|
2003
|
|
|
ALVAREZGILA, O.1998. Urruñako1853koEuskalJaiak, Ameriketarako
|
Euskal
Emigrazioa etaEliza?. 389, in: Antoined' Abbadie1897 1997.Congrès International (Hendaye, 1997). EuskoIkaskuntza&Euskaltzaindia.705orr.
|
|
2009
|
|
|
XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen hasieran hegoaldeko Idahoranzko
|
euskal
emigrazio handia gertatu zen. Emigrazio hori erakartzen zuten, batetik, Idaho Cityn eta Silver Cityn aurkituriko urre nahiz zilar zainek eskaintzen zituzten aukera ekonomikoek eta, bestetik, abereak bazkatzeko dohaineko lur publikoek.
|
|
|
Amerikako Estatu Batuetara artzain joandako euskaldun baten testigantzan oinarrituta badago ere, antropologoari iruditzen zaio pertsonaia nagusia definitzen duten ezaugarriak bigarren mailakoak direla testuinguru nagusiari begira. Mende hasieratik euskal narratibak
|
euskal
emigrazioa eta artzantza nola irudikatu izan dituen kontuan hartzen badugu, zinez da berritzailea Laxalten liburua. Amerika oro har, Ipar eta Hego, euskal literaturak sortzen duena dugu; Aranaren Nazionalismoak lehenesten zuen katolikotasun eta arraza jatortasunarentzat leku arriskugarria zen hura.
|
|
|
Jorratu behar dugun gaiaren inguruan ikerketa zabalenak egin dituena José Manuel Azcona Pastor dugu, honek eta bere lan-taldeak zenbait liburu eta artikulu argitaratu dituzte
|
euskal
emigrazioaren eta Rio de la Platako herrialdeen inguruan. Prentsari buruzko informazioa eskaintzen duten lanen artean aurkitzen dira Los Paraísos posibles (1990) eta Historia de la emigración vasca a Argentina en el s.XX (1992), hauei Fernando Muru-ren «Prensa local y emigración vasca cotemporánea (siglos XIX y XX)» (1996) artikulua gehitu behar zaie.
|
|
|
Lehenengoarekin hasiz, esan beharra dago erreferente bilakatu dela Argentina eta Uruguaiko
|
euskal
emigrazioa ikertu nahi duenarentzat. Liburu honetan interesatzen zaigun atalak «La reacción de la autoridades vascas ante la emigración» izena du eta bertan emigrazioaren aurrean autoritateek izan zuten jarreraz gain, prentsak nolako tratamendua eman zion azaltzen da.
|
|
|
XIX. mendearen bukaerakoaren antzekoa izan zela dio ikerlan honek5 XX. mendeko Argentinako
|
euskal
emigrazioaren inguruko lan honetan, Azcona eta bere lan-taldeak ederki azaltzen dute emigrazioaren inguruan prentsaren tratamenduak izandako bilakaera, sailkapen kronologiko zehatzak eginez. Baina oraingo honetan ere hutsune batzuk aurki daitezke ikerlanean:
|
|
|
Ikusten denez, Azconaren lan-taldeaz gain,
|
euskal
emigrazioa aztertzen duten beste ikertzaileek ez diote prentsari kasu handirik egin, euskal emigrazioaren inguruko ikerkuntza eta honek Euskal Herrian izan zuen eraginaren analisia, bilakaera demografikoetara zuzendu baitute batez ere. Atal honetan baina, bada bereizi beharreko ikerlan bat, zeinak emigrazioa eta prentsa zuzenki erlazionatzen baititu:
|
|
|
Ikusten denez, Azconaren lan-taldeaz gain, euskal emigrazioa aztertzen duten beste ikertzaileek ez diote prentsari kasu handirik egin,
|
euskal
emigrazioaren inguruko ikerkuntza eta honek Euskal Herrian izan zuen eraginaren analisia, bilakaera demografikoetara zuzendu baitute batez ere. Atal honetan baina, bada bereizi beharreko ikerlan bat, zeinak emigrazioa eta prentsa zuzenki erlazionatzen baititu:
|
|
|
Eredu honen iraunaldia zehazten zaila bada ere, ziur asko bi aldaketa prozesu nagusiren artean kokatu genuke: alde batetik,
|
euskal
emigrazioak bizi izan zituen aldaketak (emigrazio ekonomikoaren desagerpen geldia eta Gerra Zibilaren osteko erbestealdia), eta Euskal Herrian bertan euskal hezkuntzaren munduan gertatu zirenak (batez ere ikastolen agerpenarekin). Amerikako euskaldunek, ordurako, ez zuten beren eredurik sortu behar, Euskal Herrikoa inportatu zezaketelako.
