|
2000
|
|
|
Ez naiz euskara batuaren kontrakoa, baina gaurko euskara batu askoren kontrakoa bai. Gaurko euskara batua erdaraz jantzita ikusten dut askotan eta
|
euskarak
nahiko aberastasun badu berekin, hitz bera esan liteke lau edo bost modutara eta askotan gure herriko hitzak baztertu eta erdarazkoak sartzen dituzte. Nik herri hizkuntza dut gogoko eta badakit, ez da harrokeria, irakurle batzuk baditudala.
|
|
|
hitz egiten dutela diote. Euskaraz hitz egiten jarraitzen badugu, eta hori ezinbestekoa da
|
euskarak
iraun dezan, oso zaila da euskalkiak desagertuko direla esatea.
|
|
|
Ez dut hau landu, baina Erriberako berreskurapena azpimagarria da, abizenak ikusten dira. XV XVI. mendeetan
|
euskarak
hor aitzinerat jo zuela dirudi, eleaniztasunak ere bai. XV. mendeko eskutitz tekniko batean euskarazko testuak daude eta igorlea nahiz hartzailea, Iruñeko Matxin de Zalba merkataria eta Martin de San Martin, Korteko goi karguak eta aspaldiko familia aberatsekoak euskaraz aritu ziren bertan.
|
|
|
Hasierako irakasle haiek egin ohi zuten bezala, eskolak emateaz gain, didaktikarako materiala prestatzen ere lan handia egin zuen. Imanol Laspiurrek bere eskolak emateko erabilitako baliabide eta materialen nolakotasuna begiratuz gero,
|
euskarak
azken hamarkadetan izandako gorabehera eta eboluzioa ikus daiteke neurri handi batean: Zabala Aranaren gramatikarekin hasi zen eskolak ematen, gero Xabier Peñaren ikasbidea erabili zuen.
|
|
|
Euskal Herrian Euskarazek Euskal Herri osoan
|
euskarak
hizkuntza ofiziala izan beharduela aldarrikatzeko martxa abiatu zuen. Baionan hasi zen apirilaren lehenean eta hilaren 15ean iritsiko da Bilbora.
|
|
|
Hemen egon arren, nahiago izaten dute beste edozein hizkuntza erabili, osagaiak eta argibideak euskaraz adieraztea baino. Produktuen salmenta mugatzen omen du
|
euskarak
sarritan.
|
|
|
Besteetan, etiketa bat diseinatzeak, euskaraz edo gaztelaniaz, berdin balio du". Gainera etiketen leku mugatuari eta euskaraz irakurtzeko ohitura eskasari egotzi dio etiketetan
|
euskarak
duen presentzia txikia.
|
|
|
Euskara taldeak jende gehiagoren beharra nabari du, euskararen egoera zaila baita Enkarterrin. Batzuetan
|
euskarak
aurrera egiten ez duela iruditzen zaie, baina ez da hala, euskaldunak ugaritu egin dira-eta Balmasedan azken 25 urtetan. Elkartea euskarak norabide hori jarrai dezan dabil lanean.
|
|
|
Batzuetan euskarak aurrera egiten ez duela iruditzen zaie, baina ez da hala, euskaldunak ugaritu egin dira-eta Balmasedan azken 25 urtetan. Elkartea
|
euskarak
norabide hori jarrai dezan dabil lanean. Bide horretatik, egitasmo ilusionagarriak martxan jarri dira, oraindik izenik ez duen Enkarterriko euskara elkarteen bilgunea, kasu.
|
|
|
" Batetik, euskal hizkuntza bere osotasunean, eta bereziki euskara batuari Euskal Herriko Mendebaleko
|
euskarak
, bizkaiera izenaz ezagutzen denak, eskain diezaiokeen ondarea ikertzea eta bultzatzea. Bestetik, Mendebaleko euskararen corpusa eta statusa jagon, landu eta bultzatzea".
|
|
|
Ez da hutsetik sortu beharreko zerbait ordea. Azken mende bietan behinik behin uzta oparoa izan du mendebaleko
|
euskarak
paperetan. Inon arautu barik baina hautapen erdi natural baten bidez, Mogelek eta Añibarrok idatzitako ereduetan badirudi bigarrenarenetik hurbilago dagoena nagusitu dela.
|
|
|
Herri kazetaritzaren indartzea ere ikusi dugu aspaldion, herri aldizkarien bidez batez ere, baina irratiak eta telebistak ere baztertu barik. Eta Topagunearen baitara bildutako elkarteen artean ez da eredu finkorik izan, nork bere egoerari egokitu dio hizkuntza moldea, baina
|
euskarak
izan duen aberastasun handienetako bat herri kazetaritzan dagoela ezin ukatu. Sarri askotan itzelezko onarpenaz gainera.
