|
2009
|
|
|
Jurgi Kintanaren Urre urdinaren lurrina.
|
Euskal
idazle galduaren bila() liburua ere irakurri dut. Euskal literaturaren erretratu bat da, baina iraganeko argazkien negatiboen moduan ikusita.
|
|
|
Euskal idazle galduaren bila() liburua ere irakurri dut.
|
Euskal
literaturaren erretratu bat da, baina iraganeko argazkien negatiboen moduan ikusita. Eta euskal literaturaren historiaren ikuspuntu desberdin honek beste historia batzuk osatzen ditu, eta hori beti da interesgarri literaturaren historia interesatzen zaionarentzat.
|
|
|
Euskal literaturaren erretratu bat da, baina iraganeko argazkien negatiboen moduan ikusita. Eta
|
euskal
literaturaren historiaren ikuspuntu desberdin honek beste historia batzuk osatzen ditu, eta hori beti da interesgarri literaturaren historia interesatzen zaionarentzat.
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz, eta bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela,
|
euskal
imajinarioan epikarik merezi izan ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia?
|
|
|
Jean Louis Davant-i Berrian() eginiko elkarrizketan aipatzen du berriki, bai Jurgi Kintanak Urre urdinaren lurrinan eta bai Kirmen Uribek bere liburuan euskal literaturaren inguruan egiten duten hausnarketa. Davantek seinalatzen du zauria «maiz erraten da
|
euskal
literatura pobrea dela... Esplikatu behar litzateke, gure aitzinekoek biziki ongi eta ederki idatzi baitute.
|
|
|
Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren. Uribek
|
euskal
literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat. Etxe aurretik pasatzen diren horiek sartzera gonbidatu ditu bere liburuak eta zerbait eskaintzeko saioa egin.
|
|
|
Jurgi Kintanak, bestalde, «euskal idazle galduaren bila» egiten duen bilaketan Iban Zalduak proposaturiko kimera baten ehizari ekiten dio, soil soil esanda 1810 eta 1940 artean
|
euskal
literaturan falta omen den poeta sinbolista edota nobelagile errealistaren bilaketari. Liburuak, Uribek eskatu bezala, etxeko ateak zabaltzen dizkio irakurleari eta ustezko txirotasun edota desordenu horren zioez hausnartzen.
|
|
|
Liburuak, Uribek eskatu bezala, etxeko ateak zabaltzen dizkio irakurleari eta ustezko txirotasun edota desordenu horren zioez hausnartzen. Hala dio idazle galdu hori izateko jaioa zatekeen Jean Etxeparez, «Alta, Aldudeko medikuak ere ezin izan zituen osoki saihestu testuinguruak ezarritako mugak eta
|
euskal
sistema literarioaren ahuleziak» (55 or.).
|
|
|
Urre urdinaren lurrina.
|
Euskal
idazle galduaren bila Eserialdi bitan irentsi dut. Ederra iruditu zait.
|
|
|
Ez fikziozkoa den arren, fikzioa du abiapuntu: zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu
|
euskal
literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan.
|
|
|
Nago itxaropenerako bigarren gune eta une bat egon daitekeelakoan. Hain zuzen XIX. mendeko azken hamarkada berebizikoa izan zen Donibane Lohizunen, urte horietan
|
euskal
kultura distiratsu agertu baitzen bertan, hiru biltzar eder eta arranditsu antolatu zirelarik. Martin Guilbeau eta Albert Goienetxe izan ziren loraldi horren bultzatzaile nagusiak.
|
|
|
Beste hari bati helduko diot nik orain. Jean Louis Davant-i Berrian() eginiko elkarrizketan aipatzen du berriki, bai Jurgi Kintanak Urre urdinaren lurrinan eta bai Kirmen Uribek bere liburuan
|
euskal
literaturaren inguruan egiten duten hausnarketa. Davantek seinalatzen du zauria «maiz erraten da euskal literatura pobrea dela...
|
|
|
Lagunak, zer berri? Ba al da libururik
|
Euskal
Herrian. Zer irakurri duzue azken aldi honetan?
|
|
|
John katedralean etabeste kopia bat hiri bereko kantzelergo katolikoaren bulegoan. Zenbait hamarkada geroago, Lizek eta beste ikasle batzuek eskuz jaso zituztenak izango ziren oroitarririk gabeko
|
euskal
kideen informazio galeraren misterioak ikertzeko eta argitzeko hark erabiliko zituen artxiboak.
|
|
|
Morris Hill hilerriko alorrak erlijioaren arabera banandurik daude, eta eremu katolikoan
|
euskal
abizen ugari agertzen dira. Zorionekoak ziren St.
