|
2013
|
|
|
Iruzkindu nahi
|
dugun
liburua duela berrogei urte baino gehiago argitaratua zen, Estatu Batuetan, eta 1979an frantsesera itzuli bazen ere, badut errezeloa gaur egun ez dela oso ezaguna gure artean. Neuk ere ez nuen haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua ikusi nuen arte.
|
|
|
Iruzkindu nahi dugun liburua
|
duela
berrogei urte baino gehiago argitaratua zen, Estatu Batuetan, eta 1979an frantsesera itzuli bazen ere, badut errezeloa gaur egun ez dela oso ezaguna gure artean. Neuk ere ez nuen haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua ikusi nuen arte.
|
|
|
Iruzkindu nahi dugun liburua duela berrogei urte baino gehiago argitaratua zen, Estatu Batuetan, eta 1979an frantsesera itzuli bazen ere,
|
badut
errezeloa gaur egun ez dela oso ezaguna gure artean. Neuk ere ez nuen haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua ikusi nuen arte.
|
|
|
Iruzkindu nahi dugun liburua duela berrogei urte baino gehiago argitaratua zen, Estatu Batuetan, eta 1979an frantsesera itzuli bazen ere, badut errezeloa gaur egun ez dela oso ezaguna gure artean. Neuk ere ez
|
nuen
haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua ikusi nuen arte. Euskal Herrian bertan gutxienez lau biblioteka publikotan aurkitu daitekeen arren (Azkue Biblioteka, Deustuko Unibertsitatekoa, Nafarroako Unibertsitatekoa eta Baionako Udal Liburutegia), ez da, dena dela, eskuratzeko erraza.
|
|
|
Liburu hau historiografia hain klasikoak diren biografia horietako bat da, alegia, pertsonaia historiko bati buruz
|
dugun
ezagutza agortzeko asmo garbia izateaz gain, hura bere giroan eta garaian kokatu nahi duena eta judizio kritikorik emateko batere lotsarik ez duena. Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz.
|
|
|
Liburu hau historiografia hain klasikoak diren biografia horietako bat da, alegia, pertsonaia historiko bati buruz dugun ezagutza agortzeko asmo garbia izateaz gain, hura bere giroan eta garaian kokatu nahi
|
duena
eta judizio kritikorik emateko batere lotsarik ez duena. Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz.
|
|
|
Liburu hau historiografia hain klasikoak diren biografia horietako bat da, alegia, pertsonaia historiko bati buruz dugun ezagutza agortzeko asmo garbia izateaz gain, hura bere giroan eta garaian kokatu nahi duena eta judizio kritikorik emateko batere lotsarik ez
|
duena
. Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz.
|
|
|
Baina bestetik Katalina de Medici, Joanaren lehengusina (lehengusuaren emaztea) eta Frantziako erregina lehenik (Henrike II.a senarrarekin) eta erregina ama eta boterearen zinezko jabea gero, hogeita hamar urtetan, bere hiru semeekin (Frantzisko II.a, Karlos IX.a eta Henrike III.a). Hau ere Joana bezala nortasun handi handiko emakumea izan zen, baina lehengusina Joana ez bezalakoa, botere estrategia guztiz femeninoak
|
baitzituen
: agresibitatea eta larderia beharrean, pertsonen manipulazioa, engainua, makurkeria eta xantaia emozionala.
|
|
|
lehenik, Frantziako errege familiako kidea zen, bai ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen) bai senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarroako erregina zen, Nafarroa Espainiako erregearen arazo nagusietako bat zen garaian. Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk behar
|
dituzte
.
