|
2000
|
|
|
Kazetariek eta fotografoek eman lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak baino hobeto (85 orr.). Ez da hori idazlearen jomuga, idazleak" gauzen bihotzetara hurbildu" nahi
|
du
:
|
|
|
Omenaldia Borges-entzat eta izpiritua Lauaxetarena badira ere, Fernando Pessoa, Konstantino Kavafis, Marcel Schow eta bestelako autoreen obretatik harturiko gaiak aurkitzen dira Sarrionandiaren narrazioetan. Partaide izan zen POTT bandakoen, Bernardo Atxaga, Manu Erzilla, Josemari Iturralde edo Jon Juaristirekin batean izandako hiru urteko bizikizun literarioaren ondarea
|
du
hori. Horregatik, liburuaren epilogoan Bernardo Atxagak idatziriko ipuinean Marcel Schowren La cruzada de los niños liburuaren oihartzunak sumatzen dira, eta, nolabait esatearren, lagunari eginiko begi keinua bezala da epilogo hori, Sarrionandiaren liburuko Durango heresia ri, liburua ixten duen narrazioari, kontrapuntua ematera datorrena.
|
|
|
Gehienbat ipuin fantastiko fatal erakargarriez osaturiko liburua
|
dugu
Narrazioak: Arthur erregearen istorioak, edo Coleridgeren Marinel zaharraren balada ren bertsioa, edo Herman Melvilleren" Las Encantadas" narrazioaren oihartzunak jasotzen dira liburuko ipuinetan.
|
|
|
Erreseinaren egileak liburu hau Narrazioak liburuarekin lotzen du, egitura nahiz gaiari dagokionez. Edukin fantastikoa
|
duten
istorioak direla esaten du, eta ezaugarri hau garai legendarioetan nahiz gaurko egunean kokaturiko lotura modua dela azpimarratzen du. Ipuinak Arthur erregearen garaikoak, Greziako trajerien garaian edo gaur egun koka litezkeela dio, baina hauetako askotan egunerokotasuna dimentsio irrealetan azaltzen zaigula esaten du.
|
|
|
Bestalde, Sarrionandiaren ipuinen iturriak zein nabariak diren aipatzen du, eta gainera autoreak berak eransten dituen oharretan azaldu egiten dituela esaten digu, kultura handiko irakurle dela erakutsiz eta ezertan iruzur egiteko asmorik ez
|
duela
.
|
|
|
Jose Ramon Zabalaren ustez, Sarrionandiak ipuingintzaren arloan ongi merezia
|
du
ospea, narrazioak borobil egituratzeko dohaina du, hizkuntzarekiko maisutasuna du eta azkenik," egilearena berarena den tonua edo gauzak esateko modua edo literatur estilo nahastezinaren jabe da".
|
|
|
Jose Ramon Zabalaren ustez, Sarrionandiak ipuingintzaren arloan ongi merezia du ospea, narrazioak borobil egituratzeko dohaina
|
du
, hizkuntzarekiko maisutasuna du eta azkenik," egilearena berarena den tonua edo gauzak esateko modua edo literatur estilo nahastezinaren jabe da".
|
|
|
Jose Ramon Zabalaren ustez, Sarrionandiak ipuingintzaren arloan ongi merezia du ospea, narrazioak borobil egituratzeko dohaina du, hizkuntzarekiko maisutasuna
|
du
eta azkenik," egilearena berarena den tonua edo gauzak esateko modua edo literatur estilo nahastezinaren jabe da".
|
|
|
Hamargarrena bere ipuingintzaren inguruko testu bat da eta, dagoeneko aipatu dugunez, idazle apokrifo baten obra hipotetiko baten bidez hitz egiten du. Sarrionandiak liburu honetan bildu dituen ipuinek zerikusi tematikoa
|
badute
aurreko bi ipuin bildumetakoekin: iragana, mitoak, leienda eta abarrez mintzatzen jarraitzen du, baina euskal historiaren iraganaldiko une erreal batzuetara ere egiten du Matalasen garaietara, guda zibilaren garaietara, Etxepareren garaietara...
|
|
|
Ipuin sortari buruzko kazetari oharrei begiratuz, aldiz, Joxean Muñoz(" Ifar aldeko orduak", Habe, 1990, 177 alea, 29 or.) bere erreseinan, hamar ipuinok euren dibertsitatearen azpitik zer
|
duten
komunik bilatzen saiatzen da, eta bere ustez, batasun hori euren mamian, giro minberaz," lekuz beste egin beharra" z mintzatzen da egilea: " Norberaren sorterritik, etxetik eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik edo norberaren baitatik lekuz beste egin beharra edo egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin hauek.
|
|
|
" Norberaren sorterritik, etxetik eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik edo norberaren baitatik lekuz beste egin beharra edo egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin hauek. Aitzakiaz, gaiez, garaiz eta lekuz arras desberdin izan arren, giroan, irakurlearengan utzi duten gogo giroan
|
badute
batasuna."
