|
2001
|
|
|
100 metro ren kasuan, iheslearen sentimendu eta sentsazio ezkutuenak jartzen dizkigun bigarren pertsona honen erabilerak fokalizazio intradiegetikoa (FI) eragiten du, eta fokalizatze ekintza honek bere menpean hartzen duena fokalizatu sumagaitza izan ohi da gehienetan. Honen frogagarri testuan
|
dugun
aditz multzotik batzuk aipa ditzakegu: " Atzean pausoen hots lehorra entzuten duk" (15 or.),"(...) zerraldo eroriko haizela intuitzen duk".
|
|
|
Asma dezaket, gainera, gutxi gorabehera zer esan nahi luketen 1978ko euskaldun batentzat, mintzatzen zaizuenarentzat esaterako. Baina ez dakigu horrenbestez zer adierazi nahi
|
zuen
aditz horien bitartez Arestik, orduko Arestik. Esaten eta idazten dugun asko eta asko ez da batere  iraunkor gertatzen, iheskor baizik.
|
|
2004
|
|
|
Azpimarratu nahi
|
duzuna
aditz sintagmaren aurrean jarri.
|
|
2005
|
|
|
XII. Oraiko denboretan zer
|
dugu
aditzen?
|
|
|
Hizkuntza komunak
|
dituen
aditz paradigmetatik pertsona jakin batzuen adizkiak baino ez dira erabiltzen, batez ere testu idatziak eta inpertsonalak direlako. Aldiz, modalitateari dagokionean, neutroa izateko helburuak hizkuntza komunean neutralizazio bidean daudekeen zenbait bereizketa aintzat hartzera' edo nekez erabiltzen diren adizkiak ustiatzera garamatza.
|
|
|
koei). Poliptoton bere gisakoak
|
ditu
aditzen bidezkoak, ironiaz maiz, ondo
|
|
|
Aditz aurreratzea73XABIER ALTZIBARkontaeran nahiz estilo diskurtsiboan gertatzen da, azalpen eta eztabaidan ere usu, eta ez gero esaldi luze korapilotsuetan soilki (Geroztik hunat joan dire ehun urte, E 278); aditz laguntzailearen inversio edo aitzinatzeaz baliatzen ohi da enfasia adierazteko (Giten ixil, mintza ditela gauzak, E 262). Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi
|
duenean
aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan. Idazle denak ez baititu beti gramatikaren legeak errespetatzen, ez behar ere hiz kuntza adierazkortu, berritu edo sortu nahi badu (Altzibar:
|
|
|
Alonso-k iberieraz dauden testuen hitzen banaketa euskarazko hitzen arabera egiten du, euskara jakin gabe eta ohartu gabe euskarak beste hizkuntzen moduan, ez dituela soilik euskal hitz jatorrak, maileguak ere badituela, latinetik eta erromantzetik batez ere (ikus Mitxelenaren lanak adibidez). Hala 1998ko liburuan dagoen hiztegiaren orrialde bakoitzean, iberiarren garaian existitzen ez ziren hainbat euskal hitz daude, adib. abade, abere, bake, basea, bataioa, bortitz, boza, deitu, done, diru, garesti85.. baita latinaren eraginez, tu bukaera
|
duten
aditzak ere: gogatu, bizitu, otoitu, dolutu, bihurtu,...
|
|
|
omen da (hots, grezierazko amé és, gancho, barreño? [sic]) gehi, tu bukaera (nahiz eta holako bukaera
|
duten
aditz formak beranduagokoak diren).
|
|
2006
|
|
|
Ahal
|
bagenitu
aditz berriak sortu
|
|
2007
|
|
|
Azterturiko hiztunotan, nire ustez, garrantzia handiago
|
du
aditzaren kokalekuak perpausean galdegaiarenak baino. Eta aditza beti dago aurrean, oso aurrera.
|
|
|
Emango ditugun soluzioetan zalantzazkotzat joko ditugu (eta jarri interrogantea(?)) perpaus gerundialetan lehenengo lekuan
|
badute
aditza, jokatugabea zein jokatua?.
