|
2004
|
|
|
Bernat Etxeparek XVI. mendean idatzi zituenetatik hasiz XIX. mendean izan ziren idazleen lanetarainokoak aztertu ditu Euskal Herriko Literatura liburuan Miren Billelabeitiak,
|
gure
literaturaz kanpoko tradizio eta kultur mugimenduekin lotura eginez. Gure literatura klasikoa benetan literatura den ala ez zenbaitentzat eztabaidan dagoen aldi honetan alegia, badirudiela idazlan askok azterketa filologikorako aproposagoak direla, eta ez horrenbeste azterketa literariorako, euskal idazleen lana Europako giro kulturaletan kokatzen ahalegindu da Miren Billelabeitia, aurretik aztertutako egile bakoitzaren testua eskainiz, jarraian interpretazio bideak zabaltzeari ekiteko, idazle bakoitza bere garaian kokatuz, azkenean idazlearen eta bere lanen alde ederrak agertzeko.
|
|
2008
|
|
|
|
Gure
literatur tradizioa Agirreren gurasoen etxe hura bezalakoa da, txikia, txiroa, desordenatua. Baina okerrena hori ezkutuan izatea da.
|
|
|
Beraz,
|
gure
literatura tradizioa biltzen duen Orotariko> Euskal> Hiztegi ko corpuseko hitz nagusiak jasoak baditugu, zer geratzen zaigu eginkizun, ezer geratzen bazaigu. Hiru puntu azpimarratu nahi ditut XXI. mendeko euskarak dituenak, nire iritziz behintzat.
|
|
|
17 Era honetako hitz jokoen bidean, bada
|
gure artean
literatur tradizio luze bat, gutxi enez Lazarraga arabarraren garaian ere praktikatua, bertsoak erdi euskaraz eta erdi gaztela niaz taiutzeko, sagarra manzana, > ikatza carbón... edo Cuando> > a> Ochandiano> andra> Mari> egunean... > ezagunetan garbi ageria. Horien bidetik, eta, batera, esaten zitzaionarekin entzulea nahasteko asmo berberarekin, bazen txantxa xelebre bat duela berrogei bat urte Burgosen soldadutza egitera beharturik geunden euskaldun soldaduen artean, erdaldunei
|
|
|
Amurizak bertsolariari buruz dioen gauza batek definitzen digu Aresti, sustraiak sendo lehenean, adarrak luze geroan, arestiko oharrean aipatu hildoan. Arestik lehen eskutik, lehen begitik, edota lehen belarritik, ezagutu zituen, hala gure tradizio literarioa nola
|
gure
literatur tradizioa. Ez dut hemen zein den aipatuko baina, tradizio hori ezagutu gabe, nola euskal poeta izaten ausartu?
|
|
2009
|
|
|
|
Gure
literatur tradizioa, gure oraina ere barne, laburra da, pobrea; begirada nekez jasotzen du zorutik; inguruko literaturen itzalpean bizi da eta ez du indarrik iniziatiba propioak markatzeko; literaturarekin zer ikusirik ez duten ortodoxiei kateatua dago eta faktore endogeno horiek markatua; sarritan, aurreiritziek indar handiagoa dute errealitateak baino, izan nahi genukeenak proiekzio gehiago du garenak baino; (benetako) herejerik gabeko literatura da gurea eta" jatortasun" handikoa; susmagarria (ia eraman ezina) zaio tradizioa diferentziatik aberastea...
|
|
2010
|
|
|
Askotan esana dugu euskal literatura, txikia izatez eta definizioz, ehunka istorio txikiz osotuta dagoela, hain txikiak batzuetan ezen gure begietara nekez iristen diren; ezezagunak zaizkigu. Ondorioz, bada, gure literatura txiki honetan balio handia ez dakit, baina bai behintzat balioa, eman beharra diogu ia testu orori, idazle orori,
|
gure
literatura tradizioa zabaltzen laguntzen duen edozein daturi, berauek txikiak, txikiegiak menturaz, izanagatik ere. Txikitasun honetan, gainera, handienak izateko zortea dutenek txikienak ahanzturara, bazterrera, zigortzen dituzte, ezinbestez.
|
|
2015
|
|
|
d.
|
Gure
literatura tradizioa, batez ere Lapurdikoa, arreta handiagoz begiratu eta aztertu beharra aldarrikatu zuen. Tradizio hori aintzakotzat hartzeak azken orduko berrikuntzak eta lekuan lekuko txokokeriak baztertzea ekarri zuen eta, iragana kontuan hartzeak, euskararen batasuna eskurago jarri zuen.
|
|
|
Egiari zor, hizkuntza gaietan adituak ez zirenek bazuten aurka egoteko arrazoia: hots bustiak
|
gure
literaturaren tradizio osoan adierazi dira idatzian, eta adineko jendearen begiak eginda zeuden horretara. Baina euskararen osotasunari eta hizkuntza arrazoiei begiratuta, zeharo zuzena zen Euskaltzaindiaren jokabidea.
