|
2000
|
|
|
Hola izanik ere, hainbeste urtez herriz herri eta bidez bide kantuz aritu ondoren, Guk desegitea erabaki zenuten. Edo
|
ez
al da desegin Guk taldea?
|
|
|
Eta hor ez al dago irrazionaltasun puntu bat?
|
Ez
al dira lehentasunak markatu behar?
|
|
|
Eta hor
|
ez
al dago irrazionaltasun puntu bat. Ez al dira lehentasunak markatu behar?
|
|
|
Dena dela, esaten duzue, batua eta euskalkien gerturatze bat egon behar duela. Denborarekin
|
ez
al da gertatuko guztiak berdin izango direla eta berbak eta formak nahasian erabiliko direla. Hau da, testu berean barik, bederen, delakotz, at, beheiti, erran...
|
|
|
|
Ez
al zaizkizu gaiak agortzen?
|
|
|
Gaztetan Lur taldean ibili zinen.
|
Ez
al zaizu deigarria iruditzen idazleen bandatan biltzeko ohitura hori?
|
|
|
Ez dugu ikusi, bada, Kataluniako Biblioteka Nazionala lau erakunde desberdinen artean sortutako Consorci delako batek gobernatzen duela?
|
Ez
al zen konstituzionala Alliren presidente aroan sortarazi nahi izan zen Lankidetza Erakundea. Ez gaitezen engaina:
|
|
|
Baina zuen garaian ere
|
ez
al zenuten eskola moduko bat osatu. Tabernaren batean edo biltzen zineten, ezta?
|
|
|
Homologazio prozesu progresiboa Jaurlaritzarekin adostua da eta hori betetzen duten neurrian ez omen dute lege arazorik izango. Baina komunikabideen presioak
|
ez
al du matrikulazioetan eta eraginik izango? 1998ko esperientzia hor dute AEK koek eta, komunikabideek gogor jardunda ere, ez omen zuen hainbesterainoko eraginik izan.
|
|
|
Panpinaren irudia erabili duzu ipuinen batean. Zure pertsonaiak
|
ez
al dira panpinak?
|
|
|
Abiapuntu dramatiko horrekin irakurleari
|
ez
al zaio gogorra egingo hori?
|
|
|
Amaieran ere ez diezu atsedenik ematen. Eta azken ipuineko oilar protagonista ere (patetikoa bera)
|
ez
al da Txema?
|
|
|
Eta engainua ere nagusitzen joaten da.
|
Ez
al duzu irakurlea bera ere engainatzen?
|
|
|
Hezkuntza sailburu Inaxio Oliverik daraman politika" diskriminatzailea" dela salatu duzue sozialistek.
|
Ez
al da gobernuan zinetenean zegoen beretsua?
|
|
|
EITB eraikuntza nazionalaren zerbitzura dagoela kritikatu duzue. Eraikitzea den guztia
|
ez
al da legezko eta onuragarria?
|
|
|
Zeregin horretan, eta euskal gatazkaren ebazpenean zehazkiago, PSOE
|
ez
al da bere ondarea hondatzen ari, PPren onerako?
|
|
|
Hori guztia Bigarren Hezkuntzan lantzen duzue, baina
|
ez
al da egokia ezagutza hori DBH baino lehen jasotzea?
|
|
|
Diruak eta itxurak itsututako egungo gizartearen adierazgarri.
|
Ez
al da susmagarria" Gran Hermano" ko esatariak eta animalia dokumentaletako narratzaileak ahots berbera edukitzea, zergatik ote?
|
|
|
Euskaldun porrokatua bazara ere, ustez" ikasia" den hainbatek kanpotartzat hartzen zaituela diozu, baina
|
ez
al da bada, euskara euskaldun egiten gaituena?
|
|
|
Euskara literarioa baliabide berriekin osatzeaz ari garela, ba al dago baliabiderik hizkuntza jergala erabiltzeko? Eta
|
ez
al du horrek arriskurik, adibidez, erdarakadak sartzeko?
|
|
|
Eta
|
ez
al da talde horien barruan liderrik sortzen?
|
|
|
Zuen lehen liburuak poesia liburuak ziren, gainera, eta
|
ez
al da zailagoa poesia argitaratzea narratiba argitaratzea baino. Poesia askoz gutxiago saltzen da.
|
|
|
Arraunlari gazteei sakrifizio hori eskatzea
|
ez
al da gehitxo?
|
|
|
|
Ez
al dago profesional bihurtzerik?
|
|
|
Orion, Sestaon, Castron...
|
Ez
al da gogorra bizilekuz aldatzen ibiltzea?
