendeetatik datozkigun lekukotasunak gehienbat lekukotasun idatziak dira, paperetan daudenak; eta paperetan âhori garai horietako paperak erabili behar izan dituenak ongi baino ongiago daki eta gehienetan damuz ikasten duâ euskara ez dela gehiegi ausar... Euskarazko hitz bat aurkitzeko ehunka hitz irakurri behar dira beste hizkuntzaren batean dauden dokumentuetan.
|
|
|
Aita Zabalak  bazuen segur aski egiteko presakakoagorik eta aurrean bidaltzen du aski itxuratxarki erantzun batean Ulibarri eta Ulibarriren asmo hori; ez zuen ikusten zer arraiotarako behar zuen Bizkaiko foruak euskaraz jarria egon. Nik dakidanez gainera ez dago oraindik ere, eta ez da sekulan egon7 Gure lege zaharretan zaharrena eta begikoena, beraz, euskaraz sekula egon
|
ez
baldin bada, horrek zerbait adierazten du, alegia ez dela euskara izan, lehen adierazi dudan bezala, euskaldunen adierazpide eta mintzabide osoa, beti beste hizkuntzaren baten premian egon dela bere aldamenean.
|
|
|
Lehen esan dut hau gertatzen dela gure hizkuntza txikia delako, esan dugun zentzuan, baina ez da hori bakarrik. Euskadi, eta berriz ere Euskadi diot, Euskal Herria ez esateagatik, eta inork inoiz nire gauzak irakurri edo entzun baldin baditu, badaki nik beti Euskal Herria sartzen dudala, eta ez Euskadi, baina hemen nahitaez Euskadi edo Euskadiren antzeko zerbait sartu behar da eta ez Euskal Herria, nahasketa sortuko
|
ez
baldin bada. Guk dakigun garaian, azken bi mila urte honetan, lehen esan dudan bezala, Euskadiko eremua osorik hartzen baldin badugu, eskualde hori ez da inoiz, bi mila urte horietatik gora nik ez dakit zer gertatzen zen?
|
|
|
Beti agertzen den adibide bat aipatzeko, Santxo de Elsoren Dotrina Iruñean agertu zenetik alerik gelditu bada, ez dakigu non dagoen. Orain badiote Madrileko handizki nafar batzuen etxean ote dagoen, ez dakit egia den ala ez, eta egia balitz ere, nola, ni oker
|
ez
baldin banago, ez dagoen inolako eskubiderik pertsona bati bere ondasun bezala duen liburu bat agerrarazteko edo agertzera behartzeko, gorde nahi baldin badu gordeko du, berak atera nahi duen arte.
|
|
|
teatrorik ez du aipatzen, Barrutia izan bazen ala ez zen ez da agertzen. Egia esan, beste bat bada Espasan, lehenbiziko edizioan tomo" España" n agertzen dena, Literatura Vasca izenpean, eta hori, ni oso oker
|
ez
baldin banago, Leizaolak egina da, baina oso gauza laburra da, entziklopedia batean eskatzen dituzten neurrietan sartzekoa. Hurrengoa Lafitterena da; honena, ordea, alde batekoa bakarrik da eta izena La littérature dâexpression basque en Labourd, Basse Navarre et Soule [1941] eta alde honetakorik aipatu gabe.
|
|
|
" Ez dut nik esango, harrokeriaz mintzatzea litzateke eta, euskal arima zer nolakoa den aditzera eman duenik [Lizardik]. Bai, ordea, adierazi duela zein den euskal eredua, euskaldunik gehienok, denok
|
ez
baldin bada, maite dugun ametsa, xamurtasunez eta isiltasunez nahasia".
|
|
|
Gaur egun," Real Unión" en izena eta omena ere galduxe ditugu. Ez dakit, bada, zer egin dezakeen errenteriar jatorrak, donostiarren alde ager  tzen
|
ez
baldin bada.
|
|
|
Egungo eguneko jendeak irakurtzea merezi duela uste dut. Eta, hitzak hizpidea ekarririk, aipa dezadan bidenabar inoiz goregi jaso
|
ez
baldin badut, ez dudala isilpean utzi ere, Onaindiak, Euskal literatura II, 70, besterik esan arren. Eta hori Plauto Bascongadorekikoa4 gordean utzi nuelarik, ez baitakit oraindik estalgile ala saltsa sortzaile izan zen.