|
|
|
Bat dator aurreko kritikoekin balioztapen eta kritikei dagokienez," Ukabilka" eta" Haurrak pindaturiko paisaia" jotzen ditu ahulentzat. Gainerako kritikoek aipatzen ez
|
duten
zinearekiko harremanaren behin eta berriko aipamenak ikusten dira azken komentario honetan: Ifar aldeko orduak zinezaletasun horren lekuko zintzoa omen da, adibidez," Excalibur" filmearen remakea egin duela dio" Amorante ausarta" izeneko ipuinean.
|
|
|
Eta gramatika eta literaturaren arteko dialektika zuzenean, transgresioa eta araua arteko gatazkan bera dabil agintari. Hitz Osteak eta Lerro Armadak bere menpe
|
ditu
."
|
|
|
Kandelako kritikoak dioenez, Narrazioak ipuinetan kontaketa bera da nagusitzen dena, eta prosa poetikotik hurbil dabil kasu askotan, hain zuzen ere, oso harira eta ongi lotuta datozen konparazioak eransten dituelarik. Era berean esaten du liburuan erregistro barietatea sumatzen dela, autoreak aitortua baitu liburu honetan duen helburuetako bat euskarari literaturan bide berriak ibiltzen laguntzea
|
duela
.
|
|
|
Izan ere, egileak harridura eragingo duten anakronia eta atopia horien bidez beti erne eduki nahi
|
baitu
irakurlea bere ipuinetako errealitatea ez dela" historikoa" ohartarazteko. Horregatik kontakizun arturikoetako pertsonaiak(" Amorante ausarta in Ifar aldeko orduak") Durangon kokatzen dira:
|
|
|
Erdi Aroko azokak eta jarraian autopistak eta hotelak aipatzen dira narrazio berean. Merlin magoak tesi bat
|
du
idatzia" The city as an artifact" izenekoa eta Chicagon 5891 urtean defendatua... Egileak leiendetako, oraingo eta etorkizuneko errealitatea aldi bereko egiten ditu, baina horregatik beragatik pertsonaien askatasuna mugatua da, iraganaldia eta leiendetako gertakariak bezala erremediorik gabeko fatalitatearen menpe baitaude.
|
|
|
Bestalde, 1983kotik 1990eko narrazioetara bilakaera izan deneko hipotesiaren aldeko azaltzen da Azkorbebeitia, jadanik aipatua
|
dugun
kronotopo indeterminatuetatik determinatu eta errealagoetarako norabidea, beti ere denboraren urruntasuna mantenduz. Lehenengo bi narrazio liburuetan narrazio maila ezberdinekin jokoan dabilela, ametsa eta irudimen jokoak narrazio askoren zutabe direla ikusten badugu ere, azkenekoan, aldiz, joko hori alde batera utzia du.
|
|
|
Bestalde, 1983kotik 1990eko narrazioetara bilakaera izan deneko hipotesiaren aldeko azaltzen da Azkorbebeitia, jadanik aipatua dugun kronotopo indeterminatuetatik determinatu eta errealagoetarako norabidea, beti ere denboraren urruntasuna mantenduz. Lehenengo bi narrazio liburuetan narrazio maila ezberdinekin jokoan dabilela, ametsa eta irudimen jokoak narrazio askoren zutabe direla ikusten badugu ere, azkenekoan, aldiz, joko hori alde batera utzia
|
du
. Horregatik, bat dator Azkorbebeitia Kirmen Uriberen garapen ikuskerarekin:
|
|
|
Idazlearen estiloa da kritiko guztiek gauza guztien gainetik azpimarratzen dutena; denen iritziz, Sarrionandiak estilo dotore eta propioa
|
du
oretua. Aingeru Epaltzaren hitzetan esateko," idazketa dotore nahastezina":
|
|
|
Aingeru Epaltzaren hitzetan esateko," idazketa dotore nahastezina": " Lilura, haren orrialdeek ageri
|
duten
kosmopolitismoak. Lilura, idaztankera dotore nahastezinak, egilearen ama hizkeraren eta gure klasikoen ekarpenak uztartzen dituenak.
|
|
|
Iñaki Aldekoak" Joseba Sarrionandiaren poesia: itsaso gartzeleratua" (Hegats 1989) delakoan, bere berea
|
duen
estilo hori lirikoaren ukituak markatzen du: " Bere narrazioetan jakina salbuespena salbu" Sonbreilu baten historia", esate baterako nabarmenagoa da poetaren tonu lirikoa kontalariaren ahotsaren ondoan.
|
|
|
Sarrionandiaren ipuinen estiloa aski karakteristikoa zen sariak irabazi zituzten bere lehenengo bi ipuinetatik hasita, Jon Miranderen eragin handia nabari
|
zuelarik
baina narrazio liburu hau argitaratu zuenerako, narrazio estilo definitua eta guztiz pertsonala baitzuen. Idazle delikatua, fina, kosmopolita eta eruditotzat aipatu dute beti kritikoek.
|
|
|
Sarrionandiaren ipuinen estiloa aski karakteristikoa zen sariak irabazi zituzten bere lehenengo bi ipuinetatik hasita, Jon Miranderen eragin handia nabari zuelarik baina narrazio liburu hau argitaratu zuenerako, narrazio estilo definitua eta guztiz pertsonala
|
baitzuen
. Idazle delikatua, fina, kosmopolita eta eruditotzat aipatu dute beti kritikoek.
