|
2000
|
|
|
Nire bertso hazia aitak erein zuen.
|
Gure
aita bertsozale ikusgarria zen, bertso zahar asko zekizkien eta ahotsa ere ona zuen. Harentzat bertsoa ez beste konturik ez zen.
|
|
|
zenbat aldiz entzun ote nuen AitaMorlansen izena, etxeko sukaldean eta ia ia ahapean. Gero, berriz, bi kafeen eraginezedo ohean jira-biraka eta loak hartu ezinik nenbilela,
|
gure
aitak kontatu ohi zigunhistoria zahar hura berritzen hasi nintzen: batetik Aita Morlans eta bestetik Aita Itxaso, aitaren osaba hila...
|
|
|
Jakin ez zekienezer seguru esateko, bera baratzean aritzen baitzen, edo barnetegiko ikasleei frantsesapur bat irakasten, baina apaizgaien logeletan eta mugimendu arraroak sumatzenhasita zegoen, sartu irten gehiegi ibiltzen baitzen ilundu eta gero.
|
Gure
aitak kontatutadakit hori; izan ere, Salbatoreko barnetegian ikasia zen mutikotan, osabaren arrimura, eta garaitsu hartan amarekin ezkontzekotan bazen ere, joaten zitzaion oraindik ere, noizean behin bisitan.
|
|
|
–Antton, esan omen zion halako batean
|
gure
aitari?, guardia zibilenera joanbehar duk, hemen zer dabilen esatera.
|
|
|
–Zer dabil, ba, hemen? ?
|
gure
aitak harrituta.
|
|
|
Bolada batean ez zen azaldu
|
gure
aita, ezkonberritako lanetan endredatuta.Horregatik harrapatu zuen ustekabean, bisitarako asmoz agertu eta gaixo zegoela esanziotenean.
|
|
|
Orduan ez zen ardo goxorik izan, ordea, hitz mikatz eta eztabaida garratza baizik.
|
Gure
aita sartzen uzteko esaten AitaMorlansi, eta Aita Morlansek ezetz, halaxe agindu zutela osaba zaintzen zutenek.
|
|
|
Osaba ikusi zuen azken aldia zein zen pentsatzen jarrita, bere susmogaizto haiek kontatu zizkionekoa izan zela ohartu zen. Harrezkero, beste seniparterikez eta, susmo txar haiexek hartu zituen beretzat
|
gure
aitak, eta susmo horien gainetikAita Morlansenganako herra bizia, bihotzean zulatua betiko.
|
|
|
Eta ez zen harritzekoa jelosiazko sentimendu hura, zeren aitonak hondoratu untzia urgainerat ekarri baitzuen
|
gure
aitak denbora laburrean... eta, zihoan bidetik, hegan ere jar zezakeen, hegan jarriko zuen, segur, nola Eliasek jarri baitzuen bere suzko orga.
|
|
|
Eta, kontatu berri dizkizudan bi kontu horiek buruan nituelako edo, hara zer nolakoa izan zen hereneguneko ametsa: lehenbizikotz, Piarres Oihartzabal kapitaina ikusi nuen,
|
gure
aitarentzat aldi batez lan egin zuen gizona, baina batik bat osaba Joanikoten lagun mamia izan zena eta jauregirat noizik behin etortzen zena, osabarentzat libururen bat zekarrela edo bertze zernahi. Eta ene amets hartan ere halatsu zetorren Piarres, gurdi batean kutxa bat zekarrela, jauregirako bidean.
|
|
|
Baina, gaian sartzen naizela, jakizu ezen, XVI. mendearen erdi azken aldean, jaun Albert Etxegoienen arreba bat Dibarsorotar batekin Baionarat ezkondu zela eta haien biloba zela jaun Marcel, zeina baikenuen, halatan, geure familiako ahaide urrun bat. Eta jakizu, aldi berean, ezen
|
gure
aita ahaidetasun urrun hartaz baliatu zela, hain zuzen ere, bai jaun Marcel gure prezeptore izendatzeko, harekin erlijionea eta erretorika ikas genitzan —baita musika apur bat ere, zeren eta lauta jotzen baitzekien—, eta bai Baionako merkatariekin eta negozio gizonekin harremanetan jartzeko ere, zeren dibarsorotarrak Baionako jauntxoetarik baitziren, bertze familia aberats batzuekin arn...
|
|
|
Hartaraz gero, ez zen berriro ezkondu ez apez egin. Eta eskola emaiten ibili zen urte luzeetan, teologia eta erlijionea irakasten batik bat, Parisen aldi batez eta Baionako Apezpikutzako Kolejioan bertze aldi batez, harik eta
|
gure
aitak bere eskaintza egin eta jaun Marcelek onartu zuen arte, guri goizero eskola haien emaiten hasteko.
|
|
|
Zeren eta, ge hienbat, Gero n azaltzen diren anekdota bitxiak baitzizkigun irakurtzen eta diktatzen... edo jaun Marcelek berak euskararat traduzitu edo moldatu bertze hainbat, berak hango eta hemengo liburuetarik ikasiak. ...rrekin ez dizut erran nahi ezen jaun Marcel ere isilpeko eta ezkutuko protestant bat zela edo izan zela, zeren katolikoa baitzen, baina bai gehiago sinesten zuela Jainko miserikordios bat Jain ko mendekos bat baino, eta sineste horrek gehiago bulkatzen zuela eskuaren luzatzerat, bertzeen eskuen hersteko, hatzaren luzatzerat baino, bertzeen seinalatzeko eta haien baztertzeko, nola luzatzen baitzuen
|
gure
aitak noiznahi den... eta gure amak ere bai, aldian behin.
|
|
|
Osaba ez zen bazkalorduan apezak sermoian predikatuaz aritu, zeren baitzekien ezen
|
gure
aita ere, puntu hartaz denaz bezainbatean, apezak aldarrikatu ideiekin bat zetorrela eta arrazoin pisutsuak zituela hartarakotz, zeren eta komenientziaren arrazoinak betidanik izan ohi baitira halakoak, eta aita ez baitzegoen, konparazione, Villagrandeko dukearekin zituen tratuen hausteko eta negozioen bazterrerat uzteko disposizionean, arbasoek aspaldi galdu zuten gerla baten izenean eta etorkiz... Haatik, Ziaurrizkoaren sermoiko hitz pairaezinak pairatu ondoren, osaba ezin gera zitekeen hura zirikatu gabe, ez horixe...!, eta, hala, berehala ediren zuen hartarako parada eta okasionea.