|
|
|
Zorionekoak ziren St. Johneko hileta artxiboetan arakatuko zuten ikertzaileak, han lanean zebilen laguntzaile batek «izen arraroekin» zerrenda bat osatu baitzuen, eta horietako asko, noski,
|
euskal
jatorrikoak ziren. Hardestyk eta bere lantaldeak zerrenda hori erabili zuen pertsona bakoitza non dagoen lurperaturik finkatzeko.
|
|
|
1918ko urri aren 26an Boiseko 11 euskaldun hil ziren gripeak jota, horien artean anaia bi, 22 urteko Ignacio eta 24 urteko Daniel Dobaran (Webb 1998: 15). Hardestyren arabera, 1918ko urriaren 29an sei
|
euskal
hileta elizkizun izan ziren egunean zehar:
|
|
|
Gasteizko gotzainak Boisera bidalita, aita Bernardo Arregui
|
euskal
apaizak eginiko lehen hileta elizkizunaren notazioa 1915eko maiatzaren 29koa da.
|
|
|
Euskaldunek ordaindu eta eraikiriko Good Shepherd elizan (Artzain Onaren elizan) lehen meza 1919koa da.
|
Euskal
izen abizenetan normalak ziren idazkeran aldaerak, baita pertsona berean ere!, eta zailtasuna eransten zion Hardestyren ikerketari.
|
|
|
Esaterako, Gernikako sendi batek beti pentsatu izan du haien ahaidea sifiliak hil zuela, baina artxiboek diotenez tuberkulosiak hil zuen. Bestelako kausak agertzen dira beste batzuetan? «alkohola», «zahartasuna», «suizidioa», «armen zauriak»?, baina ez dakigu zer informazio eman zitzaion
|
Euskal
Herriko sendiari.
|
|
|
Hardestyk proiektua zuzentzea erabaki eta bi urtera burutu zen lehen fasea, oroitarririk gabeko ia 70 euskaldun haiei porlanean metalezko plaka bat ezarri zitzaielarik.
|
Euskal
dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zituen hilobia segurtasunez kokaturiko zendutakoen plakak. Beste hirurogeita bost euskaldunen kokagunea ezin izan da konfirmatu, hilerriko artxiboek arazoak eragiten jarraitu baitute.
|
|
|
Esteban Arretxe, Bermeotik dator gure agurra, kresal usaina eta kanta, Esteban aitona! Bakardadean hil zinan Ameriketan, baina Arretxe, tarrak
|
Euskal
Herrian bizi dira oraindik jo ta ke lanean eguneroko maitasunean. Luis zure seme eta lobearen partez, eta honen senideen bihotzetatik, hona hemen gure agurra eta negarra.
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. XIX. mendearen bukaeratik enplegu eta informazio sareak sortu zituen, XX. mendearen hasieran ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta
|
euskal
ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euska...
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. XIX. mendearen bukaeratik enplegu eta informazio sareak sortu zituen, XX. mendearen hasieran ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta euskal ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an
|
euskal
etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euskal kultura amerikar publiko orokorrari ezagutarazteko.
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. XIX. mendearen bukaeratik enplegu eta informazio sareak sortu zituen, XX. mendearen hasieran ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta euskal ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago,
|
Euskal
Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euskal kultura amerikar publiko orokorrari ezagutarazteko.
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. XIX. mendearen bukaeratik enplegu eta informazio sareak sortu zituen, XX. mendearen hasieran ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta euskal ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center),
|
Euskal
Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euskal kultura amerikar publiko orokorrari ezagutarazteko.
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. ...an ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta euskal ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat
|
euskal
elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euskal kultura amerikar publiko orokorrari ezagutarazteko.
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. ...euskal ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta
|
euskal
kultura amerikar publiko orokorrari ezagutarazteko.
|
|
|
Iñaki Goikoetxetaren aitona Idahon hil zen,
|
Euskal
Herrian alargun gaztea eta haurrak utzirik. Dolores Totoricaren aitonak Idahora emigratu zuen Munitibarretik eta Gernikatik, eta geroago berarekin elkartu ziren emaztea eta zazpi seme alabak.
|
|
|
Dolores Totoricaren aitonak Idahora emigratu zuen Munitibarretik eta Gernikatik, eta geroago berarekin elkartu ziren emaztea eta zazpi seme alabak. Liz Hardestyrenaitonak, Mateo Arreguik, Idahoratua zelarik, zenbait
|
euskal
ostatu eduki eta gobernatu zituen, bezeroak artatuz, batzuetan baita haien heriotzan ere. Ez dakigu aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina badago aukerarik hori gerta zedin.