|
|
|
Zerua da muga) esan ohi dugu ingelesez. Ez dago mugarik
|
euskarak
gainditu ez dezakeenik. Oztopoak hor egonda ere, euskara ez dago gaizki, bere txikitasuna ez da mugarria kulturgintza behar bezala eraikitzeko.
|
|
|
Horren harira, bistan da jakintza bermatzea ez dela aski
|
euskarak
aurrera egingo badu, funtsezkoa da erabilera bultzatzea. Zer egingo zenuke zuk?
|
|
|
Egunkariaren gehigarriarekin batera saltzea ona izan da Morris izena ezagutarazteko eta, pixkanaka, ari da saltzen. Baina niretzat garrantzitsuena dena, hiztegi honen bidez
|
euskarak
erdararekiko duen morroitza kentzen ahal dela erakustea da. Erdaldunek eskuragarri dutena euskarak parekoa edukitzea, eta ahal izanez gero, hobea izatea.
|
|
|
Baina niretzat garrantzitsuena dena, hiztegi honen bidez euskarak erdararekiko duen morroitza kentzen ahal dela erakustea da. Erdaldunek eskuragarri dutena
|
euskarak
parekoa edukitzea, eta ahal izanez gero, hobea izatea. Hori batetik, eta bestetik, irakasle frankok bi zentzutan dio ingelesa errazagoa dela gazteleraren bidez ikastea euskararen bidez baino.
|
|
|
Ñabardura dirudi, baina dirudiena baino larriagoa da. Nik nire gurutzadarekin jarraituko dut
|
euskarak
erdara gainetik kendu eta alboan jar dezan.
|
|
|
Lehen premisa hauxe dukegu: Zuberoa euskaldun biziko bada zirt edo zart egin behar du
|
euskarak
.
|
|
|
heroismoak ezin du betiko iraun. Gure herrialdean
|
euskarak
aurrera egin du milaka euskaltzaleren ahalegin izugarriari esker, horretaz inork ez du dudarik. Baina, euskararen etsaiek ederki dakite heroismoak ezin duela betiko iraun eta ondorioz, ez digute erraztasunik emango euskarak bere bidea egin dezan amore emango dugunaren esperantzaz.
|
|
|
Gure herrialdean euskarak aurrera egin du milaka euskaltzaleren ahalegin izugarriari esker, horretaz inork ez du dudarik. Baina, euskararen etsaiek ederki dakite heroismoak ezin duela betiko iraun eta ondorioz, ez digute erraztasunik emango
|
euskarak
bere bidea egin dezan amore emango dugunaren esperantzaz. Jai dute.
|
|
|
UPN alderdiko boto emaleen artean %40, 2ak nahiko luke bietan berdin eta %0, 3ak euskaraz gehiago. Nolanahi ere,
|
euskarak
duen sostengu zabalaren adierazle garbiak dira datuok. Beraz, UPNren botoak Oinarriak taldeak lortutako sinadurekin alderatzeko ezegokitasuna agerikoa da, alderdi honen botoemaleen artean ere euskararen aldeko apustua soma daitekeelako.
|
|
|
" La jerga que habla el pueblo de Passagge es una mezcla de vasco y gascon". Gaskoiera galdu zen, ordea, eta
|
euskarak
jarraitu egin du.
|
|
|
Lanari amaiera emateko herritarrengandik asotako testigantzak bildu dituzte, azken mendean
|
euskarak
izan dituen gorabeheren erakusgarri
|
|
|
" Pasaiako euskararen historia soziala" izeneko azterketa argitaratu berri du bertako udalak. Gipuzkoako portu garrantzitsu honetan erromatarren garaitik XX. mendera bitarte
|
euskarak
izan dituen gorabeherak azaldu dituzte bertan.
|
|
|
Nagore Atela, Aurkene Isasi eta Jon Vicentek Pasaian
|
euskarak
mendeetan zehar izan dituen gorabeherak aztertu dituzte, Pasaiako Udaleko Euskara Zerbitzuak bultzaturik. Azken honen babesean liburua argitaratu dute berriki azterketaren emaitzekin.
|
|
|
Betiere, Zamudioko hizkerari arreta berezia ipiniz, noski. Izan ere, Gabriel Etxebarria elkarteko kidearen esanetan," Zamudion %60 euskaldunak gara, baina euskara gutxi erabiltzen da, eta horregatik gehienbat ikusi genuen beharra halako elkarte bat sortzeko, eta horretan gabiltza, ea
|
euskarak
Zamudion normalkuntza lortzen duen. Zeren potentzialki kapazitatea egon badago.