|
|
|
ez haren ateraldi zorrotzik, ez haren txantxa ausartik, zenbatenaz aita jesuita jauregian sendoago eta errotuago, hainbatenaz gutiago. Baina osabak, halakoetan,
|
gure
aita izaiten zuen alde... ez aita berez alde zegoelako, baina, batzuetan, gogaitu egiten zelako eta, hargatik edo, haize freskoa bezalakoak egiten zitzaizkiolako osabaren hainbat argudio eta ateraldi... Eta uste dut ezen alegatzeko moduko bertze arrazoin bat ere bazuela aitak, aitzinago ulertuko nuena, eta hura zen aita Bartolomeren aurka senti zezakeen jelosia, apezaren eskua gero eta luzeagoatuz joan zelako eta haren itzala gero eta zabalagotuz, bai jauregian eta bai Urbiaingo jendeengan ere... eta zeren aita ez baitzegoen bere boterea bertze nehorekin partitzeko prest.
|
|
|
Eta uste dut ezen alegatzeko moduko bertze arrazoin bat ere bazuela aitak, aitzinago ulertuko nuena, eta hura zen aita Bartolomeren aurka senti zezakeen jelosia, apezaren eskua gero eta luzeagoatuz joan zelako eta haren itzala gero eta zabalagotuz, bai jauregian eta bai Urbiaingo jendeengan ere... eta zeren aita ez baitzegoen bere boterea bertze nehorekin partitzeko prest. Eta bazegoen, edo egon zitekeen hirugarren arrazoin bat, arestian aipatuaren korolario eta ondore, zeren eta, nola
|
gure
aita ezin gogarago senti baitzitekeen aita Bartolomerekin, honek Nafarroari eta Eliza Katolikoari buruz pentsa zezakeenaz denaz bezainbatean, berdin eta orobat senti baitzitekeen desgogara aita jesuitak moralaren eta seigarren manamenduaren alderakotzat zituen ideia ezin hertsiago haiekin, zeinak aitaren kontra bihur baitzitezkeen —Ubarneko dama gaztearen kontu harekin, konparazione—, b...
|
|
|
Eta, noiz eta biharamuneko hil elizkizunetan
|
gure
aita izan zenaren panegirikoa egin baitzuen, heroitzat eta saindutzat hartu zuen hura: batetik, bere aitatasunari zegozkion obligazinoekin konplitu zuelako, semea zauritu eta eritu zuen piztiaren kontra abiatuz eta bizia galtzeko perilean jarriz; bertzetik, biktorios atera zelako tigrez mozorroturikako deabruaren aurkako borrokan, zeren eta deabruak jaun Martin Etxegoien igorri nahi izan baitzuen leizean beheiti, infernuko zulorat, eta azkenean jaun Martin Etxegoien izan baitzen deabrua leizean beheiti igorri zuena.
|
|
|
Eta urbiaindar guztiek zerabilten ipuin hura mihian, kezkatsu eta antsiatsu, baita
|
gure
aitak eta Mattinek ere... Baina, nola nihaurk izan behar bainuen, handik aitzina, neure anaiaren helduleku, zeren hura ahul baitzegoen eta haren ahuleziak nihaur behar baininduen kontrapisu, hala nuen erabakia ezen gero eta gogorrago izan behar nuela neure buruarekin, eta ezin sinetsi nuela, hasteko, ipuin hura; derradan, ordea, ezen, neure lehen erabaki haren hartzeko, ez nuela buruhauste handirik izan, zeren, osaba Joanikotekin haserre nengoen arren, ezin ahantzi bainuen ezen haren irakaspenetarik ikasi nuela ez zitzaiela ipuinei kasu handirik egin behar, eta ongi frogaturik nuela, halaber, ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, arrazoin zuela... eta zeren argi eta garbi erran baitzigun tigre bezatzaileak, bertzalde, ezen suerte hartako tigreek egunez ehizatzen zutela, nekez gauez; aita eta Mattin, haatik, zernahi sinesteko prest zeuden, baita ipuin hura ere, harik eta ipuinak biak hartu zituen arte.
|
|
|
—Zuen aita ikusi, eta
|
gure
aita ikusten diat batzuetan. Eta, doan bidetik, urrunagorat iritsiko duk, beharbada...
|
|
|
Harik eta egun batean —Mattinek eta biok aitonarekin berarekin Gipuzkoarat eginikako bidaiaren ondotik izan zen, handik bizpahiru egunetarat—
|
gure
aitak erran zion arte:
|
|
|
Eta hargatik ez zion behar bezala buru egin, maleruski, bere bi olen gainbeherari, zeina baitzegoen loturik, bertzalde, aspalditik zetorrèn eta Euskal Herri osorat hedatu zèn burdinaren gainbeherarekin... Ordea, noiz eta baitzirudien ezen negozioa galdugordean zegoela eta hondoa jotzerat zihoala, Urbiainerat heldu zen jigant hura, falkoina baino begi zoliagoa zena eta harririk arruntenaren azpian urrezko moneda bat ikusteko gai zena, eta jigant hura
|
gure
aita izan zen.
|
|
|
Zeren urbiaindarren berezko nobletasunak, zeina frankoen denboratik baitzetorkien, belaunez belaun, eta zeinak urbiaindar guztiak berdintzen baitzituen, ez baitzuen jada deus balio, eta zeren,
|
gure
aitaren ustetan, bertze bat baitzen neurria, Gaztelak Nafarroa bere menerat hartu zuenetik. Eta aita Gaztelari beha bizi zen eta hargatik gutiziatzen zituen Gaztelak partitzen zituen tituluak, konde, duke edo markes.
|
|
|
—Eta, baldin zuen aitari ideiaren bat buruan sartzen bazitzaion, ez zuen, ez, amore emanen! —eta arrazoin osoa zuen osabak, zeren halakoa baitzen
|
gure
aita, eta zeren ez baitzen, halatan, lehen ezean eta errefusean etsitzerat egiten zuen gizona.
