|
2000
|
|
|
zuzen zuzenean oratu genion gaiari eta euskalgintza osoaren aldaba jo nahi izan genuen presoen aldeko ekitaldietan eta plataformetan esku har dezan eta bereziki Kontseiluari horren gidaritzaren ardura proposatuz. Ondoren, euskaldunon hizkuntz eskubideen hausnarketari ekin genion eta eskubideon aldeko beste proposamen bat luzatu genuen, non argi ikusten den prozesu politiko berriak aurrera egiteak sekulako garrantzia izan dezakeela
|
gure
hizkuntz eskubideei dagokienean.
|
|
|
Gainera, askok betiko aitzakia aipatzen du horretarako:
|
gure
hizkuntzak ez du irainerako balio. Baina irain mordoa dago euskaraz eta erabili ere erabiltzen dira hainbat tokitan.
|
|
|
JAIO barik dagoen Anboto telebistan eskualdeko informazioa landu gura dugu, herri bakoitzaren nortasuna eta hurreko albisteak islatzeko asmoa daukagu, euskara hutsean,
|
gure
hizkuntzari esparru berriak eta modernoak irabaztea komeni zaiolako, biziko bada. ETBren osagarri izan gura dugu, nazio mailako telebistak eta eskualdekoek bat eginez, euskarazko audiobisualen sare indartsu eta bizia osa genezakeelako.
|
|
|
Eta egokitu zaigunagatik,
|
gu
hizkuntzaren militanteak ere bagara.
|
|
|
Euskararen aldeko mugimenduari leporatzen diote politizazioa, beraiek direnean euskararen berezko garapena eragotzi nahi dutenak eta prest daudenak gure izaeraren adierazlerik garrantzitsuena den euskara behin betiko desagertarazteko arrazoi politiko hutsengatik. Hil ala bizikoa da euskararentzat normalizazioa lortzea, euskaldunok gure bizitza euskaraz egiteko eskubidea dugu, hizkuntzaren balio komunikatiboa murrizten duten neurrian, hilzorian egongo baitira bai
|
gure
hizkuntza baita gure izaera ere.
|
|
|
Bestetik, inmigranteen etorrera Euskal Herrira izango dute eztabaidagai. " Gurera etorritako etorkin gehienek, euskara ez dela beharrezkoa ikusirik, bizkarra eman diote
|
gure
hizkuntzari, horrek euskaldunengan sortzen duen etsipenarekin, elkarbizitza kaltetzeraino. Gainera, oraingo egoera politiko petrala dela eta, abertzaleei etorkinak baztertu nahi izatea leporatu izan zaie.
|
|
|
Zakurraren bibolina! Hor daude Lertxundiren eta Saizarbitoriaren liburuak,
|
gure
hizkuntza zaharraren arazo zahar eta berriei bestela begiratzeko proposamenez beteak. Ez naiz liburuak saltzen ari.
|
|
|
Hemendik denbora gutxira bertoko pertsona euskaldun nagusiak ez direlako gure artean egongo eta" arrazoitu digu Alberto Martinez de la Cuadra Lagatzuko kideak. Bestenaz, Bizkaia partean
|
gure
hizkuntzak tokian tokiko euskararen galera eta erdararen nagusitzearekin tupust egin ez eze, aurre ere egin behar dio, etorkizunean gaur bezain bizi iraun gura badu bederen. Iñaki Gaminde ikerlariaren iritziz," Zamudioko eta beste hainbat herritako euskara euskararen egoera orokorragaz batera doa.
|
|
|
Sar dezagun eskualdeetako hedabideen ekoizpena sare orokorrean, eta kostu lokalekin seinale orokorrak hedatzen arituko gara. Seinale uholdea iristen denean, gutaz eta
|
gure
hizkuntzan jardungo dutenen kuota mantendu edo hobetzeko bide samurra.
|
|
|
Arantzazuko batzarrea egin ondoren, Euskaltzaindiak eskerrak agertu nahi dizkie etorri diren nahiz beren iritziak bidali dituzten guztiei. Lehenik ikusi duguna da guztion ustez
|
gure
hizkuntzaren batasuna behar beharrezkoa dugula. Batasuna noski ez da Euskaltzaindiak egin dezakean gauza, eta are gutxiago bat batean egin dezakeana.
|
|
|
Ez dugu egin jendeak hor jarritako tontakeriak esango dituela pentsatuz. Gonbite bat da
|
gure
hizkuntzarekin, eta inguruan ditugun erreferentziekin, gure hitz egiteko modua sortzeko. Inoiz etorri behar du horrek eta etorriko da, azkenean hor daude Euskaltzaindia eta gauza horiek guztiak, baina hanka zabaldu eta puzker bat lasai botatzeko aukeraren bat dugu, bestela beti zuzentasunari lotuta ibili behar badugu azkenean nazkatu eta ito egingo gara.
|
|
|
"
|
Gure
hizkuntzak bizi daitezen" lelopean, Frantziako hizkuntza gutxituen aldeko kanpaina abiatu dute Korsika, Bretainia, Okzitania eta Euskal Herriko hainbat lagunek. Frantziak Konstituzioko bigarren artikulua alda dezan eta Eurokarta berrets dezan eskatuko dute.