|
|
|
Aipatu aldizkari gehi Arrasate eta Aretxabaleta telebisten bidez, kazetariak herri mailako informazioa landuz trebatu egin dira eta, bide batez, jendartean ohitura ere sortu da berriak euskaraz irakurri eta entzuteko. Orobat, azpimarratzekoa da herri aldizkari eta telebistei esker,
|
euskarak
, aspaldiko partez, dirua egiteko balio izan duela. Bere produktu edo zerbitzua iragarri nahi izan dituenak euskara erabili behar izan du-eta.
|
|
|
Besteak beste, argitalpenetan euskara ere erabiltzeko dagoen araudia eta euskara erabiltzeko derrigortasuna kendu egingo lirateke. Era berean,
|
euskarak
" ofizial" titulua galdu eta" koofiziala" litzateke aurrerantzean.
|
|
|
Berri pozgarria izan zen, Bizkaian
|
euskarak
horrelako entitate bat behar zuelako. Ilusio handia dago.
|
|
|
Gainera, bi aldundietako gobernuetan EAJ egoteak ekintzak bateratzea erraztuko du, koordinaketa hobetzea. Eta hori da
|
euskarak
behar duena: koordinaketa.
|
|
|
Baina hizkuntza oro ere bere hiztunen giza eskubide bat denez, euskararen egoerak kezkatzen du San Martin:
|
euskarak
epaitegietan dituen arazoak, Nafarroa hiru hizkuntz eskualdetan banatzeak dakartzan bidegabekeriak, Araban euskarari jarri zaizkion oztopoak, Treviño= Uda auzia, Frantziako Estatua bere Konstituzioa ez aldatuz hizkuntza gutxituen aldeko Eurogutunari jartzen dizkion trabak eta horrek Iparraldean sortzen dituen eragozpenak... Amaitzeko, Nazio Batuen Erakundeak onartutako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala eskaintzen du osoki.
|
|
|
euskaldunon lurraldetasun animikoa, espirituala. Sekula lurraldetasun politikorik izango ez bagenu ere,
|
euskarak
batzen duen lurraldetasun animiko hori. Egia da, teorikoki behintzat, lurraldetasun politikoak beste sostengu bat emango liokeela lurraldetasun espiritualari.
|
|
|
Pello Apezetxeak Nafarroan
|
euskarak
jasaten duen egoeraz idazten zuen" Euskaldunon Egunkaria" n:
|
|
|
Azken batean, Euskal Herriko bizimoduko esparru guztietan gertatu zen aldakuntza. Ikaragarrizko hazkundea izan zuen
|
euskarak
bitartean, baina, ni neu, hazkunde hori itsu itsuan eta bururik gabe egin ez ote zen nago... Egia esan, ez zen beste aukerarik, hil edo bizikoa baitzen haztea.
|
|
|
Hori bai, sendagarri onenekin ere, ez da izango samurra euskararen etorkizuna. Dena den, esanak esan,
|
euskarak
badu gauza bat ona: ibili luzea egin duela.
|
|
|
Baina uste oker horrek, bere aburuz, norberaren euskaran konfiantza galtzera, eta gurasoen eta seme alaben arteko hizkuntza loturaren etenera, hots, hizkuntza sena garatua ez izatera eraman gaitu. Honetaz guztiaz dihardu" Euskararen sendabelarrak" saioak, non, besteak beste, Zuazok islatzen dituen gaur egun darabilgun
|
euskarak
dauzkan zenbait akats," Marteko" hizkera, euskara sasiletratua eta orotariko euskara bezala izendatzen dituen ataletan bereiziz.
|
|
|
Hala ere, jende askok egin duen lan izugarriari esker, dudik gabe, eta gure gizartearen barneko korronte eta nahi sakon batekin sintonizatzen duelakoz, seguru aski,
|
euskarak
aurrera egin du, modu harrigarrian egin gainera.
|
|
|
Giro hau islatzeko hizkera bizia eta aberatsa erabili ditu. " Hizkeraren aldetik,
|
euskarak
orain artean behintzat oso berezkoak izan ez dituen giro ilun eta gordinenetara egokitzeko saio orekatua egin du Edorta Jimenezek, nola araztasun garbiegitik hala zabarkeria lotsagabetik ihesi." (Egunkaria I)
|
|
|
Euskararen alderako argudioak erabiltzeko, uste dut on zaigula
|
euskarak
historian zehar izan dituen gorabeherak ezagutzea. Asmo horrekin egin nuen Euskararen ostarteak (1998) deritzan liburua, gure iragana era orokorrean agertuz.