|
|
|
Idazleotan, nire ustez, galdegaia aditzaren aurrean ipintzeak baino garrantzia handiago
|
du
aditza perpausean ahalik eta aitzinen erabiltzeak.
|
|
|
Datuok begi bistan, argi geratzen da zelako desegokia den Altuberen legea, galdegaiaren legea (galdegaia kokatu behar da perpaus barruan aditzaren aurrean, eskuman
|
duela
aditza, beroni inkatu inkatuta). Hidalgok, erdibide bat edo aurkitu guran, hona hemen zelako proposamena egin duen:
|
|
|
Hirugarren perpausei dagokienez, lehenengo testukoan aditz ondoren dago galdegaia (behizain). Aplikatuz gero galdegaiaren galdegaia honela geratuko litzateke hirugarren perpaus hori (galdegaia
|
duela
aditz aurrean):
|
|
|
Bazter utzita lehenengo perpausak (galdegaia
|
dute
aditz atzean), lehenengo testuan bigarren perpausak aditz aurrean dauka galdegaia. Hurrengo perpausean, hirugarrenean, aditzaren ondoren dago galdegaia, perpaus konpletiboa.
|
|
|
galdegaia, zehar galdera. Gainera, perpaus horretan Altuberen beste lege bat ere hausten da, zeinak baitio mendeko perpausean azkeneko lekua hartu behar
|
duela
aditzak eta menderagailuak, eta erreparatzen badiogu zehar galderari, ikusiko dugu beronen menderagailuaren ondoren osagai bat dagoela. Honela behar ei da:
|
|
|
Nire ustez jatorrizkoa bezain erraz irakurtzen da, baina ez dago askoren gustukotzat, galdegaia
|
baitu
aditz gibelean.
|
|
|
eta, gainera, atzeneko lekuan
|
ditu
aditza (jakin) eta semaforoa (ondoren):
|
|
|
Esan dugunez, perpaus osagarria lar luzea da, azkeneko lekuan
|
dituela
aditza (jakin) eta semaforoa (ondoren), eta horrek eragozten du erraz irakurtzea. Beraz, aldatu bat eman behar diogu perpaus konpletiboari barruko osagaien artean; izan ere, subjektutik (Senatuak) lar urrun daude aditza eta menderagailua (bota egin dituela).
|
|
|
Ondo erreparatuz gero, perpaus konpletiboa luzearen luzea da, atzen lekuan batera
|
dituela
aditza eta menderagailua (bortxatu egiten dituztela):
|
|
|
Amaitzeko, ez ahaztu, irakurlea, perpausotan
|
dituzte
aditzaren subjektua titularrean dagoela (miliziek).
|
|
|
Pasa gaitezen ariketak egitera, zeinetan azkeneko biek izan ezik, beste guztiek ez
|
baitute
aditzik aposizioetan. Ariketa guztiek azpian koadro bana dute lagungarri:
|
|
|
Aukera biok nekezago irakurtzen dira jatorrizkoa baino, atzerago
|
dute-eta
aditza (informazio gunea). Badago beste aukera bat edo, behin osagarria aditz aurrera eroanda:
|
|
|
Perpausok errazago irakurtzen dira galdegaia aditz ostean
|
dutela
aditz aurrean baino, artikuluko 1 puntuan erakutsi uste dugunez, batez ere galdegaia konplexua edo luzea bada.
|
|
2008
|
|
|
Horretarako, esaldien iturri gisa erabili ez dugun Euskaldunon> Egunkaria ko corpusa erabiliko dugu. Dena den, aipatu behar dugu, datuek esangura izateko, 10 agerpen baino gehiago
|
dituzten
aditzen datuak bakarrik izango ditugu kontuan. Hala, esaldi horietan oinarrituz, guk erabakitako aldi bereko kasu konbinazioak, aipatu cor pusean agertu diren edo ez begiratuko dugu.
|
|
|
iruditzen zaigu aditz banakoak corpusean onar ditzakeen egiturak definitzen diren aldetik. Ondoren, esan dugun bezala, atera zaizkigun balio desberdin horietan, kasu bakoitzak zein izaera semantiko duen aztertuko dugu, eta horren arabera, balio semantiko berak edo antzekoak
|
dituzten
aditzekin multzo koherenteak osatzen saia tuko gara. Honen bidez, uste dugu, sintaxia eta semantikaren artean dagoen harreman horren berri ematen dugula neurri handi batean.