|
|
|
–, (1998): . Urruñako 1853ko Euskal Jaiak, Ameriketarako
|
euskal
emigrazioa eta Eliza?, Antoine d. Abbadie. Congès International.
|
|
|
Azken hamarkada honetako ekoizpen historiografikoak erakutsi duen moduan, Ameriketarako
|
euskal
emigrazioa fenomeno poliedrikoa dela esan daiteke zalantzarik gabe. Gai honen hastapeneko hausnarketak, zeintzuen arabera emigrazioa arazo demografiko soila baitzen, aspaldiko bidean geratu ziren, perspektiba berriei tokia utziz, eta mintegi honen hitzaldien edukia horren froga garbietako bat da?.
|
|
|
XIX. mendearen azken laurdenetik aurrera Amerikako hainbat naziotan jaiotako euskal instituzioak ditugu, «instituzio» hitzari ahalik eta esanahirik zabalena emanik: ...ian euskal etxeak (gaztelaniaz centros vascos, ingelesez basque clubs) izenarekin ezagutzen diren elkarteez gain, egunkari eta aldizkariak, euskal alderdi politikoen eta gobernu erakundeen ordezkaritzak, kirol guneak eta elkarteak, argitaletxeak, esparru ekonomiko ia guztietako enpresak, kultura arloko ekimenak, jatetxeak, hotelak eta abar, sortu, bizi, eten, birjaio eta desagertu ziren Ameriketan
|
euskal
emigrazioaren loraldian zehar, eta horietako asko, gainera, salbuespenak salbuespen, XXI. mendeko lehenengo urte hauetara arte ere ailegatu zaizkigu3.
|
|
|
Aurrekoarekin loturik,
|
euskal
emigrazioaren eta kanpoko euskal kolektibitate eta instituzio hauen historia aztertu eta idaztean, ikuspegi eta arlo tematikoak asko zabaldu direla antzematen da. Horrela, emigrazioa, ikerketa esparru bezala?
|
|
|
3 Egia da, noski,
|
euskal
emigrazioen azken olatuek indarra galdu zutenetik aurrera, erakunde eta ekintza hauetako askok bizirik iraun dutela eta, zenbait kasutan, berriak ere agertu direla. Hala ere, hauen guztien esanahiak eta funtzioek eraldatuak izan behar dute, gaur eguneko euskal kolektibitateak gehienbat emigranteen ondorengoek osatzen baitituzte.
|
|
|
Amak liburuok irakurriz leuntzen zuen astea, eta berari gehien gustatzen zitzaizkionak pasatzen zizkigun senideoi. Hala irakurri nituen Charles Dickensen La pequeña Dorritt eta Walter Scott-en Ivanhoe bezalako nobelak edo Nicolas Wasemanen Fabiola eta Pierre Lhanderen Mi curita bezalakoak (urte batzuk geroago,
|
euskal
emigrazioari buruzko liburu aitzindaria eta Dictionnaire Basque Français ezagutu nituenean, a zer nolako sorpresa jakin nuenean liburu mardul serioon egileak idatzia zela Mi curita. Mon petit prêtre, nobelatxoa ere!).
|
|
2010
|
|
|
70 hamarkadan emigrazioak beherakada nabarmena egin zuen, besteak beste, Euskal Herriko egoera ekonomikoaren hobekuntzagatik. Garai hau
|
euskal
emigrazioaren bukaeratzat jotzen da sarri. Ordutik aurrera hego-amerikarrak aritu izan dira AEBetan artzain.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, Buenos AireskoEuskal Ordezkaritzak, bertako hots handiko euskaldunen laguntzaz Roberto OrtizLizardi presidente izan zen garaian, euskaldunentzat, Ipar zein Hegoaldekoentzat, Argentinara joateko baimen berezi bi lortu zituen.
