2000
|
|
Toledon artzapezpiku zen Frai Bartolome Karrantza Miranda nafarra, gertakari ilunez nahasi zuen Inkisizioak eta Valladolid-en presondegian sartu zutenetik, haren alde nabarmenu zen Azpilkueta eta Pio IV.a Aita Santuarengana jo zuen. Errege Felipe II.ari ez zitzaion ongi iruditu eta
|
gure
Azpilkueta, frantsestzat, jo zuen.
|
|
Bere jaioterri zuen Barasoain herrian ospitalea eraiki zuen, Nafarroaganako maitasuna erakutsiz.
|
Gure
egunotan, berriz, Eusko Ikaskuntzak ohore egiten dio Zuzenbideko koaderno sailari Azpilkueta izena ematean.
|
|
1556 urtean Nafarroako Urdazubin jaioa zen Pedro Dagerre Azpilkueta,
|
guretzat
–Axular, bezala hain ezaguna dugun idazle ospetsua.
|
|
Baina,
|
gure artean
, Aita Manuel Larramendi andoaindar josulaguna dugu noski Argiaro garaiaren sustatzailerik handiena. Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko zena.
|
|
Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko zena.
|
Gure
hizkuntzaren goraipamenak ez zituen aski izan eta aitonen semetasunaz ere jabetua zen: –De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa?
|
|
M. Larramendi gizon argi bezain zorrotzak, Espainiak
|
gure
herrian zeraman politikaz kezkaturik egin zituen zenbait salakuntza foruen alde. Hortaz irakurgarria da J. Ig. Tellechea Idígoras ek bere sarreraz, oharrez eta hitzatzez argitaratu zuen Larramendiren So bre los Fueros de Guipúzcoa (1983) liburua.
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik,
|
gure
nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan izan zenbait urtez Baionan bizia zela eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren bi alderdietan ginela euskaldunak, gure hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen ginenak.
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik, gure nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan izan zenbait urtez Baionan bizia zela eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren bi alderdietan ginela euskaldunak,
|
gure
hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen ginenak.
|
|
Hala ere, esan beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta
|
gure
probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun bai
|
gure
lurretik; Ez dezu utzi guretzat penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik; Ez degu nai ez geiago ikusi Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun bai gure lurretik; Ez dezu utzi
|
guretzat
penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik; Ez degu nai ez geiago ikusi Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
Eta ondotiko hauek,
|
gure
garai honetan benetan gogoangarriak, noski, baldin elkartasunean jarraituko badugu:
|
|
Gizakia, edonongo gizakia baita errespetagarri eta hortik abia gintezke beste ororen elkartasunera. Iparragirrek igarri zion
|
gure
zoria nondik nora zihoan. Nire ustez, beharbada Larramendiren iritzien berri zerbait bazekien.
|
|
Baina,
|
gure
garai honetan, gogoratu beharrekoa dugu zuzenbideaz hain zentzuz eta hainbeste idatzi zuen Jesus Galindez amurrioarra, 1942an Buenos Airesen La aportación vasca al Derecho internacional zeritzan liburua argitara eman zuena. Liburu irakurgarri hartan bereziki Frantzisko Vitoria eta Simon Bolibar zituen eredu, eta horietan oinarritu zen bere tesia garatzeko.
|
|
diktadurari buruzko tesia prestatu zuenean hil zuten.
|
Gure
garaikoontzat galera handia izan zen hura.
|
|
Hau da hau, XX. mende bukaeran, bidea bideratu ezinik! Onak gaude
|
gu
Europa Batua bultzaraziz mundu hobe bat lortu ahal izateko. Alajaina!
|
|
Baina, Hirurteko Liberalak(), batasunaren izenean federalismoa baztertuz, zentralismo aldera jokatu zuen, zenbait herrialderen berezko nortasuna aintzat hartu gabe. Eta ez zen geldituko
|
gure
probintzietako Batzar Nagusiekin bukatu artio.