|
|
|
Idazle delikatua, fina, kosmopolita eta eruditotzat aipatu dute beti kritikoek. Bestalde, mintzaira horrek joera liriko nabarmena
|
du
. Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia.
|
|
|
Horretarako erabiltzen duen mintzaira literarioak erro sakonak
|
ditu
bere formazio filologikoan. Euskal klasikoen ezagutza sakonari gehitzen zaio Miranderen prosa narratiboaren eragin handiari, moldaketa pertsonal batean aleaturik bere oinarrizko euskalki bizkaitarraren arragoan.
|
|
|
" Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere. Liburu hau plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua
|
dugu
. Jadanik idatzitakoa, gu denon eskura, jolasgai eta idazgai." (23 or.)
|
|
|
Literatura, giza arauaren urradura. " Arima naufrago bakartiak" eta" Marinel zaharra", itsasoa eszenariotzat
|
duten
bi narrazioetan garbiki azaltzen zaigu, haste bereko gaztigutik: deabruarekin itsasoratzen bahaiz, berarekin egin duk bidaia.
|
|
|
deabruarekin itsasoratzen bahaiz, berarekin egin duk bidaia. Gero, Jainkoen kolera sortarazi zuten marinel akeoei bezala, aski izanen da gure lemazainak, dei misteriotsu bati amore emanaz gure untzia zilar bidera gidatzea, bidaia itzulbiderik ez
|
duen
amesgaizto bilakatzeko. Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko.
|
|
|
Bernardo Atxagak ere bere epilogoaren sarreran Bernardo Soaresek (Fernando Pessoaren heteronomoak) idatziriko zati batean jasotzen du nabigatzen duen eta aldarrai dabilen untziaren gaia: " Untzi bat helburu bezala nabigatzea
|
duen
untzi bat dirudi, baina bere helburua ez da nabigatzea, baizik eta portu batera iristea. Gu nabigatzen ari gara, baina ez daukagu babestzat hartu genukeen portuaren ideiarik.
|
|
|
Aipamen honekin lotzen badugu epilogoaren amaieran dioena, garbi ikus genezake, Atxagaren ustez, Sarrionandiaren literaturak eta dudarik gabe adierazten duen joera etikoak nabigatzera badaramala, nahiz eta hartu lukeen portuaren ideiarik ez
|
duen
, eta nabigatu egiten duela" Baina nabigatzen ari da. Eta oraingoz, hori da funtsezkoena." (141) Beraz, nabigatzailearentzat egitea posible zaion eta ezinbestekoa duena egiten du, nabigatu, horretarako sortua balitz bezala.
|
|
|
Aipamen honekin lotzen badugu epilogoaren amaieran dioena, garbi ikus genezake, Atxagaren ustez, Sarrionandiaren literaturak eta dudarik gabe adierazten duen joera etikoak nabigatzera badaramala, nahiz eta hartu lukeen portuaren ideiarik ez duen, eta nabigatu egiten duela" Baina nabigatzen ari da. Eta oraingoz, hori da funtsezkoena." (141) Beraz, nabigatzailearentzat egitea posible zaion eta ezinbestekoa
|
duena
egiten du, nabigatu, horretarako sortua balitz bezala.
|
|
|
Zalantzarik gabe marinela aipatu ditugun idazle eta kritikoekin bat etorri beharra dago nabigatzailea edo itsasoratzen den, nahiz abiatzen den bidaiaren sinboloa da Sarrionandiaren poemagintzan nahiz narraziotan iraupen luzeenekoa eta nabardura gehien eskaintzen dituena, haren mundu ikuskerari buruz. Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin
|
dute
zerikusi nabarmena: Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia bera izango baita aberasgarria.
|
|
|
Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena: Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe
|
duela
erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia bera izango baita aberasgarria. Beti ere, bidaiez bidai, bere ziutatea gainean eramango duela dakien bidaiaria da halere," nire ahaleginak oro zapuztu egiten dira hemen" bere hirian, baina balu ere" ez duzu beste lehorrik ez beste itsasorik aurkituko" gogoratzen dio Kavafis ek.
|
|
|
Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena: Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses
|
dugu
Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia bera izango baita aberasgarria. Beti ere, bidaiez bidai, bere ziutatea gainean eramango duela dakien bidaiaria da halere," nire ahaleginak oro zapuztu egiten dira hemen" bere hirian, baina balu ere" ez duzu beste lehorrik ez beste itsasorik aurkituko" gogoratzen dio Kavafis ek.
|
|
|
Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena: Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan
|
duelarik
, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia bera izango baita aberasgarria. Beti ere, bidaiez bidai, bere ziutatea gainean eramango duela dakien bidaiaria da halere," nire ahaleginak oro zapuztu egiten dira hemen" bere hirian, baina balu ere" ez duzu beste lehorrik ez beste itsasorik aurkituko" gogoratzen dio Kavafis ek.
|
|
|
Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena: Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez
|
duena
, bidaia bera izango baita aberasgarria. Beti ere, bidaiez bidai, bere ziutatea gainean eramango duela dakien bidaiaria da halere," nire ahaleginak oro zapuztu egiten dira hemen" bere hirian, baina balu ere" ez duzu beste lehorrik ez beste itsasorik aurkituko" gogoratzen dio Kavafis ek.