|
|
|
Hizkuntzaren ofizialtasunari buruzkoan ordea, kon tuan hartu eta ezagutarazi beharrekoa iruditzen zait,
|
euskarak
lehen aldiz izan zuen ofizialtasuna, Nafarroako erresumaz gainera, Iparraldean gertatu zela, Frantziako Estatuaren barnean XVI. mende hasieran. Bazirudien bide egokia hartu zutela, baina laster aldatu ziren irizpideak eta, gerorantz, hango hertsitasuna na bar menagoa izan da.
|
|
|
Hala ere, Frantzia aldeko Euskal Herriak bere Ipar eta Ekialdetik gaskoina eta biarnesa zituen inguruko, eta hauek irentsi arteko iraupena izan zuen
|
euskarak
frantsesarekin harreman zuzena eduki arte.
|
|
|
Baina, batez ere, guztiek jakin bezate:
|
euskarak
Europako Batasunean ez diola inori argirik kentzen; alderantziz, euskara galduko balitz, bai ordea Europak bere jatorriak ilundu.
|
|
|
Azken urteotan
|
euskarak
izan duen zapalkuntzaz irakurri beharrekoa da Joan Mari Torrealdairen El libro negro del euskera (1998), Ttarttalo argitaletxeak plazaratua, inork ez dezan pentsa euskararen debekuak gure asmakizun hutsak direnik, irakurleak hor aurkituko baititu anitz agiri.
|
|
|
Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez. Jokaera horren lehen lekukoetariko bat dugu, nik dakidanez behintzat, Nafarroako Galipentzu herriko maisua, 1730 urtean era horretan haurrak zigortzen zituena, Jose Mateo zeritzan galipentzuarrak urte horretako irailaren 14an Orreagako artxiboan utzi zuen lekukotasunak dioenez; Bernardo Estornés Lasak bere liburuetariko batera oso ongi eraman zituen
|
euskarak
historian zehar izan dituen gertakariak, Canto y cantares de Euskalerria. Poemario nacional vasco (1994) delakoan.
|
|
|
Historian zehar
|
euskarak
edonon izan ditu eragozpenak, baina Arabakoak oso larriak izan ziren, bereziki eskoletatik hasita. Orain, horren berri ez dakitenei edo jakin nahi ez dutenei aditzera emateari on deritzat, guztion onerako.
|
|
|
Jarraian datozen kapituluetan adibiderik aski eskaintzen dut. Lehenik euskararen jatortasunez, zeren, esan dudan bezala,
|
euskarak
, preindoeuroparra izatez, Europako hizkuntza jatorra eta zaharrena edo zaharrenetakoa izanik, Europaren batasunean bere baitarik du, inoren baimen beharrik gabe, bizitzaz irauteko eskubide osoa. Aurten bertan Espainiako Auzitegi Gorenak UEMA erakundeari euskararen alde zituen asmoak debekatzea ere ez da lotzen ONU eta Unesco ren arauekin.
|
|
|
Benetan jakingarriak kulturaz arduratzen diren arabarrentzat. Eta, nik neuk ere, Arabako Billerlen (Legutio)
|
euskarak
bere gogoa lehen aldiz piztu zion F. Krutwig adiskideari eskaini nizkion. Gure amagandiko Gabon kantak?, 299 orrialdeetan.
|
|
|
Azkenik, seigarren atalean
|
euskarak
prentsan duen presentzia aztertu du autoreberak. Euskarazko egunkaritik euskaraz ezertxo ere argitaratzen ez duen egunkariraino, jokaera ezberdinak agertzen dira gure hizkuntzarekiko, joera nagusia argia bada ere.
|
|
|
ElCorreo taldearena da bat, TeleDonostiaz jabetu ondoren, Bilbon antzeko operazio bategiten saiatu eta azkenean Bilbovision proiektua abiatu duena. ...lak erosteko plangintza duen90 Horrela, bada, Pretesa, uztailean Canal 4 Iruñekoa erosi ostean, Canal Bizkaiarekin ere hitzarmen batera heldu da91 Munta handiko mugimendu hauenondoan, ekimen pribatu txikiak ere bultzatutako proiektuak daude, hala Eibarko KTBedo Barakaldo aldeko Tele7 (Radio7 irratia kudeatzen duen enpresa berak bultzatuta). Telebista hauek guztiek gaztelania hutsez jarduten dute,
|
euskarak
horietan dituentarteak marjinalak direlarik.
|
|
|
ezagutzen du
|
euskarak
erakunde pribatuetan (bankuak, alderdi politikoak, hedabideaketa abar): miraria da ia, euskarazko informazioa aurkitzea enpresetan, auto kontzesionarioetan eta abarretan; miraria Iparraldeko erakunde administratiboak euskarazentzutea.