|
|
|
Frantziako erregeek buru egin behar izan zieten gerra zibilei erremedioa emateko teoria politiko gisa baizik. Areago, lurralde horietako batek, Nafarroak zehazki, erresuma gradua
|
dute
eta, beraz, haren jabea Frantziako edo Espainiako erregeren pare bihurtzen dute nominalki. Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa gertatzen den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko handia zen:
|
|
|
Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa gertatzen den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko handia zen: Karlos V.a enperadoreak edo haren seme Filipe II.a Espainiakoak ez
|
dute
formalki onartzen Nafarroan beraiez besteko errege erreginarik dagoenik, baina negoziazio etengabeak izango dituzte mende osoan zehar bai Joanaren aitarekin (Henrike II.a Nafarroakoa) eta senarrekin (Antonio I.a Nafarroakoa) eta Joana berberarekin ere nafar auziari nolabaiteko konponketa bat emateko (tartean goian aipatu dugun ezkontza proposamena). Ildo horretako aipuak ugariak eta sakabanatuak badira ere, bereziki interesgarria suertatzen da IV. kapitulua irakurtzea:
|
|
|
hor ikusiko dugu, adibidez, Nafarroa Milanekin trukatzeko proposamena, edo Espainiako erresuma Garonaraino zabaltzekoa. Izan ere, ez da esajerazioa esatea Nafarroak inoiz ez
|
duela
izan horrelako garrantzirik Europako agenda politikoan. Zeren eta garrantzi hori areagotu egiten baita Nafarroako errege erreginek (Joanak eta Antoniok) erabakitzen dutenean higanoten alderdiarekin lerratzea eta, hartara, Europako gorte guztietan alarma gorriak piztea:
|
|
|
Roelkerrek data zehatzak ematen dizkigu: , tarte horretan baitzirudien Frantziak Alemaniaren bidea segitu behar
|
zuela
laster (ik. VI. kap.). Ispilukeria hutsa izan zen:
|
|
|
VI. kap.). Ispilukeria hutsa izan zen: higanotek inoiz ez
|
zuten
lortu gutxiengo batetik gora garatzea; euskaldunen artean, adibidez, jarraitzaile biziki gutxi izan zituzten, erregina Joanak egindako presioak eta ahaleginak handiak izan arren; Biarnon, aldiz, fermuki sustraitu zen. Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36 urtetan zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko gauza izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko batzuen bermea lortu arte.
|
|
|
Lehenengo eta behin, beti izan zuen bihotza eta burua Frantziako arazoetan murgilduta: nafar auzia beti egon zen bigarren mailan, inoiz ez
|
zuen
serioki hartu Filipe II.arekin negoziatzea. Antonio Bourbonekin berarekin izan zuen ezkontza, neurri batean, bere burugogorkeriari zor zaio, aita (Henrike Albret, Nafarroako erregea) oso kontra jarri baitzen eta alabaren beraren deliberamendu irmoa eta Frantziako erregearen erabakimen dudagabea behartu zuten.
|
|
|
Baina, paradoxak, ezkondu eta berehala Antoniok pozik bereganatu zuen bere aitaginarrebaren joera nafarzalea, betiere botere joko dinastikoen klabean ulertuta. Joanak, aldiz, erabakimen osoz protestantismoa besarkatu zuen, publikoki eta baldintzarik gabe, amak bere sasoian (Margarita protestanteen babesle nabarmena izan zen, baina inoiz ez
|
zuen
azken urratsik eman) edo senarrak gero ez bezala. Roelkerrek ez du erabat baztertzen Joanaren hautu horretan egon zitekeen interes politikoa, baina garbi dago, funtsean, konbertsio baten aurrean gaudela.
|
|
|
Joanak, aldiz, erabakimen osoz protestantismoa besarkatu zuen, publikoki eta baldintzarik gabe, amak bere sasoian (Margarita protestanteen babesle nabarmena izan zen, baina inoiz ez zuen azken urratsik eman) edo senarrak gero ez bezala. Roelkerrek ez
|
du
erabat baztertzen Joanaren hautu horretan egon zitekeen interes politikoa, baina garbi dago, funtsean, konbertsio baten aurrean gaudela. Alegia, Joanak bere kontzientziaren arabera jokatuko zuen beti, unean uneko abantaila politikoei erreparatu gabe.