|
|
|
Gaur egun gezurra dirudi ere lehiara ohitu gabea naiz eta behin honetaraz gero
|
ez
al gara jarriko. Jakinaren gainean izanda ere aurreko batean mundu honetako eta Nafarroa eta Donostiako pipermin onenak ekoizten diren errio erriberak dituen Usurbilgo hamaika baserritako piperren artean onenak zeintzuk ziren erabaki behar zuen epaimahaikide izatera deitu ninduten.
|
|
|
Jarrerak
|
ez
al du kontrobertsiarik sortu haien artean?
|
|
|
|
Ez
al da posible hemen eskolarik sortzea?
|
|
|
Partehartzaileen izenak
|
ez
al dira ezkutuan gordetzen saria eman arte?
|
|
|
Gaiari buruz zuzen zuzenean esan behar duzunaz gain, esaldi horiekin ia puntu oso bat jaten duzu, poetikoki ordurarte landu ez ziren bezalako formulazioak sartzeko. Gaiari erantzuteko, horrek berak ere
|
ez
al zizun ekartzen lau puntukoa baino gehixeago behar izatea?
|
|
|
bertsolariaren jarrera pertsonalak, barrukoak nolakoa izan behar du? Nik bertsolaritza
|
ez
al dut hartuko baliabidetzat nik neuk nahi dudana honekin egiteko. Belaunaldi berriak ez zeukan bertsolaritzarekiko hainbesteko zorrik eta beste joera bat ekarri zuen:
|
|
|
Lizardi poeta zenaren etxean bizi zara. Etxe horrek
|
ez
al dizu poesiarako leihorik ireki?
|
|
|
|
Ez
al dugu jakin gure hizkuntza, kultura erakargarri egiten?
|
|
|
|
Ez
al da aldrebesa, gizarteak estimatzen zaituenean zeure buruarekin gustura ez egotea?
|
|
|
Izan ere, Ezaren apologia egiten duzu zuk, baina heldu da momentu bat zeinetan esperantza non jarriko ote zenuen kezka sortu zaidan. Deskribatzen duzun" eternitatearen amaigabe" hori
|
ez
al da nahiko latza ere?
|
|
|
Espainiari buruzko irakasgaiek balio akademiko handiagoa izan ohi dute Euskal Herriari buruzkoek baino, zergatik? Euskal Herrian bizi garen unetik
|
ez
al genuke gure Herriko jakintzetan sakondu behar besteetan egiten dugun legez?
|
|
|
Pertsonahorrek ez du segurtasun sentimendurik, zangoek eutsi egingo diotelako, konbikziointimoa(, sentipena?) falta zaiolako. . Orekatua izatea?, ordea, irudizko zentzuan,
|
ez
al da bi zangoen gainean oreka egonkorrean fisikoki sentitzearen ondorioa?
|
|
|
Irribarretsu begiratu dit.
|
Ez
al dira adiskideak. Ez,??.
|
|
|
Hala ere, arazoa bestemodu batez agertu da: unitate monetarioak merkantziak neurtzen baditu,
|
ez
al da egia, era berean, merkantziek unitate monetarioa neurtzen dutela. Moneta, neurkor?
|
|
|
Duda sortzen da patroi preziatuaren eta banku monetaren koexistentzian. Monetaren egonkortasuna
|
ez
al litzateke bermatua izanen espeziemonetario guztiak urrezkoak edo zilarrezkoak izanen liratekeen erregimen batean, inolako banku monetarik gabe?
|
|
|
–Ez dakit seguru baina, Amara inguruan
|
ez
al da, Aiete aldera joanda?
|
|
|
inmentsitatearena elizak asmatu du, ezta? Gizakia bakarrik sentitzea da elizak beti nahi izan duena,
|
ez
al da hala. Eta heriotzarena, eta eternitatearena ere, ez al dira elizaren asmakizunak?
|
|
|
Gizakia bakarrik sentitzea da elizak beti nahi izan duena, ez al da hala? Eta heriotzarena, eta eternitatearena ere,
|
ez
al dira elizaren asmakizunak. Erantzun.
|
|
|
Noski, ez nuke hain bizimodu hotzean jaio eta hazi nahi, eta familiarik ez izatea eta holan, baina Rocíok" eta zuri buruz, zer?" galdetu didanean berak beste eskarmentu izan nahi nukeela konturatu naiz, hori bai. Horregatik eztul txiki bat egin eta kontatuko niona pentsatzen hasi naizenean, berriz itaundu dit" zer?,
|
ez
al duzu ezer kontatzeko?", eta nik baietz, hain zuzen ere horrexegatik etorri naizela Irlandara, nazka nazka eginda nagoelako kontatzeko ditudan gauza gutxiekin.