|
|
|
Sarasolak bost laguntzaile mota bereizten ditu: DA, DU, DA DU, DIO eta ZAIO; non, DAk aditz iragangaitz arrunta adierazten duen,
|
DUk
aditz iragankor arrunta nahiz aipatu ditugun nor nork azpimotak, DA DUk erabilera iragankorra nahiz iragangaitza dutenak, DIOk objektu ageririk gabeko NOR NORI NORK aditzak, eta ZAIOk, azkenik, NOR NORI aditzak. Horiekin batera, batzuetan zenbait zehaztapen morfosintaktiko ere adierazten dira.
|
|
|
Ergatiboari dagokionez, eta nor nork azpimoten artean nork sintagma agertzen ez dutenak gogoan,
|
DU
aditz laguntzailea markatzeak ez du sistematikoki ergatibo kasua markatzea ekarriko. Hemen, absolutiboarekin bezalaxe, bi aukera izango ditu gu:
|
|
|
Jakina da ere, aditzek gehien gehienetan denborari erreferentzia egiten dioten osagai sintagmatikoak onar ditzaketela, eta zentzu hori hainbat kasuk eman dezake tela aditzera, hala nola, inesiboak, ablatiboak, adlatiboak, instrumentalak eta baita soziatiboak ere (gauean, > ra, > ratsaldez, > rekin?). Jakin badakigu denborazko erreferentzia hauek normalean ez
|
dutela
aditzari dagokion
|
|
|
– [Egilea, Gaia] argumentu egitura
|
duen
aditz horri, ki> eranstean, ostera,
|
|
|
Nola, asetzen?
|
du
aditz horrek bere argumentu egitura?
|
|
|
izenak osa tzen dituen atzizkia dela esatean (Williams 1981, Fabb 1984, DiSciullo eta Williams 1987, Sproat 1985, Booij eta van Haften 1988). Horrek esan nahi
|
du
aditzaren argumentu egitura heredatu egingo duela izenak, eta argumentu horiek ase egin direla.
|
|
|
– adibideen urritasuna ikusirik, pentsa dezakegu funtsean arrazoia dutela Selkirk ek edo Lieber ek esaten dutenean bi barne argumentu
|
dituen
aditzak ezin duela hitz elkartu sintetikorik eratu; agian egokiagoa izan go litzateke, debeku zorrotza eman ordez, salbuespenetako atea zabalik uztea. Hizkuntzaz hizkuntza ere ikusi litzateke kontuak nola diren.
|
|
|
Grimshaw k (1990) eta Artiagoitiak (2000) aipatutako irizpideen arabera, plural marka hartzeak adieraziko luke ez dela, gertaera? izena (eta, beraz, izenak ez
|
duela
aditzaren argumentu egitura heredatu). Nobizio sarrera> elkartean, berriz, buru ez den osagaia, predikatu sintagmari dagokio, nobizio sartu?.
|
|
|
b) Gradu hurbileko mugatzaileen agerrerak 1 edo 2 pertsonak barru
|
dituzten
aditz erlatiboekin ere lotura estua ohi du. Maiz azaltzen dira izkribu zaharretan ingurune horretan; batzuetan aditzori lotua den ondoko izenari atxikirik, sing. zein pluralean (a); beste batzuetan aditz erlatibo horri zuzen datxikala (b):
|
|
|
Hamahiru eratan elur matazen erortzea
|
ditu
aditzen
|
|
2009
|
|
|
Urrundik ikhusten dut, ikhusten mendia, Beraren gibelean baitut nik herria; Jadanik
|
dut
aditzen, zorion handia! Ezkila maitearen hasperen eztia.
|
|
|
Aurrerago, baina, dio: «Aztertzen
|
badugu
aditzen agerpena testu espezializatuetan, egiazta dezakegu beren eginkizuna oso esanguratsua dela eta, horrez gain, azterketa terminologikoak baztertu ezin dituen oinarrizko elementuak ematen dituztela».