|
|
|
Gure
egunotan, ordea, horiek historia zuzenari bihurtzeko asmoz, Jose Luis Lizundia jaunak, 1981eko maiatzaren 27an txosten bat aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean Eusko Jaurlaritza bere aldetik jar zedin Castilla Leongo agintariekin harremanetan, Treviño berreskuratzeko ahalegina egiteko. Baina une hartan gure politikariak ez ziren gehiegi ahalegindu.
|
|
Gure egunotan, ordea, horiek historia zuzenari bihurtzeko asmoz, Jose Luis Lizundia jaunak, 1981eko maiatzaren 27an txosten bat aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean Eusko Jaurlaritza bere aldetik jar zedin Castilla Leongo agintariekin harremanetan, Treviño berreskuratzeko ahalegina egiteko. Baina une hartan
|
gure
politikariak ez ziren gehiegi ahalegindu.
|
|
txostena, ONU, Unesco eta Euskaltzaindiaren arautegian oinarriturik zegoen. Izan ere,
|
gure
erakunde honen arautegia 1920 urtean egina da eta 1976 urteko otsailaren 26an Espainian Errege Dekretuz onartua izan baitzen (ikus, argibide gehiagotarako, liburu honetako 51 orrialdea). Eta horien arabera, euskararen alde nola joka dezakegun adierazten nuen.
|
|
Maiz esana dudan bezala,
|
gure
Nikolas Ormaetxea. Orixe, zenak itzuli zuen Nazio Batuek 1948ko abenduaren 10ean azaldutako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, 1949an Alderdi aldizkarian argitaratzeko, Giza-es kubide guztien Aitorkizuna izenburuz.
|
|
|
Gure
jokabideok aurrera eraman ahal izateko, oroi bide ziur bezain zehatzak eskaintzen dizkigula dagoeneko aipatu dugun Leah Levin en Giza eskubideak: galde erantzunak (1999) liburuak.
|
|
Hizkuntzari buruzkoan, arrazoia ez dago txikiagoa edo handiagoa izatean.
|
Gu
ere munduaren zati bat garenez, naturak eman digun unibertsaltasuna bakoitzak beretik daramagu eta, besteak ukatu gabe, hein batean unibertsalagoak gara gure gizartetik gizarte orekari eutsiz jarraitzen badugu.
|
|
Hizkuntzari buruzkoan, arrazoia ez dago txikiagoa edo handiagoa izatean. Gu ere munduaren zati bat garenez, naturak eman digun unibertsaltasuna bakoitzak beretik daramagu eta, besteak ukatu gabe, hein batean unibertsalagoak gara
|
gure
gizartetik gizarte orekari eutsiz jarraitzen badugu.
|
|
Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela
|
gure
hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara. Baina horretarako Frantziak bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu beharra duela eta era beran Espainiakoak bere 3 artikulua, horrela izan ezik gure euskararen ukapena zelako eta aldi berean baita ONUren adierazpenarena ere.
|
|
Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara. Baina horretarako Frantziak bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu beharra duela eta era beran Espainiakoak bere 3 artikulua, horrela izan ezik
|
gure
euskararen ukapena zelako eta aldi berean baita ONUren adierazpenarena ere.
|
|
Eta jatorrizko bereizkuntza hau, Europaren naturalezak emana ez ote? Hau da,
|
gure
herriaren euskaldun izaera berezia eta jatorra, gaur egungo politika taldeak asmatu baino lehenagokoa da.
|
|
Orain arteko
|
gure
politikariak gehiegi nahastu izan dira elkarren arteko taldekerietan, beharrezkoena geroko bazterturik. Izan ere, herri nortasunez, zer dugu gure hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik?
|
|
Orain arteko gure politikariak gehiegi nahastu izan dira elkarren arteko taldekerietan, beharrezkoena geroko bazterturik. Izan ere, herri nortasunez, zer dugu
|
gure
hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik. Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik.
|
|
Irizpen horren giropean egin nituen 1992 eta 1993ko Ararteko txostenen aurkezpenak. Eurogutunaren kopiak ere zabaldu nituen, baina
|
gure
politikarien artean nonbait ez zuen arretazko jarrera egokirik izan. Gero, gai horren inguruan Herrialdeko Ombudsmanaren garrantziaz hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen.