|
|
|
Barkamena eskatuko nioke jende askori orain, baina zertarako? Ni neu izatera
|
ez
al naiz etorri hona?"
|
|
|
Eta gainera, nork esaten dit Ralphengana sentitzen dudana ez dela amodio zoro bat baino?
|
Ez
al dut Ralph maite, hain zuzen ere urrun aurkitzen delako, ez didalako loturarik suposatzen. Eta ez al da hau guztia garai txar bat baino?
|
|
|
Ez al dut Ralph maite, hain zuzen ere urrun aurkitzen delako, ez didalako loturarik suposatzen? Eta
|
ez
al da hau guztia garai txar bat baino. Zergatik jarraitzen dut, bestela, Txemarekin?
|
|
|
Eta nik erantzun oihuka: Dingle ra,
|
ez
al dizut lehenago esan. Eta berak:
|
|
|
Eta gainera, zertarako eskuratu nahi zuen berari ez zegokion oroimen puska hura?
|
Ez
al zen errazagoa erosi berri zuen pisutxoan geratu eta gauza onenekin gogoratzea. Eta pixkanaka Eider ahazten joatea.
|
|
|
–Eta...
|
ez
al duzu geratu behar?
|
|
|
Eta nik mesedez Txema, barkatu. Baina nola barkatu,
|
ez
al duzu ikusten zer egin duzun. Mesedez Txema.
|
|
|
Baina, kontu hartan nenbilela, ongi egin ote nituen kontuak? Izan ere, nengoen tokian nengoela,
|
ez
al nuen hagitzez ere hobe neure mihiaren gobernatzea eta isilik egoitea ezen ez ausartki eta ahalkegabeki hitz egitea. Zer behar eta zer mengoa nuen nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko?
|
|
|
Baina denbora batean amets bat baino hagitzez gehiago izan zuan... Edo
|
ez
al dakik ezen jaun Esteban Etxegoien —gure etxeko ardi beltza— eta haren bi anaiak —jaun Eusebio Etxegoein eta jaun Pedro Etxegoien— ezin anaikiroago konpondu zirela, hura protestant zen arren eta bertze biak katoliko, ezkutuan eta isil gordean ibili behar izan gabe?"
|
|
|
" Baina giro hertsi honetan beldur nauk erdirat egin dezanak ere muturrerat eginen ez ote duen...", eta, nahiz eta mementu hartan ez nion ulertu, aitzinago izanen nuen, bai, hitz haien argiak eta itzalak bereizteko parada: edo,
|
ez
al da egia ezen mutur batean itsuturik dagoenak halaxe ikusten ohi duela erdigunea bera ere, bertze muturrarekin bat eginik. Eta haren jarraikian erran zidan:
|
|
|
Bai, badakit oso liburu diferentak direla, konparaezinak eta juntaezinak alde batetik, jeneroetarik hasi eta prosaren azken gorabeheretaraino; baina, bertzetik, zalantzarik ba ote dago, batari zein bertzeari darion spirituaz denaz bezainbatean, ezen Gero k ez duen zabaltasuna eta irekitasuna duela Heptameron ek, gizarte libreago eta permisiboago baten aieru eta seinale...? Eta
|
ez
al zaizu iduritzen, ildo beretik, ezen mosen Bernat Etxepa reri ere neke eta gaitz gertatuko zitzaiola egun hainbat poemaren skribatzea, nola skribatu baitzituen bere denboran?
|
|
|
—Baina
|
ez
al didazu oraintxe bertan erran ez didazula horrelako galdegiterik eginen...?
|
|
|
Baina, espaziotik denborarat iraganik, bertzerik ba ote? Izan ere,
|
ez
al zaizu iduritzen ezen kanpoko mundua barnekoaren ispilu ere bihur daitekeela batzuetan, jaun André. Zeren, nola mundu fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, kasik gure baitaraino, arimak ere baitu bere teleskopioa, zeinak gure baitaren baitaraino sartzen baititu, denboran barrena, nehoiz ere bizi izan ditugun gertakiak eta iduriak, eta memoria da teleskopio hori.
|
|
|
Eta odolaren denbora, halatan, bertzea baino luzeago edo laburrago izan daiteke, odolak bere baitan gordetzen dituen sekeretuen arabera. Edo,
|
ez
al dute erraiten, konparazione, ezen Pazkoz urkagai denak garizumaren laburraz dituela penak, nahiz eta garizuma ezin luzeagotzat jotzen den, bertzalde...?