|
|
2010
|
|
|
Urte franko
|
ditugu
aditzen zein eskasa den lan itzuliei euskal irakurleak bihurtzen dien harrera. Erantzun ustez kaskar horrek ez du kanpoko lanak etxekotzeko ekimena bazter uztarazi.
|
|
|
Rekzioa
|
duten
aditzak (aitortu, eracutsi, aldarricatu...) oso bakanetan agertzen dira sermoietan posizio parentetikoan, eta ia inoiz, beharbada inoiz ere ez, bukaerako posizioan.
|
|
|
Gipuzkeraz eta bizkaieraz atera nuen. Ez
|
zuen
aditzaren batasuna egiteko asmoa, beste betekizun bat zuen, baina berehalako batasunerako ere lagundu zuen bere bitasunarekin, bizkaitarrei batik bat.
|
|
2011
|
|
|
Esaldia gaizki al dago" irakasleok" horrekin? " irakasleak" behar
|
luke
aditz horrekin. Baina aurrez irakasle horiei buruz hitz egin bada gero ezin da erabili" irakasleok"" irakasle horiek" esateko intentzioz?
|
|
2012
|
|
|
Beraz, corpusak erakusten digunez, Mitxelenak enuntziatu parentetikoa mintzagaiaren eta irazkinaren edo eremu errematikoaren artean kokatzean, oso kontuan izan ohi
|
du
aditz jokatu soila esapide buruan, eta kasu honetan multzo errematikoaren buruan, jartzeko debekua.
|
|
|
Multzo errematikoaren burua aditzarekin hasten duenean ere, ez
|
du
aditz trinkoarekin hasiko129, perifrastikoarekin baizik. Badirudi, bada, debeku horrek trinkoei gehiago eragiten diela perifrastikoei baino.
|
|
|
134 Ikusi besterik ez dago A tipoaren barnean ere aposizioen araberako aditzik gabeko enuntziatuak direla parentesien artean gutxien agertzen direnak, eta hori, gure ustez, enuntziatu mota horretan marka morfologiko bera agertzeak bi enuntziatuen (E1 eta E2) arteko lotura sendoagotu egiten dutelako gertatzen da. Aitzitik, enuntziatu parentetikoa, inolako lotura morfologikorik ez
|
duten
aditzik gabeko sintagmek osatzen dutenean, parentesien artean edo marren artean demarkatzeko joera izango du. Bada, beraz, parentesia E1 eta E2 enuntziatuen arteko haustura graduaren adierazle.
|
|
|
Adibide horiek erakusten digutenez, egitura parentetikoak ez du ezinbestean IS+ AS egituraz osaturik egon behar, nahiz eta parentetikoan agertzen diren askok eta askok aditza izan. Gerta daiteke, gainera, aditza duten kasuetan ere, E2 parentetikoak E1 oinarrizko enuntziatuak
|
duen
aditza ez bezalakoa izatea: aditz aldia aldatu delako, aditzaren subjektua aldatu delako, aditz mota aldatu delako, etab. Holakoetan ere garbi ikusten da ez garelaenuntziatu bat eta bakarraz ari; gutxienez bi enuntziaturen gurutzatzea dugula:
|
|
|
Gu ez gara parentetiko estatusa
|
duen
aditzik badagoenik esatera ausartzen, ez eta enuntziatu parentetikoetan agertzen diren komunikazioko aditzak ezinbestean lehen pertsonan agertzen direnik ere (corpusa horren lekuko). Gure ustez, egitura parentetikoan agertzen diren aditzak lirateke parentetiko, baina hauek ez dira egitura parentetikora bakarrik lerratzen; edozein egitura sintaktikotan ager daitezke.
|
|
|
Gure ustez, egitura parentetikoan agertzen diren aditzak lirateke parentetiko, baina hauek ez dira egitura parentetikora bakarrik lerratzen; edozein egitura sintaktikotan ager daitezke. Kontua, gure ustez, ez da hainbeste parentetiko estatusa
|
duen
aditz tipoak egiten duela egitura bat parentetiko; egitura parentetiko bezala izendatu dugun egitura sintaktiko zehatz bat egoteak baizik. Besterik da egitura mota horretan zein aditz mota agertzen den zehaztea.