|
Euskal
emigrazioa arautzenzuten dekretu bi hauei esker hainbat espediente kudeatu ziren beste horrenbestenorbanako edo familia Errepublika Australera bideratzeko. Ramon Maria Aldasoroeuskal ordezkariak zioen 1940ko otsailaren 24ko eskutitz batean 170 espedientetramitatzen ziharduela eta 500 laguni eragiten zietela espedienteok.
|
|
|
Buenos Airesen jaioa, zine ikasketak egin zituen hiri honetako eskolan. Ikasketak bukatzean, Laurak Bat euskal zentroak bultzatutako film batean parte hartu zuen,
|
euskal
emigrazioak Argentinan izandako garrantziaz Wenceslao Insausti zinegileari agindu zioten produkzio taldean. Ondo etorri zitzaion eskolan ikasi zuenaren erdiak ezertarako ez zuela balio jakiteko eta ezagutu behar eta ikasi ez zuen beste erdiaren erdia ikasten hasteko.
|
|
|
Lehenengo gerla karlisten ondoren hazi zen Ameriketarako
|
euskal
emigrazioari buruzko bibliografia ugaria da905 eta ikuspegi desberdinetakoa. Emigrazioa eragin zuten faktoretzat aipatu dira presio demografiko" malthusianoa", euskal laborantzaren egoera ekonomiko eskasa, premutasun oinordekotza eta zerbitzu militarraren kontrako jarrera.
|
|
2012
|
|
|
Diaspora ez da homogeneoa. Argentina eta Uruguain, Txile eta Mexikon neurri apalagoan, bazegoen
|
euskal
emigrazio nabaria ordurako. Haien zioak ekonomikoak dira, elkar laguntzen duten zentroak eta erakundeak sustatzen dituztenak, erbesteratuen ideien eragina jasotzen dutenak.
|
|
2013
|
|
|
Asun Garikanok
|
euskal
emigrazioak Estatu Batuetan utzitako ondare idatzia arakatu eta erakutsi zuen Far Westeko Euskal Herria liburu handi ederrean. Liburu hura 1848ko urtarrilaren 24an hasten da James Marshallek urrea aurkitu zuenean Johann Sutter suitzarraren zerrategian.
|
|
2014
|
|
|
• Uztaritze. Monika Legartorek, Euskal Argentina elkarteko lehendakariak, Hego Amerikarako
|
euskal
emigrazioa gaiaren inguruko mintzaldia emanen du gaur, 18:30ean, Lapurdi gelan.
|
|
2015
|
|
|
Aldakuntza nabarmena izan zen Hego Euskal Herrian aurreko arotik hona. Alde batetik, Gaztelak ez zuen iraganeko handitasuna, eta ez zen, horrenbestez,
|
euskal
emigrazioaren jomuga. Bestalde, Filipe V.a erregeak. Decreto de Nueva Planta?
|
|
|
Argentina nahiko ezaguna da ipar eta hegoko euskaldunen artean. 19 mendean
|
euskal
emigrazioa azkar abiatu zen Argentinara buruz eta luzaz jarraitu zuen. Nork ez du ahaide edo ezagun bat herri hortan?
|
|
|
Monica Legartok kondatu dauku zein ongietorri ona ukan dute Txilen (Santiagon eta Valparaison) bai eta Argentinan (Mendozan, Buenos Airesen, La Platan). Funtsean, astez aste kondatzen dauku pidaia horren kronika gure astekarian, irakurle ainitzek gain gainetik estimatzen dituzten lerroak, Txilerateko
|
euskal
emigrazioa bereziki frango ezezaguna zaikularik. Harreman beroak ditu beraz elkarteak atxikitzen Hego Amerikako haurrideekin.
|
|
|
Joan den mendean bezala atxiki dituzte logela, mainugelajantoki eta artagelak.