|
|
|
Ezker abertzaleko euskaldunak, subjektu politiko legez, gizarte talde kualifikatulegez, Gara estutzen ez duten bitartean, edo eskuin abertzaleko euskaldunek, arrazoiberengatik, Deiari konturik eskatzen ez dioten bitartean, eta espainolista euskaldunek, honelakoak ere badira euskaldungoan? prentsa erdaldun hutsari jarrera euskaltzaleago exijitzen ez dioten bitartean,
|
euskarak
zailtasun handiak izango ditu moduduinean aurrera egiteko.
|
|
|
f) Lehen orrialdeetan euskarazko testu gutxi agertzen da. Tratamendu tamalgarria etamingarria du
|
euskarak
gure hedabide ez erabat euskaldunetan.
|
|
|
Horretan bat datoz EzkerAbertzaleko eta Eskuin Abertzaleko egunkariak:
|
euskarak
, batez ere, euskarari buruzhitz egiteko balio du, bai Garan bai Deian. Eskuineko nazionalisten egunkariarenkasuan, euskarari buruz jarduterakoan, hamar albistetatik sei euskaraz argitaratzen dira.
|
|
|
Euskara gutxi gutxi erabiltzen du bere orrialdeetan El Correo egunkariak,
|
euskarak
ez du eskuratzen albisteen %1 bera ere. Beraz, datuak oso balio estatistikotxikikoak dira.
|
|
|
Behin gure laginean euskaraz artikulu bat aurkituko, eta ez da egunkariak berakegina, ikasle batzuen gutuna baizik. Tamalgarria da
|
euskarak
El Correon duen isla.Ikerketa egiterakoan, eskuartean izan ditugun egunkarien artean, iraingarrienetakoaizan da El Correoren portaera.
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, euskararen aldekoa baino areago, erdararen aldeko politika linguistikoa praktikatzen dute gure inguruko hedabideek. Gizartean bertan pairatzen duenegoera diglosiko bera bizi du
|
euskarak
hedabide idatzi nagusienetan.
|
|
|
Hala ere, Gipuzkoako egunkari horren hizkuntza politikak ezdu hizkuntza berdintasunik erakusten bere orrialdeetan. Gararen orrialdeetan, hamarretik bi hartzen ditu
|
euskarak
.
|
|
|
Egunkari nafar honetan,
|
euskarak
, batez ere, Kultura eta Iritzia sailetan dusarbidea. Gainerako sailetan askoz gutxiago agertzen dira euskarazko inputak, batenbatzuk Lokal arloetan.
|
|
|
Hirugarrena, sorkuntzasozialeko estrategia izan daiteke, zeinaren arabera norbere identitatearen ezaugarrinegatibotarako tasun positiboak, sotzen? dituen (esate baterako,?
|
euskarak
mundu mailan hiztun gutxi ditu, baina Europako zaharrena baita?). Laugarrena, eta interesgarriena hemen, mobilizazio soziala izango da, talde estrategia kolektiboa, zeinaren arabera, gutxiengo egoeran dagoen taldeak mobilizazio ekintza kolektiboariekingo dion, talde nagusiarekin duen harreman desorekatua aldatzeko.
|
|
|
delakoei gaitzi bazaie ere, nahaspila labain eta itsaskor horretan ere sartu behar dugu euskaltzaleok. Erretorikaz gain, benetan
|
euskarak
aurreraegitea nahi badugu? (31, 9).
|
|
|
euskaldunak izateaz gain, euskal idazle ezagunak ere izan baitira (gero tartufokerietaraino damutu badira ere). Hots, gaur
|
euskarak
jasaten dueneraso gupidagabean, nekez para daitezke bi idazle horiek, euskal komunitatea, renalderdian. Bereiz marra ez baitago hor.
|
|
|
Horrela bada, gaur egun, Kontzertu ekonomikoak, eskubide historikoak, Batzar Nagusiak... eskuin nazionalistaren funtsezko legitimazio tresna modurageratu diren bitartean, ezker abertzalean, ez. Ezker abertzalearen sektore batean, pisusoziologiko dezentekoa,
|
euskarak
hartu du legitimazio sinbolo nagusiaren lekua: euskara politizatu eta sublimatuak alegia. Euskararik gabe ez dago Euskal Herririk, ezdago askapen politikarik.
|
|
|
Normatiboaz landa beste eredu, onargarririk? izan behar al du
|
euskarak
–Zeri erantzun behar dio eredu honek, idatzizkoarauari ala solaskideen arteko komunikazioari?