|
|
|
Posizioaren zurruntasunaz gain, aztergai
|
ditugun
aditzik gabeko enuntziatu parentetikoak gramatikalizatuagoak daudela ere esaten ausartuko ginateke. Izan ere, askotan, aposizioen araberakoak dira; hau da, zehaztua izan den sintagmak daraman deklinabide atzizki bera eramango du enuntziatu parentetikoak.
|
|
|
4.2.4.2.2 Morfologiazko loturarik ez
|
duten
aditzik gabeko enuntziatuak
|
|
|
4.2.4.2.2 Morfologiazko loturarik ez
|
duten
aditzik gabeko enuntziatuak
|
|
|
2) Ez dago izenari hertsiki loturik, adjektibo atributua edo adjektibo laguntzailea egon dagoen bezala eta, bestetik, ez
|
du
aditzarekin predikatiboek izan dezaketen loturarik ere.
|
|
|
Gure corpusean energia magnitudearekin lotuta aurkitu ditugun postposizioak ipini ditugu 3 taulan, lagun
|
duten
aditzarekin batera:
|
|
2013
|
|
|
Jane larrituta zegoen. Elizabethek begirada esanguratsua jaurti zion Lydiari; baina Lydiak inoiz ez
|
zuen
aditzen ez ikusten aintzakotzat hartu gura ez zuenik, eta alaikiro jarraitu zuen:
|
|
|
a) Behatu esaldietako aditzei. Zein esaldik
|
du
aditza orainaldian. Testuaren hasiera ala bukaera izango da hori?
|
|
|
Teknika hori hiru konjokazioekin errepikatzen da, eta ariketa bakoitzaren emaitzak eta saiakerak fitxa batean jasotzen dira. Aditz formak. Proposamen hau gurutzegrama gisa planteatzen da, non jokalariek eskatutako indikatiboko pertsona, zenbaki eta denboretan idatzi behar
|
baitute
aditza. Erantzuna ezagutzen ez bada, hurrengo aditzera pasa daiteke eta aurrekora itzuli edozein unetan.
|
|
|
Egunero sartzen da gure bizietan, begirale, zer egiten dugun zain, piezaz pieza atontzeko geroaren puzzlea, eta gu, gehienetan, ez gara ohartzen. Gero, etorkizunean, baldintza erabiltzen dugu damua edota zalantza adierazteko; lehenaldian erabili behar, erremediorik ez
|
duen
aditz denboran.
|
|
2014
|
|
|
Garrasi egiteko zorian egon nintzen: «Ez al
|
dituzu
aditzen?». Ilunabarra etengabeko xuxurla batean ari zen haiek errepikatzen, gu zeharo inguratuz, mehatxagarri puztuz zirudien xuxurla batean, altxatzen den haizearen lehen xuxurla bezala:
|
|
|
Koldo Mitxelenaren hautua jakin ondoren, eta aditz batua funtsean erdialdeko euskalkien inguruan mamituko zela kontu ratuta (gipuzkera goi nafarrera lapurtera), multzo horretan Aresti bizkaierazko forma batzuk bederen ahal zen neurrian txertatzen ahalegindu zen (gara, > zara, > litzateke, > lirateke...), subjuntiboan, berriz, Pirinio aldeko adizkera klasikoen fabore agertu (deza > dan/ diezadan), eta ekarri, > eraman> eta erabili> aditz sintetikoen absolutibo pluralaren markarako, zki > edota tzi > artizkien ordez iparraldeko tza > forma bultzatuz. Horrela, maiz datibo formak iza ten
|
dituzten
aditz horietan gipuzkerazko flexioekin berdin gera zitezkeen adizkiak bereizirik gelditzen ziren, (nik> dakartzat>/ > hark> > dakarzkit, > zuk> daramatzazu>/ > hark> zuri> daramazkizu, > guk> da > rabiltzagu, > hark> guri> darabilzkigu), mezuak hobeki argitzeko.