|
|
Werner Palla jaunak eman zigun hitzaldi jakingarriak ikasbiderik aski eskaini zigun, hizkuntza gutxituetan zelan jokatu behar genuen. Baina, zoritxarrez,
|
gure
politikorik azaldu ez eta Jaurlaritzan hizkuntz politikaz arduratzen zenik ere ez.
|
|
Handik laster jakin genuen, berriz ere,
|
gure
eta Europaren Batasun eta bakebidearen zoritxarrerako, hizkuntza gutxituen aldeko gutunari Frantziak betoa jarri ziola. Eta orain arte hor jarraitu izan du, onespenaren faltaz eta europarron ahalkegarri.
|
|
Eta, 14 artikulua,
|
guretzat
hain interesgarriak diren mugaz gaindiko harremaneri buruzkoa. Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik ez dugula.
|
|
Beraz, nork politizatu du
|
gure
hizkuntza. Hori galde niezaioke Carlos Rilova Jericó historiagileari, Hondarribiko historiaz gatazkak jarri dituelako.
|
|
C. Rilova Jericó k, horrez gainera, 87 orrialdean dio
|
gure
hizkuntzaren antzinatasuna, vasco iberismo, mito hartan oinarriturikoa dela.
|
|
deritzan lana, Zephyrus aldizkariaren XII. aleko 5 orrialdeetan (Salamanca, 1961). Eta
|
gure
hizkuntzalari handiaren beste zenbait agiri Textos arcáicos vascos eta La lengua vasca liburuetan.
|
|
Hala ere, esan beharrekoa dut, Gaztelako lehen errege haiek
|
gure
probintzietan Batzar Nagusiek aspalditik zituzten foruak errespetatu zituztela, eta elkarren artean aski ongi konpondu zirela. 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean ere partaide izan ziren Batzar Nagusiak.
|
|
Ordurako ohartua zen Manuel Larramendi,
|
gure
Argiaro edo Ilustrazioaren sarrera ekarri zuen gizon argi bezain zorrotza. Horretaz irakurgarria da, lehen ere aipatu dugun legez, J. Ig. Tellechea Idígoras ek bere sarreraz, oharrez eta hitzatzez argitaratu zuen Larramendiren Sobre los Fueros de Guipúzcoa (1983) liburua.
|
|
Larramendi berberak zioen, 275 orrialdean agertzen denez: . Errege kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta hau are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero
|
gureak
ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea. Baña zergatik horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere badakigu!
|
|
Horrez gainera, 276 orr. berriz: . Badakite bada horrelako aginteak eskatzea, ta erakartea, dala goitikan behera
|
gure
fueroa haustea: eta ez dirala egin beharrak, baizik huts hutsik obeditu beharrak.
|
|
Eta hizkuntzarekikoan zer esan?
|
Gure
euskara hor zen oraingo talde politiko guztiak sortu baino lehenagotik. Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek beraien hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte.
|
|
Hizkuntza guztiak dira errespetagarriak eta normalena da
|
gu
guretik joatea, besteak errespetatuz eta gurea errespetaraziz.
|
|
Hizkuntza guztiak dira errespetagarriak eta normalena da gu
|
guretik
joatea, besteak errespetatuz eta gurea errespetaraziz.
|
|
Hizkuntza guztiak dira errespetagarriak eta normalena da gu guretik joatea, besteak errespetatuz eta
|
gurea
errespetaraziz.
|
|
–Atlantika Pirene etako sinheste zaharrak?.
|
Gure
Herria. Baiona, 1965.
|
|
SAN MARTÍN, Juan: Bidez.
|
Gure
herriko gauzak. Donostia, 1981.