|
|
|
Hitzak, hitzak, hitzak... Berebiziko interesa
|
dute
Euskal Herriko alderdi katoliko errebeldearen liderra zen Karlos Lukuzekoaren (Charles de Luxe) eta bere erregina legitimoa zen Joana Albreten artean 1571ko abuztuaren eta abenduaren artean gurutzatu zen gutuneria aztertzea (284 or.). Nor zen kontzientzia askatasunaren aldezlea eta nor tiranoa. Roelkerren jarrera garbia da:
|
|
|
Eta amaituko dugu euskaldunentzat interes bitxiagoa
|
duten
gai pare bat aipatuz. Lehenik, Joanaren bizitzaren harremana Errenazimentuarekin, zinez baita Errenazimentuko erregina bat, ez bere ama Margarita bezainbat, agian (Joanak ez omen zuen dohainik literaturarako) baina bai, gutxienez, Elisabet Ingalaterrakoa beste, edo gehiago.
|
|
|
Eta amaituko dugu euskaldunentzat interes bitxiagoa duten gai pare bat aipatuz. Lehenik, Joanaren bizitzaren harremana Errenazimentuarekin, zinez baita Errenazimentuko erregina bat, ez bere ama Margarita bezainbat, agian (Joanak ez omen
|
zuen
dohainik literaturarako) baina bai, gutxienez, Elisabet Ingalaterrakoa beste, edo gehiago. Kontu honek aski trataera marjinala du liburuan (politikan eta erlijioan zentratzen da) baina hala ere orrialde gogoangarriak ditu.
|
|
|
Lehenik, Joanaren bizitzaren harremana Errenazimentuarekin, zinez baita Errenazimentuko erregina bat, ez bere ama Margarita bezainbat, agian (Joanak ez omen zuen dohainik literaturarako) baina bai, gutxienez, Elisabet Ingalaterrakoa beste, edo gehiago. Kontu honek aski trataera marjinala
|
du
liburuan (politikan eta erlijioan zentratzen da) baina hala ere orrialde gogoangarriak ditu. Eta ildo beretik, zinez kuriosoa da Roelkerrek euskaldunei (oro har) edo nafarrei (zehazkiago) dedikatzen dizkien aipu apurrak.
|
|
|
Lehenik, Joanaren bizitzaren harremana Errenazimentuarekin, zinez baita Errenazimentuko erregina bat, ez bere ama Margarita bezainbat, agian (Joanak ez omen zuen dohainik literaturarako) baina bai, gutxienez, Elisabet Ingalaterrakoa beste, edo gehiago. Kontu honek aski trataera marjinala du liburuan (politikan eta erlijioan zentratzen da) baina hala ere orrialde gogoangarriak
|
ditu
. Eta ildo beretik, zinez kuriosoa da Roelkerrek euskaldunei (oro har) edo nafarrei (zehazkiago) dedikatzen dizkien aipu apurrak.
|
|
|
Gorago esan dugun legez, Joanaren ikusmira eta interesa Frantziako gortean zegoen, ez Donapaleun, ezta Pauen ere, nahiz eta Biarnok askoz ere leku handiagoa hartzen duen liburuan. Hori da behintzat Roelkerrek eskaintzen digun irudia, kasu batzuetan apur bat groteskoa suertatzen dena; honela, ez
|
du
arazorik biarnesa edo euskara patois gisa aipatzeko (egiten dizkien aipu bakanetan) edo Biarnoko separatismoa modu aski displizentean tratatzeko (xelebrekeriatzat); edo garaiko testuetan testualki agertzen denean jendea Biarnotik. Frantziara, joaten zela aipatzen denean,. Frantzia?
|
|
|
hori kakotx artean emateko, hots, xelebrekeriatzat hartuz. Nafar auzia, jakina, gatazka diplomatiko hutsa da haren begietan, ondorio praktikorik apenas izan zuena; gure egileak inoiz ez
|
du
Nafarroako Erresuma oso seriotzat hartzen (paradoxikoa bada ere). Roelker andrea amerikarra eta protestantea da, baina garbi dago frantses ikuspuntu jakobinoa goitik behera bereganatua duela, naturaltasun osoz.