|
|
|
Ez dakigu aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina badago aukerarik hori gerta zedin. Hiru bilobek partekatu dute euren arbasoak errespetatzeko, esker emate zirkulu bat burutzeko, eta oroitzapen iraunkor bat osatzeko desira, eta azpimarragarria da nola modu berean ulertu dituzten, batetik, elkarren arteko historiaren mantentzea eta, bestetik, jatorrizko herrialdetik kanpoko
|
euskal
identitatea.
|
|
|
Honako hauek dira?
|
euskal
ostatuetako, St. John katedraleko eta Gibson hileta zerbitzuetako idazkera erabilirik?
|
|
|
XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen hasieran hegoaldeko Idahoranzko
|
euskal
emigrazio handia gertatu zen. Emigrazio hori erakartzen zuten, batetik, Idaho Cityn eta Silver Cityn aurkituriko urre nahiz zilar zainek eskaintzen zituzten aukera ekonomikoek eta, bestetik, abereak bazkatzeko dohaineko lur publikoek.
|
|
|
Kaliforniatik eta Nevadatik iparrera eta New Yorketik mendebaldera eginik, euskaldunek elkarri laguntzen zioten, lanpostuetarako jarraibideak eta bidaiatzeko nahiz ostatu hartzeko gomendioak emanez.
|
Euskal
Herritik Idahora zuzenean zihoazen euskaletorkinak bizkaitarrak ziren, zehazki, Ondarroatik Bakiora eta, lur barnean, Zornotzaraino irudika daitekeen hirukikoak. Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten horiei guztiei.
|
|
|
Euskaldun horiek, ia beti nerabeak edo ezkondu gabeko gizonezko gazteak? ardi negozioko nagusiaren arrantxo etxeetan edo
|
euskal
ostatuetan aurkitzen zuten non bizi eta non ase behar emozional, psikologiko, kultural eta familiarrak. Ostatuak ziren «etxetik kanpoko etxeak», eta ugazaba, sendia eta langileak ziren etorri berriaren adopziozko guraso nahiz anai arrebak.
|
|
|
1928an La Fraternidad Vasca Americana sortu zen gizonezkoentzat, eta 1930ean emakumezkoentzat osagarria. Elkarte horiek ospitaleko gastuak, behartsuen
|
Euskal
Herriratzea, eta hileta elizkizunetarako kantitate bat ordaintzen zituzten. Boise aldean familiarik ez zutenei, larrialdirik izanez gero sorotsiak izateko asegurua eta segurtasuna ematen zien.
|
|
|
«1992an Eusko Jaurlaritzako ordezkari Iñaki Goikoetxetak bisita ofiziala egin zion Boiseko
|
euskal
komunitateko Euzkaldunak, Inc. elkarteari, Gasteizko Lehendakaritzaren izenean. Horretaz gain, egonaldian zehar denbora nahikoa izatea eskatu zuen, norbere eginkizun moduan, Morris Hill hilerrian zetzan aitonaren hilobia bisitatzeko aukera izateko.
|
|
|
Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo ezin zituzten beharrezko kontribuzioak egin. Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak
|
euskal
sorospen elkarteei buruz berririk, eta beraz ez zirenak kidetu. Hauek ez zuten diru laguntzarik larrialdietan edo hilik suertatuz gero.
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu
|
Euskal
Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik Euskal Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako honen familiari»?, eta pertsona horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik
|
Euskal
Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako honen familiari»?, eta pertsona horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
Etxeparek berak legearen eta justiziaren gogortadak pairatu zituen, beste
|
euskal
idazle batzuen modura. Era berean, legearen eta justiziaren ministroak izan ziren euskal idazleetatik hainbat.
|
|
|
Etxeparek berak legearen eta justiziaren gogortadak pairatu zituen, beste euskal idazle batzuen modura. Era berean, legearen eta justiziaren ministroak izan ziren
|
euskal
idazleetatik hainbat. Izenak aipagarri direnik ezin uka:
|
|
|
Anitz dira egun zuzenbidearen ikasbide eta ogibide duten
|
euskal
sortzaileak; ez horrenbeste lege/ zuzenbidearen zerikusia duten gaiak euskarazko literaturan.
|
|
|
Far Westeko
|
Euskal
Herria
|
|
|
Udazkenean, mendian luzaz bakarrik egon ondoren,
|
euskal
artzainek geldialdi bat egin ohi zuten Oak Creek eko alpapa sailetan eta Williamson eta Lone Pine azpian, neguko hilabeteetarako deserturantz jo aurretik.