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoko alderdi abertzaleei ere aditzera eman behar diegu, administrazio postuetarako euskara jakitearen puntuazioa ezinezkoa dela, lehenik abertzaleek beraiek euskara goi mailako karguetarako kontuan hartu gabe. Euskarari eta euskaldunei begira,
|
guretzat
ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea. Txarrago oraindik euskaldun herrietako zenbait Udaletan euskararik ez dakiten alkateak jartzea.
|
|
Izan ere, abertzalearen lehen eginkizuna izan behar luke euskara ikastea. Horregatik,
|
gure
politikari abertzeleei gogoraraz diezaiegun fedea ekintzaz bete behar dela.
|
|
|
Gure
herriak bere kultur ondarez duen edukirik garrantzitsuena euskara dela esan beharrik ez dut. Kontu horietan, bakoitzari bere izaera jatorrez datorkiona baita berezkoena eta naturalena.
|
|
Eta Euskaltzaindiaren jarrerarik egokiena hain premiagarri den hizkuntzaren sustapenean datza, bere arautegiak eskatzen duen bezala. Beste hizkuntzak ukatu gabe errespetatuz, eta aldi berean
|
gurea
errespetaraziz. Europar jatorrak izateko ere herri bakoitzak beretiko izaeran oinarriturik lortu behar du.
|
|
Onuragarritasun horren esperientzia, nik neuk, etxetik bertatik ezagutzen dut, semeak hala hezi ditugunez. Gaur egun, ingeles hizkuntzak tekniketarako, zientziarako zein merkataritzarako harremanetan dituen ahalmenak ukaezinezkoak direnez,
|
gure
herriaren aurrerapenerako horretaz baliatu beharrean gaude.
|
|
Euskararen alderako argudioak erabiltzeko, uste dut on zaigula euskarak historian zehar izan dituen gorabeherak ezagutzea. Asmo horrekin egin nuen Euskararen ostarteak (1998) deritzan liburua,
|
gure
iragana era orokorrean agertuz.
|
|
Bukatzeko, oroitu beharrekoa iruditzen zait, iragan otsailean Baionan aurkeztu nuen. Jagon Sailaren ardurapeko lehen lanari buruz? 2 txostenean azaldu nituela
|
gure
antolaketarako eta ekintzetarako zenbait aburu, eta kontuan hartu beharrezkotzat jotzen ditudala, orain hemen azaltzen dudanari ekintzarako lotura emateko. Euskaltzaindia ezin daiteke lo egon egungo egoeraren aurrean.
|
|
Iruditzen zait,
|
gure
hizkuntzan, naturaren baitan bezala, ezagutzen dena baino gehiago dela oraindik ezagutzen ez dena. Horregatik, bere zoria ezin dezakegu utzi aldian aldiko politikari arin batzuen baitara.
|
|
Pirinioaren bi alderdietan era berean mintzatu izan dira; Okzitaniako Languedoc hizkuntzaren dialektoak ere
|
gure
mende honetara arte berdintsu erabili dira Ipar hegoaldean. Baina argi utzi nahi dut, Languedoc baino lehenago, Neolitos garaian euskara erabiltzen zela, bertako leku izenek adierazten diguten bezala.
|
|
Zer uler dezakegu, euskarazkoak zirela ez bada? Zeren
|
gure
mintzairak baditu zenbait ahoskera haien latinak ez zituenak. Jarraian zioen, alde horietan, vardulli horiek nazio bakarra osatzen zutela Pirinioetaraino.
|
|
Inperio hark hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen.
|
Gureak
ere bide hori eraman zezakeen, baina hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
Inperio hark hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen. Gureak ere bide hori eraman zezakeen, baina hara hor suspertu eta indarberrituz
|
gure
herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
|
Gure artean
, idazki horien berri zehatzak, laburki bederen, eman zizkigun Koldo Mitxelena zenak Textos arcaicos vascos (1964) liburuaren 14 orrialdeetan. Ondotik, Salamancan bere ikasle izan zuen Joakin Gorrotxategik zabalago landu zuen gai hori, Estudio sobre la onomástica indígena de Aquitania (1984) deritzan liburuan.
|
|
Beren aberastasunetik neurtu daiteke herri gogoa. Harrigarria da benetan,
|
gure
herriak ahozko literatura horren aberatsa izanik, idatzizkoan hain txiroa izan beharra. Era guztietako ipuinen jabe gara, eta bertan ditugu lehenagoko sinesmen, kondaira eta ohituren argitasunak...