|
|
|
haatik, baldin dudaren bat banuen, ez nuen luzaz iguriki behar izan, zeren, medikuari adio egin bezain fite, eneganat etorri eta, bere semeari ahakar egiterat zihoakion ama batek bezala, fermu eta fintko, baina baita gozo eta emaro ere, erran baitzidan, euskaraz—: Mutila,
|
ez
al duk nehoiz ere aditu ezen astoa meneratzen dela zigorrez, baina gizona hitz onez...?
|
|
|
Izan ere,
|
ez
al da egia ezen, iduritzen zaigun arren mundua irauliz mundua aldatzen dugula, gehienetan ez dela halakorik gertatzen. Zeren mundua galtzerdi bat bezalakoa baita usu, eta zeren, guk eraginikako irauliaren ondoren ere, lehengo idurirat eta betiko idurirat itzultzen baita.
|
|
|
Izan ere, nik uste nuen ezen jakintasunak —zinezko eta minezkoak— gorputz sendo eta gotor bat zuela eta, aldi berean, airosa, Burgosko katedralaren antzekoa.
|
Ez
al zen, bada, katedral hura, monumentu ezin astunagoa, alde batetik, zeren egina baitzen, eta beti da astun, baina baita arina ere, bertzetik, zeren baitzirudien ezen, Galileoren iritzien gainetik, zerurantz egin zezakeela noiznahi den, bere bi dorre haiekin —zeinak izan baitzitezkeen lantzak edo tragazak, lurraren baitan zetzàn Greziako mitologiako jigant batek edo gure euskal lurretako je... Arratsez iritsi nintzen Burgosat, eta arrats hartan hala ikusi nuen katedral hura.
|
|
|
—protestatu zuen amak, ohi baino sutsuago eta beroago— Eta zerbait gertatuko balitzaio berorri...?
|
Ez
al zion medikuak erran, bertzalde, ezen bihotza zaindu eta begiratu behar zuela. Hobe genuke, bai, jauregiko jende guztia kaperan bildu eta errosario bat errezatzea, zeren mirakulua, nehon ere egoitekotan, Jainkoaren amaren eskuan baitago...
|
|
|
Hobe genuke, bai, jauregiko jende guztia kaperan bildu eta errosario bat errezatzea, zeren mirakulua, nehon ere egoitekotan, Jainkoaren amaren eskuan baitago...
|
Ez
al da egia, aita Bartolome?
|
|
|
—Goia eta behea ezin direla nahastu uste duk hik, Martin, eta zuk ere halatsu, Graziana, eta hori dela araua... baina
|
ez
al zen Jesu Kristo ere goiak eta beheak nahasterat etorri. Eta ez al zen Kristo bera ere bertze Maddalen baten laguna izan?
|
|
|
—Goia eta behea ezin direla nahastu uste duk hik, Martin, eta zuk ere halatsu, Graziana, eta hori dela araua... baina ez al zen Jesu Kristo ere goiak eta beheak nahasterat etorri? Eta
|
ez
al zen Kristo bera ere bertze Maddalen baten laguna izan. Eta ez al dakizue fariseoei erran ziela ezen publikanoak eta putak aitzinetik izanen zituztela zeruko erresuman?
|
|
|
Eta ez al zen Kristo bera ere bertze Maddalen baten laguna izan? Eta
|
ez
al dakizue fariseoei erran ziela ezen publikanoak eta putak aitzinetik izanen zituztela zeruko erresuman. Ordea, zuek anitz dakizue arauez, deus ere ez maitasunaz!
|
|
|
Ptolomeoren sistemaz ari zen Koperniko, eta zientziaz, azken finean, baina zenbatetan pentsatu izan dudan ezen hitz haiek ongi isla dezaketela gizonaren barrena, haren muina eta arima! Baina bertze interpretazino honetan balegoke alderik, zeren nik ez bainuke gizona munstrotzat hartuko, bere bakarrean eta bere osoan anitz moldetakoa delako eta bere aniztasunean osoa eta bakarra; aitzitik,
|
ez
al duzu uste ezen, noiz eta aniztasun horretan zati batek bertzeak irensten baititu, bihurtzen dela gizona, edo bihur daitekeela, nehoiz baino munstroago, zeren jabetzen baitzaio orduan osorik ideia bat eta behako bakar bat eta zeren, behako horretan itsuturik, hartzen baititu ondoren armak bertzeen hiltzeko, nola gertatu izan baita Europako lurrak urte luzeetan hondatu eta esteialdu izan dituzte... Eta ez ote duzu uste, halaber, ezen, zenbatenaz zabaltzenago dugun bihotza eta adimendua, hainbatenaz gehiago uler dezakegula ezen hainbat partez eginik gaudela... eta parte batean garela ardi, bertze parte batean otso, eta gizon bakoitza bere ardiak bizi duela, nola otsoak ere bizi duen?