|
|
|
Nafar auzia, jakina, gatazka diplomatiko hutsa da haren begietan, ondorio praktikorik apenas izan zuena; gure egileak inoiz ez du Nafarroako Erresuma oso seriotzat hartzen (paradoxikoa bada ere). Roelker andrea amerikarra eta protestantea da, baina garbi dago frantses ikuspuntu jakobinoa goitik behera bereganatua
|
duela
, naturaltasun osoz. Azken detaile bat:
|
|
|
Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren hizkuntz politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko hizkuntza bakartzat hartzea, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik eman gabe. Baina, hala eta guztiz ere, euskaldunok zer ikasi handia
|
dugu
liburu honetan. Besteak beste, hau:
|
|
|
hain garbiki mugatuta ikusten dugun garai honetan ez bezala, XVI. mendean bazirela lurralde batzuk hego mendebaldean (Nafarroa, Biarno, Albret....) frantsestasunik batere gabe egon zirenak XVII. mendea ondo sartu arte (edo gehiago agian). Eta lurralde horien jabeak, ahal
|
zuenean
, buruz buru negoziatzen zuela Frantziako eta Espainiako erregeekin, bera ere errege/ erregina baitzen finean. Ahal zuenean, jakina.
|
|
|
Eta lurralde horien jabeak, ahal zuenean, buruz buru negoziatzen zuela Frantziako eta Espainiako erregeekin, bera ere errege/ erregina baitzen finean. Ahal
|
zuenean
, jakina. Baina errakuntza handia da egungo estutuak eta errealitate politikoak besterik gabe XVI. mendera proiektatzea, eta horrek guztiontzat balio duen lezioa da, ez batzuentzat bakarrik.
|
|
|
Ahal zuenean, jakina. Baina errakuntza handia da egungo estutuak eta errealitate politikoak besterik gabe XVI. mendera proiektatzea, eta horrek guztiontzat balio
|
duen
lezioa da, ez batzuentzat bakarrik.
|
|
|
Azkenik, Madril eta Zaragozan unibertsitate ikasketak egiten ari ziren ikasle talde batentzat Gabiriako pasiotarren ikastetxe ohian antolatutako lehen euskal barnetegia ere aipatu beharra
|
dut
Juan San Martin eta biok orduan Gipuzkoan gobernadore zibila zen Oltra Moltó jaunari bisita egin eta baimena eskatuta. Manzanas polizia-burua erailtzeak salbuespen egoera ekarri zuen eta horrek eten zuen gure lehen ahalegin hura.
|
|
|
Txillardegiren, Villasanteren eta abarren lanei esker, eta Euskaltzaindiak 1968an Arantzazun abiatutako prozesuaren ildotik euskara gero eta batuago zegoen eta hori ezinbesteko baldintza zen itzulpengintzaren irakaskuntza modu eraginkorrean bideratzeko. Beraz, 1980ko udazkenean ireki zituen ateak Donostiako Arbideko Dorreak izeneko gunean itzultzaile eskolak, gerora Martuteneko Eskola bezala ezagunago izango bazen ere izen hori
|
zuen
auzunean kokatu zelako. Goizero eskolak emanez eta asteburuetan ikastaroak eskainiz ia hamar bat urteko ibilbidea egin zuen eskola hark EIZIE (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartea) eta SENEZaldizkaria jaioarazi zituen, gaurdaino jardun betean ari direnak.
|
|
|
< < Arian arian Akademiari aurkezten zaizkion premiei erantzutea da lantalde suntsikor honen zeregina> >. Julia Marinen iritziz, arian arian aurkezten zaizkion premiei erantzutearen zeregina
|
duen
talde suntsikor bat baino zerbait gehiagoren beharra sumatzen da sail honetan. Mintzola Fundazioan ikusten du aurrerabiderako itxaropen brintza.
|
|
|
Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena egin dezakeela pentsarazten digu. Horrela EIMAko IABekoen nahiak ere epe laburrean portu onera iritsi ahal izango dira, bai eta egunero lan tresna horretaz baliatu behar
|
duten
milaka irakaslerenak ere.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan
|
dut
Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar
|
zuela
, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Hezkuntza Sailean diharduen EIMAko Ikasmaterialen Aholku Batzordea aipatu nahi
|
dut
, EIMA berorrek aurretik abiatutako lana sakontzen lagundu duena zenbait lan tresna argitaratuz eta euskal irakaskuntzako testuen zuzentasun eta egokitasuna zainduz. Aipaturiko Ikasmaterialen Aholku Batzordearen lanari esker, orain arte honako liburu hauek argitaratu dira: Ortotipografia, Kalko okerrak, Letra larriak erabiltzeko irizpideak, Onomastika, Izen zerrendak, Morfosintaxiaren inguruko zalantzak eta argibideak, Estandarizatu gabeko solasak..., Puntuazioa eta laster agertzekoak dira Ahoskera eta lanak ere, besteak beste.