|
|
|
Baina hori alfer lana litzateke, eta zauriaren gainean pikoa: nork ez du gure artean ezagutzen, arestian jaioa
|
ez
baldin bada, faxismoaren mutur beltza. Horrelatsu ari zaizkigu Espainiako presondegiak barrendik nolakoak diren erakuts beharrean dabiltzanak, hala nola, atzerrian, Alcázar de Velasco," primerako" preso ezaguna eta, azken baina ez hutsen, Sánchez Covisa2 Barka, Sánchez Covisa, handikiei omen dagokien marratxoarekin.
|
|
|
badugula, aspaldidanik, gure artean harako Nafarroan genuen" osin ondargabe" haren antzeko zerbait, eta osin hori komunikabiderik ezak zabaldu eta sakondu duela. Gazteagoek, eta ez dira hain gazte, ez dakite gure berri (ez ote dut, bada, oraindik orain irakurri Pikabea Donostiatik ihesi joan zela? 9), eta zaharragoek ez dugu gazteagoen berririk ere jakin nahi, esaten eta egiten dutena okerreko aldetik hartzeko
|
ez
baldin bada. Badakigu, noski, nondik datorren elkar ezin aditu hori.
|
|
|
Horien aldamenean, haatik, aurki daitezke, gailurrik garaienetan (zenbait erakutsi dizkigu Altunak behatz zorrotzez), Orixek arnasa deitzen zuen haren kutsua, poemagintzan, kristau nahiz jentilengan, egiaz  ko garrez dizekanean, goitar dena, goitik omen datorrena. Ezinezko baitirudi gizakume soila horrela hegaldatzea éntheos
|
ez
baldin badago. Horrela izendatu zuen Heguy adiskideak5, oroituko zarete, Etxeberri bertso lanera bultzatu zuen garra (ardor).
|
|
|
Poesia soila, poesia hutsa, berez
|
ez
baldin bada ere, bertsogintza hau da, alde eta aldi oro, poesiaren izenpean onartzen den poesia antzeko edo poesia ordeko hura. Egiteko hau ez zeukaten umekeriatzat Oihenarten aldikoek; gizon hazi bizartsuek, zama astunen azpian lanpeturik zebiltzan kargudunek ere, aintzakotzat hartzen zuten.
|
|
|
Baña infernukua!", Astarloa frantziskotarrak zioen modura) eskubide osoa du eredu eskas horren kontra beste eredu hobe bat aurkezten baldin badigu. Beste eredurik
|
ez
baldin badakar, ez du, ene ustez, mintzatzeko eskubiderik. Bestela esan, ez dut nik isilaraziko, bere kontzientzian eraman behar duen harrak isilaraziko du.
|
|
|
Ez dut nik esango, harrokeriaz mintzatzea litzateke eta, euskal arima zer nolakoa den aditzera eman duenik. Bai, ordea, adierazi duela zein den euskal eredua, euskaldunik gehienok, denok
|
ez
baldin bada, maite dugun ametsa, xamurtasunez eta isiltasunez nahasia. Ez da amets hutsa, behin bederen mamitu baita, Lizardigan.
|
|
|
Errainu artean bizi zen amesgile hark, egiazko poetaren dohaina izaki hori, begi argiagoak baitzituen lurreko gauzetarako jakintza gizonek baino. Asaben lokarri zaharra
|
ez
baldin bada eteten, ez dugu besteren beharrik. Aski genuke beti begien aurrean edukitzea euskarari" amets bideetan barna" eragin zion ibilaldi luze hura.
|
|
|
aspaldidanik zetorren latinaz, Europako lehengo hizkuntza ikasiaz, eta Europaz zenbait sailetan nagusitzen ari zen frantsesaz, berri bezain landuaz. Oker zegoen, beharbada eta segur aski, ordutsuko gehienak bezala, baina bazituen bere arrazoiak eta arrazoi horiek, ez gureak, izango dira harekiko azken juizioan erabiliko direnak, gehiegi luzatzen
|
ez
baldin bada.