|
|
|
Eta, gauzak hala badira,
|
ez
al zaizu iduritzen ezen bertze bi hitz horiekin ere —galtzaile eta garaile—, antzeko zerbait gerta litekeela.... Edo jada Salamancan erran nizuna erran behar ote dizut berriro, eta oroitarazi behar ote dizut, halatan, nola akabatu zuen gure aitak, bere burua beti garailetzat izan zuenak...?
|
|
|
Eta, neurtu ezin dena neurtu ezin bada, zergatik merituak partitzen eta banatzen ibil, nola ibili baitzen aita, hain modu arinean eta hain modu ankerrean?
|
Ez
al zuen berak ere merezi, merituen arabera ordain ziezaioten, bertze ostiko batekin, lehengusua hain itsuski eta krudelki tratatzeagatik. Eta, nola galdera batek bertze bat dakarren, hala, bertze anitz galdera egin ditzaket.
|
|
|
Izan ere, erran dizut arestian nolakoa zen edo nolakoa izan zitekeen gure aita, eta orain zerbait eratxiki nahi nuke, haren nortasunari eta haren nolakotasunari buruz. Zeren eta,
|
ez
al zaizu iduritzen, jaun André, ezen erosten ditugun edo geure ingururat biltzen ditugun objektuak, geure arimaren isla izan daitezkeela eta halatan lagun diezaguketela aipatu nortasun nolakotasunen mugatzen eta definitzen?
|
|
|
Eta erraiten zenidan: "
|
Ez
al zaizu iduritzen, Joanes, ezen erregeren egite hura bere boterea erakusteko modu bat zela, zeren erdi hilik zegoena piztu baitzen, eta zeren halatan eman behar baitzuen Jainkoaren iduria, zeina leku guztietan dagoen?"
|
|
|
Burutik iragan ere ez!
|
Ez
al ginen, bada, mundurako hautabiderik gabe, mundura jaio. Eta ez al zetorkigun bizitza, egina eta erabakia bezala, arbasoenganik ondorengoenganat eta gurasoenganik seme alabenganat, halako moldez, non zurginaren semea zurgin izanen baitzen ezinbertzean, zilarginarena zilargin, eta zapataginarena zapatagin?
|
|
|
Ez al ginen, bada, mundurako hautabiderik gabe, mundura jaio? Eta
|
ez
al zetorkigun bizitza, egina eta erabakia bezala, arbasoenganik ondorengoenganat eta gurasoenganik seme alabenganat, halako moldez, non zurginaren semea zurgin izanen baitzen ezinbertzean, zilarginarena zilargin, eta zapataginarena zapatagin. Eta, baserrietan, gurasoek heredero izendatzen zuten semea edo alaba geratuko zuan baserriarekin, eta gainerakoak, edo apez, edo Indietarat joan behar, baserrian geratu nahi ez bazuten bederen, herederoaren erranetarat.
|
|
|
Zeren kexu naiz, ordea...? Zeren eta,
|
ez
al nengoen, bada, Italiako lengoaiaren ikasteko desiros, eta ez al zetozkidan ezin hobeki, hartarakotz, Alessandro ren eta osabaren arteko konbertsazioneak. Eta ez al nuen bidaia hartan eraman behar, bertzalde, osabak Parisen egin zuen dikzionario hura, buruz ikasteko asmotan nengoena, zeren zinez bainengoen italianoaren aitzinatzeko gogoz...?
|
|
|
Zeren kexu naiz, ordea...? Zeren eta, ez al nengoen, bada, Italiako lengoaiaren ikasteko desiros, eta
|
ez
al zetozkidan ezin hobeki, hartarakotz, Alessandro ren eta osabaren arteko konbertsazioneak. Eta ez al nuen bidaia hartan eraman behar, bertzalde, osabak Parisen egin zuen dikzionario hura, buruz ikasteko asmotan nengoena, zeren zinez bainengoen italianoaren aitzinatzeko gogoz...?
|
|
|
Zeren eta, ez al nengoen, bada, Italiako lengoaiaren ikasteko desiros, eta ez al zetozkidan ezin hobeki, hartarakotz, Alessandro ren eta osabaren arteko konbertsazioneak? Eta
|
ez
al nuen bidaia hartan eraman behar, bertzalde, osabak Parisen egin zuen dikzionario hura, buruz ikasteko asmotan nengoena, zeren zinez bainengoen italianoaren aitzinatzeko gogoz...?
|
|
|
—Matematikak dioena, ordea, berez eta halabeharrez gertatzen duk, eta ezin gerta daitekek bertze modu batean, zeren eta matematikak ez dik huts egiten. Edo
|
ez
al dakik matematikak egiten duela filosofia naturala bera ere naturaz gaindiko.... Matematikak huts eginen balu, Jainkoak eginen luke, eta hori ezinezkoa duk...