|
|
|
hamarreko edo hamabiko ardi kanpoak egiten dituzte artaldea gizentzen den bitartean; hemen kantari eta mutil koskorrak bezala txakurrekin jolasean egoten dira ilunabar luzeetan, eta hemen zahatoa eskuz esku pasatzen da. Ilea barrurantz duten ahuntz larruzko ontzi hauek
|
Euskal
Herrikoak dira eta ardi kanpoan edaten duten klarete ahulari zapore paregabea emateko edukitzen dituzte jabeek. Euskal artzain talde bat suaren inguruan elkartzen denean, arrats luze osoan zahatoak ez du lurrik ukitzen.
|
|
|
Ilea barrurantz duten ahuntz larruzko ontzi hauek Euskal Herrikoak dira eta ardi kanpoan edaten duten klarete ahulari zapore paregabea emateko edukitzen dituzte jabeek.
|
Euskal
artzain talde bat suaren inguruan elkartzen denean, arrats luze osoan zahatoak ez du lurrik ukitzen. Gizon bakoitzak ondokoagandik hartu, aurpegitik oin batera jarri, eztarria trebeki busti adarrezko puntatik ateratzen den zurrusta mehe, arrosarekin, eta ondokoari pasatzen dio berriro, kantari.
|
|
|
Keane Wonder Mine izenaz bataiatu zuten meatze hura, eta Heriotza Ibarreko bi urre meatze emankorrenetarik bat bihurtu zen urteen joanean, milioi bat dolar inguruko etekinarekin. Hura ustiatzeko eskubideagatik jasotako diruari esker, Domingo Etcharrenek, «Ballarateko
|
euskal
harakin begibakarrak», denda bat erosi zuen Darwinen (Kalifornia). George C. Pipkin idazleak Ballarateko herritar nagusien artean aipatzen du Etcharren, eta herriko saloon baten, harategi baten eta lur sail ugariren jabea izatera heldu zela dio.
|
|
|
Eta baita kritikei eta kritikari literarioei buruz. Baina zer iritzi dute egungo
|
euskal
kritikaz hemengo kritiko literarioek. Interesgarria litzatekeelakoan horietako bati luzatu diot galdera.
|
|
|
Zinemara, esate baterako. Nola dago egun
|
euskal
zinemaren egoera. Gai horri buruz hizketan, Harkaitz Canori luzatu diot galdera zehatza.
|
|
|
Ederra txandrioa, baina txandrio hori soilik
|
euskal
zinemagintzan ote ala euskal arte guztietan orokorrean. Jarraitu dugu begiratzen nola dagoen egun euskal kulturaren panorama.
|
|
|
Ederra txandrioa, baina txandrio hori soilik euskal zinemagintzan ote ala
|
euskal
arte guztietan orokorrean. Jarraitu dugu begiratzen nola dagoen egun euskal kulturaren panorama.
|
|
|
Ederra txandrioa, baina txandrio hori soilik euskal zinemagintzan ote ala euskal arte guztietan orokorrean? Jarraitu dugu begiratzen nola dagoen egun
|
euskal
kulturaren panorama.
|
|
|
Ergel bat ez da adimentsu bilakatuko Carlos Fuentes irakurriz.
|
Euskal
nazionalista bat ez da nazionalista espainol bihurtuko Savater irakurriz. Inor ez da aldatzen literaturarekin.
|
|
|
Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza. Haren poesian edota berak hain gertu dituen
|
euskal
literatura, musika edo kulturan oso jende gutxi barnera daitekeela jakinda, aski zuhur agertzen da beste kultura edo beste edozeri buruzko iritzi arruntak ematerakoan.
|
|
|
Azken hogeita bost urteotan gure hizkuntzan aldi bereko eragina izan duten bi gertakari ekarri nahi ditut hona: euskararen batasuna da bata;
|
euskal
administrazioaren sorrera bestea. Bi biak dantzari bikiak izan dira ia (erkidego autonomoan baino ez, hala ere), eta estu estu helduta egin dute orain artean dantza.
|
|
|
administrazioko hizkeraren itzala oso oso luzea da gure hizkuntzan; hedadura handiko hizkuntzetan ez bezalakoa. Proportzionalki, administrazioko hizkerak euskaraz idatzitakoaren ehuneko izugarria betetzen du, eta, ezinbestez,
|
euskal
administrazioko hizkeraren hedadura sozialak esparru handiak hartzen ditu: administrazioak guztiz elebiduna behar du legez, elebiduna izan nahi lukeen, baina ez den?