|
|
|
Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren. Gure hizkuntza baino hiztun gehiago
|
dituztenen aurretik
goaz zerrendan, oraindik nabarmen hobetu eta aberastu beharrean bagaude ere. Wikipedia
|
|
|
Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi
|
du
, herri literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko bi ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
Euskaltzaindia; Euskal gramatika lehen urratsak (EGLU) Euskararen gramatika deskriptiboa da, hizkuntzaren datuak bildu nahi
|
dituena
. Tarteka Euskaltzaindiak eman dituen arauen berri ere ematen da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa:
|
|
|
Hemen mintzo naiz Literatura Ikerketako batzordeburu gisa. Alabaina, LIBek
|
du
antolatu goiz honetako ekintza Eusebio Erkiagaren omenaldia Deustuko Unibertsitateko Atrioan.
|
|
|
Lehenik nahi
|
nuke
eskertu Deustuko Unibertsitateko errektoreordea, Roberto San Salvador jauna, egin digun harreraren gatik, utzi duelakotz guretzat gela eder hau. Eskerrik beroenak doaz ere goiz honetako mintzalariei:
|
|
|
Agurtu nahi
|
dut
ere lehenbiziko lerroan dagoen Eusebio Erkiagaren familia. Nihaurek ezagutu dut Eusebio, nahiz ez naizen maiz kurutzatu harekin.
|
|
|
Nihaurek ezagutu dut Eusebio, nahiz ez naizen maiz kurutzatu harekin. Egia erran, garai batean, hileroko biltzarrak egiten ziren Donostian, toki egokia zelakotz denentzat, bainan,
|
zuen
lanaren gatik, ez zen usu agertzen.
|
|
|
Baliatzen naiz parada honetaz adierazteko zer den Literatura Ikerketako batzordearen lana. IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan dadien bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa, behar
|
dituen
tresnetaz. Duela lau urte, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak daukalarik bere adiera eta euskal literaturan dituen adibide bat edo bertze.
|
|
|
IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan dadien bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa, behar dituen tresnetaz.
|
Duela
lau urte, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak daukalarik bere adiera eta euskal literaturan dituen adibide bat edo bertze. Hots, liburu edo hobeki erran hiztegi baliosa eta baliagarria, zerbitzari paregabekoa bai unibertsitateko irakasle eta ikasleentzat bereziki.
|
|
|
IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan dadien bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa, behar dituen tresnetaz. Duela lau urte, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak daukalarik bere adiera eta euskal literaturan
|
dituen
adibide bat edo bertze. Hots, liburu edo hobeki erran hiztegi baliosa eta baliagarria, zerbitzari paregabekoa bai unibertsitateko irakasle eta ikasleentzat bereziki.
|
|
|
Guk, euskaldunok, badakigu Euskal Herriak
|
duen
altxorrik nagusiena euskara dela, gure arbasoek sortua historiaurrean eta geroztik erabilia bere tokia zainduz, indoeuropar hizkuntzen kontra borrokatuz.
|
|
|
Berriz ere eskerrak bihurtuz, bai mintzatu direnei eta bai ere entzule guziei, bukatutzat emaiten
|
ditut
Eusebio Erkiagari eskainitako jardunaldiak.