|
|
|
Kezka hau
|
euskarak
bizi duen ukipen egoeratik abiatzen da. Izan ere, aspaldikourteetan gaztelaniaren eta frantsesaren eraginpean eta normalkuntzarako oinarrizkotresnen gabezian bizi gara17 Eta horrek hizkuntzaren ordezkapen prozesua abian jarrieta indartzeko erraztasunak ematen ditu.
|
|
|
Hau posible izan zaio, neurrihandi batean, ohiko zenbait diziplina ezberdin jorratu dituelako, eta euskararekiko modusortzailean jorratu gainera, bere curriculumean adierazten den bezala; alderdi honetatikikusita, benetan Txillardegi berezia dela eta eredu agertzen zaigula. Horren aipagarriairuditzen zaidan bere berezitasun honetan oinarrituz, ondoan orokorki zein partikularkihartutako hizkuntzak egungo zientziagintzan duten garrantziari buruz mintzatu ondoren, bertan
|
euskarak
betetzen duen lekuari buruz mintzatuko gara.
|
|
|
Aurreko orrialdeek ez dute ispilatzen
|
euskarak
urte haietan bere bizitza sozialorokorrean jasan zuen erasoa. Gu, hemen, frankismoak eliza barnean euskarari jarrinahi izan zizkion muga hertsiez aritu gara (eta agiri jakin eta elkarrekin lotutakobatzuetara mugatu).
|
|
|
A. Mitxelena iritsi aurretik ere,
|
euskarak
bere status eliztarra antolatu samarturikzeukan etxe horretan, auzotarrekiko harremanetarako. Hasteko, komentuak, berehormak jasotzeko ere, donostiarrekin mota eta maila ezberdineko harremanak izanzituen, eta lan pastoralean ere bai:
|
|
|
Oro har, errito latinoak zituen orduko mugen barnean, eta joeraz gero etaantolaera diglosikoagoarekin izan arren, bere etorrian egoera egonkorra eta definituazuen
|
euskarak
Egiako eliza honetan. eta 1937ko debekua lekuz kanpokoa gertatuzitzaien fraideei.
|
|
|
Goitik zetozen iradokizunei jarraiki, ziur, Komandante Militarrak (uste dudanez, Gipuzkoakoak) jada 1937ko ekainean kontrolatu nahi izan zuen elizetako Liturgia, hizkuntza ez ofizialen jendaurreko erabilpena debekaturik zegoela gogoratuz. Lehenerabakitzat, edozein herritan zela ere, mezatan gaztelania erabiltzeko agindu zuen, nahiz eta lehen orduetakoetan
|
euskarak
, salbuespenez, lekuren bat izan zezakeen.Agindu prozedura honek hautsi egiten zuen, garbiki, Elizaren aginte autonomia, etaagintari zibil edo militarren irizpideetara jartzen elizetan zaindu zen hizkuntzpolitika. Egon zen, orduan, herrietan agindua betearazi nahi izan zuen agintaririk: Tolosako Alkateak elizgizonei azaroan pasatako oharrean ikus daiteke horren adibidebat (Torrealdai 1989:
|
|
|
Artikulu honetan bi alde nabarmendu behar dira. Lehenbizikoan,
|
euskarak
lan munduanduen presentzia urriaz gogoeta egiten da, nekez lor baitaiteke euskararen normalizazioaekonomia alorrean ere gertatzen ez bada. Euskara merkataritza harremanetan txertatueta garatu behar da.
|
|
|
XX. mendearen bukaeran
|
euskarak
urrats nabarmenak eman ditu; irakaskuntzanegindako lan eskergari komunikabideena ere lotu zaio; honela, badugu euskaraz ari denirrati telebista, euskaraz idatzia dagoen egunkaria (noizko astelehenetan ere bai?) etaaurki, agian, zinema aretoetan euskarara bikoizturiko filmak ikusi ditugu.Administrazioan ere lehen urratsak ematen hasiak gara, UEMA lekuko bikaina delarik.
|
|
|
Bada, haatik, eremu guztiz inportante bat non
|
euskarak
orain arte ez duensartzerik izan. Lan munduaz ari naiz, hain zuzen ere, eta nago arlo horretan euskarakbazterturik irauten duen bitartean haren normalizazioaz mintzatzea utopia hutsa ez oteden.
|
|
|
Eta Axularren hitzak datozkit burura: ?... euskaldunekberek dute falta eta ez
|
euskarak
–.