|
|
|
—Aitona, berorrek lehengoan erran zigun eta orain ere erran berri digu ezen erregeordeak ahantzi egin zituela gure arbasoek eginak, baina, jaun Estebanena ulertzen badut ere, zeren protestant izan baitzen, jaun Eusebiorena eta jaun Pedrorena ez... Edo,
|
ez
al ziren, bada, haiek katolikoak izan. Eta ez al digu nehoiz erran, bertzalde, ezen jaun Eusebiok Amaiurretik ihes egitea erdietsi zuela, baina jaun Pedro heroi bat bezala hil zela?
|
|
|
Edo, ez al ziren, bada, haiek katolikoak izan? Eta
|
ez
al digu nehoiz erran, bertzalde, ezen jaun Eusebiok Amaiurretik ihes egitea erdietsi zuela, baina jaun Pedro heroi bat bezala hil zela. Eta, baldin gauzak hala gertatu baziren, zer barkatu behar zion, bada, erregeordeak heroi bati, dominak eta sariak izan ohi direnean heroitasunaren ordain...?
|
|
|
Batek ez du bizkorra izan behar ohartzeko ezen don Frantzisko ez dela Zizeron eta Kintilianoren eskolakoa, eta haren predikuak ez direla, ondorez, bertze munduko gauza, eta gehiegi korapilatzen dituela batzuetan... Baina
|
ez
al da egia, halaber, ezen beti duela hitzen bat korapilo bakoitzeko, eta hala edireiten duela haien laxatzeko modua eta manera. Eta, ote da bizitza bertzerik, bidean sortzen diren korapiloak laxatzen jakitea baizik?
|
|
|
Eta, ote da bizitza bertzerik, bidean sortzen diren korapiloak laxatzen jakitea baizik? Eta
|
ez
al da, bertzalde, don Frantzisko ene aita spirituala eta ene lagun mina... eta konfiantzazko gizona, beraz. Eta egia da ez dakiela frantsesez eta ez dakiela bertze anitz gauza, arrazoin duzue, baina ni ere hemen nago, haren hutsen betetzeko...
|
|
|
Ala zure anaia horrek ez daki ezen emazteki batek ezin duela seme alabarik izan behin zahartuz gero, zeren Emiliani ez baita santa Isabel...?" Eta aitak ihardetsi zion: "
|
Ez
al duzu anaia ezagutzen. Ez al dakizu nolakoa den?
|
|
|
" Ez al duzu anaia ezagutzen?
|
Ez
al dakizu nolakoa den. Eta ez al dakizu ezen ez dagoela anaia bide batetik eramaiterik eta hura behartzerik, zeren aurkako bidetik joanen baitzaizu?" Eta amak:
|
|
|
Ez al dakizu nolakoa den? Eta
|
ez
al dakizu ezen ez dagoela anaia bide batetik eramaiterik eta hura behartzerik, zeren aurkako bidetik joanen baitzaizu?" Eta amak: " Ai, Maddalenentzat dituen begiak Emilianirentzat balitu...!"; eta, hasperen baten ondotik boza beheratzen zuela, erran zuen:
|
|
|
—Musikaren historia, ordea, beti halakoa izan da, edo nagusiki hala izan da. Hala izan zen aitzina, musika zaharrarekin, poesia kantu zenean, eta hala da egun... Edo,
|
ez
al dakizu nondik doan musika berria. Baina ba al dakizu zuk zer den opera bat?
|
|
|
zure anaia, erlijioneaz denaz bezainbatean, leizearen ertzean dabil eta leizerat eginen du azkenean... eta Maddalenekin dabilen bezala ibiltzea, bertzalde, irain hutsa da etxegoiendar guztiontzat, zeren goia behearekin nahasten denean, badakizu...! Edo,
|
ez
al dakizu ezen zure anaia zaldiz ibiltzen irakasten ari zaiola Maddaleni, baita irakurtzen eta skribatzen ere, eta kasik emaztetzat balu bezala tratatzen duela han bere dorretxean...?