|
|
|
Iturburua, hemen, Larramendi jesuita dugu(), andoaindarra jaiotzez. Artea utzi zuen5, inoiz" Ezina egina" itzuli izan ohi dutena, Diccionario trilingüe deritzan euskal hiztegia (euskara baita ezbairik gabe nagusi hiru hizkuntzetan), beste zenbait liburu, hil ondoan argitara zen CorografÃa de Guipúzcoa ospetsua, eta ezin konta ahala paper, orain Telletxea Idigorasi eskerrak irakur ditzakegunak, irakurriko ditugunak
|
ez
baldin badira. Â Berrien artean badira euskarazkoak ere, lehengo pusketa haiei eranstekoak:
|
|
|
Legeak debekatzen dit orainengoez mintzatzea. Eta etorkizunezkoez, ezinak
|
ez
baldin badu legerik, alferrik litzateke deus esatea. Beraz,
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, bat datoz, gutxi gorabehera Munibe eta Larramendi, hura honekin ados datorrela esatea
|
ez
baldin bada zuzenago. Hemen piztu zen sua ez zen Gipuzkoako lurretan gelditu:
|
|
|
Landuagorik, bai, jakina, zenbait momentutan honelako edo halako premiatarako trebeagorik. Ez ote zaizue, bada, miresgarri iruditzen, goi eta behe mailako hizkuntzarik
|
ez
baldin bada, euskalkiren bat (aski landua bera) besteak baino behartsuago eta erromesago gertatzea, adimenduaren trabagarri, ez laguntzaile?
|
|
|
Lorik galarazi
|
ez
baldin badit ere, arantzatxo bat badaramat geroztik zirika, gure Fleury abadeari irainik beltzena arrazoirik gabe bota ote nion beldurrez. Ez baitut sekula, dakidanez, hark hain ausarki idatzi eta argitara zituenetarik lerro bakar bat ere irakurri.
|
|
|
Gauza batek kolpatzen
|
ez
baldin bagaitu,
|
|
|
Ondotik, jadanik abiatua nintzen baiki, Saharako artzainen zuhur hitz baten oihartzunak muina nahasi zidan: " Bilatuagatik
|
ez
baldin baduzu xendetan argirik kausitzen, segur izan zaitez orduan, argia zeure baitan daramazula!". Desertuetan, gauaz argi izpi ahul eta egunaz kopeta ilun jarduten genuenontzat zuhur hitzek norberaren merke eta egoki kontsolatzeko balio zutela gehitu nuen.
|
|
|
Ikusten nuen orduan koloreak gorri, sudur punta luzea ubel, tripa kanpoan, zilkoa agerian, aitzin gibel balantzaka, kikara eskuetan, kafeari lau sukre mokor aurtikitzen, espantuz, hilezkorra bailitzan, emazteari zanpa eta tunakoka ordenak istantean betetzen
|
ez
baldin bazituen, haurrak erasiaz eta azotez hezten, eta auzoak noski errespetuan atxikitzen; kontatzen zen nola behin eroturik, Kakuteiko ardiak bere funtsetan ase zirela mendekatzeko, artoz landatu etxe hartako bost hektareak, alta ez ziren transgenikoak, dailuz moztu zituen. Ez dut erratearen beharrik Kakuteiek ardiak bordaren inguruetan zaindu zituela hortik hara.
|
|
|
Irakurle maitea, honainoko istorioa gustatzen
|
ez
baldin bazaizu, liburua abandonatzen eta SIVOM anitzek ordaindu zakartegietara botatzen ahal duzu: ulertuko dut.
|
|
|
Horrelako batean, zainetan nintzela, ezagun bat nitaz oroitu zen eta hirian" poesia errezitaldi" bat zegoela, hara elkarrekin bideratzea gomendatu zidan, olerkarien hitzen estimatzeko egoeran
|
ez
baldin banintzen bederen bizpalau garagardo edanen genituela erantsiz. Axola gutxi nuen eta bakearen izenean, baiezko motelaz erantzun nion.
|
|
|
Hori konprenitzen
|
ez
baldin baduzu, ez du balio
|
|
|
Begia lotan
|
ez
baldin badago, ametsak berez
|
|
|
galtzen
|
ez
baldin bazaigu, aipatu hamar mila
|
|
|
007 agentea huxtukatuko dugu bizkitartean, eskaintzen diegun bake likitsa –hilerrietakoaz aparte ba al dakigu zer den bakea? – eki egituratik haraindiko galaxiek onartzen
|
ez
baldin badute, ehotzeko dauzkagun tresna amestu guztien pozoiak gogoz kontra xurga ditzaten. Urre begik zepotik atera gaitzake?