|
|
Horretarako
|
gure
hizkuntzaren iraupen beharrean gaude eta, ONUren adierazpenak ongi agertzen zuen bezala, hizkuntzak biziko badira mundu moderno honetan, gaur egun erabiltzen diren aurrerapen guztiak beharrezko dituzte. Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez:
|
|
Azken urteotan euskarak izan duen zapalkuntzaz irakurri beharrekoa da Joan Mari Torrealdairen El libro negro del euskera (1998), Ttarttalo argitaletxeak plazaratua, inork ez dezan pentsa euskararen debekuak
|
gure
asmakizun hutsak direnik, irakurleak hor aurkituko baititu anitz agiri.
|
|
Baina, horretara, nora goaz Espainiako lehen hizkuntzak naturaz bere baitarik dituen ahalmenak baztertzen badira? Nora ONU eta Unescoren giza eskubide arauak
|
guri
Madrildik ukatzen badizkigute. Hori ez da bakebiderako aukerarik egokiena, ez horixe!
|
|
andere, neskato, cison (gizon), sembe (seme), sehi (sein) eta abar, Mitxelenak ongi sailkatu zituen bezala. Baina, horiez gainera, Nafarroako Lerga hirian latinez irarritako harrian argi agertzen da Ume sahar,
|
gure
hizkuntzaren lekuko. Pirinio mendien bi hegaletan Kataluniaraino agertzen dira euskarazko toki izenak.
|
|
Gainera, besteak beste, nafarra genuen Bernat Etxepare, 1545 urtean Linguae Vasconum Primitiae (Euskaldunen Hizkuntzaren Hastapenak) zeritzan euskarazko lehen liburu inprimatuaren egilea. Gogoangarria baita ere Juana Albretekoa Nafarroako erreginaren aginduz Joannes Leizarragak itzulirik argitaratu zen Iesus Christ
|
Gure
Iaunaren Testamentu Berria, 1571.
|
|
ezin ahantzia, euskarazko idazlerik handienetakoa, 1643an argitaratu zen Gero ren egilea genuen. Garai hartatik etenik gabe aritu izan dira euskal idazleak Nafarroan, eta ezin aipatu gabe utzi
|
gure
mendeko Nikolas Ormaetxea. Orixe?, hainbeste idazlanen artean Euskaldunak (1950) poema mardularen egilea.
|
|
Gerora, Espainiako Administrazioak tinko jarraitu zuen errege Karlos III.aren Real Cédula de 23 de junio de 1768 delakoak markatu zuen bidea, lehen eta bigarren mailako eskola guztietan irakaskuntza gaztelera hutsean emateko,? únicamente en lengua castella na?. Ohi bezala, hor erori ziren
|
gure
foruzale porrokatuak ere. Ulergaitza baina egia.
|
|
Baina ez zait aski iruditzen. Oraindik apartheid horrek hor jarraizen du,
|
gure
erresuma zaharreko herri guztietan eskubide berdinik eskaintzen ez zaiola. Eta horren ondorio ageriak ere hor ditugu.
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta
|
gure
Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute.
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta
|
gure
jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute. Zer erakeria itsuagorik hau baino?
|
|
Araban nenbilen batean, hango adiskide, eta Erregeren Guardiako Kapitan baliente batek behin esan zidan: Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta
|
gure
mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera hitz egitea eragozten bazaie. Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute.
|
|
gazteek Latin gramatika ikasten dutenean, nahiz Gaztelaniaz, nahiz Frantsesez, nahiz Euskaraz hitz egiten dute, eta hori eragozten ez diete. Gramatikako Maisu famatu bat
|
gure
egunean zen, Latin gauzak ere Euskaraz erakusten zituena: eta Frantses Euskaldunei Gramatikako Erreglak Euskaraz adierazi, eta erakusten dizkiete.