|
|
|
lagunak zintzo maite
|
bazaitu
|
|
|
Beti gora nahirik
|
du
gizonak gogo,
|
|
|
aberekoia
|
baitu
gizonak makurra
|
|
|
negu ordez nahiago
|
dut
udako epe;
|
|
|
nigar herri hau
|
dugu
arru beltz, negute,
|
|
|
soin ustelkor hau
|
dugu
hemengo hirizar,
|
|
|
Ezin ukatuzkoa da Lizardiren ikutua eguzkiaren pertsonifikazioan, hiztegian eta izenondoen erabileran, edota inbokazioetan; ezta Lauaxetak Artxanda gainetik barruntaturiko uriko bizimoduaren eta herriaren bizimoldearen arteko kinkarena. Edukiaren aldetik, bere garaiaren kume danaren sinesmena, piztuerarena?, soin ustelkor hau
|
dugu
hemengo hirizar?, islatzen dau; eta formaren aldetik, molde klasikoetarako morrontza.
|
|
|
Hemen
|
ditut
erreskadan
|
|
|
Arrue politikaria, batetik; eta euskaltzalea, bestetik, Euskaltzaindiaren eta Egan aldizkariaren lankidea. A. Arrueren ideologiaz eta hark politikari gisa egindako lanaz informazio jakingarriak ematen ditu delako artikulu horrek, baina beste alderdiaz, Arrue euskaltzaleaz den bezainbatean, apologia egiteaz gain ez dakar deus berririk, eta artikulu honen xedea hain zuzen A. Arrueren beste alde ez hain goresgarri hori azaleratzea da, argitan ezartzea, eta haren ekarpena merezi
|
duen
lekuan kokatzea.
|
|
|
J. M. Torrealdaik Artaziak liburuan oso ongi laburbiltzen du frankismoak maite
|
zuen
euskara zein zen: –Frankismoak maite(?) duen euskara herri mailakoa da, tradizionala, antigoaleko kulturaren ekarlea.
|
|
|
J. M. Torrealdaik Artaziak liburuan oso ongi laburbiltzen du frankismoak maite zuen euskara zein zen: . Frankismoak maite(?)
|
duen
euskara herri mailakoa da, tradizionala, antigoaleko kulturaren ekarlea. Horri deitzen dio jatorra.
|
|
|
Izan ere, frankismoak euskarari eman dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa. Euskara ez da hirian, pulpituan edo eskolan ibiltzeko hizkuntza, beraiek esan ohi
|
zutenez
. Jokabide horren funtsa ezin argiago adierazi zuen Donostiako La Voz de España egunkariak (1937.4.13):
|
|
|
Hemen ez
|
dugu
frankismoaren garaiko zentsuraren bilakaeraren azterketa xehaturik egingo, horren baitan A. Arrueren lantegia kokatzeko, baina zenbait gertakari adierazgarri bai ekarriko ditugu, zantzu esanguratsu batzuk eta garaiko iruzkin koalifikatuak.
|
|
|
Ez dago gaizki, bainan errikoiaren errikoiez, inspirazino laburreko arkitu dut. Zer
|
dugu
–euskera popular, ori?
|
|
|
Ikusiko zenuen egak libre utzitzekotan [sic] zenbat aurkeztuko ziren. Garaia
|
dugu
onuzkero txorakeri oiek al [bo] batera uzteko. Erriak ez du euskerarik irakurtzen, ez popularrik ez eta bertzerik, ain ederki Orixe' k esan zuenez.
|
|
|
Garaia dugu onuzkero txorakeri oiek al [bo] batera uzteko. Erriak ez
|
du
euskerarik irakurtzen, ez popularrik ez eta bertzerik, ain ederki Orixe' k esan zuenez. Beaz alper lan ori utzite, obe dugu gere bidetik euskera goi mailatara iasotzen ekin, bakoitzak bere almenaren neurriak.
|
|
|
Erriak ez du euskerarik irakurtzen, ez popularrik ez eta bertzerik, ain ederki Orixe' k esan zuenez. Beaz alper lan ori utzite, obe
|
dugu
gere bidetik euskera goi mailatara iasotzen ekin, bakoitzak bere almenaren neurriak. Gero ere, literatura guztietan bezela, gurean idazlan garaiok izkera eta erria bera ere goraltxatuko dute?
|
|
|
Antzera idatzi zuen Pariseko Euskal Deya n 1953ko azaroan, 365 alean: , batzaldirako bertsuak errikoi bear
|
zutela
, bertsularien ariora taiutuak. Auxe da gero, gure olerkarien egak moztu bearra!