|
|
|
euskara dugu, beraz, gutasunaren ezaugarri hegemonikoa. Gainerakoek ez duten kohesio eta elkartasunindarra daramatza
|
euskarak
euskaltasunaren mundu sinboliko kulturalera. Eta berezikiaberriaren kinka larrietan:
|
|
|
Menderatzailearen botere nazionalak menderatuarenherrikidetasuna eraitsi du, eta azken buruan, euskara aterperik gabe gelditu zaigubehialako euskal lurraldearen gune zatikatu eta pitzatu batzuetan; zehazki, oinarrietnokulturalik gabe. Baina, guztiarekin ere,
|
euskarak
iraun duen lurralde zati horietan, euskararen iraupenak euskal izaeraren aztarna gogoangarria (abertzaleontzat) finkaturik utzi digu.
|
|
|
balore positibo gisa, alderantziz baizik, hots, hizkuntza kultuen aurkako zerbait bezala. Hauek balore berrien transmisioarekinlotuta zeuden bitartean,
|
euskarak
islatzen zuen errealitatea mundu tradizionaleanitsatsirik geratzen zen. Eta bizi ere horrela bizitzen hasiko zen hizkuntzarekiko jarrera: hitz egiteko moduak, tankerak, etab., Aramaion tradizioaren oihartzuna erakusten ezzuen hizkuntzaren arabera burutzen hasiko ziren14.
|
|
|
Nolanahi ere den, lerro labur hauek ez lukete zentzu handirik izango galde egingo ez banu nola ikusten dudan egun orain ia hogeita hamar urte argitaratutako narrazioa. Ez naiz ari, jakina,
|
euskarak
eta euskal literaturak ordutik hona izan dituzten hobekuntza nabarmenez. Nitaz ari naiz, idazle naizentxo honen ibilbideaz:
|
|
|
Normalizazioa ez da helburu; promoziorik ez du izanen
|
euskarak
. Sustapen hitza, erabiltzen ikasi berria genuena, bat batean ahaztu behar dugu.
|
|
|
Ez da lortu ipar euskal herrian
|
euskarak
eta euskal kulturak bizi duten esklusio eta ordezkapen prozesuari mugarririk jartzea. 2030ean euskaraz komunikatzerik ez dela izango iragarri zaigu, hizkuntza hila izanen dela.
|
|
|
Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile: alde batetik, lexiko internazional greko latindarra onartzea, berau gure hizkuntzaren morfologia eta ortografiara egokituz, eta, aldi berean, nazioarteko irizpide argirik ez dagoenean,
|
euskarak
hitz elkartu eta eratorri berriak eratzeko dauzkan baliabideak garatzea, euskal erroko zientzi eta kultur hitz ugari sortzeko10.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak
|
euskarak
kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizi...
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. ...arena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala,
|
euskarak
ere modu berean iraungi zuela.
|
|
|
Edonola ere, arrazoiz edo arrazoirik gabe, eta haren ikuspegitik
|
euskarak
hiltzeko zauria zuelakoan, euskaldunei honela ziotsen:
|
|
|
Gai horri dagokionez, Kultura Sailak euskararen erabilpena normaltzea du xede. Gure erkidegoaren egoera soziolinguistikoa kontuan harturik, elebitasunari erantzun ahal izateko,
|
euskarak
behar dituen lan tresnak (deskribapen bibliografikorako terminologia, sarrera puntuak, nazioarteko katalogazio arauen egokitzapena eta datu bibliografikoak euskarri informatikoan emateko MARC formatura egokitzea) eskaini behar ditugu.
|
|
|
euskalduna, mistoa eta ez euskalduna. Euskararen Legeaz egin daitezkeen balorazioak alde batera utzirik, Liburutegi Publikoen antolaketa berrirako egin diren dokumentuetan
|
euskarak
duen presentzia nabarmendu besterik ez dugu eginen. Zerbitzuen karteran hauxe aipatzen da espreski:
|
|
|
Ba tirabirak izan ziren, ez argitaratzeko gomendioak, kexu eta malkoak. Lastima, III. milurtekoa hastear den honetan badirudi
|
euskarak
nazi baten hizkuntza maitatua ezin duela izan. Badirudi euskaltzale guztiek abertzaleak, ezkertiarrak eta internazionalistak behar dutela izan.
|
|
|
Ikasiko dugu gero
|
euskarak
hori guztia ez direnak ere bizi dituela. Eta hortxe da, prexixo, bizirik gordeko diguna.
|
|
|
Giro eta ordena berri horretan, burgesia nagusi. Eta burgesia horrek asmaturiko zuzenbidea, nonbait,
|
euskarak
irentsi eta bereganatu ezina begien bistakoa. Horren karian, arazo ugari euskaratze lanean.