|
|
|
" Zertarako zeureganatu mundu osoa, baldin arima galtzen baduzu?" Eta galdegite haren gibeletik, bertze galdegite hura etorri zitzaidan, neure buruari behin baino gehiagotan egin izan niona, nahiz eta azken bolada hartan ez, zeren eta, Elbiraz amorosturik nengoela, ez bainuen buruan bertzerik: ...uot; Eta aita Bartolomek dioena egia balitz eta ez metafora edo ipuin hutsa...?" Eta nahi nuelarik ezen aita Bartolomek zioena egia izan zedila... eta zerbait sinetsi ere egiten nuelarik —zeren eta, anitzetan erran dizudan bezala, pizten denean desiraren argia itzaltzen baita arrazoinarena—, ihardespen ezin zentzuzkoagoa eta ezin doiagoa ediren nion neure galdegite hari... zeren eta
|
ez
al zituen Jainkoak, aita Bartolomek ere erran zidan bezala, bekatu haiengatik Sodoma eta Gomorra sutan sutu. Eta, zer gertatuko zen, baldin Mattin eta Elbira hil izan balira joko desonest haren erdian...?
|
|
|
Eta, zer gertatuko zen, baldin Mattin eta Elbira hil izan balira joko desonest haren erdian...?
|
Ez
al ziren biak infernurat xuxen joanen... eta ez al zen, halatan, ene salatze hura, ez obra gaixto bat, baina ona, zeren eta salatze hartaz obra baitzitekeen bien salbamendua...?
|
|
|
Eta, zer gertatuko zen, baldin Mattin eta Elbira hil izan balira joko desonest haren erdian...? Ez al ziren biak infernurat xuxen joanen... eta
|
ez
al zen, halatan, ene salatze hura, ez obra gaixto bat, baina ona, zeren eta salatze hartaz obra baitzitekeen bien salbamendua...?
|
|
|
Eta, sukarra zertxobait jaitsi zitzaidàn goiz haietarik batean, geure jaun Jesu Kristoz oroitu nintzen, noiz eta apostoluek bakarrik utzi baitzuten, hura hil hurran zegoela... baina ez, ez zuten guztiek, halarik ere, bakarrik utzi, zeren han berean baitzuen gurutzearen azpian ama Maria, semearen sufrimenduarekin bat eginik! Eta bi idurien idurikotasuna —Jesu Kristorena eta haren amarena, eta enea eta ene amarena— konfirmatzerat etorri zitzaidan —edo hala uste izan nuen nik bederen istant hartan, edo sinetsi nahi izan nuen— ezen, Jesu Kristo jarraibide harturik, apez egin behar nuela; izan ere,
|
ez
al zen hura nik sagastian ustekabean hartu nuen erabaki zentzugabeari bere zentzu ezkutua eta egiazkoa edireiteko modua. Zeren, egia bazen ere ezen jauregitik ihes egiteko asmoarekin hartu nuela, printzipioz, apez izaiteko deliberamendua, egia baitzen, halaber, ezen Jainkoak xuxen skribatzen zuela, baina lerro okerretan, halako suertez, non ene hatsarreko okerra ere geroak xuxendurik gerta baitzitekeen, Jainkoaren borondatearen arauaz; eta, zeren, horrela, nik asmatu estakurua eta desenkusa Jainkoaren probidentziak bideratua eta Jainkoak berak asmatua izan baitzitekeen, ororen buruan, eta ene gezurra, beraz, Jainkoak gidatua, gezurraren bidetik egia zedin bete eta konpli.
|
|
|
Egia ote zen, bada, anaiak erran berri zidana? Ez, ezinezkoa zen, zeren Elbirak bekokian eman zidan musu hura
|
ez
al zen, bada, bere baiezkoaren espresionerik samurrena eta amorioaren adierazpenik garbiena. Eta zer izan zen, bada, haren keinua, noiz eta ezpainak hurbildu bainizkion, hark ere bere ezpainak hurbiltzen zizkidala, nahiz eta musu hura ez zen bere osoan biribildu...?
|
|
|
Eta nik galdetzen dizut:
|
ez
al zaizu iduritzen, ezen Nafarroarekin ere antzeko zerbait gertatzen ari dela. Izan ere, ez ote da zuzen ari gaurko hainbat nafar gazte, Espainiaren izenean pizten diren gerla horiei uko egiten dietenean, zeren nafartzat baitute, lehenik eta behin, beren burua?
|
|
|
Eta galdetzen dizut: erran zienean Jesusek fariseoei ezen publikanoak eta putak aitzinetik izanen zituztela zeruko erresuman,
|
ez
al zitzaien erraiten ari ezen publikano eta puten listakoak izan zitezkeela, halaber, indiar gorri on guztiak, beltz on guztiak, giristino on guztiak, agot on guztiak, judu on guztiak, musulman on guztiak, zientzilari on guztiak, eta pertsona on guztiak, ororen buruan?
|
|
|
Eta, orduan, arrazoin ote zuen, bada, Pascalek, noiz eta erraiten baitzuen ezen filosofatzea filosofiari irri egitea dela, jaun André? Eta
|
ez
al genioke Montaignek egin zuen galdegiteari —Que sais je? — ihardetsi behar, ondorez: Rien du tout, rien du tout...?