|
Euskal
emigrazioa Italiako eta Espainiakoari konparatuz eskasa izan bada ere, salbuespen bat dela dio Museoak eskaini presentaketan, zeren eta Espainiako emigrazioa baino askoz ere goizago garatu baitzen Euskal Herrikoa. Erran daiteke Italia eta Euskal Herriko emigrazioak han harat gelditzearekin zela hasi Espainiakoa.
|
|
|
Eta mintzaldi arrakastatsuak: Xaretako etxeak, Sorginak eta gizartea, Usoak, Eugenia inperatrizaren bidea, Protohistoria,
|
Euskal
emigrazioa, Meategiak, Larrun mendia, Oihana... eta etortzekoak direnak.
|
|
|
Gaia:
|
Euskal
emigrazioa oroitzapena baino gehiago. Hizlariek euskal emigrazioaren memoria izanen dute aipagai; zertaz egina da memoria hori gaur egun?
|
|
|
Euskal emigrazioa oroitzapena baino gehiago. Hizlariek
|
euskal
emigrazioaren memoria izanen dute aipagai; zertaz egina da memoria hori gaur egun. Nolako ikusmoldea dugu atzerriratu diren euskaldunetaz?
|
|
|
UZTARITZE, LAPURDI. Egun ere, Diasporari lotuak, baina Europakoak ditugu nitzordu guziak. Helduden asteko ortziralean, manai inguru eta eztabada filmatua izanen dira Uztaritzen"
|
Euskal
emigrazioa, oroitzapena baino geniago?" titulupean. Eusko Diasporak, Euskal Kultur Erakundeak eta Eusko Ikaskuntzak antolaturik, eta zenbait euskal entrepesa lagun, gai nori nizpide eztabadatuko dute sei solaskidek:
|
|
|
|
Euskal
emigrazioa Euskal emigrazioaz antolatua zen eztabaidak juanden ortziralean arrakasta handia izan du publikoaren partetik, ez bakarrik kopuru handian etorririk (120 lagun pasa) bainan hitza hartzen jakinik eztabaida denboran. Bainan lehenik Jonnhy Curutchet eta Martin Goikoetxea bertsularien bedera agurren ondotik, beharrak ziren sei mintzatzaileek aldizka hitza hartu dute beren lekukotasunak ekartzeko zoin bere adarrean:
|
|
|
Euskal emigrazioa
|
Euskal
emigrazioaz antolatua zen eztabaidak juanden ortziralean arrakasta handia izan du publikoaren partetik, ez bakarrik kopuru handian etorririk (120 lagun pasa) bainan hitza hartzen jakinik eztabaida denboran. Bainan lehenik Jonnhy Curutchet eta Martin Goikoetxea bertsularien bedera agurren ondotik, beharrak ziren sei mintzatzaileek aldizka hitza hartu dute beren lekukotasunak ekartzeko zoin bere adarrean:
|
|
2016
|
|
|
Oroituz ere bi urte lehenago, 1949ko urriaren 29an, izan zela hegazkin istripu deitoragarri bat, hegazkineko beste guzien artean Aldudeko ibarreko bost gaztek bizia han berean galtzen zutela. Eta, beraz, gorago aipatu liburua zuen ondotik plazaratu,
|
euskal
emigrazioaz zerbait jakin nahian ziren euskaldun askok eta askok geroztik iturri hortatik dutela gogotik edan, liburu hori erreferentziazkoa bilakaturik.
|
|
2017
|
|
|
" Gu harago goaz gainera. Baigorri
|
euskal
emigrazioaren eskualdea izanda, proiektu honetarako leku paregabea da. Euskal Herriko zortzigarren lurraldearen egoitza nagusia izatea nahi dugu Etxauzia:
|
|
|
Beste ainitz informazio iturri aurki daitezke Casa de Los Immigrantes hontan; adibidez emigranteen izenak lerrokatuak dituzte eta, eskatu bezain laster, lekuan berean eta, zure izeneko imigrante bakoitzaren agiria eskainia zauzu. Mende bat edo mende bat eterdi ditu Argentinarako
|
euskal
emigrazioak. Ondorioz, euskara hizkuntza ez da gehiago erabiltzen.
|
|
2018
|
|
|
Anitz dira antolatzen ari diren ekimenak, