|
2000
|
|
|
Osasungarri gertatu da oso, egin beharreko ariketa bat lana hasiera batean pentsatu bezala burutzeko.
|
Gure
kultur historiaren berrirakurketa batean arriskuak itzelak dira edozein aldetara gehiegi kargatuz gero, eta egin daiteke... Ikuspegi orokor eta kritiko bat ematearren ahalegindu naiz esate baterako literaturaren gehiegizko pisuari hanka egiten, gipuzkoanismoari, galderarik ez dakarten kronikei...
|
|
|
Mendearen laburpena egitean, kronika gazi gozoa dela diozu, garaipen txikiak eta miseria handiak izan dituela
|
gure
kulturak mende honetan zehar. Zergatik?
|
|
|
Hori da eskema nagusia. Eta eskema nagusia hori denez, niri gustatuko litzaidake eskema horretatik
|
gure
kultur agintariak pixka bat kutsatzea. Diferentzien gainetik egotea.
|
|
|
"
|
Gure
kulturak sekulako indarra du, eta ez dut ulertzen zergatik ez dagoen euskal dantzen balet nazionalik"
|
|
|
Basapiztia horiek
|
gure
kulturan izan duten garrantziaren aldarrikapena ere badago liburuan. (...) Animalia horiek Euskal Herritik desagertu direnean, gure kulturaren zati bat ere desagertu da, horien inguruan sinesmenak, mitologia bereziak eta gisa horretako kontu asko sortu baita mende askotan.
|
|
|
Basapiztia horiek gure kulturan izan duten garrantziaren aldarrikapena ere badago liburuan. (...) Animalia horiek Euskal Herritik desagertu direnean,
|
gure
kulturaren zati bat ere desagertu da, horien inguruan sinesmenak, mitologia bereziak eta gisa horretako kontu asko sortu baita mende askotan. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Eusko Kultur Gaiak planeta gisa irudikatuz, Euskal Kulturaren gaia izar sistemapropio modura azaldu nuen duela bost urte (Uztaro 13), eta uste dut baliagarria izanzela UEUko ikastaroak antolatzeko,
|
gure
kulturaren altxorra eta euskararena bat berazirela egiaztatzeko, euskal kulturaren baitan zegoen gai aniztasuna adierazteko etakulturaren arlo bakoitzean zientifikoki,, asmoz eta jakitez, aritu behar genuela serioskihartzeko.
|
|
|
Gaurko belaunaldietan, berriz, kontrako muturreraino joan gara, eta, gurea gutxietsiz, kanpokogauzen bila goaz. Bi eredu murrizgarri (reduccionista) hauen artean mugitzen garelaematen du,
|
gure
kultur gaiei zor zaien arreta eta trataera egokia lortu ezinik.
|
|
|
Uztaro aldizkarian eta UEUko ikastaroak antolatzeko abiapuntu gisa hartutako behinbehineko gaien sailkapena dakart berriro hona
|
,
gure kulturaren osagai nagusiakzeintzuk diren adierazteko. Hitz gutxitan biltzen da oso zabala den datuen meta.
|
|
|
Biblioteka hitza jarri dut izen klasikoaz, baina disko gogor erraldoiez hornitutakokonputagailu bat izan behar du funtsean, bertan
|
gure
kulturaren datu guztiak aipatuakizan daitezen. Inportanteena, bildutako jakintzaren sailkapena zaigu, erabilpenerakoantolatua izan behar duena.
|
|
|
Eduki aldetik, 22 kromosomak osatzen dute giza genoma. Aurkeztu dudan euskokultur gaien saila lan hipotesia besterik ez da,
|
gure
kultura antolatzeko eta esparrubakoitzeko barneko egitura eta besteekiko harremanak bideratzeko. Behin behinekoegitura da, lan egin ahala berrikusi duguna.
|
|
|
Gaurtik aztertuta, ordea, frogatuta daukagu bai irudi, bai teoria ugari eta ez gutxitan interesgarri eta aberats batzuk zabaldurik ere, erabilidituzten egiturak, mentalak izan direla fisikoak baino gehiago, neurtu ezinezkoak, errealitatearekin lotura zehatzik gabekoak. Horiek ere ezin ditugu eduki nortasunaren, banakoa edo multzokoa, eta
|
gure
kulturaren oinarri.
|
|
|
Oraindik ere, baserri munduko euskaldun askok irratitik edaten dute, informazio egarria asetzeko. Irratiak garrantzi itzela izan du
|
gure
kulturan, eta horretaz jabetzeko, Ipar Euskal Herriko irratien arrakastari behatzea baino ez da.
|
|
|
eleberri poliziakoak behar dira, esaten zen, edo erotikoak, edo zientzi fikziozkoak... Zulo asko zituen
|
gure
kulturak, batez ere aldameneko kultura handiagoen aldean, eta denak estali nahi ziren, egin ahalean.
|
|
|
Poztu egiten nau, halaber, Matuteren aipua aurkitzeak" Nobelaren etorkizuna,, bost axola zaio Cortà ¡ zarri", eta, aipuen artean, Guimarães Rosa eta Martin Ugalde, Mikel Lasa eta Maiakovski, Bertolt Brecht eta Oihe  nart elkarrekin ikusteak: nabarmena denez, ez dut gaur goizeko sukar zoroa
|
gure
kultura eta kultura unibertsala elkarrekin joan etorri etengabean jartzea.
|
|
|
JOSE RAMON ZABALA Z',_, „__ ranco jeneralaren altxamenduak eragindako erbesteratzeak
|
gure
kulturaren arrastoak munduan zehar indarrez eraman zituen, gaur egun zoritxarrez ahaztuta edo, sarritan, gure artean nahiko ezezagunak gelditu direnak, hain zuzen. Behin baino gehiagotan Euskal Herritik at eginiko lanak betirako galdu dira, eta hori gertatu ez denean, bigarren mailako ekimen bezala gogoratu dira, balio gutxiko lan boluntarista baten emaitza kaskar bezala.
|
|
|
Nolabait, Hegoaldean zabaldutako nahasmena (beste hainbat arloren artean, kulturaren suntsiketa), une hartan Iparraldean ere nagusitu egin zen. gutxitan egon da hain baztertuta
|
gure
kultura bi gerra horien urteetan bezala. Ez da gehiegikeria esatea euskal kulturak gaur egun oraindik gertakizun haien nolabaiteko ondorioak bizi dituela.
|
|
|
geometriaren bat izatez gerotan, poetak erakusten dizkigun gauzen geometria genuke poesia. Berrizbeitiak, esaterako, halako introspekzio bat egiten du
|
gure
kulturan non esan litekeen historia egiten duela, gure literaturan izan ez genituen poemak ber sortzen dituela (Oihenart despeditzen du, Pariserat doalarik), eta bidenabar jaso eta duindu egiten duela aurreko tradizio guztia, batez ere molde zaharreko egiturez baliatzen delarik. Ez ezazuela pentsa, alabaina, apokrifotasun jokotan edo pastixak antolatuz laketzen denik.
|
|
|
Esperantzaz —eta baita xalotasunez ere— beteriko garai batean (1978an) argitaratu zuen bere kasa Bernardo Atxagak liburu txiki, eder, eszeptiko eta ironiko bat, Etiopia.
|
Gure
kulturaren establishmenak jaramon handirik egin ez bazion ere, eragin berezia ukan behar zuen obra hark, esan bailiteke gure egungo poesian dabilen joeren aniztasuna eta noranahiko asmoa, ahalegin pertsonal hari zor zaizkiola.
|
|
2001
|
|
|
Ezker abertzaleak trantsizio proposamena egiten du EAJren ibilbide historikoa kontuan hartu, jakinik Gasteiz ezin dela bat batean hankaz gora bota. Beraien proposamenean ez da
|
gure
kultura eta ibilbide historikoa, eta idatzi bezain pronto badakite ezker abertzalearen ezezkoa dutela. Zergatik egiten dute hori?
|
|
|
Jarraitzen zituen ematen" Goierriko emakume batek" hain era bikainean agertutako
|
gure
kulturaren ezaugarriak, baina... lekua bukatu zait eta besteak ezin jaso.
|
|
|
Zer egin ordea
|
gure
kulturaren parte den kirolari itxura serioagoa emateko. Tori eta hasi beldurrik gabe aitzakiak jartzen:
|
|
|
Esan gabe behar luke joan kirol bat ezezik eta horren gainetik edo aurretik euskal pilota
|
gure
kulturaren atal garrantzitsu bat dugula. Zehatzago, euskaldunon betidaniko jolas edo gune ludikoa bete duen ekintza.
|
|
|
Aipatu federazio talde horretatik bultzatu zen era horretan garatuko zen lehen entrepresa, Asegarce. Caballeroren ustez, finantzaketa sendoago batean oinarrituz, pilotarien giza edo diru baldintzak asko hobetu zitezkeen, ondorioz gazte gehiago saiatuko zen maila horretara iristen,
|
gure
kulturaren kirolak zabaltzera egingo zuen eta, profesional horiez gain, pilota Euskal Herriko kale, eskola edo plazetan hedatuko zen.
|
|
|
Selekzioaren inguruan, dena den, aipatu beharrekoa bai federazio eta Jaurlaritzaren epeltasuna. Atal edo, behintzat, zutabe oso bat merezi badu ere, hitz gutxitan esanda, bi erakundeok ez diote behar lukeen indarrik ematen hain gurea den kirol honi,
|
gure
kulturaren jarduketa fisiko eta ludiko honi. Adibide bezala, Gasteiztik finantzatzen da Nazioarteko Federazioaren aurrekontuaren erdia eta oraindik ez du" bere" selekzioa haren zerrendan sartzea lortu, nahiz eta duela egun gutxi eskaria egina duen.
|
|
|
Gure zinematografiaren hedapena, gure zinemagileena, gure historiarena, oinarrizko eta etengabeko lana izan da. Zerbitzuak, mugimenduzko imaginetan oinarritutako gizarte batean, ezinbestekoak dira
|
gure
kulturaren zati garrantzitsu bat ezagutzeko. Ikertzaileak, ikasleak, ekoiztetxeak, telebista kateak, zaindutako fondoak dituzte erreferentziatzat.
|
|
|
Esan dezakegu zinema sortzen delarik, epistemologia berria egitera agintzen diola zinemak
|
gure
kulturari, liburuaren orrialdean zentzuak zuen mugikortasun ezagatik, zentzua mugimenduan ikustera behartzen duen heinean. Hizkuntza berria da zinemarena.
|
|
|
André Maurois ek idatzi zuen bezala: Zinemak unibertso berria ikusten irakasten du eta samurki laguntzen
|
gure
kulturan hitzezkoaren larregia deuseztatzera.
|
|
|
a) Bortxatu animalia bat?
|
Gure
kulturan animaliek zer kontsiderazio duten aztertubeharko litzateke hemen. Batetik badakigu trataera ezberdina dutela heriotzarenkasuan adibidez, hil beharrean akabatu egiten direla, alegia.
|
|
|
Nork osatzen du euskaraz familia? Aita amak eta seme alabak. Badirudi
|
gure
kulturan familia hori baino gehiago dela.
|
|
|
Indian izpirituzko balioak mendebaldean baino preziatuagoak dira.
|
Gure
kulturan ondasun handiak eskuratzea, ohorezko karguak janztea eta aberats izatea da askoren helburua.
|
|
|
Hortik ere dator, hein batez, Karlos Santamariak aipatu ohi duen" factor recesivo en la transmisión" delakoaren geldiaraztea, bide horretatik hiz  kuntza nahitaezko galbidera zihoala39 Liburu hutsetan ikasi ez duen euskaldun berria gero eta ugariago eta eragileagoa da gure herrian. Hau dela eta,
|
gure
kultur gidariak litezkeenen prestakuntza (ez gara gizarteko etorkiaz ari) oso bestelakoa da noizbaitekoaren aldean; aldaketa honek oraindik behar adina aztertu ez den beste modu batez ikusarazten ditu gauzak. Gaur gure herrian ezin bereiz daitezke, Estatutuan egiten zen bezala, eskualde euskaldunak eta erdaldunak.
|
|
|
Hondarraren hondarrean, ordea, beste zerbaitengatik agian: euskal idazleak,
|
gure
kulturaren ispilu garden eta distiratsu behar zuketenak, ez zitzaizkigulako iruditzen, haien berririk inoiz heltzen bazen gure aditzera bide zuzenez nahiz okerrez, gure usteen neurriko mailakoak. Arloteak, exkaxak, gogaikarri xamarrak ere bai, agertzen zitzaizkigun; ez gure izena, hain maite dugun izen ona, edertzeko eta hedatzeko dinakoak.
|
|
|
Berebiziko pisua dute azkeneko biek arlo honetan ere, eta bi arrazoigatik gutxienez: Garate jaunak azpimarratu izan duen
|
gure
kulturaren gailur horretan  ari direlako lanean, 1794 bitarte horretan, eta gure bitarteko izan zirelako kanpotarrekin. 1800 inguruan agertzen baita Humboldt gure artean eta honek, gure berri jakin ondoren, euskararen berri onak zabalduko ditu Europan eta Europaren eranskinetan, ia aipamen soiletan gelditu ziren lehenagokoek egin ez zuten bezala.
|
|
|
Ez da hori noski horrela gertatzen merezi onez merezi ez duelako horrelakorik, baina, eta beti erakutsi digun gogo giroa hartzen dut lekuko, ez lioke inolaz ere eder iritziko besteak elkarren lehian nor goragoka aritzeari. Nagokion, bada, beregandik ikasi dugun (edo ikasi behar genukeen) hizkera soil zehatzari, bere lanek
|
gure
kultur arloan izan duten ondorio eta eraginaz mintzatu behar dudanez gero. Hori baitut agindua.
|
|
|
Ez dut, ordea, ukatuko etxekoekin diharduten jakite horiek badezaketela gurean beste baliorik izan. Bistan da, aitzitik,
|
gure
kulturak (ikasiak, ez herri kulturak) eta jakiteak duten maila eskasean, abiapuntu ederra  eskaintzen digutela direlako sailok, hortik aurrera gero eta gorago eta zabalago jo dezagun, herrikoetarik arrotzetara, etxetik kanpora. Eta inork balio ez garela horrenbestez geunden eremutik mugitu, ez dugula inolako zubirik jaso natur zientzietara, honako erantzun hau aski eta gehiegi genuke:
|
|
|
Ospakizunen harian anitzetan, Hiritik etorri olerkari ofizialek Joanesen erranak eta abestiak, amildegietan jartzen zituzten, seriatzen, berriz moldatzen eta munduko edozein mikro populuren egitekoekin abilki erkatzen, ikus entzuleria funtsean harrituz. Elite ikasiaren soaren menpe lerratzen zen, bestela justifikaziorik ez zuen
|
gure
kultura herrikoia. In extremiseko onarpena zen guretzat eta arrail on bat mesedez...
|
|
|
Euskal Herri osoa Gasna Bideaz zeharkatua zen garai haietan biderik hoberena zen etxeratzeko, botere publikoek euskalduntasunaren zigilua zekarren urrakoa erabilgarri eta egoki izateko gisan bereziki zaintzen zutelako. Gasnaren Bidea zeritzona
|
gure
kulturaren ardatza zen dudarik gabe. Zeruan, Txina aldera behatuz, ikus zitezkeen konstelazioen zapartek hazi argitasunetarik soa lurreratzean, erdara soilaren hizki zuriaz idatzi eta larrazken kolorea zeukaten seinale hunkigarri haiek agertzen zitzaizkidan.
|
|
|
" Ni kultura motz bateko ordezkari erudizio laburrekoa naiz –segitu nuen–, eta zuek, zuen kultura boteretsuetan, bizitza osoa egile bakar bati buruzko ikerketak egiten pasa dezaketen dozenaka pertsona, ehunka agian, daukazuen bezala,
|
gure
kultura laburrean, gutariko batek dozenaka idazleren ikertzailea izan behar du, ehunena agian, bizitza bakarrean. Horrek txiki, mugatu, ahul egiten gaitu.
|
|
2002
|
|
|
Zertaz ari naizen? Ez da izango beste kultur jardunik
|
gure
kultur mundu nimiño honetan bertsoak beste egur jasotzen duenik. Musikariek ez dituzte margolariak kritikatzen, eskultoreek ez dituzte idazleak egurtzen baina bertsolariak eta bertsolaritza?
|
|
|
pirateoa da une honetan gure fantasmarik ilunena eta(...). Kontua ez da bakarrik euskal musika iadanik era industrialean pirateatzen dela baizik eta, kanpoko musikak pirateatzen direnean, gure herrietako musika denda txikiak ixtera kondenatzen dira eta denda horietan gure musika ere saltzen da, beraz, kanpoko nahiz bertako musika bat pirateatzen denean, gure industria kulturalari eta, beraz,
|
gure
kulturari kalte ikaragarria egiten zaio. Pirateatzearen delituan parte bi daude gutxienez:
|
|
|
Berritasunarena.
|
Gure
kulturan «gazte» izatea plus bat da, mendebaldeko kulturan, alegia. Egunkari bateko iruzkin batek ematen duena presazko flash txiki bat da.
|
|
|
Zentzu honetan, kulturaren berrantolatze eta kontzientziaketa berri baten beharra dagoela sumatzen dut. Bestela, eredu konformista eta kanpoformalistekin ibiltzeak
|
gure
kulturaren txirotasuna baino ez dakar.
|
|
|
Gure antzerkiaren gabeziak asko izan arren (eskola, pedagogia lana, azpiegiturak...), umiltasunean lan egitea, apal apal
|
gure
kulturaren eta gure antzerkiaren oinarrien azterketa eta berreraikuntza dira benetako euskal antzerki baten eginbeharrak. Antzerkigintzaren gure irla txiki honetan, banderarik gabe baina alai fabrikatzen jarraitu behar da zeruertzera begira, gure nortasun eta sustraietan oinarrituz aktore/ dantzari eredu bat eraikiz.
|
|
|
ni ez naiz jollibudeko aktore!
|
Gure
kulturan erroturik eta etengabe unibertsaltasuna bilatzen dabilen aktorea naiz. Herri baten negarra eta barrea adierazten duen komeriantea.
|
|
|
Ilargiarekin ahaztuta gaude, baina ohartarazi nahi izaten dugu entzulea, eguraldiak joera finko xamarra duenean ilargiaren koskak alteratu egiten duela joera hori.
|
Gure
kulturan sustraituta daude ilargien gorabeherak, gure lehenagoko egutegia ilargi egutegia baitzen.
|
|
|
|
Gure
kulturan izaera tinkoa eta adorea baloratzen diren arren emoziozko sentimenduak lasai adierazi behar ditugu.
|
|
|
Bertan eskaintzen ziren ikasketen motagatik, Nafarroako Unibertsitatea etaDeustukoa izan ziren frankismoaren lehen garaian euskara eta euskal kulturaikergai izan zuten bakarrak. Nafarroako Unibertsitatean 1963 urtean Jose MigelBarandiaran Euskal Herriko Historiaurrea eta Etnologia emateko deitu zutenean,
|
gure
kulturaren lanketa hasi zen. Bere sorreran, Euskal Katedrak Bianako PrintzeaInstituzioaren diru-laguntza jasotzen zuen.
|
|
|
Esandakoak esanda,
|
gure
kultur baldintzak eta Euskal Herrian dauden unibertsitateen zirkunstantziak xehetasun gutxirekin deskribatzea zaila bada ere, ez dahain zaila egoeraren larritasunaz ohartzea, gabeziak nabarmenak baitira, bai Unibertsitateari bai, oro har, kultur arloaren eraketari dagokienez. Euskal Herriak, eraketa politikorik ez izatean, ez du historia modemoan euskarazko eskola sistemabateratu eta propioa sortzea lortu.
|
|
|
palestinarrak Israelgo herritarren aurka, Alkaedakoek New Yorkeko dorreen aurka... Oro har, Mendebaldean ez dugu inmolazio mota hori ulertzen; ez dator bat
|
gure
kultura aztura nagusiarekin.
|
|
|
Estereotipoak eta aurreiritziak kateatuta daude. Oinarri oinarrian aurreiritzia norberaren taldea besteak baino garrantzitsuagoa dela sinestea da, norberaren taldea kulturalki besteen gainetik dagoela adieraztea,
|
gure
kultura besteak baino moralagoa eta justuagoa dela aldarrikatzea. Aurreitziek, batez ere, besteengana hurbiltzeko gaitasunik eza uzten dute agerian.
|
|
|
Guk geuk ere, asko edo gutxi, zerbait irakurri dugu; espainiarrena gehiago; baina oso berandu izan dugu frantsesez, ingelesez, arabieraz... idatzi duten idazleen berri. Eta irakurri dugun mundua da, neurri handi batean,
|
gure
kultura egiten duena. Gorago aipatu dugun Latindar literaturaren hastapenak izeneko irakasgaiaren lehenengo eskola egunean, Sarrionandiaren Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburua eramaten dugu gelara.
|
|
|
“Gehien tratatzen diren patologiak lunbalgiak, tendinitisa, zaintiratuak eta tortikoliak dira”, azaldu du Juan Carlos García Suárez zentroko arduradunak. “Agian, prebentziozko masajea egin ahal izango balitz, baja asko ez lirateke izango, baina oraindik ez da aurreikusten zerbitzua Gizarte Segurantzan sartzea eta ez da
|
gure
kulturaren parte”. Masajisten eta fisioterapeuten artean egon daitekeen intrusismo profesionalari buruz, García Sánchezek hau argitu du:
|
|
|
“Ardoa eta mahastia ezin dira bereizi
|
gure
kulturatik. Gizakiak historiarako testigantza grafikoak uzten dituenetik, eskuan ardo pitxer batekin agertzen da eszenan:
|
|
|
Horiek arrazoi handiak dira euskararen alde egiteko. Zeren, jendakirik ez badu, eta horrenbeste urte baldin badarama gure artean, ez da harritzekoa pentsatzea hizkuntzak berak altxatu dituela bere barnean
|
gure
kulturaren arrastoak, gure historiaren zatiak eta aztarnak. Eta alde horretatik ni behintzat beti euskaren alde egongo naiz, kulturaren alde egoten bainaiz beti.
|
|
|
Orain modan jarri da, moda ez dakit moda den urte batzuetako kontua baita dagoeneko, baina modan jarri da, diot," Espainiako estatua" deitzea" Espainia" baizik ez dena. Ez dakit ongi zergatik den, eta kosta egiten zait hor bi izenen arteko desberdintasunik aurkitzea, baina oso argi dut
|
gure
kulturaren parte handi bat" Espainia" deitzen dugun hortik datorkigula, nola Baionan bizi den euskaldun eta euskaltzale bati bere kulturaren zati bat, txikia ez dena, Frantziatik heldu zaion. Hau ez da iritzi kontua bakarrik, zeren iritzi kontua balitz, eztabaidatzeko kontua izango bailitzateke aldi berean.
|
|
|
Hori beste zerbait da, eta nik nahi nuke benetan politika mailan gauzak beste modu batera egituratuko balira. Baina hori gauza bat da, eta beste bat arras desberdina
|
gure
kulturaren zati aberats bati, barnean hizkuntza duela, uko egitea, bigarren mailako zerbait izango balitz bezala; pentsatuko bagenu bezala gizarte apaingarri baten gisakoa dela, nahi dugunean kendu, nahi dugunean jarri, aukeran, egiteko modukoa.
|
|
2003
|
|
|
honek ez du irtenbiderik Euskal Herriaren ikuspegitik kanpo, eta horretarako Euskal Herriaren izaera onartu behar da. Beste adibide bat, kultura unibertsala da, baina baita lokala ere, eta
|
gure
kulturak dituen arazoei aurre egiteko autodeterminazioa behar dugu. Berdin ekologiarekin, ekonomia, irakaskuntza... guztiek dute autodeterminazioaren beharra.
|
|
|
Beno, euskal kulturan ere kritikak normalak izan liratekeela pentsatzea osasungarria delakoan nago, eta hori da egiten ahalegindu naizena. Hein batean lan honek deserosoa ere izan nahiko luke ez dakit lortuko duen, ni ere deseroso sentitzen naizelako
|
gure
kulturan gertatzen diren gauza askorekin.
|
|
|
Ez da egin, eta esandakotik asko debaluatu da. Bestetik, orain arte
|
gure
kultura politikoek uxatu dituzten sektoreekiko elkarrizketarako ere beste oinarri batzuk ditu, aldi berean sakonago, exijenteago eta sinpatikoagoa da. Eskemak mugitzen dituen debate etiko bat du sakonean.
|
|
|
«Bertsolariak, artzainak, aizkolariak... finean gure tradizioa gaur egungo artearen eta zientziaren bitartez landu zuen.
|
Gure
kultura nazionalaren oinarriak sortu zituen. Kultura hori beti hor egon da, baina euskaldunok ez dugu sinetsi».
|
|
|
Beraz, aipatutakoaren arabera
|
gure
kultur produktuek elkarren artean izan lezaketen konpetentzia gertaera naturaltzat har lezake norbaitek, baina nire idurikoz, euskararen mundu ahula tartean dagoenean, logika horrek aurreikustea merezi duten arrisku eta mehatxuak ditu berekin batera. Gaztelania eta frantsesezko kultur produkzioen markoetan, hurbilen ditugunak aipatzeagatik, natural, normal eta nahi bada eboluziorako bixigarri ere izanen da konpetentzia komertziala, baina biziraupena arriskuan duten hizkuntzen kasuan paralelismoak ez du balio.
|
|
|
Ez dirudi ez, ahuntzaren gauerdiko eztula denik.
|
Gure
kulturaren etorkizuna jokoan! Baina zoritxarrez, umeekin parkera ateratzean, edo supermerkatuan arraina erostean, edo edozein egunkari irakurtzerakoan, ez dut horren inguruko eztabaida handirik aurkitu.
|
|
|
" Eusten ez badiogu, desagertu egingo gara.
|
Gure
kulturari eta historiari eutsi beharra daukagu". Horixe da lehen arrazoia.
|
|
|
Hizkuntzak baliatzen diren neurrian eskuratu ohi dira, hartara, hizkuntza zeinahi delarik, jakintza arloen testuinguruan lantzekoak dira guzti guztiak, ez modu bakartuan. Halaber, hizkuntzak, eurak guztiak, hiztun taldeentzako, ideia, nahi eta esperientziak pertsonen artean trukatzeko bitarteko soil ez direnez eta, beste osagai batzuen artean, hiztun komunitateei loturiko kulturen erakusle edo adierazpen sinboliko ere direnez, hamarkada luzeetan eskuratutako eskuduntzak, eskola giroan,
|
gure
kultura hedatzeko eta indartzeko ez dugula baliatu onartu beharrean gaude, beraz, eginkizun daukagu eta erantzukizuna geurea da bete betean, ez Madrilena ez eta Parisena. Alferrik gertatzen bada ere, gure haur eta gazteen motxilak zamatu ahal ditugu nahi beste, gure erantzukizunak ezin ditugu arindu, ordea.
|
|
|
Aspaldian aizkolariak plazan lanean ari direla goiko jarlekuetan kokatuz gero txapela hainbat eta ile zuri dezente ikus daiteke. Ez da seinale ederra etorkizun oparoa izan nahi duen
|
gure
kulturaren parte den kirolarentzat. Hil kanpaiak jo du.
|
|
|
Alde batetik, erakundeak behartuta edo obligatuta daude Euskal Herrian gure hizkuntzarekin eta
|
gure
kulturarekin lotutako bertsolaritza hau bultzatzen. Eta elkartearen aldetik ere gauzak taxuz, seriotasunez egin behar dira, eta instituzioekin harreman onak izatea komeni da.
|
|
|
Jokaera horren sorburuan faktore asko bilatu nahi baditugu ere (indarrean dagoen hedonismoa, modek ezarritako gorputz perfektua kosta ahala kosta erdiestea eta larriena: heriotzari bizkarra emanik bizitzea nahiago izan duen
|
gure
kultura honetaz gozatzea, nahitaez nozitu dugun bizipen larri horri errealismoz aurre egiteko astirik hartu gabe), osasunaz gehiegizko informazioak, hainbat pertsonari etengabe kezkaturik bizitzea eragin dio; bada, bestetik, erru sindromearen antzekoa: honen ondorio nagusia, paradoxazkoa bada ere, bizimodua txartzea izaten da.
|
|
|
Euskal Herrian herri txiki asko dauzkagu, eta ez daulertzen horrelako dependentzia banatzaile handiekin.
|
Gure
kultura politikoa etamikroekonomikoa erabili behar ditugu. Transgenikoak ere beste gai bat dira.. Transgenikorik gabeko Euskal Herria?
|
|
|
M. Orbe. Esango nuke orain gaudela, hain zuzen ghettoan; beraz, irtetzen saiatu behar gara. Baina nik uste,
|
gure
kulturak ghettoan jarrai ez dezan, ez dela aski euskal kulturaren eskubideak edo eta eszelentziak aldarrikatzea; itxuratu behar dugu, eta azkar gainera, gure kultura eta hizkuntza,.
|
|
|
Gobernu autonomoak zenbait urte bete ditu eta egitasmo kultural baten organigramarik ez dugu jaso, oraindik, ez eta gure artista, idazle, musikagile, hizkuntzalari edo antropologoen oraingotasunarekiko oinharrizko azpiegituraren aurreko urratsak eman ere,
|
gure
kulturaren berezitasuna, arazo politiko guzien atorkia, mundura zabalduz.16
|
|
|
|
Gure
kulturan oso ohikoa da horrela prestatutako arrautzak kontsumitzea: uretan pasatutako arrautzak, molletak, gogorrak...
|
|
|
–Romain ezagutzerako bide luzea egina nuen. Euskal Herria inoiz zapaldu gabe
|
gure
kulturaz eta euskaraz maitemindu zen alemaniar bidaiari baten bi nobela itzuli nituen, edo horien itzultzaile bezala agertu nintzen bederen. Bi nobela horiek neuk idatziak ziren –bota zuen eta zigarrokinari atxiki urduri pare bat eman zizkion.
|
|
|
" Kultura menderatuetako kideak ezkutatu egiten du bere benetako nortasuna12". Sarritan, etorkinei buruz esan ohi dena da hori; kontua da, guri buruz ere esan daitekeela, bai arazoaren irakurketa diakroniko absolutuan (gogoan izango da oraindik ere ze garrantzitsua zen etxeko alabak erdara ikastea, kalera ezkondu ahal izateko) baita bizi dugun une uneko sinkronikoan ere (ez genuke ahaztu behar zelan bonbarda  tzen gaituzten leku guztietatik
|
gure
kulturaren definizio moderno eta ustez anitzaz: hizkuntza anitzaz esan gura dut).
|
|
|
Badago sentsazioa horrelakoetan aurrera egiten ohi dela, produkzio betean jartzen dela jendea, eta halako saltoa emateko balio izaten ohi duela inarrosaldiak. Uste dut
|
gure
kultur mundu txikiak ere edan duela aurtengo gertaeretatik. Entzun dira mezuak.
|
|
|
|
Guk
kulturaren arazoari ekin nahi diogu azterketa deskriptiboaz haratago jotzeko asmoz eta proposamen operatiboak zehazteko xedez. Horregatik, komeni zaigu helburu eta bitarteko egokiak definitzea, horrenbeste diziplinaren mendean egon behar izan gabe.
|
|
|
Zientziaren alor bik lagundu eta behar adina datu emanen dizkigute
|
gure
kultur azterketan. Horietako bat, biol ogiaren antropologiaizanen da, oso baliagarria izanen baita norbanakoaren prozedurari begira.
|
|
|
The Conve rgence of Natural and Human Scienceizenburupean, adituen ekarpenak jaso dira; bere bilakaera bio psikologikoan, ezagutzaren prozesuak alor bakoitzean egiten duen bidearibu ruz, eta, gizabanako bakoitzaren kultura eskuratzeari, oro harreko tratamendu zorrotza eta argigarria ematen dio. Ildo horretan kokatuko dugu
|
gure
kultur ikuspegia, eta, bidenabar haren ekarpenez baliatuko gara.
|
|
|
Badakit jakin beste herri batzuetan pisu txikiagoa duela itzulitako liburuak, hori bai. Baina
|
gure
kulturak eta hizkuntzak dituzten baldintzak kontuan hartuzge ro, ez zait iruditzen kezkatzekoa denik orain agertzenzaigun proportzio hau. Ez zait iruditzen sorkuntza krisirik dugunik.
|
|
2004
|
|
|
" Copyleft" hitzak autorearenak diren eskubideak hirugarren batzuei uztea esan nahi du. Baina, nahiz eta
|
gure
kulturan, hau da egile eskubideen kulturan, asko zabaldu den termino bat izan, Javier Diaz Noci EHUko irakasleak azpimarratzen duenez, batik bat lehen aipatutako" common law" edo" copyright" aren kulturan sortutako behar bati erantzuten dio" Copyleft" ak. AEBetan adibidez, enpresa batek eskubide moralak izan ditzake.
|
|
|
Atzerrian afera politikoagatik ezagutzen da batez ere Euskal Herria.
|
Gure
kulturaren berri gutxi izaten dute. Gure musika, literatura, artea, bertsolaritza, antzerkia... kanpoan ezagutarazteko ahaleginak egin izan dira, baina badirudi azkenaldian kultur eragileak zabaltze horretan indarra jartzen ari direla, zirkuitu tradizionalagoetatik (diasporako euskal asteak, nazioarteko azokak...) kanpo. Horren adibide dira euskal idazleak geroz eta gehiago doazela nazioarteko literatura jardunaldietara, haien obra hizkuntza gehiagotara itzultzen dela, musika taldeek emanaldi gehiago eskaintzen dituztela atzerrian »uzten dietenean», antzerki taldeen birak urrutirago iristen direla...
|
|
|
Harro nago, zentzu berean, Xabier Arzalluz nire alderdikideak izan duen presentzia eta portaeraz. Gustura nago, gure hizkuntzari eta
|
gure
kulturari eginiko eraso lotsagarri horrek erantzun egokia jaso duelako.
|
|
|
Gizarte honetan zer da gehien huts egiten duena ikaskuntzaren
|
gure
kulturan?
|
|
|
Ez daukat halere itxaropen handirik argibideak aurkitzeko zer horretan. Izan ere, luzaro gabe ohartuko gara guztiok elebitasunaren kontzeptua zein lanbrotsua den oraindik
|
gure
kultura soziolinguistikoan. Zenbat buru hainbat aburu:
|
|
|
Erantzun nekezeko galdera dakar idazle bizkaitarrak, ahots gora, bere buruari eta irakurleari egin diona: . Gure Herria,
|
gure
kultur balioak, gure hizkuntza eta gure jendea horrela tratatzen dutenekin segitzeko, zertarako atxikimendu askeko statusik proposatu. Horrela estimatzen gaituzten auzoekin, nork nahiko du haiekin etxe berean bizi?
|
|
|
Haatik, kultura normalduen merkataritza plaza horretan esku hartzeko zer baliabide dauzka euskal kultura apalak? Joxe Manuel Irigoienen esanetan lehia ankerra baitauka hor
|
gure
kulturak auzo kultura hegemonikoen aldamenean: –Beraz, aipatutakoaren arabera gure kultur produktuek elkarren artean izan lezaketen konpetentzia gertaera naturaltzat har lezake norbaitek, baina nire irudikoz, euskararen mundu ahula tartean dagoenean, logika horrek aurreikustea merezi duten arrisku eta mehatxuak ditu berekin batera.
|
|
|
Joxe Manuel Irigoienen esanetan lehia ankerra baitauka hor gure kulturak auzo kultura hegemonikoen aldamenean: . Beraz, aipatutakoaren arabera
|
gure
kultur produktuek elkarren artean izan lezaketen konpetentzia gertaera naturaltzat har lezake norbaitek, baina nire irudikoz, euskararen mundu ahula tartean dagoenean, logika horrek aurreikustea merezi duten arrisku eta mehatxuak ditu berekin batera. Gaztelania eta frantsesezko kultur produkzioen markoetan, hurbilen ditugunak aipatzeagatik, natural, normal eta nahi bada eboluziorako bixigarri ere izanen da konpetentzia komertziala, baina biziraupena arriskuan duten hizkuntzen kasuan paralelismoak ez du balio.
|
|
|
kultura baten eduki identitarioak, imajinatiboak, harremanezkoak, tradiziozkoak eta beste aztertzen ditu eta horrek guztiak ez dauka zertan zerikusirik izan behar eduki biologistekin.
|
Gure artean
kulturaren kontzeptua ez da jakin nola erabili, eta kulturari etnizitate deitu dionik asko dago, antropologia garaikideak hitz hori aspalditik erabiltzen ez badu ere?. 418
|
|
|
Sabinok behintzat azpimarratu zuen Iparraldeko abertzale bun, 1 batzuek eta Hegoaldekoek ere onartu ez dutena, euskara da euskotarren hizkuntza, beti erdaldun motz gelditzen zazikigunean eta zer egin behar dugun agindu nahi digutenak. Sabino beraren eragina hizkuntzan ezpada hain handia izan,
|
gure
kultura hurbil lokartua esnatu zuen.
|
|
|
Aurten haren heriotzaren mendeurrena betetzen da, eta, beraz, bidezkoa da euskaldun guztiok harekin dugun zorra kitatzeko, beraren omenez oroitzapen ekitaldi batzuk antolatzea. Gaurkoan, beraz, Eus kaltzaindiak Sabino Arana Kultur Elkartearekin hatera, Abandoko seme argi ak Euskal Herriaren hizkuntza nazionalean eta
|
gure
kulturan izandako eragi na eta ondoko belaunaldiei utziriko emaitzak gogoratu eta haren testuinguruan balioetsi nahi ditu.
|
|
|
Egia esan, kontzeptu berriak (filosofia perennea gogoratu dugunez, hobe litzaiguke beharbada, antzinako? kontzeptuez aritzea) urrunegiak gertatu ohi dira hasiera batean; eta aregehiago kasu honetan
|
,
gure kultura modernoan ez baikaude ohituak errealitatefisikoez harago behatzen, edo azpiko batasunak zundatzen. Baina, lehen kontaktuen desabantailez gain, saihestu ezineko galdera dugu aurrean:
|
|
|
Auzi formala zirudiena filosofikoagoa da, beraz, gure kuituraren ikuspegi oso batjartzen baitu zalantzan,
|
gure
kulturak iraganeko garaietan paradigma nagusitu batzuklehenesteko duen joera aurreiritziz betea jartz.en baitu kritikaren uztarpean.
|
|
|
De la antigiiedad y universalidad del Bascuenze (1728); El imposible vencido (1729); Discurso histdrico sobre la antigua famosa Cantabria (1736); Diccionario Trdingiie (1745) eta Coreografta o descripcion general de Guipuzcoa (1882). Horietan guztietan polemista gipuzkoarrak euskara erabiltzeak dituen abantailak banaka banaka aipatzen ditu eta, etimologiaren bidez,
|
gure
kulturaren irakurketaliterario berria proposatzen du.
|
|
|
Baliteke natura pintatzen duten bezain jakituna ez izatea. «Organismoari ez zaio gizentasuna interesatzen, baina
|
gure
kulturak egoera ez oso natural bati erantzuten dio, ez gara animalia koipez elikatzeko diseinatu» Organismoari ez zaio gizentasuna interesatzen, baina gure kultura egoera ez oso natural bati aurre egiten ari da. Norberak bankuan dituen aurrezkiekin bezala gertatzen da:
|
|
|
Plater tipiko goxoak Egipton zehar bidaiaz gozatzeko, beharrezkoa da hango gastronomia interesgarria ezagutzea. Nahiz eta Egiptoko plater tipikoenetako elikagai batzuk oso ohikoak diren
|
gure
kulturan, prestatzeko moduak ez du zerikusi handirik, eta, beraz, kasu gehienetan, turistak gustuko izateaz gain, harritu egiten du zaporea. Egiptoko gastronomian nabarmentzen den plater tipikoetako bat" mashi" da.
|
|
|
Kulturaren Euskal Plana Euskal Kulturaren Plana izan dadin, elkarrekin adostu behar dugu urrutira iristeko zer egin behar dugun eta zer egin behar ez dugun. Kulturaren Euskal Plana Euskal Kulturaren Plana izan dadin, diru gehiago lortu behar dugu, beti bezala, handik eta hemendik; eskean batzuetan eta gure irabazpideak
|
gure
kulturari berriz eskainiz, gehienetan; bermeak bilduz, arriskuak neurtuz, beldur eta konplexuak alboratuz.
|
|
|
Ez da, halere,
|
gure
kultura txikian bakarrik pausatu beharreko galdera, zeren egungo gizartean irudiak duen garrantzitik abiaturik antzerako kezkak sortzen ari baitira nonah i8 Egun, badago filosofia bera landu ahal izateko zinemaren ikerketa egin izan duena. Hortxe dugu, bada, 1995ean zendutako Gilles Deleuzeren lana9, bere garaian UEUko Filosofia Sailean aztertu genuena1 0 Jardun berean aritu dira semiologoak1 1 giza rte garaikidearen zeinuen egitura argitu nahian, eta, horretarako, filmak testu gisa aztertuz.
|
|
|
Hortxe dago, nire ustetan, afera honen gakoa. Zinemaren historia Euskal Herriko historiatik horren urruti egon ez badago ere, ezin izan da orain arte
|
gure
kulturatik —hau da, gure hizkuntzaz, estetikaz zein berezko gaiez— munduko gainerako kulturekin harremanetan jarriko lukeen euskal ikusleriarik burutu. Honetan ere, bada, herrikolonizatuak gara ezinbestean... baina Olasagastik dioenez:
|
|
|
irudien arloan alfabetatu gabe egotea. Eskolan erlijioa, etika, hizkuntza eta abar irakasten dira, irakurtzen ikasten da, irakurketa hori sostengatzeko gramatika bat, sintaxi bat... eta hori dela eta,
|
gure
kultura letratuan alfabetatuak gaude. Baina irudien testuen kasuan ez.
|
|
|
Haren arazo nagusia dela instituzionalizatu gabe dagoela; baina faltan duen instituzionalizazioa, batez ere, kulturala dela. Haren arazo larriena dela oraindik ez dela erabaki zinema
|
gure
kultur sistemaren funtsezko osagaia dela eta babes sistema oso eta eraginkor bat behar duela. Zinemagintza ikuspegi horretatik pentsatzen hasita bakarrik gainditu da gaur egun jasaten duen utzikeria eta pentsatu ahal izango dira beharrezkoak dituen produkzio eredu propio eta jasangarriak, non euskarari gaur arte izan ez duen lekua egin ahal izango zaion.
|