|
|
2001
|
|
|
Unibertsitateko Euskal Irakasleen Elkarteak (EIRE) Euskal Herriko sei unibertsitateetan
|
euskarak
egun bizi duen egoera aztertu du. Txostenaren arabera, goi mailako irakaskuntzan euskararen egoerak 15 urteko atzerapena dauka.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak sustatu duen" Zinea euskaraz" programak eta Bilboko Avenida zineetan ikusgai dauden filmeek areto komertzialetan
|
euskarak
lekua baduela erakutsi nahi dute, eta txikitatik hasiz gero, gure ohiturak alda daitezkeela.
|
|
|
Ez da hau izan, hala ere, zinean euskara sustatzea helburu duen ekimen bakarra. Iruñeko Karrikiri euskara elkarteak, adibidez," Zinema euskaraz" zikloa antolatu ohi du urtez urte, eta zinean
|
euskarak
dituen hutsuneak bete asmoz, Gasteizko Bagare Euskal Tokiak ere egiten du lan. Horren islada da pasa den abenduan eskaini zuen euskarazko zine zikloa.
|
|
|
Uztaritzen egindako bileran, euskara bizi publikora hedatzeko ekimen berriak abiatzea erabaki du. Azaroaren 5a eta 11 bitartean euskararen astea antolatuko du
|
euskarak
toki publikoetan bere lekua izan dezan eta publiko zabalari hurbil dakion helburu izanik. Halaber, Herriko Etxeetan euskararen presentzia areagotzeko neurriak hartzea eskatuko dute.
|
|
|
" Liburutegi eta dokumentazio zentroetan euskaraz aritzeko beharra eta eskubidea daukagulako, euskara normalizatzea nahi duen talde bat gara". Alor honetan
|
euskarak
dituen gabeziei irtenbidea bilatu nahian, hainbat tresna eta egitura behar zutela ondorioztatu zuten eta horien artean funtsezko irizten diote Liburutegi Nazionalari.
|
|
|
Irigoienen esanetan,
|
euskarak
hamaika leiho eskaintzen ditu eta leiho horietatik bat Axularrena da. Axularrengan arnas luzeko esaldia kausitu zuen.
|
|
|
Baita behin irakurri ondoren ongi ulertu ere. Hots,
|
euskarak
edozein gauza adierazteko aukera guztiak zituela ohartzeak liluratu zuen idazle hasiberri hura eta" Lur bat haratago" ren egungo idazle zaildua.
|
|
|
deskarrilatzen zaigu, alegia. Eta ondorio gisa, ez dugula ezer ulertzen esaten dugu, eta
|
euskarak
ez duela balio esaldi luzeak egiteko. Alabaina, Axularrek esaten zuen bezala ez da euskararena falta baizik eta euskaldunona, erabiltzen ez dakigulako".
|
|
|
Arazoak arazo, itsasoko langileek beharrak aginduta jarrera zabalagoa izan dute hizkuntzarekiko. Argi dago Bermeoko eta Hondarribiko
|
euskarak
ez direla berdinak, baina jakin ohi dute herriz herri nola esaten dioten, euskaraz ez eze, baita Kantabrian, Asturias edo Galizian ere. Bermeoko Itsas Museoko Aingeru Astuik pidgin antzekoa egon dela aipatzen du, irrati abisuak direla-eta, harremana beti egon delako eta jarrera ez da baztertzailea.
|
|
|
Bizimodu zaharrak aberastasun ugari eroan ditu aurretik, hiztegigintzak jaso barik. Lekuan lekuko
|
euskarak
oso aberatsak baitira terminologia horretan guztian, hiztegigileei buruhauste bat baino gehiago emateraino. " Banco de peces" esateko berba asko daude, Bermeon atuna saltaka da batzuetan, baina ur azaletik hurbil badoa zergera da, edo manjuba izurdeak arrain bila doazenean Zierbenan manjuada esaten dute.
|
|
|
Hego Euskal Herrian ongi ezagunak diren hitz eta kontzeptuak dira, baina Iparraldean ere urteak joan urteak etorri era horretako kanpaina sistematikoa jasaten ari dira. Gainera,
|
euskarak
ez du Ipar Euskal Herrian inolako ofizialtasunik ezagutzen, horrek dakartzan era guztietako oztopo eta zailtasunekin, hizkuntza defenditzeko zein garatzeko orduan.
|
|
|
Aisialdiko taldekoak inguruko herritarrei eskaintza atsegin eta euskalduna helarazten saiatzen dira. Azkenik, komunikazio taldekoek Deustualdeko
|
euskarak
dituen premiak eta bertako euskaldunen beharrizanak aztertzen dituzte.
|