|
|
|
Eta, gauzak hala badira, ez al zaizu iduritzen ezen bertze bi hitz horiekin ere —galtzaile eta garaile—, antzeko zerbait gerta litekeela...? Edo jada Salamancan erran nizuna erran behar ote dizut berriro, eta oroitarazi behar ote dizut, halatan, nola akabatu zuen
|
gure
aitak, bere burua beti garailetzat izan zuenak...?
|
|
|
Izan ere, aseezina zen
|
gure
aita, guztien gainetik eta guztien gaineko nahi baitzuen. Eta, muga bat hautsi orduko, aitzina eginen zuen, bertze muga baten hausteko gutizian.
|
|
|
Behin edo behin ikusi izan dut nik olagizonen bat jauregirat hurbiltzen, aitona Nikolasekin mintzatzeko asmotan, kontu larriren bat zuelako edo, eta aitonak ez zion ezetzik erraiten eta ez zuen herabe izaiten haien errezibitzerat;
|
gure
aitak, aldiz, oholesi bat ipinarazi zuen jauregiaren lurren inguruan, zeina mundu guztiak debekaturik baitzuen iragaitea, zigorraren mehatxupean. Eta, menekoak eta manukoak mehatxatzen zituenean, aita ez zen mehatxu hutsean geratzen, baina mehatxuaren arauaz obratzen zuen.
|
|
|
Zeren suturik eta sumindurik baitzegoen, zinez,
|
gure
aita, jauzkor eta hiros. Eta haren hira ez zen zelo onezkoa eta haren haserrea ez zen amoriozkoa eta onginahizkoa, baina guztiz bertzelakoa, eta hargatik zebilen Xalbador handik bulkaka egotzi nahian.
|
|
|
Eta
|
gure
aitak, oharturik ezen gu han geundela, erran zigun:
|
|
|
Ordea, aitona Nikolasek ez zuen laket izan aitak hartu erabakia. Izan ere, jauregiaren errespontsabilitatea
|
gure
aitaren esku utzi zuenetik, bere baitan zatiturik zegoen aitona, zeren, miretsirik bazegoen ere, alde batetik, gure aitaren kemenarekin eta haren suarekin, baita negozioen oihanean aitzina egiteko erakusten ari zen trebeziarekin ere, ez zituen, bertzetik, haren modu eta manera haiek guztiak guztiz azeptatzen eta ontzat hartzen. Eta bazkalorduan diskutitzen aritu ziren biak, aitona Nikolasek ez zuelako begi onez ikusten zein modu desegokian egotzi zuen aitak etxetik Xalbador lehengusua, urte erdiz jauregiko skribatzaile izan zena, oihuka eta ostikoka:
|
|
|
Ordea, aitona Nikolasek ez zuen laket izan aitak hartu erabakia. Izan ere, jauregiaren errespontsabilitatea gure aitaren esku utzi zuenetik, bere baitan zatiturik zegoen aitona, zeren, miretsirik bazegoen ere, alde batetik,
|
gure
aitaren kemenarekin eta haren suarekin, baita negozioen oihanean aitzina egiteko erakusten ari zen trebeziarekin ere, ez zituen, bertzetik, haren modu eta manera haiek guztiak guztiz azeptatzen eta ontzat hartzen. Eta bazkalorduan diskutitzen aritu ziren biak, aitona Nikolasek ez zuelako begi onez ikusten zein modu desegokian egotzi zuen aitak etxetik Xalbador lehengusua, urte erdiz jauregiko skribatzaile izan zena, oihuka eta ostikoka:
|
|
|
Aitona Nikolasek zerbaitekin ihardets ziezaiokeen aitaren ezkutuko mehatxuari, baina nola erdi ahiturik baitzegoen orduko, erreuma hezurrik tipienetan ere jaun eta nagusi, eta nola ohartzen baitzen ezen jauregi hark
|
gure
aitaren beharra zuela, zuhaitzak lurrarena bezainbertze, zutik iraunen bazuen, hala, isilik egoitea deliberatu zuen hartaraz gero.
|
|
|
Bigarren zezena
|
gure
aitak toreatu zuen, arkabuzez tiro egitea toreatzea bada bederen —aitaren auzia, ordea, ez zen toreatzea edo ez toreatzea, baina errege Felipe IV.aren parean paratzea, hark ere, kondearen eta dukearen erranetan, bertze hainbertze egin baitzuen Madrilen, zezen ikuskizun batean—, zeren, bertzenaz, Curro Banderas zeritzàn toreatzaileak toreatu baitzuen. Hiruzpalau burtzi soilik sartu zizkion toreatzaileak zezenari, eta bere morroietarik batek haga luze batez zulatu zion bizkarra, lau hankakoak odol apur bat gal zezan eta, halatan, ahul zedin.
|
|
|
Zeren, gogoan dudalarik aitak arkabuzez akabatu zezena eta zezenaren burua —edo burezurra eta adarrak, hobeki, zeinak urtebete gabe sala nagusiko apal batean ipini baitzituen—, bertze zerbait komentatu nahi bainizuke, aitzina egin baino lehen. Izan ere, erran dizut arestian nolakoa zen edo nolakoa izan zitekeen
|
gure
aita, eta orain zerbait eratxiki nahi nuke, haren nortasunari eta haren nolakotasunari buruz. Zeren eta, ez al zaizu iduritzen, jaun André, ezen erosten ditugun edo geure ingururat biltzen ditugun objektuak, geure arimaren isla izan daitezkeela eta halatan lagun diezaguketela aipatu nortasun nolakotasunen mugatzen eta definitzen?
|
|
|
Izan ere, ez ote zuen
|
gure
aitak berdin samar jokatu... nahiz eta hark ez zituen mirailak kolekzionatu, baina bai burezurrak eta adarrak, berak ehizatzen zituen animalienak. Halako moldez, non anitz baitziren sala nagusiko paretetan jarriak zituen orein burezurrak eta orein adarrak, gehienak apal batzuen gainean.
|
|
|
Ai,
|
gure
aitak jakin izan balu, Senekak erranaren bidetik, ezen ez dela gizonik ahaltsuena bertze guztiak bere menerat dituena, baina bere burua duena...!