|
|
|
Eta are gehiago. Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bidetik, jakinik ezen gure egunorozko historiak berdin faltsu daitezkeela nola alferrik erantsiarekin hala ahantziarekin... ez ote zaigu, Axularrez ari garelarik ere, halako zerbait gertatzen, eta
|
ez
al zaizu zuri ere iduritzen ezen Sarako maisua luze mintzatu izan zela mintzatu behar ez zuenaz eta, aldiz, ez zela mintzatu mintzatu be har zuenaz.... Mintza zitekeen, konparazione, sorginek jasan zituzten torturez; mintza zitekeen, halaber, Migalena eta Bokal Ziburuko apezez eta Dargibel Azkainekoaz, zeinak sutan erreak izan baitziren, De Lancreren manuz; mintza zitekeen, finean, Carranza artzapezpikuaz, zeinak erraiten baitzuen ezen elizak pobreen artean banatu behar zituela bere ondasunak; edo Martin Azpil kuetakoaz — zeina Gero osoan behin aipatzen duen, munta eskaseko aipuan— eta haren teologiaz eta Nafarroari buruz zuen ikusmolde politikoaz; edo Frantzisko Vitoriakoaz —ez al zituen, bada, Erromako elizako teologo handi hark erran, bertzeak bertze:
|
|
|
Erran nahi baita ezen neure plantazione honetan indiarrak eta beltzak ez direla txakurrak baino gehiago, eta halatan hezten ditugula haiek ere, makila eta zigorra eskuan ditugula —eta, kapataz haietarik bati beha paratzen zela, erran zuen—:
|
Ez
al da egia, Azote de los indios?
|
|
|
Baina historia bitxi hartan bazegoen kontu ilunik, zeren eta, kapatazekin eta bertze jende batzuekin mintzaturik, berant gabe jakin bainuen, konparazione, ezen erditzeko puntuan zeudenak zirela don Fidelek arbuiatzen zituèn eta etxetik egozten zituèn emazteki haietarik gehienak, eta ez nuen ulertzen zergatik... Izan ere,
|
ez
al zen arrazoin naturala emazteki haiekin izan zezakeen haur bat edo bertze beretzat hartzea eta etxeko primu eta heredero izendatzea.... Baina, ororen buruan, handik lau bat hilabeterat jakinen nuen kontu ilun haien kausa, zeren eta, don Fidel gizon fidagaitza zen arren, enekin zabaltzen hasi baitzen apur bana, harik eta goiz eguzkitsu batean ezin arraiago agertu zitzaidan arte, goresten zituela ene lana eta ene dohainak...
|
|
|
Eta ez zaude, bertzalde, ero, zeren sasoinez baitzabiltza... eta zureak badu erremediorik, eta berehala emanen dizut horren frogantza. Izan ere, pentsa dezagun ezen koadroko mutil hura zinez zela zuk amesten zenuen lehengusuarena, eta ez zure aitonarena; haatik, nola gauza bat den ametsa eta bertze bat errealitatea, hala, baldin begiak hertsaraziko balizkizute eta erranen balizute ezen haragi hezurrezko mutilaren aitzinean zaudela,
|
ez
al duzu uste ezen berehala zabalduko zenituzkeela begiak... baina baita handik gutirat hertsiko ere beharbada, damuturik, koadroak erakusten ez zizun akatsen bat igarriko zeniolako: orinen bat ez dakit non... edo atsegin ez zenukeen bertze zerbait, gorputzaren neurria, konparazione?
|
|
|
—Ez hintzen horrela nehoiz mintzatuko, baldin Jainkoaren probidentzian sinetsiko bahu. Edo,
|
ez
al duk ikusten ezen probidentziak jarri zituela itsas lapurrak ere gure bidean, zeren haiek ekarri baikaituzte, finean, xuxen xuxen honaino...? —eta, bekokia zimurtu, behakoa zorroztu, eta hitzak baratx trenkatzen zituela, eratxiki zuen—:
|
|
|
—Ez al dakizue Testament Zaharrak irakasten digula ezen Jainkoak Paradisuan jarri zituela Adan eta Eba, baina hura guztiz galdu zela, haien bekatuagatik, eta, halatan, mundu honetan daudekeen paradisu guztiak asmakizun hutsak baizik ez direla eta gezur hutsak? Edo
|
ez
al dakizue zer gertatu zitzaion Ponce de León-i berari ere, Bimini rat joan zenean, gaztetasunaren iturriaren bila, gaztetasuna aurkitu beharrean zahartasuna eta heriotza baizik aurkitu ez zituela?
|