|
|
|
Zer dala ta bertsularien ariora egiñak? Batzaldia antolatu zuten iaunek euskera goi maillatara iñola ere ikusi nai ez
|
dutelako
. Aiek euskera gaur arkitzen dan eror zuloan geruago ta sakonago ikusi nai dute; usteltzen, iltzen.
|
|
|
Batzaldia antolatu zuten iaunek euskera goi maillatara iñola ere ikusi nai ez dutelako. Aiek euskera gaur arkitzen dan eror zuloan geruago ta sakonago ikusi nai
|
dute
; usteltzen, iltzen. Ez nago ni erri bertsularien aurka, aitzitik aien alde nago.
|
|
|
Segur aski bai. Urte hartan bertan ziotson Nemesio Etxanizek Andima Ibinagabeitiari, Arrue bezalako karlista euskaltzaleak beharrezkoak
|
zituztela
erakunde publikoetatik laguntzak lortzeko. Zegaman, 1960an, Zumalakarregiren heriotzaren 125 urteurrenaren ospakizunean parte hartu zuen hizlari gisa A. Arruek.
|
|
|
Herri poema, bertsoak nahi
|
zituzten
olerkiak bainoago Urretxun Iparragirre omentzeko. Bertsoak maite al zituen A. Arruek?
|
|
|
A. Zavalak 2008an Arrueren Idaztiak eta hitzaldiak liburua apailatu zuen, eta hitzaurrea egin zion. Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite
|
zuela
, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak. Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?.
|
|
|
A. Zavalak 2008an Arrueren Idaztiak eta hitzaldiak liburua apailatu zuen, eta hitzaurrea egin zion. Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen,
|
bazituelako
adiskideak. Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?.
|
|
|
Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak. Bertsogintza modernoa ez
|
zuen
aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek:
|
|
|
Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak. Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia
|
zuen
gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek:
|
|
|
Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez
|
zituela
bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek: –Gaurko bertsolaritzak artifizialkeriz kutsatzeko arriskua du?.
|
|
|
Zer iradokitzen ari gara: A. Arruek euskara soilik bertso, dotrina eta horrelakoetarako nahi
|
zuela
–Ez ote zuen, bada, gastronomiaz euskaraz idatzi?
|
|
|
A. Arruek euskara soilik bertso, dotrina eta horrelakoetarako nahi zuela? Ez ote
|
zuen
, bada, gastronomiaz euskaraz idatzi. Bai, eta literatur kritika banaka batzuk ere egin zituen.
|
|
|
Beste
|
hau
ere esan beharra dago: bi eredu nagusi zeuden 50eko hamarkadan:
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez
|
zuen
, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean
|
zuen
lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Jarraitzen du esaten A. Zavalak Arrue ez zela liburu zentsorea, hots, euskal liburuei buruzko txostena egiten zuena, baina hark aldeko gutuna eginez gero, agintariek aintzat hartzen zutela. Eta gainera, eta hor dago aitorpen adierazgarri salagarriena, zentsurari ondo pentsatzen jarrita ez zitzaiola tranpa egiten; izan ere, A. Arrue konpromisoan ez jartzeko autoreak berak ondo neurtu behar
|
zuen
zer jarri, eta hartara, beraz,, era ortan egilleak berak egiten du bere liburuen zensura?.
|
|
|
Gurean, zentsuraren zoko moko ezkutuak arakatzen eta argitara ateratzen lan gehien egin duena J.M. Torrealdai
|
dugu
. Zer dio Torrealdaik Antonio Arruez:
|
|
|
–Asteasuko beltza?
|
zuen
gaitzizena. Egan en zuzendari izan zen Koldo Mitxelena eta Aingeru Irigarairekin batera.
|
|
|
Lekuko askoren ahotan dabil Antonio Arrueren izena(...). Asteasuko beltza?
|
zuen
gaitzizena(...) eta bereak dirudite txosten batzuek (Torrealdai, 2000).
|
|
|
Ez da txorakeria bat; zentsura zein bizirik zegoen adierazten
|
du
. Donostiakoek bahe zabalagoa izango zuten, baina bahea hor zegoen, eta bi aldeetatik eutsia, Madriletik eta hemendik, zer da eta euskarazko liburu zaharrak berrargitaratzeko.