|
|
|
Ai,
|
gure
aitak jakin izan balu eta gizon guztiok bageneki...!
|
|
|
Zeren Pedrok berak erran baitzidan harako hura: "
|
Gure
aita letratua duk eta ni ere letratu nahi naik, baina nik ez diat bizitza usteltzerat utzi nahi. Eta hik ere ez huke nehoiz utzi behar..." Eta ni aho zabalik geratzen ninduan, zeren ez bainuen, arestian erran bezala, Pedrok aditzen zuèn jainkozko barren dei hura aditzen.
|
|
|
Finean, nola aitona Nikolasek printzipalki frantsesez ikasi baitzuen, eta nola behin batean, bere izebetarik bat, Parisko handiki baten etxerat ezkondu behar zuela eta, Parisen egon baitzen eta Parisko handitasunarekin liluraturik itzuli baitzen, hala miresten zituen Paristik eta Frantziatik zetozen kasik gauza guztiak, eta hala nahi izan zuen eta hala erdietsi ere zuen, erregeordearen fabore berezi baten bidez, bere bi semeek —gure aitak eta osaba Joanikotek— Parisen ikas zezaten, Filipe II.ak bere denboran ezarri legearen gainetik, zeinak bere menekoei kanpoan ikastea eragozten baitzien. Eta, hala eta halatan, Parisko izebaren eta haren senarraren ahaleginei esker bete ahal izan zuen aitonak bere semeak ongi hazteko eta hezteko ametsa, igortzen zituelarik bai bata eta bai bertzea ere Parisko Collège de France rat,
|
gure
aita lehenik, eta osaba Joanikot ondotik, zeren eta haiek ere hiru urteren aldea baitzuten beren artean, Mattinek eta biok gure artean bezalaxe.
|
|
|
Aita Bartolome gizon garaia zen,
|
gure
aita eta Mattin baino garaiagoa, eta tente ibiltzen zen, burua zut, dorre ibiltari bat iduri; eta dotore janzten zen, bertzalde, eta iritsi ere zaldi dotore baten gainean iritsi zen Urbiainerat.
|
|
|
Etxe barrenean nengoen ni hura iritsi zenean. Kanporat jalgi nintzenean, berriz —zeren osaba Joanikotekin geratua bainintzen jauregiko lizarren itzalpean, basorat joaiteko, urtxintxen azturen eta ohituren berri jakiteko asmotan—, solasean aurkitu nituen aita jesuita eta
|
gure
aita. Eta, ikusi ninduenean, aitak oihu egin zidan:
|
|
|
ERRAN dizut nola aitak bere festen organizatzeko ohitura zuen noizik behin, festabururen baten aitzakian edo. Eta halakoetan, jakina, inguruko jauntxoak gonbidatzen zituen festa haietarat, zeinak profitatzen baitzituen, hala berean, haiekin zituen kontuen garbitzeko, zeren haietarik gehienak aitaren negozioei loturik baitzeuden nola edo hala, eta zeren halatan erdietsi baitzuen
|
gure
aitak meneko zituenak are menekoago izan zitezen. Abuztuko bigarren igande hartan —urbiaindarrok santaklarak ospatzen ari ginela, hain zuzen ere—, bazuen, gainerat, bertze estakuru bat, zeren eta Pedro Huizik akabatu berria baitzuen kaperako freskoa, zeinean nihaurk ere lagundu bainion, atsegin handiz, batik bat lehen eta azken egunetan —zeren gainerako egunetan, bertzenaz, aski eta sobera izan bainuen Elbiraren kontuari eta ondoko kontuei buru egiten—, eta zeinean agertzen baitziren Frantzisko Xabierkoa eta san Inazio Loio la koa, hau zutik eta hura belauniko, biak ere zirkulu batean:
|
|
|
Eta osabak orduan so egin zion aitari lehenik, baita Pedro Huiziri ere ondoren, intentzione osoz. Eta gero, erran zion
|
gure
aitari:
|
|
|
—Jakizue ezen jaun Joanes Etxegoien naizela, nafarra naizela eta nafarrek ez dutela gezurrik erraiten, are gutiago Jainkoaren botereaz edo sainduen ahalaz ari direla. Adi egon, bada, zeren kontatuko baitizuet nola sendatu zuen Avilako Teresak
|
gure
aita —eta ikusirik ezen guztiek kasu egiten zidatela, nahiz eta zaldunek, artean, mesfidantzaz behatu, aitzina segitu nuen, hiztun onen antzera, hitzaren jabe—: Gure etxean oro zen ditxa eta oro zen zorion, harik eta egun batean aitari gaitz hura sartu zitzaion arte, ezin eriago jarri zuena eta ezin flakoago, betartea zurbil eta gorputz osoa hil hurran; haren begiak martiri batenak ziren, haren hatsa hauspo hautsi batena zen... eta han eta hemen garau gorri zornetsu batzuk bihitu zitzaizkion, guztioi goragalea eragiten zigutenak; eta ez zegoen, ez, hilik, baina, hilik ez zegoen arren, hila baino hilagoa zirudien, hatsa eta kiratsa zeriola; eta, hala, aita sendatzeko asmotan, etorri ziren hango eta hemengo medikuak, iragan ziren gure etxetik, eta ez zuten hura sendatzerik erdietsi; eta, hala eta halatan, lurraz eta lurreko faboreez etsirik geundèn egun batean, Urbiaindik iragan zen gizon bat —benedika dezala Jainkoak egin zigunagatik! —, erlikiontzi hau lepotik dilindaka zeramana; gizonak erraiten zuen ezen erlikiontzi hark santaren behatzezurrez zeuzkala —ezker oineko hatz lodikotearenak—, eta erran zigun ezen egun baten buruan sendatuko zuela berak aita, baldin harekin bakarrik uzten bazuten, bere erlikia harekin eta bere orazinoekin; hura entzun nuenean, ez nion sinetsi, zeren baitakizue nolakoak izaiten diren gauza hauek, eta zenbat gezurti eta engainati dagoen mundu honetan; eta, ikusirik hark ezen sinesgaitz agertzen nintzaiola, galdegin zidan:
|
|
|
Mirakuluaaa! Zeren eta jauzi batean eta dantza batean jaiki baitzitzaigun hil hurran zegoena, zeina baitzen, arestian erran dizuedan bezala,
|
gure
aita. " Horra hor zure aita sendaturik", mintzatu zitzaidan gizona; eta hala zen, zeren aitaren begiek orain dohatsu zeruratu berri batenak baitziruditen; haren hatsa haizearen hatsa zen, eta haren azala, berriz, guri guria zen, haur jaioberri batena iduri; eta mirakulu hura neure begien aitzinean nuela, ihardetsi nion gizonari:
|
|
|
" Horra hor zure aita sendaturik", mintzatu zitzaidan gizona; eta hala zen, zeren aitaren begiek orain dohatsu zeruratu berri batenak baitziruditen; haren hatsa haizearen hatsa zen, eta haren azala, berriz, guri guria zen, haur jaioberri batena iduri; eta mirakulu hura neure begien aitzinean nuela, ihardetsi nion gizonari: " Hala da, bai, sendatu duzu
|
gure
aita, eta ikus dezazun ezen ohorezko gizona naizela, oraintxe bertan trenkatuko dut behatza".