|
|
|
Ithakara iristear dagoela, etengabe bidaiatzea hobe duela erabakitzen duen Ulisses dugu Izuen gordelekuetan barrena liburukoa, Itaka beti gogoan duelarik, helburua hara iristea izanik ere, harantzako bidaian presarik ez duena, bidaia bera izango baita aberasgarria. Beti ere, bidaiez bidai, bere ziutatea gainean eramango duela dakien bidaiaria da halere," nire ahaleginak oro zapuztu egiten dira hemen" bere hirian, baina balu ere" ez
|
duzu
beste lehorrik ez beste itsasorik aurkituko" gogoratzen dio Kavafis ek.
|
|
|
Kondenatua dago portu hoberik ez aurkitzera, Coleridgeren marinel zaharrak bezain patu gogorra
|
du
gainean, ez jakinean, inoiz eginiko oker baten erruz kondenatua izan denaren gisan. 1987ko Joseba Sarrionandiak idatzi zuen Marinel zaharrak betirako kondenatu bat besterik ez dela badakien bezala, eta" Tren luze bat" ean" Trena beti infernurantz doa" la badakien bezala.
|
|
|
Sarrionandiaren esanetan, Durangoko irteerako zuhaitz horrek pelegrina, bidazti edo nabigatzailea izan nahi
|
luke
, baina bere erro sakon ikaragarriek eutsi egiten diote lurrari itsatsita, leku liriko horretan. Ikusi batera esan liteke zuhaitz hori Sarrionandiaren obraren irudi bat dela, leku lirikoan kokatua dagoela esaten du iturriaren ondoan, bere prosaren lirikotasunaz eta metaliteraturaz (iturriez) egin diren hainbat aipamen kritikori irri egin nahiez bezala.
|
|
|
Sarrionandiaren esanetan, Durangoko irteerako zuhaitz horrek pelegrina, bidazti edo nabigatzailea izan nahi luke, baina bere erro sakon ikaragarriek eutsi egiten diote lurrari itsatsita, leku liriko horretan. Ikusi batera esan liteke zuhaitz hori Sarrionandiaren obraren irudi bat dela, leku lirikoan kokatua dagoela esaten
|
du
iturriaren ondoan, bere prosaren lirikotasunaz eta metaliteraturaz (iturriez) egin diren hainbat aipamen kritikori irri egin nahiez bezala.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi
|
lukeen
zuhaitz horrek, nahi lukeen moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi
|
lukeen
moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi lukeen moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin
|
du
bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Baina horretaz gain, zer da arteztasun hori, bizkaitarren" zuzentasuna eta leialtasuna" ala iparraldekoen adieraz," sutilitatea"? Sarrionandiak sinboloen eta orakuluen mintzaira nola maite
|
duen
ikusita, pentsatzekoa da bi arteztasunak izan dituela gogoan. Izan ere, ikusi dugun moduan, bere liburuek askotan halako testuinguru kulturalaren premia eta interpretazio exegetikoaren beharra izaten baitute nolabait ulertzen, obra interpretatzen saiatzeko.
|
|
|
Ni neu irakurketa posible horietako bat egiten ausartuz, esan nezake bere inguruko eguratsa edo errealitatea besarkatzen edo kaptatzen saiatzen den zuhaitz horrek erro sakonak eta izugarriak
|
dituela
lur honekiko, eta pelegrin baten gisa ez daukanez, zuzentasunez eta sutilitatez jasotzen duela bere inguruko errealitatea:
|
|
|
1995eko Nuyi illa... Poemak liburuan zertarako bat ere nabarmentzen du, erabakia
|
du
saiatzea: "... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.). Izan ere, sasoi makaletan ere poetek," gau sagaratuan lur batetik bestera aldarrai dabiltzan" Hölderlin en poeta horiek, badute zer esanik eta zer eginik.
|
|
|
Poemak liburuan zertarako bat ere nabarmentzen du, erabakia du saiatzea: "... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.). Izan ere, sasoi makaletan ere poetek," gau sagaratuan lur batetik bestera aldarrai dabiltzan" Hölderlin en poeta horiek,
|
badute
zer esanik eta zer eginik. Poesian bezala prosan ere zeregin horri lotzen zaio beti, aberriari eta garaiari doitasunez dagokion hitza bilatzeari poesiaren giltza ttipiaz, edota eguratsa arteztasunez besarkatzeari gilletak bezalako aizto txipiez.
|
|
|
Alde batetik, darabiltzan gaiak askotarikoak izanik, gure mendeko kezkak sakontzen, aztertzen eta planteatzen dituela esaten du, baina ez direla saio sakonak aurreratzen du, azaletik eginak, subjektibotasunez beteak direla dio eta hausnarketa sakonak baino gehiago, iradokizunak direla esaten du. Gaiek eta ideiek elkartasunik ez
|
dutenez
," kuriositatez beteriko liburua" dela esaten du baina zehaztasuna eta sakontasuna falta zaiola gehienetan. Iradokizunak ederrak izanda ere, haiei darien sinbologia sakondu gabe uzten du, San Martinen iritziz.