|
|
|
Hori beste bertsolariek ere egiten zuten baina karrera bat egin ez duenak ez dauka metodorik, baliabiderik, errekurtsorik nolabait zabaltzeko. Konparazio bat eginez,
|
gure
hizkuntzan literatura jasoa bertsolaritzatik oso aparte egon da. Bertsolari batek Lizardiren izenik ere ez zuen jakingo.
|
|
|
Ez al dugu jakin
|
gure
hizkuntza, kultura erakargarri egiten?
|
|
|
Gaurko gizartean gaztelania edota frantsesa menperatzea izugarrizko pribilegioa da. Ez gaude prest horiek jakiteak ahalbidetzen duen kultur munduari eta nazioartean murgiltzeko ematen duen aukerei uko egiteko, beste arrazoreen artean, ikasi dugulako, berandu ikasi ere, gaztelania
|
gure
hizkuntz berezkoa ere badela, latinetik etorria eta hemen sortua, gure artean 2000 urteko bizitza duena eta bere baitan euskararen aztarnak ere badituena. Euskaraz inoiz mintzo zirela ziurtzat ezin jo dezakegun Nafarroako lurralde garrantzitsu baten hizkuntza da, Nafarroako Erresuma historikoaren benetako osagarri eta ardatza.
|
|
|
Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko zena.
|
Gure
hizkuntzaren goraipamenak ez zituen aski izan eta aitonen semetasunaz ere jabetua zen: –De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa?
|
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik, gure nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan izan zenbait urtez Baionan bizia zela eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren bi alderdietan ginela euskaldunak,
|
gure
hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen ginenak.
|
|
|
Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela
|
gure
hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara. Baina horretarako Frantziak bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu beharra duela eta era beran Espainiakoak bere 3 artikulua, horrela izan ezik gure euskararen ukapena zelako eta aldi berean baita ONUren adierazpenarena ere.
|
|
|
Orain arteko gure politikariak gehiegi nahastu izan dira elkarren arteko taldekerietan, beharrezkoena geroko bazterturik. Izan ere, herri nortasunez, zer dugu
|
gure
hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik. Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik.
|
|
|
Beraz, nork politizatu du
|
gure
hizkuntza. Hori galde niezaioke Carlos Rilova Jericó historiagileari, Hondarribiko historiaz gatazkak jarri dituelako.
|
|
|
C. Rilova Jericó k, horrez gainera, 87 orrialdean dio
|
gure
hizkuntzaren antzinatasuna, vasco iberismo, mito hartan oinarriturikoa dela.
|
|
|
Iruditzen zait,
|
gure
hizkuntzan, naturaren baitan bezala, ezagutzen dena baino gehiago dela oraindik ezagutzen ez dena. Horregatik, bere zoria ezin dezakegu utzi aldian aldiko politikari arin batzuen baitara.
|
|
|
Horretarako
|
gure
hizkuntzaren iraupen beharrean gaude eta, ONUren adierazpenak ongi agertzen zuen bezala, hizkuntzak biziko badira mundu moderno honetan, gaur egun erabiltzen diren aurrerapen guztiak beharrezko dituzte. Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez:
|
|
|
andere, neskato, cison (gizon), sembe (seme), sehi (sein) eta abar, Mitxelenak ongi sailkatu zituen bezala. Baina, horiez gainera, Nafarroako Lerga hirian latinez irarritako harrian argi agertzen da Ume sahar,
|
gure
hizkuntzaren lekuko. Pirinio mendien bi hegaletan Kataluniaraino agertzen dira euskarazko toki izenak.
|
|
|
|
Gure
hizkuntzak betidanik kezkaturik eduki nauenez, historian zehar izan dituen gorabeherak azaldu nituen Euskararen ostarteak (1998) izenburudun liburuan, edonoren jakinbiderako egokia iruditzen zitzaidan eran. Politikariek maizegi nahasi izan dute hizkun tzen naturtasuna, eta horregatik adierazi zigun Nazio Batuen Erakundeak nola elkar errespetatu, NBEk (ONUk) 1948an agertu zuen adierazpen hartan.
|
|
|
Hezierarik ezaz noski, demokraziaren heldutasunik eza gure egunotan nabari zaigu, Uda Treviñoren kasuan argi azaltzen zaigunez. Bestalde, epaitegietan
|
gure
hizkuntzak duen sarrerarik ezaren lekukotasunak ematen ditugu eta horren arabera norbere burua behar bezala zuzen defendatu ezinarenak. Hori ere giza eskubideen aurka doa.
|
|
|
Azkenik, seigarren atalean euskarak prentsan duen presentzia aztertu du autoreberak. Euskarazko egunkaritik euskaraz ezertxo ere argitaratzen ez duen egunkariraino, jokaera ezberdinak agertzen dira
|
gure
hizkuntzarekiko, joera nagusia argia bada ere.