|
|
|
Jendalde primitiboei, boterearen opari argitsuei eztabaidarik gabeko batzarraren ondotiko ezaren ihardestea debekatua zitzaien. Hautetsi baten ahotik" zinezko xedea" lerratzen zen ber, ona zen, egokia, baliagarria, batez ere entitate publikoak afera horretan, horrela mintzo zitzaizkigun engoitik urde hazkuntza, basurde ihizia, autobidea, gasna ekoizpena, Ezpeletako piperra eta ondarea bilduz moldatzen zuten Euskal Kulturaz, zentimorik jartzen
|
ez
baldin bazuen. Egia zen urdetegi erraldoiek eta autobideek, bidea izan arren euskararen deklinabideak baino segurkiago aberasten zutela patrimonioa.
|
|
|
Espartako estrategos errabiatuaren itxura zenien gau hartan gau beltzari eta biharamun latzari, amultsuki, eskaintzen. Une berezia pairatzen nuelako sentimendua kolkoan bermatu zitzaidan, eta luma hartu nuen, zure hitzen paperean etzateko, guhaurk
|
ez
baldin bagenuen oheratzeko betarik, hitzak bederen ausarki pausatzen ahal zirela iritziz. Bildumak idazterakoan gero hitzak mespretxuz jaukitzen zitzaizkidan:
|
|
|
Alabaina, Azkue, Landa, Lafitte eta Casenaveren hiztegiak, halaber Sarasolaren Orotarikoa deritzona, miazkatu ditut anitzetan, debaldetan. Hitzak ez dira falta noski, baina direnak itsusiak kausitzen ditut, eta
|
ez
baldin badugu gertakari sentsual horien izendatzeko solas positiborik atzematen, mundu kosmikoaren plazer linguistikoaren zurrunbiloetarik baztertuak izatea arriskatzen dugu. Pentsatzen dut halatan Bourdieurekin batera alorrak alor direlako, Iparraldean, ardi hazkuntza eta euskal kultura biak uztarturik eratu zen Hizkuntza Kontseilu berriaren lehen zeregin urgentea, sexuaren ele baikorrak euskaraz bideratzea litekeela, diru publikoa erabiliz bistan dena, Estatu erraldoi eta maitagarri baten herritar garenaz gain, zor zaiguna alainan!
|
|
|
Gauzen erran nahi barnakorra ezagutzen
|
ez
baldin baduzu,
|
|
2002
|
|
|
Nik esan ohi dut, idazle bat bere lanetik biziko
|
ez
baldin bada ere eta euskal literaturan gehienok ez gara lan honetatik bizi lan honetatik biziko balitz bezala lan egin behar duela, seriotasun guztiz. Orduan, nire idazteko modua, nolabait, modu diziplinatu bat da, ordu dezente eskatzen duena.
|
|
|
Kontua da indar gehiago xahutu dugula euskararen eta bere berezitasunen inguruan egitura paraleloak sortzen bestelakoetan baino. Baina, adi, hizkuntza batek ez du ezer balio literatura bat
|
ez
baldin badauka.
|
|
|
Par. Erraniko guztia orain laburzki erranik: bata existitzen
|
ez
baldin ba da, existitzen eztela erran ba genu, ¿ zuzenaz ez othe ginake mintzatuko?
|
|
|
Par. Honen indarrez bertze ezpadadi, berez izanen ezta. Eta berez
|
ez
baldin ba da, bera ezta izan. Eta berbera neholaz ere, bertze ezpadadi ezertaz ere ezin diteke bertze izan.
|
|
|
Par. Hunela, beraz, bata hori nehola ere aldiaren kide
|
ez
baldin ba da, etzen nehoiz bilhakatu, ez izan, ez bilhakatu izan ere; orain, ezta bilhakatu, ez bilhakatzen, eta izan ere ezta; eta oraindik, ezta bilakatuko ez bilhakatua izan izanen da, eta izan ere izanen ezta.