|
|
|
Marginalia (Elkar, Donostia 1988) liburuak Edgar Alan Poeren liburu baten izenburutik hartzen du izena eta hark bezala, genero aldetik sail ugaritan banatu beharrekoak izango liratekeen testuak biltzen ditu. Liburuaren kontrazalean dioenez, 1987an idatziriko saio laburrak biltzen dira liburu honetan, Argian argitaratuak
|
zituen
" Bazterrekoak" izeneko atalak bilduz. Literatura, poesia eta arteari buruzko oharrak eta gogoetak izkiriatzen ditu.
|
|
|
Kritika, erreseina edo iruzkin gutxi jaso ditu liburu honek, lehenengoaren aldean. Aipagarriena Literatur Gazetan Felipe Juaristik argitaraturiko artikulua izango genuke garatuena" Poesiaren lekua Marginalia liburuari buruz." (1988, 10 zb, 7 or.) Sarrionandiak liburu honetan poetak eta poesiak gizartean
|
duen
lekuaz dihardu eta bestalde, liburuko gaiek hartara ekarririk, modu orokorrean postmodernitateari buruzko hausnarketa luzeak egiten.
|
|
|
Marginalia bikotearen bidetik." (II, 62 or.) Halere, aurreko bietan gogoeta solteak nagusi ziren moduan, oraingo honetan" tradizio literariotik zein ahozkotik jasotako istorio edo zertzeladei buelta ematea da gehien maite
|
duen
ariketa." (63 or.)
|
|
|
Argiako artikulugilearen ustez, liburu hau fabulak maite
|
dituenarentzat
egina da, eta alegiekin batera ateraldiak ere ugari dira, nahiz eta iritzi emaileak azken hauek liburuaren alderdirik ahulena osatzen dutela uste duen: " ateraldiok umore gutxiko grazia baino haragoko deus ez dutelako." (63 or.)
|
|
|
Argiako artikulugilearen ustez, liburu hau fabulak maite dituenarentzat egina da, eta alegiekin batera ateraldiak ere ugari dira, nahiz eta iritzi emaileak azken hauek liburuaren alderdirik ahulena osatzen dutela uste
|
duen
: " ateraldiok umore gutxiko grazia baino haragoko deus ez dutelako." (63 or.)
|
|
|
Argiako artikulugilearen ustez, liburu hau fabulak maite dituenarentzat egina da, eta alegiekin batera ateraldiak ere ugari dira, nahiz eta iritzi emaileak azken hauek liburuaren alderdirik ahulena osatzen dutela uste duen: " ateraldiok umore gutxiko grazia baino haragoko deus ez
|
dutelako
." (63 or.)
|
|
|
Lehen artikuluan liburua generoari dagokionez, sailkatzeko dauden zailtasunak aipatzen ditu, ez baita, bere ustez, ez narratiba, ez poesia eta ez saiakera, hiruetatik
|
duelarik
halere. Sarrionandiak berak emaniko definiziora jotzea erabakitzen du azkenean" asmakizunak, datziboak, haur ipuinen perbersioak, moebius zintak, paradoxak, penny dreadfuls, ametsak, laburmetraiak, gogoeta solteak eta beste botoi galduak."
|
|
|
Sarrionandiak, gure errealitate kulturalaren beste aldean dabil aztarrika. " Zeharo onarturik
|
ditugun
errito, jokaera eta ikusmoldeei buelta ematen saiatzen da, ironia, alegoria, pastiche eta bere literatur ezagutzak eskaintzen dizkion baliabide anitzen bidez."
|
|
|
" Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez. Alegia, Orhi aldean izana dela eta han berorik ez
|
zuela
ikusirik, bere habiara itzulia dela. Gerardo Markuletaren ustez, ordea, izenburuaren jatorria hori bada ere, izenburuan esaldiak beste esanahi bat hartzen du, hitz jolasa eginez, erbesteratuen paradoxa adieraziz, han egonik ere hemen daudela nolabait.
|
|
|
Hitzen ondoeza (Txalaparta, Tafalla, 1997). Atal honetan aipatzen ari diren genero aldetik sailkagaitz gertatzen direnen artean berriena
|
dugun
hau hiztegi baten modura eratua dago eta tankera ezberdineko osagaiez taiutua. Hiztegi baten tankera du, baina ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta munduaren lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela".
|
|
|
Atal honetan aipatzen ari diren genero aldetik sailkagaitz gertatzen direnen artean berriena dugun hau hiztegi baten modura eratua dago eta tankera ezberdineko osagaiez taiutua. Hiztegi baten tankera
|
du
, baina ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta munduaren lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela". Osagai ezberdin horien elkartzetik sortzen dena sorpresa da ordea:
|
|
|
" Beraz eman dezagun, nobela luzea dela". Autoreak generoaren gaiari buruzkoan
|
duen
ironia jarrera da ziurrenik, edo kritikoek nahiz mundu editorialak nobela luzeekiko duten erabateko estimazio eta errespetuari eginiko irrijorra sarkastikoa.