|
|
|
Kasu bat aipatzearren, nire esperientzia propioari dagokionez guztiz interesgarrieta motibatzaile suertatu zitzaidalako bederen, egoera diglosikoaren tratamenduan etakontsentsu maioritarioak matematikoki dakarkigun desagerpenaren azalpena ekarrikodut gogora. Diglosia hizkuntza inposatzaile baten kontsentsu sutila baino ez dela erakutsiz, hortik
|
gure
hizkuntzaren heriotzarako bidea zein laburra izan daitekeen irakatsizigun. Eta giza taldearen edozein tamainatan egoera diglosikoak duen eragina argi etagarbi ulertu genuen, berak argi azaldu ondoren ezen, konbinatoriaren legeen araberadena galtzeko genuela, eta aldats beheran gindoazela, kontsentsu sutil hura apurtuezean.
|
|
|
Honen aburuz, elebidunek bi hizkuntzetariko baten ekarpena hautatzen dute funtzio hori betetzeko, hizkuntza batean zein bestean mintzo direlarik. Datu hau oso esanguratsua gertadaiteke, izan ere,
|
gurean
hizkuntzen ukipen egoera oso indartsua da eta aztergai dugungiza taldean, gazteen artean alegia, kultur eta hizkuntz erreferentzia indartsuenakukipen egoeran sortuak dira.
|
|
|
Lehia eta norgehiagoka, numero, etekin eta irabazien gizartean bizi gara, nahi edonahi ez. Mundu horretatik bazter geldituz gero,
|
gurea
hizkuntza autista izango da. Badagaraia, beraz, ekonomia esparrua ere euskalduntzen hasteko.
|
|
|
Saltokietan euskaraz egiteko, ez digu Madrilekedo Parisek inolako eskumenik eman behar; guri dagokigun auzia da. Euskalduneidagokie, hein handi batez,
|
gure
hizkuntzarekiko begirunea bermatzea.
|
|
|
Hain zuzen ere, oharmenak kudeatzen duziurrenik ekoizpen horren sistema. Besteren ahoskeran entzun uste dugunaizaten da esan uste duguna, esan nahi izaten duguna, besteren ahoskeranentzun uste duguna izaten baita
|
gure
hizkuntzaren hitzak memorian gordetzeko erabiltzen dugun lehengaia, fonema.
|
|
|
Ala, bizitzen ikasi ahala, ahaztu egiten al ditu? Hori baita
|
gure
hizkuntz entzumenarekin gertatu bidedena.
|
|
|
N Ez dizuet eskatzen —horretan sartuko ez naizela argi utzi baitut— Ibarretxeren gobernuari lagun diezaiozuen," bai ordea hiru (edo zenbat behar dira? 2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan daitezen, halakoetan
|
gure
hizkuntzaren arerioek ezin garai dezaten. Are gehiago, era horretan are nabariago gertatuko litzateke Ibarretxeren gobernuari egin gura diozuen kritika politikoa.
|
|
|
Departamendua bera ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi dituzte departamenduaren aurkako jarrera dutenek eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango. Eta Ipar Euskal Herrian euskararen egoera aztertzen duen Larrun aldizkariaren 36 alean Itxaro Bordak salatzen duen moduan, eta Hego Euskal Herrian bide beretik goazela ezin uka,
|
gure
hizkuntza abertzaleen artean sinesgarritasuna galtzen ari bada, konponbide zaila izango du galera horrek, eta gainera ezin izango zaio inori errurik leporatu.
|
|
|
Eta horren kariaz, euskara bigarren tipokoa denez gero, logika horrekin espero izateko ondorioa ateratzen zuen:
|
gure
hizkuntzak ez zuela balio Euskal Herrian jadanik jaiotzen ari zen hirugarren mailako gizarte mota honetarako, eta horrexek zekarkiola, hain zuzen, bere noraezeko beherakada7.
|
|
|
Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen. Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola, hark
|
gure
hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat.
|
|
|
Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile: alde batetik, lexiko internazional greko latindarra onartzea, berau
|
gure
hizkuntzaren morfologia eta ortografiara egokituz, eta, aldi berean, nazioarteko irizpide argirik ez dagoenean, euskarak hitz elkartu eta eratorri berriak eratzeko dauzkan baliabideak garatzea, euskal erroko zientzi eta kultur hitz ugari sortzeko10.
|
|
|
Migelek zekien euskara dialekto askotan zatituriko hizkuntza zen, literatur eredu bakarrik gabea. Garai hartan pil pilean ari ziren oraindik ortografiari buruzko eztabaidak, eta orduko idazleen artean nagusi azaltzen zen garbizalekeriak
|
gure
hizkuntza antzutasunaren irteera gabeko zulora zeraman noraezean. Hitz batez, idazle orok behar duen komunikazio tresna ez zen oraindik sortua.