|
|
|
Idazle naizen aldetik, zer egin dezaket? Hitza lanbide dudanez, hizkera horren naturaltasun falta salatu nuke, baina, aldi berean, kontraesana dirudien egoera bat bizi dugu
|
euskal
idazleok: konpromiso sozial handi bati erantzuten aritu gara euskara batuaren sorrera suspertu genuenetik, konpromiso sozial berarekin jardun dugu euskara batuaren garapena bultzatu dugunean ere.
|
|
|
|
Euskal
idazle batek sena prest eta jakituria prestu behar ditu egundo esan ez diren forma, espresio eta hitz batzuk kapelutik ateratzeko; eta, ulahop!, betidanik existitu balira bezala eskaini dizkio irakurleari. Ezinbestekoa da.
|
|
|
Hamabost urte izan dira gure bizitzan, edo agian gehiago, bi zaldikoetan ibiltzen.
|
Euskal
Herrian zehar ibili gara izugarri, eta Bartzelonara joan gara, Mallorcara, seme alabekin, txakurrarekin, eta kontzertuetara ere bai. Mikel Iñaki Salvadorrekin hasi zenean, 1984an, nik laguntzen nien eta hirurok joaten ginen kontzertuetara, eta Mikelek beti esaten zuen nik mania bat neukala, justu bidegurutze batera ailegatzean gai inportante bat ateratzen nuela.
|
|
|
«Disko gorriak» deitzen genien guk. Baionako
|
Euskal
Museoaren edizio bat zen, Ximun Haranek egindako bilduma bat Iparraldeko kanta tradizionalekin. Oi Pello, Pello eta Txinaurria, esate baterako, bilduman zeuden.
|
|
|
Eta euskaraz kanta tradizionalak kantatzen hasi zen. Bere lehenengo jaialdia euskaraz, ze lehenengoa Iruñeako Gayarren eman zuen gazteleraz, eman zuen Zaragozako Argensola antzokian,
|
euskal
ikasleek antolatuta. Baina kantatzen profesionala izateko karneta behar zen, karneta atera behar zenuen.
|
|
|
Urte horretan bertan, Lagun Onari saria eman zion Eusko Jaurlaritzak? Duela lau urtetik hona, berriz, indarrean da William A. Douglass Irakasle Bisitari Gorena ikerketa beka, Renoko
|
Euskal
Ikasketen Zentroaren eta Eusko Jaurlaritzaren ekimenez abiarazia. Gaur egun Nevada Renoko Unibertsitateko Euskal Ikasketen Zentroko irakasle emeritua da.
|
|
|
Duela lau urtetik hona, berriz, indarrean da William A. Douglass Irakasle Bisitari Gorena ikerketa beka, Renoko Euskal Ikasketen Zentroaren eta Eusko Jaurlaritzaren ekimenez abiarazia. Gaur egun Nevada Renoko Unibertsitateko
|
Euskal
Ikasketen Zentroko irakasle emeritua da.
|
|
|
Arrazoiak bi ere badira. Batetik,
|
Euskal
Herrian kanpo lana egin zuen lehenengo antropologo anglo amerikarra izan nintzen eta, bestetik, BSP Euskal Ikasketen Programa sortu nuen Nevadan. Beraz, antropologia anglosaxoiaren munduan euskalaria naiz, onerako zein txarrerako.
|
|
|
Arrazoiak bi ere badira. Batetik, Euskal Herrian kanpo lana egin zuen lehenengo antropologo anglo amerikarra izan nintzen eta, bestetik, BSP
|
Euskal
Ikasketen Programa sortu nuen Nevadan. Beraz, antropologia anglosaxoiaren munduan euskalaria naiz, onerako zein txarrerako.
|
|
|
Renon lanean hasi eta lau, bost bat urtera,
|
euskal
gaiarekin guztiz identifikatuta nindukaten nire kideek. Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura.
|
|
|
Amerikar Entziklopediak «Basque» sarrera eguneratu nahi izan zuenean ere, neuri eskatu zidan. Harrezkero leporaino egin dut bateko eta besteko entziklopedietan
|
euskal
eta euskal amerikar gaiez idazten. Kanadatik eta Australiatik ere eskatu izan dizkidate gisako kolaborazioak.
|
|
|
Amerikar Entziklopediak «Basque» sarrera eguneratu nahi izan zuenean ere, neuri eskatu zidan. Harrezkero leporaino egin dut bateko eta besteko entziklopedietan euskal eta
|
euskal
amerikar gaiez idazten. Kanadatik eta Australiatik ere eskatu izan dizkidate gisako kolaborazioak.