|
|
|
—Hurrengo urteak trankil eta jabal joan zitzaizkidan. Jaun administratzaileak erakutsia zidan orduko nola zihoazen etxeko kontuak eta
|
gure
aita izan zenaren negozioak, eta, nola zure faltan nihaur bainintzen jauregiaren eta ondasun guztien heredero, manatu nion ezen diru segura nahi nuela eta ez zedila egiteko arriskutsuetan bentura, zeren soberatuki bizi baikintezkeen dirutza haren interesetarik, zeinetarik ehuneko hamarra elizarentzat gorde baikenezakeen eta bertze suma bat miserikordiazko obrentzat. Eta pentsatu eta deliberatu nuen ezen ez zegoela pertsona egokiagorik, suma honen administratzeko, aita Bartolome bera baino, zeina baitzen aldi hartan Iruñako ospizioko kaperau... eta zeina, ondorez, urtean bizpahiru aldiz etortzen hasi baitzen jauregirat, suma haren jasotzerat, eta ene aitorraren entzuterat, bide batez.
|
|
|
Zeren baitzirudien ezen urtebete lehenago hil zela osoriotarren Espainiako oinetxeko jauna eta fardel haiek guztiak igorri zituztela handik, etxeko jaunak testamentean hala manatu zuelako. Fardelak
|
gure
aitaren izenean zetozen, zeina ere hil berria baikenuen eta zeinak bertze hiru anaia baitzituen Indietan sakabanatuak: haietarik bat kakao saltzaile bat zen, aski aberatsa, Simón de Osorio zeritzana, Caracasen bizi zena eta bizpahiru urtetan behin bisitaren bat egiten ziguna.
|
|
|
Festa hartarat aurkientza hartako jauntxo eta kargudun kasik guztiak etorri ziren —aitak bere menerat zituenak, hainbat traturen, edo hainbat herriko etxerekin zituen harremanen ondorez—, beren emazte eta seme alaben konpainian; eta etorri ziren, halaber, Ubarneko izeba ilobak: edo Ubarneko dama damatxoak erran behar ote dut,
|
gure
aitak deitzen zien bezala, nahiz eta anitz herritarrek erdi sorgintzat zituzten. Baina ez nuke festa hura oroitu nahi bertara hurbildu ziren jendeen berri emaiteko, ez haien solasen ez haien beztimenden, ez musikariek jo zuten musikaren, ez noten konpasean gonbidatuek dantzatu zituzten dantzen... zeren eta aitzinago ere izanen baitut festa distiratsuagorik deskribatzeko parada, Villagrandeko dukearen eta haren segizioaren etortzearekin zelebratu genuen bertze festa handios hura, konparazione.
|
|
|
AITONA Nikolasek buruan sarturik zeukan, bere aita jaun Albert Etxegoienek hala irakatsirik, ezen negozioen munduan ez zegoela geldi egoiterik eta harremanetan jarri beharra zegoela hango eta hemengo jendearekin: pentsamolde haren ondorez erosi zuen, hain zuzen ere, Olabeko ola, Irungo lurretan; eta hargatik ere eraman izan zituen umetan bere bi semeak —bata,
|
gure
aita, jaun Martin Etxegoien, eta bertzea, osaba Joanikot— batetik bertzerat, hainbat bidaiatan —Gipuzkoarat hiruzpalau aldiz eta Iruñarat bitan—, bere aitak berarekin egin zuen eredurat, biek Nafarroako erregeordeari eginikako bisitan; eta gu ere —Mattin eta biok, haren bilobok— berdintsu eta orobatsu ibili nahi izan gintuen, halako moldez, non ongi baino hobeki oroit ba... Baina, negozioak bere lehen obligazionetzat bazituen ere —baita bere buruhauste gehienen iturri ere, derradan bide batez—, kultura zen aitona Nikolasen zaletasuna —artea, zientziak eta hizkuntzak—, eta alor horiekin loturikako gaiak zituen on, gozo eta ezti.
|
|
|
Joanikotek bere kontzientzia dik eta ez duk hiru urteko haurra... —eta so egin nion aitona Nikolasi eta iduritu zitzaidan ezen, osaba Joanikoten aldeko hautua eginik, halako atsegina hartzen ari zela,
|
gure
aitaren gainetik sentitzen zelako edo, aspaldiko partez.
|
|
|
Ordea,
|
gure
aita ez zegoen joko hura jokatzeko disposizionean, ezta bere anaia gaztearen lezionerik onartzeko ere, are gutiago modu eta tonu hartan, eta, hala, liztorrak ziztatu balu bezala eta gauzak bere tokian jartzen zituela, haserre antzean mintzatu zen:
|
|
|
Zeren goikoentzat beti baitzituen prestik so argiak eta errepuesta eztiak, hitz onak eta salutantzia arraiak, eta haiei egiten zien, halatan, festa eta begitarte, eta zeren ikustekoak baitziren haren manerak eta mugimenduak, emetasun puntu batek ukituak bezala, eta haren boza, castrato batena zirudiena, haien erranetarat plegaturik eta malguturik, kanabera bezala...! Begirune falta idurituko zaizu, beharbada, jaun André,
|
gure
aita izan zenaz horrela mintzatzea, baina egia erraiterat etorri natzaizu, neure egia; ordea, gezur erranen nizuke, baldin egia apaintzen ibiliko banintzaizu. Erran dezakezu ezen aitak bizitzan baztertu egin ninduela, eta bazterrerat nahi nukeela nik orain hura, eta horregatik mintzatzen naizela horrela hartaz, irain hutsez eta mendeku nahiez.