|
|
|
/ zenburuak berak dioenez, Migel Unamunok bere bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak
|
gure
hizkuntzaz adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
Logikaz, hasierako premisa egiazkoa balitz, hau da, euskara euskaldunen kultur aurrerapenerako benetako oztopo izanez gero, Unamunok uste zuenez, begien bistan dago haren gomendioa, ikaragarri eta bortitza izanik ere, erabat zuzena zela. Zuzenago eta zintzoagoa, nolanahi ere den, Pfo Barojarena baino, beronek, bilbotarrak bezala, euskaldun eskolatuei euskara alde batera uzteko deia egin arren, ez baitzuen nahi
|
gure
hizkuntza baserritarren eta maila apaleko jendeen ezpainetatik gal zedin, horrela herri kantak, bertsoak eta folklorea bederen gorde zitezen. Beraz, Barojak hiritar multzo bi proposatzen zuen Euskal Herrirako:
|
|
|
Aldizkari hori ahalegin handi baten adibidea izan zen, Zaitegirena alegia, sarritan behar den bezala gehiegi goratu ez dena. Hedabide txiki horretatik asmo handiko proiektua aurrera eramaten saiatu zen,
|
gure
hizkuntzari beste kultura maila emateko nahiarekin. Euzko Gogoa ren kasuan, ipar nagusiak filosofia, hizkuntza eta literatura klasikoak izan ziren, agian elitistegiak ziren oinarrietatik abiatuta.
|
|
|
Beraz, mota honetako auziei ezin diezaiekegu inolaz ere erantzunik eman, beren zentzugabetasuna baiezta baizik.
|
Gure
hizkuntzaren logika entelegatzen ez dugulako sortzen dira filosofoen auzi eta perpaus gehienak.
|
|
|
" Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala. Orain zuen buruan sartu nahi dut adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan
|
gure
hizkuntzaren erabilpen txar berezia dagoela. Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla.
|
|
|
|
Gure
hizkuntzan mitologia oso bat datza.
|
|
|
Wittgenstein, ordea, magia beti sinbolismoaren eta hizkuntzaren ideian oinarritzen delakoan dago eta hizkuntzaren azpian aurreko desioak daudelakoan("
|
gure
hizkuntzan mitologia oso bat datza", dio austriarrak). Eta are gehiago, desio hauek gure harridura eta hunkipenetatik sortzen direla munduaren aurrean egunero.
|
|
|
– Ez jakinat ba...
|
Gure
hizkuntza, gure herria, gure... gure arbasoek galdutako guda gogor eta ankerra... Hori guztia bardin jan?
|
|
|
une baten aberastasuna, besterik ez. zukeen hala ere poetak, nahiko zukeen hala ere kantariak pitin bat gehiago iraun zezan egunaren argi geldiak, pitin bat gehiago iraun zezaten" altzifreek, mahastiek, soro landatuen ordena garbiak,
|
gure
hizkuntzak, maite izan dudan gauza bakoitzaren gaineko begirada pausatu honek!". Bai, horixe zen azken funtsean nire bidaia Lauaxetaren esanetan ganorabakoa:
|
|
2001
|
|
|
Polonieraz, Symfonia Piesni Zalosnych.
|
Gure
hizkuntzan, Kanta Tristeen Sinfonia.
|
|
|
Euskarari zegokionean ere, lan franko egiten zuten, bada. " Nork kontatu, askok eta askok, gaur
|
gure
izkuntza ikasten, ari eta ari, sartzen dituzten orduak. Noiz eman diote bere semeek oinbeste esker gure erriaren izkuntzari?
|
|
|
Alemanian, adibidez, inmigranteen hizkuntza eta kultura hartzen dira kontuan liburutegi zerbitzuak antolatzerakoan. Eta hemen
|
gure
hizkuntza propioaz ari gara. Gure errebindikazioak ez du kutsu politikorik.
|
|
|
Miren Azkaratek eta Patxi Altunak eginiko" Euskal morfologiaren historia"
|
gure
hizkuntzaren azterketan egileek sumatutako hutsunea betetzera dator. Izan ere, duela 20 bat urte, diakroniaren ikuspegitik euskal flexio morfologia lantzeko orduan, arazo latz bati egin behar zioten aurre Miren Azkarate eta Patxi Altuna bezalako irakasleek:
|
|
|
Makina bat zalantzei aurre egin beharrean izan ohi gara euskaldunok,
|
gure
hizkuntzan idazteko orduan. Zein ote esan nahi duguna zehazki adieraziko duen hitzik aproposena, edota perpaus nagusiak eta mendekoak jatorren lotzeko era?
|
|
|
Inor gutxi ausartuko da, gaur egun, zalantzan jartzera euskararen batasunak
|
gure
hizkuntzaren bilakaeran egundoko aurrerakada suposatu zuela, eta oraindik batasun hori abian bada ere, euskal komunikabideen hedadurarako laguntza paregabea eta urte gutxitan hainbeste jende euskaldun ikasi bihurtzeko ezinbesteko tresna izan dela. Besterik da ikasitakoari eman ohi diogun erabilera, ordea, eta horrexek kezkatzen ditu adituak, hain zuzen.
|
|
|
Gurean ere portzentualki oso urria da HGLren presentzia. Euskaraz urtero argitaratzen diren liburu guztien %25a HGLkoak dira; azken urteotan ia egunero liburu bat kaleratu da; hala eta guztiz «Euskaldunon Egunkaria»ko «Begia" gehigarrian edo beste komunikabideetan hori baino askoz txikiagoak dira liburu hauen inguruko komentarioak, albisteak, kritikak... baina
|
gure inguruko
hizkuntza handietan ematen dena baino askoz handiagoa. Hots, gure artean nahiko normala da haurrentzat edo gazteentzat idatziriko liburu bat izatea" Begia" ko erreseinan, ohikoak ditugu aldizkari honetan HGL liburuen komentarioak edo liburu horien idazleei eginiko elkarrizketak; «Nabarra» aldizkari berrian ere ez dute inolako eragozpenik «Baloika» gaztetxoen liburua komentatzeko helduen poesia lanen ondoan;" Sautrela" telebista saioan ere egin izan dira HGL inguruko erreportaiak, elkarrizketak, komentarioak...
|
|
|
" Eta orain, hitzaren polisemia profitatuz, Marginalia izendatu nahi dudan liburu bat diat esku artean.
|
Gure
hizkuntzaren marginalitatea, estatuarekiko gure marginalitatea, gure bizitzaren herbeste marginalitatea eta beste adierazi nahi diat tituluan." (Marginalia, 123)
|
|
|
Zein da helburua? Ikasleak
|
guk
hizkuntza baten ikaskuntzarako egokiikusten ditugun estrategietara moldaraztea, ala alderantziz jokatzea?
|
|
|
Igarlearena egiten aritu naiz honaino, eta orain ez naiz ausartukoerratera, fenomeno berri samar honek segida izanen duen. Nolanahi ere, garbi dagogutxi batzuek baizik ez dutela
|
gure
hizkuntza mugetatik harago moduz eta maneranlehiatzeko adina kalitate, zorte edo jakitate izanen.
|
|
|
Izanen da gure artean, guri ez ezik, kanpotarrei ere galderak eginarazikodizkien eta mundua nolakoa den azalduko dien euskal sortzailerik. Izanen daizkiriatzaile arrotzik,
|
gure
hizkuntza bitarteko dela, bihotzaren zolaraino landatukozaiguna, amorrua eta bakea, mina eta plazerra txertatuz. Gaur egun, lehen ezbezala, bietarik ditugu, eta zorioneko gaude hortakotz.
|
|
|
Zerk oztopatu du, bada, hain luzazeuskal eleberrigintzaren bitarteko errealitatearen errepresentazio edota sinbolizazioa? Beste ezerk baino gehiago,
|
gure
hizkuntzaren muga soziolinguistikoek.Atxagak berak hauxe aitortu zuen Gizona bere bakardadean argitaratu eta denborabatera:
|
|
|
Beste adar batetik ere hel diezaiokegu geure zuhaitz problematikoari. Zergatik izan da hain berantiarra eleberri errealistaren loratzea euskal esparru literarioan. Lasagabasterrek euskararen pisu soziolinguistikoa aipatzen zuen, eta ildo beretikbaina urrunago joanez, esan dezakegu
|
gure
hizkuntzaren pisu sinbolikoarenemendatzeak argitu dezakeela bat bateko eta ezusteko errealismoaren normalizatzea. Gaurko euskal idazleek ez diote beldurrik errealitateari.
|
|
|
Galiako gerrako komentarioekin ari ginen, Celtae eta Galli omen ziren apellantur aditzaren subjektuak. Nostra lingua,
|
gure
hizkuntza zen, ipsorum lingua, haien hizkuntza...
|
|
|
Erdararen zerbitzari izatea nork bere hizkuntza aberasteko eta hornitzeko izango baldin bada, ez deritzat gaizki. Baina erdararen mendean ibili, haren agindupeko izan,
|
gure
hizkuntza bakantzeko eta murrizteko...?
|
|
|
Halaz guztiz, nolabait adierazi behar dugu gaztelaniaz (edo erdaraz erabat) euskal idazleen berezitasuna. Eta euskérico onartzen ez badugu gaztelaniari dagozkion arrazoiengatik, orduan, duela hogei urte esan nuen bezala, vascongado eta literatura vascongada erabili behar genituzke, jatortasunari begira, hori izan baita inguruko erromantzeetan, eta ez gaztelaniaz bakarrik,
|
gure
hizkuntzak eraman duen izenondokoa. Hori onartu nahi ez badugu, eta beldur naiz, garen bezain kontentagaitzak garelarik ez dugula onartuko, ez zaizkigu esaera aski astunak eta traketsak baizik gelditzen:
|
|
|
Lehen esan dut hau gertatzen dela
|
gure
hizkuntza txikia delako, esan dugun zentzuan, baina ez da hori bakarrik. Euskadi, eta berriz ere Euskadi diot, Euskal Herria ez esateagatik, eta inork inoiz nire gauzak irakurri edo entzun baldin baditu, badaki nik beti Euskal Herria sartzen dudala, eta ez Euskadi, baina hemen nahitaez Euskadi edo Euskadiren antzeko zerbait sartu behar da eta ez Euskal Herria, nahasketa sortuko ez baldin bada.