|
|
|
Azkenerako,
|
euskal
gaiari buruz zernahi idatzi eta argitaratzen zidaten. Horri dagokionez, nik esango nuke BSPk berezko Harvard moduko bat eratu duela arlo horretan.
|
|
|
«Douglass Italiara baldin badoa, non edo non Apeninoetan euskaldunak bizi direlako izango da. Kolonia bat egon behar du han ezkutatuta, Douglassek ez du-eta
|
euskal
gaia besterik ikertzen».
|
|
|
Gizarte antropologian doktorea da Chicagoko Unibertsitatean (1967). Urte horretan bertan UNR Nevada Renoko Unibertsitatean
|
Euskal
Ikasketen Programa abiarazteko ardura hartu zuen. Hogeita hamahiru urtez jardun zuen lan horretan, 1999aren amaieran erretretan sartu arte.
|
|
|
Ameriketan badira berak bidalitako gutun batzuk. Guk, bospasei biloba amerikarrek,
|
Euskal
Herria bisitatu genuenean, Markinako lehengusu batek amama umea zenean familiak zituen zilarrezko baxerako piezak banatu zituen. Gauero, afaltzen dudanean, amamaren deituren hasierako AE letrak grabatuak dituzten zerbitzatzeko koilara eta sardexka dauzkat mahaian.
|
|
|
Gauero, afaltzen dudanean, amamaren deituren hasierako AE letrak grabatuak dituzten zerbitzatzeko koilara eta sardexka dauzkat mahaian. Beste biloba batzuk imajinatzen ditut Mendebaldean, hasierako letra berdinei begira,
|
Euskal
Herrian deitura hori bera duten ahaideetako batzuek bezala, nire familia euskaldunari buruzko istorio honen irakaskizuna iradokiz: gure amama euskaldunak lotzen gaitu, gure iraganera, bai, baina baita elkarrengana ere gaur egun.
|
|
|
Handik urte batzuetara, Robert Laxalt idazle
|
euskal
amerikar ospetsuarekin bazkaldu eta gero, belarretan etzan ginen haren etxe ondoan, ohitura hori baitzuen hark, artzain euskaldunen antzera.
|
|
|
Argazkiz eta Atlantikoaren bi aldeetan bildutako pasadizoz baizik ez nuen ezagutzen aitona. Nire emazte Hollyrekin eta Bernardo Arrizabalaga Amoroto lehengusuarekin?
|
Euskal
Herriko eleberrigilea bera, aurkitu nuen, Gernikara ematen duen Ajangizko gainaldeko elizako sakristian, hautsez betetako apal batean zegoen liburu batean aitonaren jaiotzaren eta bataioaren eskuzko idatzoharra, hain zuzen ere 1873ko Eguberri biharamunean jaio zela jasotzen zuena.
|
|
|
Elkarrizketa asmatu hori nire lehengusu Bernardok
|
Euskal
Herriko egunkari bateko zutabean eman zuen argitara, gure iragan denbora komunaren bila Bizkaian barrena egindako bidaien ondoren. Pasadizo horren bukaera bereziaren kontakizuna hau da:
|
|
|
Amamak orduan kakorratz lanaren korapiloak erakutsi bidenabar, euskarazko hitz batzuk ere erakusten zizkidan. Batzuetan pentsatzen jartzen naiz zer nolako aldea aurkituko zuen neska bat zeneko bere lurralde berdetik gure artemisia gozakaitzeko basamortura, hain desberdina
|
Euskal
Herriko bere jaioterriko mendi berde dirdiratsuetatik. Negar egin ote zuen, artzain euskaldun askok bezala, basamortu goietako bakardadeari aurre egin behar izan zionean, bere jaioterriko soro berdeez oroitzean?
|
|
|
Orain, emakume itsuak bezala, denok dauzkagu gure oroitzapenak argazkiek, kafe ehogailuak eta gutun gutxi batzuek lagundurik, Atlantikoaren bi aldeetan.
|
Euskal
Herriko nire ahaideek gogoan dute nire amamak hirurogei urte zituela nola etorri zen Bizkaira urtebeterako. Ameriketan badira berak bidalitako gutun batzuk.
|
|
|
Betekizun dago, hala ere, Sweet Promised Land en hainbat maitalek nahiko lukeena. Izan ere, liburu eder hori ez da oraindik erabiltzen
|
Euskal
Herriko eskoletan.
|
|
|
Laxalt familia idazketaren bitartez identifikatu izan da bere buruarekin: aitonak Amerikar Mendebaldeko
|
euskal
immigranteen esperientziaz idatzi zuen; orain Brucek poesia sortzen du, maitasuna, bere lanbidea eta gaitzak dokumentatzeko eta ulertzeko. Orobat, gure familiak badu sinbolo fisikoen bitartez komunikatzeko era bat, agian batez ere gure artean.
|
|
|
Komunio eta absoluzio objektuz inguratzen du bere burua. Bere Reno zaharreko etxean, non gela bakarra erabiltzen duen, familiako argazkiek apaintzen dituzte hormak,
|
Euskal
Herriko argazki zahar zuri beltzak, bera umea zenekoak. Ordenatu gabeko egunkari txatal pilek betetzen dute bere jantokiko mahaiaren gaina.
|
|
|
Ordenatu gabeko egunkari txatal pilek betetzen dute bere jantokiko mahaiaren gaina. Bere aitaren heriotzari buruzkoak dira(
|
euskal
egunkari baten titulua gogoan daukat beti: «Agur, Bob»).
|
|
|
|
Euskal
Herrian, David Río Raigadas irakasleak arreta berezia eskaini dio azken urteotan, eta liburu bat ere idatzia du hari buruz (Río Raigadas, David. La voz de los vascos en la literatura norteamerica.
|
|
|
«My father was a sheepherder, and his home was the hills.» Esaldi horrekin hasten da Sweet Promised Land (1957), aitarekin batera
|
Euskal
Herrira egindako bidaian oinarrituta Robert Laxaltek idatzi zuen liburua. Hasiera xumea da, dudarik gabe, eta bati baino gehiagori irudituko zaio misterio handirik ere ez duela.
|
|
|
Hain zuzen, liburuan pixka bat aurrerago eginez, Laxaltek azalduko digu nola aitari, Dominiqueri, Nevadako Sierran igaro zituen lehen egunak zinez gogorrak egin zitzaizkion, hango orografiak, arras idorra berau?
|
Euskal
Herrikoarekin batere zerikusirik ez zuelako; nola, agertokiaren zailtasunak zirela medio, artzainik trebatuenak ere ezgai ikusten zuen bere burua. Nevadako mendietan pasatako lehen egunetan, esaten du Dominiquek, negar egin zuen.
|
|
|
Denbora horretan guztian Amerikako Estatu Batuetan, Nevadako estatuan zehazki, bizi izan da Dominique. Artzain zaharrak semeari aitortzen dio Ameriketara artzain joan zela gainerako
|
euskal
herritarrek zituzten arrazoi berberek bultzatuta. «It is strange, but I had not even the slightest desire to learn English.
|
|
|
Kostata, baina azkenean Laxaltek lortzen du New Yorkera lehenik eta
|
Euskal
Herrira ondoren eramango dituen hegazkinean sartzea Dominique. Hasiera batean, idazleari zaila egiten zaio aitaren bidaiarekiko erresistentzia ulertzea.
|
|
|
Amerikako Estatu Batuetara artzain joandako euskaldun baten testigantzan oinarrituta badago ere, antropologoari iruditzen zaio pertsonaia nagusia definitzen duten ezaugarriak bigarren mailakoak direla testuinguru nagusiari begira. Mende hasieratik
|
euskal
narratibak euskal emigrazioa eta artzantza nola irudikatu izan dituen kontuan hartzen badugu, zinez da berritzailea Laxalten liburua. Amerika oro har, Ipar eta Hego, euskal literaturak sortzen duena dugu; Aranaren Nazionalismoak lehenesten zuen katolikotasun eta arraza jatortasunarentzat leku arriskugarria zen hura.
|
|
|
Amerikako Estatu Batuetara artzain joandako euskaldun baten testigantzan oinarrituta badago ere, antropologoari iruditzen zaio pertsonaia nagusia definitzen duten ezaugarriak bigarren mailakoak direla testuinguru nagusiari begira. Mende hasieratik euskal narratibak
|
euskal
emigrazioa eta artzantza nola irudikatu izan dituen kontuan hartzen badugu, zinez da berritzailea Laxalten liburua. Amerika oro har, Ipar eta Hego, euskal literaturak sortzen duena dugu; Aranaren Nazionalismoak lehenesten zuen katolikotasun eta arraza jatortasunarentzat leku arriskugarria zen hura.
|
|
|
Mende hasieratik euskal narratibak euskal emigrazioa eta artzantza nola irudikatu izan dituen kontuan hartzen badugu, zinez da berritzailea Laxalten liburua. Amerika oro har, Ipar eta Hego,
|
euskal
literaturak sortzen duena dugu; Aranaren Nazionalismoak lehenesten zuen katolikotasun eta arraza jatortasunarentzat leku arriskugarria zen hura. Halaxe irudikatu zuten, esaterako, Etxeitaren Jayoterri maitia eleberri bukolikoak (1910) edo Azkueren Ardi galduak (1918).