|
|
2019
|
|
|
|
Gure
literatur tradizioa âgure oraina ere barneâ laburra da, pobrea; begirada nekez jasotzen duena bere zilborretik; inguratzen gaituzten bi literaturen â bereziki, gaztelaniazkoarenâ abaroan bizi da eta ez du indarrik iniziatiba propioak markatzeko; literaturarekin zerikusirik ez duten ortodoxiei kateatua eta faktore endogeno horiek markatua dago; sarritan, aurreiritziek indar han... Horri guztiari erantsi behar zaio paradoxa kezkagarri bat:
|
|
2020
|
|
|
Izan ez ginen literatur historia loriatsua nekez osa dezakegu orain, diosku Kintanak, ez bada" euskal obra apokrifoen bidetik". Ez luke balioko
|
gure
literatur tradizioa sendoago bihurtzeko, agian, baina zer ondo pasako genukeen bitartean. Literatura jolaserako ere bada, beharrezkoak iruditzen zaizkit Kintanarena bezalako ariketak, establishmenta apur bat zirikatzen dutenak.
|
|
|
Adolfo Arejita euskaltzain osoak gaur egungo idazle, kazetari eta itzultzaileek herri hizkeraren baliabideak berreskuratzeko ahalegina egin luketela dio, eta “konpromiso” hitza erabiltzen du. Irakurleei dagokienez, batez ere irakaskuntza sisteman, serio hartu behar dela
|
gure
literatura tradizioa hobeto ezagutzea adierazten du. Arejitak sartaldeko hizkeratik egiten du gogoeta eta kezkati samar agertzen da hizkuntzaren egoeraz.
|
|
2021
|
|
|
9.7b Non zer moduko galde hitz dvandvak ere baditugu
|
gure
literatura tradizioan eta gramatikako terminologian, noiz nongo, zer nola (ko), nor nori, nor nori nork. Hauetan, aldiz, eta juntagailuak irudikatuko luke galde hitz hauen arteko harremana.
|
|
|
Goraxeago esan dugu pertsona zein animalia adierazten dituzten izenez predikatzen direla horrelako adjektiboak gehienetan. Hala da, baina badira bestelako adibideak ere
|
gure
literatura tradizioan, nahiko bakanak izan arren: Leze aho meharra (Etxeberri Ziburukoa); Pillota toki albo zabalean (Lizardi); [etxe txikitxo] aintzin xuri bat (Etxemendi, Lafitte); Erabili dudan eta darabildan hizkuntza, honen bestez, ez da grauzkio motza grauzkio gabea baino (Mitxelena).
|
|
|
Adibide hauetan ikus dezakegu nola erabili diren horietako zenbait
|
gure
literatura tradizioan: Diote zenbaitek baietz:
|
|
|
Askoz emankortasun urriagokoak izanik ere, baditugu
|
gure
literatura tradizioan izen propioez osatutako dvandvak: Afrika Asiak, Axular Etxepareak, Azpeiti Azkoitiak, Bilbo Iruñeak, Bizkai Gipuzkoak, Oria Bidasoak, Sakana Burundak, Unamuno Barojak.
|
|
|
14.10.5.4b Kontua da, ordea, idazleek ez dutela gauza bera pentsatzen.
|
Gure
literatura tradizioan asko erabili izan da hobeago, egile anitzen lumetan: Ez dut erremedio hobeagorik (Pouvreau); Seguruago da anitzez, eta hobeago (Xurio); Meta handiago eta hobeago (Duvoisin); Ezin ediren dezaket erremedio hobeagorik (Axular); Harentzat baita hobeagoa (Etxeberri Ziburukoa); Hobeago ere bainuke (Haraneder); Promes hobeagoen gainean (Leizarraga); Ura baino hobeagorik deus (Larzabal); Zer hobeagorik (Aranbillaga); Berri hobeagorik (Barbier); Bera baino hobeago den bat (Uriarte); Non eta hobeagorik ez den (Kardaberaz) eta abar.
|
|
|
Non zer moduko galdetzaile dvandvak ere baditugu
|
gure
literatura tradizioan eta gramatikako terminologian, noiz nongo, zer nola (ko), nor nori, nor nori nork. Hauetan, aldiz, eta juntagailuak irudikatuko luke galdetzaile hauen arteko harremana.
|
|
|
alde batetik, tuaz [tu+ a+ z] eta beste alde batetik, tuz [tu+ z]. Beraz, tuz eta tuaz formak aurkituko ditugu
|
gure
literatura tradizioan; erabilera baliokidean aurkitu ere. Iparraldean ez da tuaz erabiltzen, eta Hegoaldean biak erabiltzen dira, tuz eta tuaz.
|
|
2022
|
|
|
|
Gure
literatur tradizioa iparraldean dago, batik bat Dultzineak.
|