|
|
|
Bizilegezko hizkuntza nahi zuen baten filosofiaren ispilua da Mitxelenak alor horietan guztietan jokatu zuen papera, eta Pedro Migel Etxenikek filosofia horixe zuen gogoan Mitxelenaren aipua hizpidera ekarri zuenean ere: " Gure herriak herri artean bere tokia behar duen bezala,
|
gure
hizkuntzak ere berea aurkitu behar du hizkuntza artean...".
|
|
|
Euskararen auzia ez da euskara duindu nahian ari garenon kontua bakarrik. Hiritar guztien erantzukizuna da
|
gure
hizkuntzen arteko elkarbizitza, eta hor, mapa linguistiko horren aurrean, politikariek eta artistek, profesionalek eta unibertsitarioek, edozein delarik ere beren ama hizkuntza eta hizkuntza hautamena, ezin diote bizkarra erakutsi erantzukizun horri âhizkuntzen  arteko elkarbizitzari, alegiaâ, arazoaz ezer jakin nahi ez izatea bera ere arazoaren aurrean jarrera oso markatua hartzea ba... irauteko neke gehien dituen hizkuntzaren aurkakoa, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Hizkuntzak" ez du deus barrenen" dionean, hizkuntzari buruzko pentsamendu totemikoa, fetitxe gisakoa ukatzen du. " Zernahi izan dezake" dioenean, berriz, hiztunok
|
gure
hizkuntzari atera diezaiokegun etekinaz konbentzitu nahi gaitu. Horretarako, ordea, hizkuntzaren beraren barne muinak ezagutu behar dira.
|
|
|
|
Gure
hizkuntzaren egoera estuak ezartzen digun eginbeharra zaila da beraz eta gerorako ez uztekoa. Eginbehar hori betetzeko era askotako laguntzen beharrean gaude.
|
|
|
Ez zen inor ausartu esaten, dakidanez, inoiz baino ugariago mintzatzen ginenik euskaraz ezta aho hizkuntza aberastu zenik ere. Gehienok esaten genuen, ordea, eta ez da oraindik ospe hori isildu, ez dela behin ere, mundua mundu denez gero, azken urteotan bezain ongi idatzi
|
gure
hizkuntza.
|
|
|
Aurretik gure herriaren historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak ditugu euskararen alde. Badakigu, ongi jakin ere,
|
gure
hizkuntzari dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla. Errealitate gordin hori ezkutatu nahi izan gabe, ordea, ukaezina da euskararen aldeko ahalegina ez dela ahuntzaren gauerdiko eztula, eta hori ikusi nahi ez duenak ez dituela ikusi nahi ezta ere gure gizartean joan den hamarkada hauetan hizkuntz arazoez gertatu diren aldakuntza sakonak.
|
|
|
Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu. Alferrik ibiliko gara
|
gure
hizkuntz arazo eta gaitz guztien iturria badiren eta ez diren lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez badugu euskararen erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakunt... hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Hori dena ahantzi gabe, ez dugu deus askorik aurreratzen euskaldun askok eta askok aspaldiko denboretatik euskarari buruz erakutsi izan duten utzikeriaren edo zabarkeriaren aitzakia edo estalgarri gisa erabili nahi badugu. ...n lege edo arauetan bilatu nahirik, aldi berean argi eta garbi onartzen ez badugu euskararen erabilera oztopatzen duten faktore asko eta asko gure baitakoak direla, euskaldunon baitakoak alegia. Â Euskaldun askoren hizkuntz gaitasun maila apala, egoera formal gehienetan erdaraz aritzeko joera edo errazkeria, euskaraz jasotako prestakuntza profesional urria, euskararen eragin indar sozial mugatua,
|
gure
hizkuntz jarrera eta jokabideen arteko desoreka begi bistakoa (Bernardo Atxagak ederki gogorarazi digunez, jendeak berealdiko gauza pila egiten du euskararen alde, salbu eta beharrezkoa den bakarra: hitz egitea), euskararen ideologizazio maila handiegia edo indarkeriari gehiegitan loturik agertzea, besteak beste, denak dira gure gizartearen barru barrutik euskararen erabilera sozialaren normalizazioa zango trabatzen duten faktoreak.
|
|
|
Hori ezinbestekoa dela iruditzen zait, alde batetik. Bestetik, berriz,
|
gure
hizkuntz nortasuna definitzeko oinarri berriak behar ditugu: espantu gabe, lasaitasunez, onartu behar dugu euskaldun izateko eta sentitzeko modu ugari direla, eta euskara ideologia abertzalearekin identifikatzeko joera makurra" tresnakeria" arriskutsu bezain onartezina dela.
|
|
|
ez dutela ziurrenik euskara bakarrik erabiliko beti eta nonahi. Ez guretzako, ez beste inorentzako estalki edo gozagarririk gabe aitortu eta esan dugu euskararen geroa badela baita ere erantzukizun guztia abertzaleon eskuetan utzi nahi luketen erdaltzale erosoen arazoa; are gehiago, hizkuntzen bilakaerak naturaren halabeharrak gobernatzen dituela sinesteko joera susmagarria dutenek ere
|
gure
hizkuntzaren etorkizuna finkatzerakoan badutela zer eginik.