|
|
|
Zeren Martin baitzen
|
gure
aita, nehola ere ez san Martin, Galiako saindu handia, milizia eta armak bazterrerat utzi zituena, giristinotasunerat bihurtu bezain fite!
|
|
|
Baina basurdearena ustekabekoa izan zen. Izan ere, abiatu zelarik tigrea untxi baten gibeletik, gertatu zen ezen untxia basoan sartu zela eta halatsu egin zuela tigreak ere untxiaren gibeletik... baita
|
gure
aitak ere, haiei zerraiela. Ordea, handik gutirat itzuli zen aita.
|
|
|
Aitona Nikolasek —eta
|
gure
aitak ere ez gutiago— etxearen eta etxekoen erreputazionea eta izen ona zuen kezka eta ardura nagusi, muinetaraino eta erroetaraino sartua. Horregatik, zenbatetan eta zenbatetan ez ote ziguten erran bai batak eta bai bertzeak Mattini eta bioi:
|
|
|
—Pizarrok, Almagrok eta bertze horiek Indiak konkistatu zituztela...? —erran zigun bertze egun batean, konbertsazione haietarik batean, etxe aitzineko jardinaren erdiko iturriaren marmara ere lagun genuela, ohi bezala— Bada,
|
gure
aitak ez gutiago! Hura bai buru argia!
|
|
|
erran nahi baita ezen lur haiek herri lur zirela orduko, Leringo kondearen zerbitzuan aritu zen Burgosko kapitain lagun batenak izan ondoren, zeren, gerla maradikatu haiek galduz gero, kapitain hark bereganatu baitzituen etxegoiendarren lurrak, kondeari eskaini zizkion zerbitzuen ordain, eta zeren, handik urte gutirat, urbiaindarrei saldu baitzizkien kapitainak jauregia eta lur haiek guztiak, Burgostik urrun geratzen zitzaizkiolako eta bere bizitzako mementu batean zorretan sartu zelako. Eta hargatik agertzen zituan herritarrak mesfidati eta gibel beldurti, ez baitzuten sinesten balizko olaren balizko irabaziak lurraren jabetasunetik jaso izan zituztenak baino handiagoak izan zitezkeenik, nahiz eta
|
gure
aitak behin eta berriz aitortu zien baietz eta baietz, Urbiaingo elizaren aitzinean zelebratu zen juntan, norat etorri baitzen erregeordearen mandataria ere. Gogoan ditiat oraino haren hondar hitzak:
|
|
|
Jaun Marcelek
|
gure
aita zuen jabe eta nagusi eta, kortesiaz bertzerik ez bazen ere, men egitea zegokion, aitari erakusteko ezen haren alde zegoela edo ez zegoela haren aurka bederen; ordea, erran zuen:
|
|
|
Eta, hala, heldu zen afalordua; joan nintzen, kontsolamendu harekin, afaltzerat; jarri ginen guztiok mahaien inguruan... errezitatu zion ene anaia Mattinek laudoriozko oda bat Villagrandeko dukeari, ihardetsi zion honek hitzekin, sinatu zuten agiri batzuetan hitzarturik zuten tratua,
|
gure
aitaren administratzaileak eta Villagrandeko dukearen sekretarioak aitzinetik prestatu zutena; ekin genion afari ezin joriago hari, jan genuen plater bat, bertze bat eta bertze bat, gonbidatuen alabantzen artean, zeren eta zinez baitzeuden zaporetsuak zerbitzatzen ari zitzaizkigun janariak eta biandak... jan genuen arkumea, zeina baitzen afalburuen aitzineko platera, eta, osabari hitz eman bezala...
|
|
|
jarri zen dukesa, bere zorabioan, zurbil eta musuzuri, gero eta musuzuriago; dukea, aldiz, musugorri, gero eta musugorriago, ez ahalkez baina satisfazionez, bien artean izain ikustezin bat balego bezala, emazteari hurrupatzen eta kentzen zion odola senarrari emaiten ziona. Eta eszena labur haren ondoren, eta dukeak zera z osaturikako kate luze hura dantzan ipini ondoren, irri karkaraka hasi zen hura, haren gibeletik kondea, gero
|
gure
aita, eta azkenean guztiak, emaztekiak izan ezik, jakina.
|
|
|
Eta irri karkaraka hasi zen dukea, haren gibeletik kondea, gero
|
gure
aita, eta azkenean han zeuden guztiak.
|
|
|
Eta, ehundabatgarrenaren kontua jakin zuenean, haserretu egin zen. Eta berant gabe erran zion
|
gure
aitari:
|
|
|
Ordea, ez ote genuen guk ere haiek bezala jokatuko, haien kasuan bagina, nola haiek ere guk bezala jokatuko baitzuten, gure kasuan baleude? Zeren eta ulertzen baitut haien jokabidea, noiz eta Gaztelaren aurka aritu baitziren, eta ulertzen diat
|
gure
aitarena, noiz eta Nafarroako erregeordearekin solastu baitzen, gure jauregiaren berreskuratzeko asmotan; haatik, hirea ez diat ulertzen, zeren eta gure arbaso haiek aspaldi hil baitziren, eta bake sainduan utzi genitiztek...