|
|
Arabar jator batentzat ahaztu ezinezkoak dira Odon Apraiz zenak burututako hainbat ikerlan Arabako euskarari buruz, Erdi Arotik
|
gure
mende honetara arte. Ikusi besterik ez dugu askoren artean buruturiko Odon Apraizi omenaldia (1981), eta liburu ho netan irakur bereziki I. Baztarrikaren lana 9 orrialdeetan.
|
|
ONUk, Unescok eta bereziki Erret Dekretu horrek eskaintzen dizkiguten ahalmenez ondo baliaturik, zuhurki jokatu beharra dugu
|
gure
Hegoaldeko herriaren aurrean eta, premiazko deritzagunean, politikariei betearaztea eskatu (Horretarako ikus: Euskera, XXIV, 1978, 131 orrialdeak).
|
|
|
Gure
hizkuntzak betidanik kezkaturik eduki nauenez, historian zehar izan dituen gorabeherak azaldu nituen Euskararen ostarteak (1998) izenburudun liburuan, edonoren jakinbiderako egokia iruditzen zitzaidan eran. Politikariek maizegi nahasi izan dute hizkun tzen naturtasuna, eta horregatik adierazi zigun Nazio Batuen Erakundeak nola elkar errespetatu, NBEk (ONUk) 1948an agertu zuen adierazpen hartan.
|
|
Euskarari buruzkoa, zalantzarik gabe,
|
gure
herriaren nortasunik bereziena dugu. Aldi berean, preindoeuropar bezala hemen sustraitua denez gero, Europako hizkuntza zaharrenetarikoa dugu.
|
|
Jaramonik ezak nora garamatza? Gainera,
|
gure
Euskal Herrian, bertako estatutuaren arabera, gaztelera eta euskara biak ofizialak direnez, Eusko Jaurlaritzak du erabakia hartzeko eskubide osoa, ez Madrilgo Auzitegi Goren horrek.
|
|
Ondoren, historian zehar
|
gure
Lingua Navarrorum zeritzanak izan duen zoritxarra noiztik eta nola izan duen eta jarraian Araban euskara, zigorpeturik, zerk eta nola eraman zuen atzeraka. Guztion jakinerako, lekukoak hor daude.
|
|
Hezierarik ezaz noski, demokraziaren heldutasunik eza gure egunotan nabari zaigu, Uda Treviñoren kasuan argi azaltzen zaigunez. Bestalde, epaitegietan
|
gure
hizkuntzak duen sarrerarik ezaren lekukotasunak ematen ditugu eta horren arabera norbere burua behar bezala zuzen defendatu ezinarenak. Hori ere giza eskubideen aurka doa.
|
|
Arabako zenbait euskal idazle irakurri ditugunok ditugu nolanahi ahantzi Aramaioko Pedro Barrutia(), Sabandoko Juan Bautista Gamiz(), Okondoko Jose Paulo Ulibarri(), Gasteizko Raimundo Olabide(), Laudioko Federico Belaustegigoitia() eta abar. Ezta nik
|
gure
amagandik ikasi nituen Gabon kanta gogoangarriak ere, hark bere aita arabarragandik ikasiak.
|
|
Benetan jakingarriak kulturaz arduratzen diren arabarrentzat. Eta, nik neuk ere, Arabako Billerlen (Legutio) euskarak bere gogoa lehen aldiz piztu zion F. Krutwig adiskideari eskaini nizkion?
|
Gure
amagandiko Gabon kantak?, 299 orrialdeetan.
|
|
Adiskide nuen Yon Etxaide zenak behin baino gehiagotan esaten zidan
|
gure
herriak 1200 urtean Gaztelaren mende erori zenetik ez duela bakerik ezagutu. Eta hori da Treviñori gertatua ere.
|
|
Hezierarik ezaz noski, demokraziaren heldutasunik eza
|
gure
egunotan nabari zaigu, Uda Treviñoren kasuan argi azaltzen zaigunez. Bestalde, epaitegietan gure hizkuntzak duen sarrerarik ezaren lekukotasunak ematen ditugu eta horren arabera norbere burua behar bezala zuzen defendatu ezinarenak.