|
|
|
" Beraz eman dezagun, nobela luzea dela". Autoreak generoaren gaiari buruzkoan duen ironia jarrera da ziurrenik, edo kritikoek nahiz mundu editorialak nobela luzeekiko
|
duten
erabateko estimazio eta errespetuari eginiko irrijorra sarkastikoa.
|
|
|
Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio handia zera omen du egileak berak dioenez: " mintzairak oraindik balio
|
duela
eta munduko gauzak hobetu daitezkeela" sinetsi nahi du.
|
|
|
Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio handia zera omen du egileak berak dioenez: " mintzairak oraindik balio duela eta munduko gauzak hobetu daitezkeela" sinetsi nahi
|
du
.
|
|
|
Gaiak guztiz ezberdinak dira, lehena literatura fantastikoa da, ipuin bilduma modura egituraturik. Bigarrena aldiz, autoreak bizi
|
duen
egoera erreal eta jakin baten azalpena egiten du, kronika bat da, zigor ziega batean eginiko boladaren kronika zehatza eta esplizitoa, baina literarioa era berean. Izenburua kartzela aldi horretan eskuartean darabilen Shakespeareren Hamleten esaera baten zatia da:
|
|
|
" Intxaur azal baten barruan ere espazio amaigabeen erregetzat nengoke, amets goibel hauek ez banitu" erantzuten du lagunak esaten dionean Danimarkari kartzela deritzola bere asmoak soberazkoak direlako. Barrena goibel ez baleuka, ez
|
luke
espazio handiaren beharrik eroso egoteko. Kartzela ez da espazio kontua.
|
|
|
" hamar narrazio ezberdinez osatzen da.
|
Duela
guti euskal kritiko batek izkiriatu du ipuin liburuei gai eta egitura batasuna eskatu behar zaiela, aurreiritzi absurdua ezarriaz. Martin Lezetak libururako narrazio gaiz eta egituraz apropos desberdinak moldatu zituelarik ipuinen batasuna bere idazkerak eta, modurik definitiboenean, irakurketak eginen zutela ondo zekien." (114 or.)
|
|
|
Liburu horren aipamena egiterakoan, kritikatu eta baloratu egiten du egilearen eginahala eta fruituaren arteko harremana. Sarrionandiak inoiz idaztea sinesgarri litzatekeen testuak dira berez, tankeraz, aipatzen dituen autoreengatik, erabiltzen dituen gaien taxuarengatik, baina ez dira idatziak
|
dituen
liburu horretakoen aipamen zuzentzat jo behar. Zehaztasunak, izenburu eta data zertzeladak emanez, sinesgarria den entorno literario bat sortu nahi du.
|
|
|
Sarrionandiak inoiz idaztea sinesgarri litzatekeen testuak dira berez, tankeraz, aipatzen dituen autoreengatik, erabiltzen dituen gaien taxuarengatik, baina ez dira idatziak dituen liburu horretakoen aipamen zuzentzat jo behar. Zehaztasunak, izenburu eta data zertzeladak emanez, sinesgarria den entorno literario bat sortu nahi
|
du
. Dena joko bat da, ordea, azken narrazio horretaraino iristeko.
|
|
|
Beharbada Narrazioak liburu honexen izenburua da Sarrionandiaren liburuen izenburuen artean sinpleena, beste guztiak interpretazioa behar
|
duten
sintagmak izan dira edo azalpena eskatzen duten hitz multzoak, baina kasu honetan, agian, sinpletasunak omenaldi bat du barnean. Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek.
|
|
|
Beharbada Narrazioak liburu honexen izenburua da Sarrionandiaren liburuen izenburuen artean sinpleena, beste guztiak interpretazioa behar duten sintagmak izan dira edo azalpena eskatzen duten hitz multzoak, baina kasu honetan, agian, sinpletasunak omenaldi bat
|
du
barnean. Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek.
|
|
|
Liburuaren arrakasta liburuaren kalitate maila onari egozten diote kritiko gehienek. Zenbaitzuk, ordea, berezko kalitateak arrakasta handi hau ez
|
duela
halere erabat justifikatzen eransten dute, beste zenbait literatur obra kalitatezko izanda ere ez baitira horregatik, beste gabe, arrakasta komertzialak bihurtu. Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere.
|
|
|
Zenbaitzuk, ordea, berezko kalitateak arrakasta handi hau ez duela halere erabat justifikatzen eransten dute, beste zenbait literatur obra kalitatezko izanda ere ez baitira horregatik, beste gabe, arrakasta komertzialak bihurtu. Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik
|
baduela
autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere. Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio hauek beste gabeko erakargarritasuna dute, mundu fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen dituzte.
|
|
|
Zenbaitzuk, ordea, berezko kalitateak arrakasta handi hau ez duela halere erabat justifikatzen eransten dute, beste zenbait literatur obra kalitatezko izanda ere ez baitira horregatik, beste gabe, arrakasta komertzialak bihurtu. Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek
|
duen
arrakastan bere nortasun ez literarioak ere. Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio hauek beste gabeko erakargarritasuna dute, mundu fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen dituzte.
|
|
|
Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere. Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio hauek beste gabeko erakargarritasuna
|
dute
, mundu fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen dituzte. Guztia ere, gainera, estilo narratibo poetikoaz eta dotoreaz emanik.