|
|
|
Bazkalordua zen eta guztiok bazkaltzen ari ginen, lekat aitona, zeinak gero eta gutiago jan eta gero eta gehiago erretzen baitzuen, haren bizigarri bakarra tabakoaren kea balitz bezala. Eta, ohi bezala, aitona genuen otordu hartan mahaiburu eta haren eskuinean zegoen
|
gure
aita. Eta gure aitak ere bere arrazoinak zituen eta erran zion aitonari:
|
|
|
Eta, ohi bezala, aitona genuen otordu hartan mahaiburu eta haren eskuinean zegoen gure aita. Eta
|
gure
aitak ere bere arrazoinak zituen eta erran zion aitonari:
|
|
|
Erran dizut, urte haien aldetik denaz bezainbatean, ezen aitonak sentitzen zuena erraiten zuela, edo hala iduritzen zitzaidala neuri bederen, zeren gizon ona baitzen, hondoz eta erroz —onegia ere bai mundu hartarakotz—, eta hargatik onartu zuela bere huts egite hura ere, jauregia eta negozioen ardura
|
gure
aitaren eskuetan uzten zituela.
|
|
|
Gero, ordea,
|
gure
aitaren arrakasta izugarria etorri zen eta aitona jeloskor sentitzen hasi zen...
|
|
|
Eta egun batean
|
gure
aita etorri zitzaion ezin alegerago, eskuan lignum crucis aren erlikia bat zekarrela eta erraiten ziola:
|
|
|
Eta
|
gure
aitak orduan erabaki zuen ezen aitona ohean lotu beharra zegoela eta gela itsu batean hertsi, zeren jauregiko jendeak ez baitzuen zergatik haren biraorik entzun ez jasan, eta zeren hobe baitzen kontu hura ahalik eta isilen eramaitea, Inkisizioneak haren berri jakin ez zezan.
|
|
|
Baina gero, bere huts egite hura iritsi zen —lehenengoa—, aitonak berak aitortu zuena, noiz eta jauregia eta olak
|
gure
aitaren esku uzten zituela, negozioak ezin okerrago joan zi tzaizkiolako.
|
|
|
Eta bere tokian ez dagoenak faltatzen du, eta bere faltaz lohitzen du bere burua, eta lohitzen ditu ondokoak ere. Eta hori ere aitortu beharra dago, eta bertze guztia gure burua engainatu nahi izaitea da, nola engainatu nahi izaiten baitzuen
|
gure
aita hil berriak, Jainkoak zeruan izan dezala. Eta Gaztela handi da eta Gaztelak handi egin gaitu; ez ote da, bada, Villagrandeko dukearekin egin tratua handitasun horren seinale eta aieru ere?
|
|
|
Eta kanoi hura buru buruan sartu zitzaion eta, nola aita baitzen, izaitez, aseezina, hala gogoratu zitzaion ez ote zen luzeegia kanoien tratuan sinaturikako lau urteko epe hura, zeren ehungarrenaren ondotik baitzetorren ehundabatgarrena... harik eta berant baino lehen argi bat piztu zitzaion arte, aterabidean jarri zuena: Patientia vincit omnia, baina
|
gure
aita ez zen pazientzia handiko gizona, eta, handik astebete eskasera, errege egunean, erran zuen:
|
|
|
Eta
|
gure
aitak erran zion:
|
|
|
Ubarneko damak, edo dama eta damatxoa, nola deitzen baitzien
|
gure
aitak, Ubarneko huizitarren etxean bizi ziren bi emazteki ziren, sorgin fama zutenak eta beren artean izeba ilobak zirenak. Bietan zaharrena, Sagrario Landaluze zeritzana, Abel Huizi letratuaren emaztea izan zen, eta bi seme izan zituen:
|
|
|
Eta, nola
|
gure
aitaren asmoa zen kapera san Inazioren izenpeko jartzea eta, hargatik, nola haren bizitzari eta historiari buruzko xehetasunak goitik behera genekizkien, baita san Frantzisko Xabierkoarenak ere, erantsi nuen:
|
|
|
Adorazionearen ondoren, hiru erretratu egin zituen Pedrok, zeinak urte berrirako akabatu baitzituen: lehena,
|
gure
aitarena; bigarrena, amarena; eta hirugarrena, familiarena: gurasoak, Mattin eta laurok.
|
|
|
Zeren, aitaren eredurat eta denbora hartako bertze anitz handikiren eredurat, anaia superstizios samarra baitzen —are gehiago Ubarneko dama gazteak hartzarena iragarri eta iragarpen hura bete zenetik—, eta ni, berriz, ez, zeren osaba Joanikotek halaxe erakutsi baitzidan, eta hartarat ohitu ninduen... eta, ohitu ez ezik, irabazi ere egin ninduen, noiz eta Pagabasoko zuhaitz hartarik eseki baitzen, etxeko morroi neskameak etxerat itzultzen zirela, beldurraren beldurrez, ileak lazturik. Eta orduan, oroiturik nola behin batean aitona Nikolasek zirikatu zuen
|
gure
aita kontu harekin, erran nion:
|
|
|
Eta, studioa egokitu ondoren,
|
gure
aitak ordaindu nahi izan zituen gastu haiek guztiak, baina osabak erran zuen:
|
|
|
Amesgaizto baten bukaera balitz bezala ospatu nuen, bide berria zela karia, etxetzarra bota zutela ikasi nuen egunean. Geroago jakin dut
|
gure
aita —hiritar garbia, azken batez— ni baino are arinduagoa gelditu zela egun hartan, amaren etxe minagatik ere. Behin baino gehiagotan egin dut neure baitan etxe eta inguru horienganako herra ez ote zen, nik jakin gaberik, bolada hartan aita eta biok kidetzen gintuen gauza bakarrenetarik.
|
|
|
Hamaikak eta bortz, zigarro bat dagoeneko pipatua eta Ana agertu gabe, sartzera deliberatu nintzen.
|
Gure
aitari" camparyak" prestatzen zizkion zerbitzari bera zen barraren jabe, zimurrago, makurrago eta pultsuz herrariago, baina bera. Begiak nigan pausatu ahala ezagutu ninduen:
|
|
|
Lester txikia zen, John, arima garbia, kerubin inmakulatu bat... Eta
|
gure
aitak kanpaia jotzen zuen, guri bizkarra emanda, zure amaren suspirio espasmodikoen kontura.
|
|
|
Osaba Andoni ikusi genuen geuregana  tzen, eta haria aldatu genuen. Ez nuen
|
gure
aitak edo amak ipuinaren berri jakiterik nahi. Apaiz izan nahi nuen gainera.