|
|
|
Landutako aditz horien artean 140 dira 30agerpen edo gehiagokoak. Gure helburua 30 agerpen edo gehiago
|
duten
aditz guztiaketiketatzea da, beraz, 27 aditz geratzen zaizkigu etiketatzeko eta horretan ari gara.
|
|
|
Dependentziekin etiketatutako corpus horretan 1.457 aditz eta 31.639 agerpendaude guztira. Gure lan honetan 30 agerpenetik gora
|
duten
aditzak landu ditugu (167).
|
|
2015
|
|
|
Ondo zeok Erronkariko aditz zena estudiatzea eta gramatika bat egitea, ondo zeok sustraia bila ibiltzea eta jakitea" duke" forma ez dela nobleen titulua bakarrik, baizik eta denok erabili behar
|
dugun
aditz moeta bat, ondo zeok euskal kuzina berria sartzea nahiz eta nik ez eduki hirumila pezta estilo bikain hori afari batean patxadan dastatzeko, baina non ditugu teorikoak, noizko euskal janzkera berriaren teoria?
|
|
|
f) Landucciren hiztegian bezala, partizipioaren gainean eraiki ohi
|
zuen
aditz izena. Honen hizkeran, gainera, joera hori aurreratuago dago; partizipioa i zenean ez ezik, tu zenean ere halaxe jokatu zuen.
|
|
|
d) Landucciren hiztegian bezala, era berean, iten baliatu zen partizipioa n edo o
|
zuten
aditz batzuetan: emaiten, ematen?, erayteco, eraiteko [hiltzeko]?, ideraiten/ edirayten, idorotzen [aurkitzen]?, iragaiten, igarotzen?, jaiaiten, jaiotzen?, jaiten, jotzen?.
|
|
|
Nabarmendu dezadan, era berean, partizipioan tu
|
duten
aditzak direla: konbatitu, osatu, ahaztu.
|
|
|
e) iten. Partizipioa n eta o
|
zuten
aditz batzuetan baliatu zen: emon?
|
|
|
Esan dezadan, honen harira, partizipioa i
|
zuten
aditzen gainean ezartzen zela askotan ten morfema: egosi?
|
|
|
Atal honetan zer ikasi duzun ikusteko garaia da. Osa ezazu taula, hemen
|
dituzun
aditzak baliatuz.
|
|
|
Alde batetik, erregela fonotaktikoak erabil genitzake d hori t bihurtzeko, baina, bestetik, HSko baliabideak erabil ditzakegu aditz laguntzailea sortzeko.Beraz, hitz horren analisian oinarrituko gara, ordenagailu errepresentazio bezala, aditzaren moldaketaegiteko. Horretarako, 1 irudian ikusten den dudanean hitzaren analisiari INE (inesiboa) kenduko diogueta morfologia sortzaileari (Alegria et al., 1996) analisi berria emanda,
|
dut
aditz laguntzailea sortuko du.
|
|
|
1 Irudia: dudanean eta
|
dut
aditz laguntzaileen analisi morfologikoa
|
|
|
Demagun, ikusi dudanean aditza aurkitzendugula testuan. Aldiberekotasuna adierazten duen denbora perpaus bat denez, dagokion sinplifikaziokoerregelan adierazten zaigu menderagailua eta kasu marka ezabatu behar
|
ditugula
aditz laguntzailetikdudanean eta ordu+ inesibo kasu marka (orduan adberbiboa) gehitu behar dugula perpaus nagusian. (e) n menderagailua eta (e) an kasu markak ezabatuta,* dud forma da geratzen dena. Forma hori ez dazuzena, dut izan litzateke.
|
|
|
k eta n markatzaileak era simetrikoan agertzen dira, bai HI izenordaina
|
ukan
aditzaren subjektu aktiboa (ergatiboa) denean, hots, bigarren pertsonako esaldietan, bai singular edo pluraleko lehenengo eta hirugarren pertsonako esaldietan, berdin zer aditz erabiltzen den.