|
|
|
Eguberri amarauna poemak egitura zatikatua
|
du
, 43 zatitan banaturik dago eta 305 lerro ditu. Poemen gainean agertzen den zenbakiak poema osoan zenbatgarren lerroan gauden adierazten digu eta, bide batez, zenbait poema elkarren artean bereizten.
|
|
|
Eguberri amarauna poemak egitura zatikatua du, 43 zatitan banaturik dago eta 305 lerro
|
ditu
. Poemen gainean agertzen den zenbakiak poema osoan zenbatgarren lerroan gauden adierazten digu eta, bide batez, zenbait poema elkarren artean bereizten.
|
|
|
Poemen gainean agertzen den zenbakiak poema osoan zenbatgarren lerroan gauden adierazten digu eta, bide batez, zenbait poema elkarren artean bereizten. Kandela kolektiboak (Euskal Letren dantza 1983, Hordago 1983) dioenez," poema laburrak
|
ditugu
normalean, labur eta zuzenak, koplak bezain motzak gehienak baino askoz ere garratzagoak. Epitafioak bezain garratzak eta askotan txikiagoak." (34 or.)
|
|
|
Joan San Martinek (Egan, 1984, 3 alea, 156 or.)" metaforaz eta kontraesanez" egina dela diosku: " poesia absurdu horietakoa dirudi, ez itxura hutsez, baina egia garratza" (157 or.). Kalitate aldetik egileak berak hitzaurrean dioen moduan kalitate onekoa ez ote den sujeritzen
|
du
baina" gauza berriak esaten ditu Bordelek Donostiako gaztelutik eta Etxahunek galeretatik esan ez bezalakoak." (158 or.)
|
|
|
ihesi joan ondorengoak aurrena Tren luze eta bustiak izenburuaz (1985), kartzelakoak Gartzelako poemak (1980) eta, azkenik, Izuen gordelekuetan barrenatik hautaturikoak (1978). Hitzaurrearen arabera, esan daiteke egileak ordurarte poema adierazgarrienen bilduma egitea
|
zuela
asmotzat eta" kartzelako kobla eta sonetoak" nahiz Izkiritaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuko zenbait poema apokrifo besterik ez zituela bereizi corpus honetatik. Hautaketaren irizpideak emanak zeuden beraz, eta dioenez, Izuen gordelekuetan barrena liburutik" orri ugari" aparte uztea erabaki zuen liburu berrian.
|
|
|
1978 poemak diren Izuen gordelekuetan barrena koan Europako hiriburuetan zehar literaturaz ziharduten poemak ziren, oraingoak errealitate gogoratuz dihardute, kartzelako miseriak esplizitoki azaltzen dituzte," poeta jaitsi egin da zenbait arazo sozial ukitzera" dio. Sarrionandiak halere, beti eusten omen dio tonu lirikoari, gairik gogorrenek eta krudelenek beti
|
dute
ukitu lirikoa.
|
|
|
" Eszeptizismoa antzeman daiteke poema horretan, egileak hitzaurreko pasarte batean garbi asko errekonozitzen duen eszeptizismoa: " Ez dakit, gainera, poesiak berak ezertarako balio
|
duen
". Liburuaren tonu etsikor, beltza aipatzen du azkenik:
|
|
|
Liburuaren tonu etsikor, beltza aipatzen du azkenik: " Sarrionandiak sinbolismo diferente bat landu du, optimismo handirik ez
|
duen
sinbologia. bidaiatzea da, baina tren hori infernurantz doa".
|
|
|
bizitza eta poesia ez direla lehengo berberak izango, kartzela, tortura, zapalketa ezagutu eta gero. Poeta kontenplatzailea zen guk ezagutzen genuen Sarrionandia, poema simetriko miragarriak burutzen zituena, inguruaz eta" errealitate" deitu ohi
|
dugun
horretaz ezer gutxi arduratu gabe perfekzio formala bilatzen zuena; bien bitartean, bere militantzia beste xendra batzuetatik bideratzen zuen..."
|
|
|
Poetaren bilakabidean garai hartako gustuak hor irauten dute, gustuko
|
zituen
idazleak ditu orain ere alboan, Pessoa, Kafka, Borges, metafisiko inglesak... Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio hauen ondoan, militantziaren eta literaturaren bideak elkarganatu egin zaizkio.
|
|
|
Poetaren bilakabidean garai hartako gustuak hor irauten dute, gustuko zituen idazleak
|
ditu
orain ere alboan, Pessoa, Kafka, Borges, metafisiko inglesak... Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio hauen ondoan, militantziaren eta literaturaren bideak elkarganatu egin zaizkio.
|
|
|
Halere," sentsibilitate berri bat erne zaio hauen ondoan, militantziaren eta literaturaren bideak elkarganatu egin zaizkio. Ekintzetan ezik, literaturan ere eman nahi
|
du
zapalketaren aurkako erantzuna, nahiz eta literaturgilearen konpromezuari halako urruntasun ironiko batez begiratzen dion".