|
|
|
Halaxe irudikatu zuten, esaterako, Etxeitaren Jayoterri maitia eleberri bukolikoak (1910) edo Azkueren Ardi galduak (1918). Eleberriotan nahiz 1940ko hamarkadako Irazustaren eleberri ezagunetan, XX. mendeko lehenengo herenean
|
euskal
prentsak, operak, artzerkiak eta abarrek etengabe errepikatu zuten mezua aurkituko dugu, Aitzolek Euzkadi egunkarian etengabe berretsi zuena: emigrazioa ez da ona aberriarentzat.
|
|
|
Dislokazioa edo deslekukotasuna da, hain zuzen, SPL azpimarratzera datorrena. Dominique bere antzeko esperientziak izan dituztenekin «sintonizatzeko» gai da; aitzitik, zaila egiten zaio
|
Euskal
Herrian utzitako familia berriro ikustea. Zailtasun horren arrazoia ez da, jaioterrian jatetxe baten jabe den Mauricek esaten duen bezala, Dominiqueren modukoek aberriarekikoak bukatu nahi izan zituztela lurralde «berriak» eskaintzen zizkien abantailak ikusterakoan (107).
|
|
|
Aipatutakoagatik, harrigarriak iruditzen zaizkigu 1988an, Laxalten liburua euskarara itzuli denean,
|
euskal
itzultzaileak. Xabier Mendiguren Bereziartu, gehitzen dituen irakurketak.
|
|
|
Dominique bezalako gure arbasoen ekintzak gogorarazteko balioko duela liburuak, eta «gure nortasuna eta herri izateari etorkizun bideak urratzen ari diren guztiei omen egiteko».
|
Euskal
aberritik egiten du irakurketa Mendigurenek, Laxaltek irudikatzen duen nortasun konplexua ahaztuta.
|
|
2010
|
|
|
Aipatzen nuen eleberriaren bizitasuna, bertan irakur daitezkeen ideien joan etorri erakargarria, eta horien adibide ezin hobea aurki dezakegu 298 orrialdeetan, Oñati eta Zaragoza arteko auto bidaia baten erdian:
|
euskal
musika garaikideaz ariko dira bi pertsonaiak, ea euskarazko pop musikarik ba ote den (Itoiz «salbuespen sui generis» izan omen zen), ea euskarak eta gaztelaniak berdin funtzionatzen duten talde «ideologikoen» kasuan («Kortatu oso talde ona izan zen Fermin Muguruzak euskara ikasi zuen arte»). Eta hizkuntzen gaitasunaz ere bai, ea herri batek hizkuntzan bertan, eta haren moldagarritasunean?
|
|
|
Aitortu behar dut Postkronikaken moduko liburuak irakurriak nituela aurretik eta, alde horretatik, ez nau ezustean harrapatu. Hala ere, interesgarria iruditu zait kasu honetan
|
Euskal
Herriari loturiko pertsonen testingantzari heldu izana.
|
|
|
Bada, iaz argitaratutako
|
euskal
liburuen artean, bat nabarmendu nahiko nuke nik, besteren artean: Autokarabana, Fermin Etxegoienek idatzitako nobela.
|
|
|
Kontua da argumentuaren hariarekin batera, hainbeste jazokuneren artean, gogoetarako makina bat aukera eskaintzen dizkizula ezari ezarian, gure historiaren eztabaidarako eta desmitifikaziorako oso baliagarriak diratekeenak. Horrekin batera, ezin gustagarriago suertatu zitzaidan nobelaren orrialdeetan
|
euskal
letren Parnaso txikiko hainbat lagun hezur haragituta ikustea, protagonismo nabarmenarekin zeregin desberdinetan. Hasieran bertan, Pedro Agerrek. Axularrek?
|
|
|
Jurgi Kintanaren arabera, horixe izan da Jesu Kristoren aurka inoiz euskaraz idatzi den aurreneko iraina. Ildo beretik, Jurgi Kintanak begien bistan utzi du Nietzsche-ren itzala saio osoan zehar, eta azpimarratu duenez, behingoagatik
|
euskal
literaturak aurrea hartu die Euskal Herriko erdal literaturei: Pío Barojak Jaun de Alzate kaleratu baino dozena bat urte lehenago irudikatu zuen Jean Etxeparek euskal iragan nietzschear mitikoa, guztiz paganoa.
|