|
|
|
Eta iltzeekin egur zatiak lotzeko erabili ahal izango duzu, eta egur zati bat eta beste bat eta gero beste bat lotuz, etxe bat egiteko, zubipean bizi beharrik izan ez dezagun (eta nahi nuke metafora huts bat izatea, baina ez, ez da). Edo euskara izan liteke, nahi baduzu, eta nahi baduzu soilik, etorkizunez kargaturiko arma bat, hark emango dizkigulako, eta hark soilik, mundua aldatzeko behar
|
ditugun
aditz guztiak (eta, ondoren, hura edertzeko adjektiboak). Euskarak soilik ekar diezagukeelako duintasuna, ezinbestean euskararen eskutik ekarri ditugulako gurera arnasarik gabe uzteraino itotzen ez gaituzten lanbideak, emakumerik hiltzen ez duten gizonak, esna amesten duten pertsonak.
|
|
|
Zergaitik hain errez onartu mendia kreatua izan dela eta ez ttikitik handira garamatzan puzzle izugarria? (Euskarak
|
duen
aditzak hau guzia ulertzera garamatzake).
|
|
|
Ez
|
ditut
aditzak izenak bezain ondo gogoratzen baina uste dut aurkitu dutela dioela.
|
|
2016
|
|
|
2 Euskaraz erregimen berezia
|
duten
aditzak dituzu tartean, hau da, deklinabide kasu berezia
|
|
|
Levert andere jujea Goitik zaitut abisatzen, Ez naizela gehiago Presondegian aurkitzen? Pozik egin irrintzin hau Agian
|
duzu
aditzen!
|
|
|
2 Euskaraz erregimen berezia
|
duten
aditzak dituzu tartean, hau da, deklinabide kasu berezia daraman izen sintagma bat eskatzen dutenak.
|
|
|
Atal honetan zer ikasi duzun ikusteko garaia da. Osa ezazu taula, hemen
|
dituzun
aditzak baliatuz. Begiratu aurreko jarduerei taula osatzeko.
|
|
|
– “Aitortu behar dizut ez duzula ondo hitz egiten gaztelaniaz sermoian, ez
|
dituzula
aditzak ondo jokatzen”.
|
|
2017
|
|
|
" Gazakoak honezkero ohituta zaudete", diote batzuek. Gorroto
|
dut
aditz hori. Inor ez da inoiz ohituko duintasunik gabeko bizimodura.
|
|
|
Ahal
|
bagenitu
aditz berriak sortu
|
|
|
" ez naukat"," ez zauzkazu". " Ahal
|
bagenitu
aditz berriak sortu, denbora berri baterako". Behar du beste modu bat izan, hori seguru.
|
|
|
Partizipioan tu amaiera eta silaba bi
|
dituzten
aditz jakin batzuetan n gehitzeko joera dago. Lau izan ohi dira:
|
|
|
Adibideko lehenengo perpausean izen sintagma eta subjektua jarraitzaileek da; zelaitik ikusi zuten partida, berriz, osagaitzat zelaitik adjuntua, ikusi aditza eta
|
zuten
aditz laguntzailea dituzten aditz sintagmaeta predikatua. Bigarren perpausean, partida zelaitik ikusi zuten jarraitzaileak erlatibozko perpausa perpaus nagusiaren izen sintagma eta subjektua da; egongo dira finalean aditz sintagma eta predikatua.Erlatibozko perpausean jarraitzaileek da subjektua eta Partida zelaitik ikusi zuten predikatua.
|
|
|
Adibideko lehenengo perpausean izen sintagma eta subjektua jarraitzaileek da; zelaitik ikusi zuten partida, berriz, osagaitzat zelaitik adjuntua, ikusi aditza eta zuten aditz laguntzailea
|
dituzten
aditz sintagmaeta predikatua. Bigarren perpausean, partida zelaitik ikusi zuten jarraitzaileak erlatibozko perpausa perpaus nagusiaren izen sintagma eta subjektua da; egongo dira finalean aditz sintagma eta predikatua.Erlatibozko perpausean jarraitzaileek da subjektua eta Partida zelaitik ikusi zuten predikatua.