|
|
|
Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan: " euskal poesia itsasoaren eta lurraren mugaldeko marinel ostatu bat legez imajinatu nahi
|
nuke
, eta bertan eseri, ezen eta gu pirata ingeles hark esan zezakeen bezala tolerantziarako eta taberna batetan edateko jaio gara." (9 or.)
|
|
|
Liburuan galderen formulaketaren ugaritasuna aipatzen du Iñaki Aldekoak, eta Bertold Bretchen oihartzuna sumatu uste
|
duela
sarritan Sarrionandiaren poemetan. Liburu honetan ironiak edo metaliteraturak ez duela tokirik izan azpimarratzen du.
|
|
|
Liburuan galderen formulaketaren ugaritasuna aipatzen du Iñaki Aldekoak, eta Bertold Bretchen oihartzuna sumatu uste duela sarritan Sarrionandiaren poemetan. Liburu honetan ironiak edo metaliteraturak ez
|
duela
tokirik izan azpimarratzen du. Euskal poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz, bera bezala kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon.
|
|
|
Jon Kortazarrek ere jasoa
|
du
Joseba Sarrionandiaren poetikan gertaturiko bilakaera honen berri. " Konpromezua eta kanpoko literatura" izeneko atalean (Laberintoaren oroimena, Baroja, Donostia, 1989 (97 or.) eta" Joven poesia vasca.
|
|
|
Estetika eta konpromezuaren arteko eztabaidak bizirik dirauela dio, eta Sarrionandia eta Omar Navarro joera berri baten eredu direla: " Euskal poesiak bere izaera garatu nahi
|
badu
, kanpora begira egon duela erakutsi digute poeta biek. Eta horrela, politika bai ala ez eztabaidaren bi aldeak jartzen dituzte ageritan euren lanean."()" J.
|
|
|
Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera beste zenbait ere azaltzearekin, bizitza bera da poema hauetan azaltzen dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa
|
bazuen
edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela. Bestetik, autobiografiatik aldentzen dela aipatzen du Kortazarrek, egileak oraingoan gaiak bere osotasunean hartu eta lantzen dituela esaten du, ikuspegi zabalagoak hartuz.
|
|
|
Kirmen Uriberen ustez, hauxe da Sarrionandiaren poetika globalaren alderik adierazgarrienetako bat, eta espazialitatearen kontzeptu postmodernoarekin harremanetan jartzen duena. Frederic Jameson aipatuz esaten digu" denbora historikoaren edo existentzialaren une eta espazio ezberdinak ez
|
dutela
ardatz kronologikoaren araberako progresio hurrenkerarik onartzen, bakarrik distantziaren arabera neur genezakeen atzera eta aurrerako jauziak egiten dituelarik".
|
|
|
" Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar
|
ditu
. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena.
|
|
|
Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua
|
du
, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena. 1995ean aldiz, Sarrionandiaren ustez" poemarik behinenak izkiriatzeke daude..." (Hnyi illa... Poemak, 147 or.)" Mezurik sakonenak ez dira oraindik esan" (Hnyi Poemak, 147 or.). Ez daki oraindik poemek zertarako balio duten, ezerk" ez du bermatzen poemok ezer aldatuko dutenik":
|
|
|
Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena. 1995ean aldiz, Sarrionandiaren ustez" poemarik behinenak izkiriatzeke daude..." (Hnyi illa... Poemak, 147 or.)" Mezurik sakonenak ez dira oraindik esan" (Hnyi Poemak, 147 or.). Ez daki oraindik poemek zertarako balio
|
duten
, ezerk" ez du bermatzen poemok ezer aldatuko dutenik": " Ai sasoi makaleko poetok,/ zer eginen dugu,/ zer irekiko dugu poesiaren/ giltz tipiaz?
|
|
|
(Nuyi illa, 153 or). Garrantzitsuena da ordea 1995ean
|
baduela
xede heldu eta jakin bat: "... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.)
|
|
|
Sarrionandiak irakurle arrakastarik handiena arlo honetan izan du, bereziki narraziogintzan, eta Izuen gordelekuetan barrena ren hitzaurrean aitortua
|
zuenez
, hauxe da bere burua erosoenik sumatzen zuen literatur generoa. Zalantzarik gabe ipuingintzaren arloan arrakasta ezagutu du egileak, kritikaren nahiz irakurleen onespenaz.
|
|
|
Prosalanen aipamen hau egiterakoan, lehenik, itzulpenak aurkeztuko ditugu, bigarrenik, saio eta entsegu gisakoetara joko
|
dugu
, eta azkenik, irakurleen begietan arrakasta gehien eman dion ipuingintzaren arlora.
|
|
|
1985ean argitaratu zuen Ni ez naiz hemengoa liburuarekin eman zien hasiera genero ortodoxia aldetik sail bakar batekoak ez diren materialez osaturiko liburuei, saiakera, prosa poetikoa, literatur kritika, eta zenbait saio narratibo batzen dituzten liburuei. Batzuek tankera teorikoagoa
|
dute
, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan adierazitako irizpideak: Horixe litzateke Ni ez naiz hemengoa k Narrazioak edo Izuen gordelekuetan barrena liburuekiko duen harremana, edo Marginaliak Ez gara gure baitakoak ekin duena, zenbait kritikoren iritziz.
|