|
|
|
Ezin dezakegu hor planto egin, Santamaria jaunak ederki erakutsi duenez,
|
gure
hizkuntza" diglosiaren purgatoriotik libratu nahi badugu". Berak bi Unibertsitateak lerro paralelo gisa ikusten ditu, hots, behar den geometria hautatzen badugu, nonbait elkar joko duten lerroak.
|
|
|
Gerrateak, hots, gerra galtzeak (inork galdu bazuen, izan ere,
|
gure
hizkuntzak galdu baitzuen), ez zituen euskararen hots eta soinua erabat mututu. Nolanahi ere, belarriek, erne zebiltzalarik, oraindik entzun bazezaketen, zeharo galdu zen begien bistatik.
|
|
|
Nik, berriz, eta ez nuke" nitanoz" edo" nika" sobera ari nahi?, besterik uste dut: hazi beharrak ekarri dizkion hazi minak dituela
|
gure
hizkuntzak, haurren hazizurri eta gurentxoen gisakoak. Gainean dituen eta datozkiokeen ekaitz eta erasoei gogor egingo badie, hori baita harako gai dagoenaren indarra.
|
|
|
Ez nuke inoren ametsik birrindu nahi (badakit, haatik, ezin birrinduzkoak direla Txillardegirenak), baina Eganen ahuleriak badu zapalkuntzarekin zer ikusirik ez duen arrazoirik: buruz eta zentzuz ari bagara, Â gainera, zapalduago ote zegoen
|
gure
hizkuntza 1966an 1956an baino. Esan beharra dut, artobero usaina dariodala agertzen banaiz ere, nik 1965ean, udazken aldera, Torrelavegara aldegin nuela; gero, hurrengo urtean, Salamancara, hor gelditzeko.
|
|
|
|
Gure
hizkuntza opa diogunaz osorik jabetuko balitz ere, ez lituzke erdarak erabat baztertuko: erdarez ari naiz (hona, aldamenean, frogatxo bat), eta ez erdaraz.
|
|
|
gutxi batzuen mailako eredua. Itxaropen berria sortu digu
|
gure
hizkuntzaren gaitasunari buruz, uste genuen bezain traketsa eta moldakaitza ez dela argi baino argiago, egitez, eta ez hitzez, erakutsi digunean.
|
|
|
Antzinako joera klasikoei jarraituaz, beharbada, baina alfer egonak genituen joera horiek bera etorri arte. Berak erakutsi digu âegitez, hitzez baino gehiagoâ gai dela
|
gure
hizkuntza edonongo edozer itzultzeko eta bereganatzeko. Berak, gauza dela euskara bihotzaren sentierarik ezkutuenak adierazteko.
|
|
|
Motela, nagia aurkitzen zuen arterainoko prosa, gaztelaniaz 98koek bezala, gehiegizko apaingarriz jantzia. Eginahalean saiatu zen, beraz âbeste nonbait esan dudanezâ,
|
gure
hizkuntza aldi eta eginkizun berrietarako egokitzen, hizkera zalu, labur, biziago bat moldatzen. Orixez geroztik doinu berri batean ikasi du min  tzatzen euskal prosak, atsegin bazaigu eta ez bazaigu.
|
|
|
–
|
Gure
hizkuntzaren egoera larriak ez zaituzte nahigabetzen ala?
|
|
|
Ez dut esango Egunkari honen azken zatia baino ederragorik ez dela ondu euskaraz âbelles lettres direlakoetatik hagitz urruti gabiltza hemenâ, ezta ere gai garaiagorik ez dela ukitu. Baina, baldin neure iritzia estalkirik gabe agertu behar badut, ez dut uste inoiz
|
gure
hizkuntzan entzun denik horrelako hitz larririk, horren zinezko aitorrik, horrenbesteko garrasi sarkorrik. Ez dugu sekula egin, hitz batean esateko, Leturiarena bezalako ibilaldirik gogo bideetan barrena.
|
|
|
Guztiok dakigu Euskal Herria, euskaldunen hizkuntzan landatua eta sustraitua, suharki maite zuela, orduan zabaltzen ari zen inprenta mires  ten zuen adina, eta honen bitartez jaso nahi eta uste zuela hura. Euskaldunok gaurko gisatsuan ohoretan eduki arren edonon, ez baitzeukaten arrotzek horrenbesteko estimutan
|
gure
hizkuntza gu, zabarkeria zela medio, plazara ateratzen ausartzen ez ginelako.
|
|
|
Balitzateke honetaz zer esanik, ez baitira gure artean Oihenartena bezain adimen argi asko sortu, baina aldi egokiagorik behar horretarako.
|
Gure
hizkuntzari dagozkion iritziak ere, jakitekoak direlarik, ezin hemen uki8 Lan honetan eta beste zenbaitetan, zoritxarrez gure eskuetara osorik heldu ez direnetan, bildu ditu hamaika gai, bere arreta izan ezik, aztarrenik gabe galduko zirenak. Ez da Oihenart Azkue arteko biltzaileetan kaxkarrena izan.