|
|
|
han> tienen; hayan> tengan. Euskaraz, gauza beratsua gertatu da izan>
|
ukan
aditzekin, eta oraintsu izan> egon delakoekin. Nik umetan" atta, ama,. itxen al da?" besterik ez nuen aditzen Goizuetan, baina orain lautatik hirutan:
|
|
2018
|
|
|
Euskal aditzak badu zer erran ortofoniarentzat: " Euskaraz
|
badugu
aditz biziki aberatsa. Interesgarria da aztertzea, zeren beste familia bateko hizkuntza baitugu, eta, hor ere gauza bera ikusten baldin bada, froga gehiago ekarriko dizkio teoria orokorrari".
|
|
|
Lantaldearen proposamen zehatzak: hitzen deklinabidea, ortografiarako irizpideak, izan eta
|
ukan
aditzak, eta h dun hitzen zerrenda bat.
|
|
|
—Ez
|
dut
aditzen.
|
|
|
Ohartzeko da, orobat, zer alde handia dagoen gehien zuzentzen duen inkestatuaren eta gutien zuzentzen duenaren artean; batik bat, berriz ere, graduko ikasleen eta batxilergoko irakasleen artean (adituen artean muturreko bi balioen arteko desberdintasuna franko txikiagoa da, nahiz eta adierazgarria iduri duen). Konparazio batera, batxilergoko irakasleen artean gutien zuzendu duenak itemen% 1,6 bertzerik ez du zuzendu (ikus 6 koadroa); hots, zuzentzaile horrek ontzat eman ditu errateko moduanikergai diren item guzi guziak, eta emaitza horrek ere eramaten du pentsatzera inkestatu horrek aski jokabide sendoa
|
duela
aditza aitzinean jartzearen aldekoa. Beraz, batek oso guti zuzentzen du, eta bertze batek ia dena zuzentzen du:
|
|
|
Gure planteamenduan beti gogoan
|
dugu
aditza kontsideratzen dela erranaldiaren ardatza (Euskaltzaindia Esnal, 2011: 75; Garzia, 2014:
|
|
|
Aztertu nahi izan da ea zenbateko joera ageri den inkestatuen artean atzerakarga handiagoko hitz ordenak hobesteko. Horretarako, hiru lagin hautatu dira (adituak, unibertsitateko ikasleak, batxilergoko irakasleak), eta haiei aurkeztu zaie 61 itemeko erranaldi sorta bat eta haien erantzunetan ikusi da ea onartzen duten atzerakarga txikiko ordena edo nahiago
|
duten
aditza atzerago eraman, eta, beraz, atzerakarga handitu. Emaitzek erakutsi dute adituek aisa ere errazago onartu dituztela atzerakarga txikiko hitz ordenak bertze bi taldeetako kideek baino; bertzalde, aski emaitza desberdinak jaso dira inkestatuen artean.
|
|
2019
|
|
|
Lantaldearen proposamen zehatzak: hitzen deklinabidea, ortografiarako irizpideak, izan eta
|
ukan
aditzak, eta h dun hitzen zerrenda bat.
|
|
|
konjugazio perifrastikoaren oinarriak indarrean jartzeaz gain, euskaran erabilgarri daukagun hizki sistema, hala nola, deklinabidean eta hitz eratorpenean erabiltzen ditugun hizkiak. Dena den, emaitza guztien artean guk azpimarratu nahi
|
duguna
aditzak jokatzeko asmatu zuten prozedura da: aditz nagusia+ laguntzailea.
|
|
|
Taulari begira, ikusten ahal
|
dugu
aditz pertsona hauetan dagoen hutsune adierazgarria; izan ere, agerian uzten du nork bere buruari agindua ematea hutsala dela. Dena den, hizkuntzen historian holako formak indarrean egotea denbora kontua izan zen:
|
|
|
Ondorio gisa, edota zer garaitan asmatuak izan ziren azaldu nahi izanez gero, kontuan hartu behar
|
dugu
aditz pertsonen arteko kronologia. Pertsonaz pertsona osatutako aginte esaldiak zerrendatzen ahal ditugu eta hauxe da daukaguna:
|
|
|
Eta barrenean, pertsona markarik eramaten ez
|
duten
aditzak izanen ditugu. Partizipioaren eta aditzoinen bitartez osatzen direnak.
|
|
|
Hori hala dela frogatzeko ikusi bertzerik ez
|
dugu
aditzarekin nola jokatu zuten.
|