|
|
|
Ba dakizue Arrue au Asteasu' ko legegizon bat dala eta karlisten arten buru ibili izandu dana. Uste
|
dut
Parma' tar Pantzeska Xabier' en idazkari izandu zala. Ba dakizute gañera Parma au errege nai oietakoa dala eta beste karlista askok, Franco' ren aldeko diranak ez dutela begi onez ikusten.
|
|
|
Neri iruditzen zait bi gizon ok euskelzain egin ba
|
dituzte
, eralguntza oni abertzaletasun usaia kentze arren izango zala eta bide batez euskerarentzat erreztasun eta laguntasun geio arkitzen ote duten. Ala izan dedilla.?
|
|
|
Aren esanetatik bat, auxe: Euskera nundik datorren aztartzea baño geiago jakin nai
|
dugula
Euskera nora dijoan. Txalo aundiak jaso zituan.
|
|
|
Txalo aundiak jaso zituan. Ondoren Mitxelena Koldo' k erderaz Euskaltzaindia' k zerabilzkin asmoak azaldu zituan.(...) Nere Yorgi Manrique' rena azken ikutu zai
|
dut
. Aspaldi burutu nizun, baña zuzenketak egiteko, besteren iritxi begira nago.
|
|
|
Aspaldi burutu nizun, baña zuzenketak egiteko, besteren iritxi begira nago. Arrue' k itzaurrea egiteko asmoa dio, ta dotore azaldu nai
|
dute
.? (VII).
|
|
|
gure gizaldiak euskerari eragin dion aurrerapena, ondatzea. Ba al dakizu Arrue' tar Antonio, (Asteasu' ko Beltza
|
du
lendik gaitz izena), nolako setati dabillen nere Metodo ori aurrera pasa ez dedin. Nik, rr?
|
|
|
Orrelakotxeak dira gizon azpikeriz betetako orren lanak. Azkenean, nere izenik gabe azaldu bear
|
du
Metodoak. Onelaxe erabaki du gizontxo orrek.
|
|
|
Takillan txartelik ez; eta sarrera guziak ixilpean saltzen ari izan dira. Auek esku artean artzen
|
duten
guzia, zikindua azkenerako?. (XII). Argitaragabea.
|
|
|
Alde iluna ere izan zuen argi eta garbi Antonio Arrue euskaltzainak, eta batez ere horixe azaleratu nahi izan dugu artikulu honetan, alde argiak bestetan azaleratuak
|
ditugunez gero
.
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak
|
zituen
merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak...
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez
|
zituzten
adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971era, familia ordezkari izan zen Espainiako Gorte Organikoetan.
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak
|
zituen
erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971era, familia ordezkari izan zen Espainiako Gorte Organikoetan.
|
|
|
Artikulu honen bidez, Arantxa Urretabizkaiak amatasuna bere narratiban nola jorratu duen agerian jarri nahi da. Horrela, Zergatik panpox (1979), Koaderno gorria (1998) eta Hiru Mariak (2010) eleberrietako, eta Aspaldian espero
|
zaitudalako
ez nago sekula bakarrik (1983) ipuin bildumako amak aztertu dira artikulu honetan. Lehenik, amatasunaren inguruan esparru teorikoa eraiki da.
|
|
|
Este articulo analiza cómo ha tratado Arantxa Urretabizkaia el fenómeno de la maternidad en su narrativa. Se han estudiado las madres que protagonizan las novelas Zergatik panpox (1979), Koaderno gorria (1998) y Hiru Mariak (2010); y la colección de relatos Aspaldian espero
|
zaitudalako
ez nago sekula bakarrik (1983). Primero, construimos el marco teórico de la maternidad.
|
|
|
amatasuna eta abandonua, amatasuna eta nazioa, amatasuna eta zahartzaroa... Zergatik panpox (1979), Koaderno gorria (1998) eta Hiru Mariak (2010) eleberrietako, eta Aspaldian espero
|
zaitudalako
ez nago sekula bakarrik (1983) ipuin bildumako amak aztertu dira artikulu honetan.
|