|
|
|
Par. Orain, bada: osoa bere zathi batzuetan
|
ez
baldin ba da, ez hekietarik baten soilik ez eta guztietan ere, nahi eta nahi ez bertze gauzaren baten baithan izanen da, edota lekhurik ere hartuko eztu, betheko eztu, nehon ere izanen ezta.
|
|
|
Par. Bainan ez berenez ez bertzearen zathidun direnez, bertze
|
ez
baldin ba dira ekien arteko differentza ez othe suntsituko?
|
|
|
Par. Orain, ordea, ikhus: bata, bertze gauzak baino handiago ez tipiago
|
ez
baldin ba da, behar beharrez, possible ezta gauzok gaintutzea, ez eta hekietaz gainditua izaitea ere.
|
|
|
Eserlerku haretan
|
ez
baldin badago, ez diot Asuni jaramonik egingo.
|
|
|
Ez jakin? Bazkaritan jakingo dozu, lehenago
|
ez
baldin bada.
|
|
|
Nik i... ama guztiok dogun senaz, zerbaiten usaiña, susmoa dot. Ezer estaldu bearrik
|
ez
baldin bada, bedeinkatua gure Jauna...
|
|
|
Dirua ta indarra ta biurrikeria ugari direan mundu onetan, apalen eskuak eta zuzenen errazoiak lotuta sarriegi. Indarrik
|
ez
baldin bada, eskubiderik bere, ez da errez izaten.
|
|
|
Ta, zetarako gura dozu pelotaka jakitea, frontoirik egiten
|
ez
baldin badeutsue?
|
|
|
Komunismua zer ete dan argi jakiterik, ez da errez. Indarkeria baiño
|
ez
baldin bada, indarkeriaren kolore guztiak ez dira maitagarri.
|
|
|
Par. Lehenik, galde hau egin dezagun: bata
|
ez
baldin ba da, ¿ zer gerthatuko zaio batari?
|
|
|
Dakizun lez, atea gizonak egina danez eta beraz, gizonaren laguna, edozein atek, eta nik be bai, bere bihotza, bere samurberatasuna dauka. Halan be, ezin jaramonik inori egin, honako paperik
|
ez
baldin badakar. Eragozpena horixe da, atzerrira joateko behar diran lez, hona sartzeko be paperak jasean ekarri behar dabez.
|
|
|
27 Bigarren hypotesisa bata existitzen
|
ez
baldin ba da. Ohar huni:
|
|
|
Par. Erragun bada; arloaren hastapeneraino ioaz, zer gerthatuko den bata existitzen
|
ez
baldin ba da. Lehendabizikotz, bataren iakintza ukhaitea beharreko da, bertzenaz," bata existitzen ezpa da" diogunean zetaz mintzo garean iakinen ezkenuke.
|
|
|
Par. Bata eztiteke izan,
|
ez
baldin ba da; bainan anhitz gauzetaz kutsatua izan dedin ez bakharrik ezer eragozpenik eztu, aitzitik, hunela izaitea beharreko da," ezten bata"" hauxe" ba da, eta ez bertze gauzarik. Bata ez baldin ba da, eztena haur ezpa da, eta halako gauza hura bertze ba da, hortaz tutik ere mintzatzeko biderik ezpaitukegu.
|
|
|
Par. Bata eztiteke izan, ez baldin ba da; bainan anhitz gauzetaz kutsatua izan dedin ez bakharrik ezer eragozpenik eztu, aitzitik, hunela izaitea beharreko da," ezten bata"" hauxe" ba da, eta ez bertze gauzarik. Bata
|
ez
baldin ba da, eztena haur ezpa da, eta halako gauza hura bertze ba da, hortaz tutik ere mintzatzeko biderik ezpaitukegu. Bainan, ezten hori bata ba da, hauxe da eta ez bertze ezer, eta orduan behar beharreko izanen da bata hori huntaz kutsatua izaitea eta bertze beredin gauzez.
|
|
|
Par. Izakia,
|
ez
baldin ba da, batari dagokola iduri du, beraz.
|
|
|
Par. Eta, hori horrela delarik ere, batak izakietaz arteko
|
ez
baldin ba da, (eta ezta, arean, izan ere ezpaita), puntu batetik bertzera ezin alda diteke.
|
|
|
Amaika buruauste ematen daki ariketa horrek! Egunero
|
ez
baldin badira ere, astero izaten dira kezka ta axola, agintariaren barruan.
|