|
|
–Ene! Esnatu da
|
gure
gizona! –entzun zion zuriz jantzitako emakume bati– Zer moduz sentitzen zara, txapeldun hori?
|
|
|
Gure
etxeko oilarra zen, duela gutxi arte, etxeko kideak esnatzeaz gain auzoko denak eta herriko gehienak ere itzartzearen arduraduna.
|
|
Bere arbasoak bezala,
|
gure
oilarra kukurruku ikaragarri baten jabe zen: hainbesterainokoa ezen, kantua jotzen zuenean, inguruko soinu guztiak bere deiadarraren azpian geratzen baitziren.
|
|
Trena, autoak, iratzargailuak, zurrungak eta munduan sor zitekeen zarata oro. Herriko beste oilarrek, adibidez, txanda hartu behar izaten zuten
|
gure
oilarraren ostean kantatzeko. Alferrikako lana egiten zuten, ordea, une horretarako bizilagun guztiak itzarrik egoten ginen eta.
|
|
Egia esateko, eguzkia irten ondoren kantatzeak ez du batere misteriorik. Horrexegatik diot, hain zuzen ere,
|
gure
oilarrak dohainen bat duela: eguzkiaren lehen printza oraindik azaldu gabe dagoenean abesten duelako.
|
|
Hanka bat orain, beso bat gero, muinoen atzetik printzaz printza biluzten doan jainkosa dirudi, eta ematen du oilarraren kantua seinaletzat izan duela denon bistara agertzeko. Hori da
|
gure
oilarrak duen dohaina. Edo zuena, zuzen hitz egin nahi badut.
|
|
CONNEMARA
|
GURE
BIHOTZETAN
|
|
Arinegi eta horrela. Eta (hau
|
gure artean
) ez dut idazteko batere gogorik. Nahiago dut kanpora irten eta ikustea, ikustea, ikustea.
|
|
Baina Ralph aurreratu zen eta esan zidan lasai egoteko, berak eramango ninduela berriz Ennistymoneko supermerkatura, ordu haietan ez nuelako dendarik zabalik aurkituko (arratsaldeko hirurak edo ziren). Duncan ez zen hain konforme geratu, eta gaineratu zuen beraiek ere
|
gurekin
etorri nahi zutela. " Zer, Duncan?
|
|
" Zer, Duncan? Orain hiru kilometroko bidaiak gustatzen zaizkik, mukitsuei moduan?", erantzun zuen barreka Ralphek," zoazte, zoazte zuek bostok aterpetxera,
|
gu
hamar minutu barru itzuliko gara eta".
|
|
" Kar, kar, kar... Horiek jada ahaztu dira
|
gutaz
!". Eta nik erantzun:
|
|
Eta nik erantzun: "
|
Gu
haietaz bai behintzat!", eta barreka hasi ginen, imajinatuz bostak hondartzaren aurrean gu noiz iritsiko zain.
|
|
Eta nik erantzun: " Gu haietaz bai behintzat!", eta barreka hasi ginen, imajinatuz bostak hondartzaren aurrean
|
gu
noiz iritsiko zain.
|
|
Arrastian
|
gure
bizitzak trukatu ditugu. Bera Ipar Irlandako Derry hirian bizi da, eta haurtzaroko garaietara iritsi gara.
|
|
Azala lizunduta duen liburu bat erreskatatu du eta eskuarekin kolpe batzuk eman dizkio. Hautsak
|
gure
aurpegiak estali ditu eta segituan batu da beheko suaren kearekin. " Gustatuko zaizu, Eider", eta niri kristoren gogoak sartu zaizkit bere gainera salto egin eta musuka hasteko, horrelako lurrikara sortu baitzait tripetan.
|
|
" Connemara in our heart" du izena, Elijah U. Oann izeneko norbaitek idatzia. Connemara
|
gure
bihotzean.
|
|
"
|
Gure
antzera", esan dit Ralphek, eta ez naiz konturatu nire esku bat heltzen ari zela bere bi eskuekin, eta berbetan jarraitu du: " hala uste dut behintzat".
|