|
|
|
engainatu gintuen kargurik gorena bereganatu, eta herriaren alde azkeneraino lan egingo zuela hitz eman zuenean, zertarako eta bekadun teenager batekin lardaxkan ibiltzeko; eta engainatu gaitu hori bere herriaren aurrean solemneki ukatu duenean. Gure herriak ez du merezi enbustekerian dabilen presidenterik, gure herriak bere hitzari eutsiko dion presidentea behar du, gero barkamen eske lotsagarri eta atxikopalatua ibiltzeko beharrik izango ez duena alegia adierazi du kasik"
|
Gure
Aita" otoizten den abiadarekin, baina ahots sendoz, eta herri tribunaleko kide guztioi banan banan eta tinko begiratzen zigula. Presidente batek, garbitzaileek, taxistek edo irakasleek ez dituzten pribilegioak gozatzen ditu, eta neurri berekoa izan behar du herritarrekiko duen exigentzia.
|
|
|
Gure familiako gizonak gerran izan ziren denak, gauza zirenak behintzat.
|
Gure
aita CNTkoa zen, bidenabar esateko. Munduko gerra guztietan eta historian zehar beti berdin gertatzen da:
|
|
|
Edozein umek kanikak gordeko lituzkeen moduan gorde nituen. Balio handikoak ziren, geroago jakingo nuenez, etxean, Ordizian nintzela; aitak ikusi zizkidan nire terrailazko jostailuak, eta beretzat hartu zituen, lanerako, mekanikaria baitzen
|
gure
aita. Gerraosteko urte luzeetan terrailarekin, errodamenduekin eta horrelakoekin kontrabandoa eginez aberastu ziren batzuk.
|
|
|
Lehenagotik hasiko naiz, gerraren hasieratik. Asturiasko CNTkoak etorri ziren laguntzera, eta
|
gure
aita ere CNTkoa zen. Ordiziako jauntxo batek bazuen denda bat...
|
|
|
Asturiasko CNTko haiek heldu ziren herrira, eta jauntxo horren etxeari lehergailuak ipini eta dena leherrarazi nahi izan zuten, familia osoa barruan zela.
|
Gure
aita aurrean plantatu omen zitzaien, eztabaidan aritu ziren, eta azkenean konbentzitu egin zituen halakorik egin ez zezaten. Ez zen ezer gertatu.
|
|
|
Ez zen ezer gertatu. Gerraostean,
|
gure
aita langileen batailoian zela, denda hartako jauntxo hura hurbildu zitzaion gure aitonari, bere suhia non zen galdezka. Gure aitonak konfiantzarik ez zuen izango harengan; beldurra bai galanta.
|
|
|
Aitaren familia ere Ordizian bizi zen, Urdaneta kalean.
|
Gure
aitaren aita Plazaolako makinista zen. CAFeko makinista izango zen geroago, maniobretako lokomotoraren makinista.
|
|
|
Niretzat ere zoragarriak izan ziren lehen urte haiek, edo horrela iruditzen zait, behintzat. Gogoratzen dut, adibidez,
|
gure
aitak poltsakada bat kanika oparitu zidala, eta kanika haiek etxeko leihotik jaurti eta noraino heltzen ote ziren begira egoten nintzela. Nire ariketa moduetako bat izango zen leihotik jaurti ondoren kanika haiek biltzera joatea, ostera leihotik jaurtitzeko.
|
|
|
Frankistak Donostian sartzear izango ziren ordurako, sartuta ez baziren.
|
Gure
aita ere han zen. Maria Cristina hoteleko matraketan eta ibilia izango zen.
|
|
|
Oraindik ere sumatzen dut masailean haren bizarraren latza.
|
Gure
aita zen: oso argal, zikin eta zahartua.
|
|
|
Konpontzeko modurik ez zuten izango; salduta, txatarratarako izanda ere, egun batzuetarako janaria erosteko adina emango zien.
|
Gure
aitak, beraz, txatarrerian erosten zituen matxuratutako makina haiek, tailerrean konpondu eta pintatu ondoren, berriro saltzeko. Neu ere aritua naiz josteko makinak pintatzen.
|
|
|
"
|
Gure
aita handik hilabetera abantxu hil zuan. Elizara ez zuan Henri azaldu, baina gero hilerrira bai.
|
|
|
" Orduan bai; lehenago, pare bat alditan, beste mutil batekin etorri izan zen. Henri...
|
gure
aitaren laguna zen-eta". " Aita... ez da etxean?", galdetu zuen Xanek.
|
|
2001
|
|
|
Eta hartaz esan beharrekoen artean, altxorra! «Ortografiari dagokion zatian,
|
gure
Aitak h' rik ez duala ontzat ematen. Ez praktikan erabiltzen, ez teorian ontzat ematen.
|
|
|
Geure ama lurra maite ahal izateko, geure aita hil beharrean arkitzen gara. Baina nor da
|
gure
aita? (...) Euskaltzaleen jainkoa hil behar dugu (ikus Freud eta Marcuse), honela zion R.
|
|
|
Eta hain zuzen, 1999 eta 2000 urteetan lehiaketa horretan irabazle suertatu zirenen lanak argitaratzen ditu orain, komiki itxurako liburu honetan. Hau da, aipatu bi urte horietan txapeldun izandako Jose Angel Labari Ilundainen" Naroa" eta"
|
Gure
aita" lanak; 1999an bigarren saria eta 2000.ean hirugarrena eskuratu zuen Gorka Espinosa Urraren" Telefilme" eta" Azkena"; duela bi urte hirugarren suertatu arren iazkoan bigarren postua lortu zuen Imanol Larunbe Goñiren" Ilargiaren beste aldean" eta" Barkaiztegi eroa", eta 1999 urteko lehiaketan epaimahaiaren argitaratzeko gomendioa bere egin zuen Id... Komiki guztiei gaztelerazko itzulpena gehitu zaie.
|
|
|
‘Aberriaren aldeko ekintza epiko honegaz uste dut betiko kitatu dudala
|
gure
aitari nion zorra... ’
|
|
|
‘Nire bizitzako ustekaberik handiena izan zen, umetan,
|
gure
aitarentzat hain handia zen Euzkadi azazkalaz tapa zitekeela konturatzea... ’
|