|
|
|
Hori esanik, diodan gainera, uste zuzenez nahiz okerrez, etxeko arropa zikina nahiago dudala etxean garbitu, etxetik kanpokoen aurrean baino. Hots,
|
gure
hizkuntzaz, erdaldunen  aurrean mintzatzen naizenean (euskaldunek ere irakur dezaketelarik,  noski), ez ditudala aipatzen ere izan ditzakeen ahuleriak eta gaitzak. Batasunik eza, edozeinen begietan (Zaloñarenetan izan ezik, beharbada), ahuleria eta makurra denez gero, ez nuen ahotan hartu ere, harako nec  nominetur in uobis hartaz baliatuaz.
|
|
|
Ez du inork esan, nik behinik behin, ez?
|
gure
hizkuntzaren batasuna dela soinean daramatzan gaitz guztien erremedioa: besterik dioena, ez da egiazki mintzatzen.
|
|
|
Bigarrenak, esan beharrik ez, zorrotzagoak dira lehenbizikoak baino. Ez da aski
|
gure
hizkuntzaren batasuna euskarak iraun dezan, ez hurrik eman ere; ez da aski, baina premiazkoa da, batasunik gabe ez baitu iraungo, bizi garen oraingo eta biharko mundu honetan. Batasuna eginik ere, gal daiteke; batasunik gabe galdua dago aldez aurretik.
|
|
|
Eleizaldek bazekien, eta bat nator zalantzarik gabe, bi alde berezi dituela
|
gure
hizkuntza jasotzeko lanak: gizarte aldekoa eta hizkuntzarekikoa berarekikoa.
|
|
|
Berak 1918an Oñatin egin zuen hitzaldi ezagunean Â" aspecto social" eta" aspecto literario" izendatzen dituenak. Bigarrenaz dioena (eta bigarrenaz bakarrik ari gara mintzatzen azkenaldi honetan) aldatuko dizut hona, eta zegoen gisa erdaraz eman, bai baitut halako susmo gaizto bat horrelakoak,
|
gure
hizkuntzara aldatzen direnean (eta hauek orain  dik orain aldatu nituen) ez direla inoren belarrietara iristen:
|
|
|
Segur dakidana besterik da: ez Eleizalderen, ez neronen, ez hark dioen bezala horretaz, beste hizkuntzei begiralditxo bat emanaz, noizean behin bederen pentsatu duenaren ustez, ezin dezakeela iraun
|
gure
hizkuntzak oraingo heinean, bakoitzaren" amaren hizkuntza" delarik, ama horiek gehiegi direlako eta desberdinegiak dituzten mintzaerak.
|
|
|
Ni baino miresle zintzoagorik ez du Oñatibiak
|
gure
hizkuntzaren alde egin duen eta atertu gabe egiten ari den lanagatik. Baina, nola esango dit oiartzuar horrek errenteriar honi batarentzat eta bestearentzat" arrotz"  direnik, esate baterako, beta" asti", ede" uhal" (ere esaten duzue zeuok!), erein eta iñozo" ergel"?
|
|
|
Biderik onena, berez, besterik litzateke:
|
gure
hizkuntza dagoen  dagoenean gordetzea, euskalki eta euskalkitxo, hiri eta hirixka guztietako ñabardurak bizirik dauzkala. Bide horrek ere badu, haatik, bere" koxka".
|
|
|
Bistan da, bada, darabilgun auzia ez dela erraza, ezta ere aise erabaki  daitezkeen horietakoa.
|
Gure
hizkuntzarentzat kaltegarria gainera, esango du agian norbaitek. Hori, egia esan, ez dut uste.
|
|
|
Komeni ere da, hizkuntzaren aldetik, harako" barrabaskeriak" euskaraz argitaratzea, bizi delako seinale nabarmen baitira. Inguruan suma  tzen ditugun ideia eta iritzien arteko gerla garratz suminak gure herrian eta
|
gure
hizkuntzan sumatuko ez bagenitu, hilik ginateke edo gure hizkuntza bederen hilik legoke. Hori, esango du norbaitek, gaitzaren ordez gai  tzagoa sartzea da.
|
|
|
Komeni ere da, hizkuntzaren aldetik, harako" barrabaskeriak" euskaraz argitaratzea, bizi delako seinale nabarmen baitira. Inguruan suma  tzen ditugun ideia eta iritzien arteko gerla garratz suminak gure herrian eta gure hizkuntzan sumatuko ez bagenitu, hilik ginateke edo
|
gure
hizkuntza bederen hilik legoke. Hori, esango du norbaitek, gaitzaren ordez gai  tzagoa sartzea da.
|
|
|
Guztiok dakigu zein asmo ederrek eragiten dien euskara landu beharrez ari direnei. Horixe behar genuke bakarrik, inor
|
gure
hizkuntza irain  du eta itsustu nahian dabilela jakitea! Diru arazoetan ez du inork esaten bere ordekoari buruz:
|
|
|
Beste itsasketa larri bat burutu du
|
gure
hizkuntzak Zaitegi lemari duela.
|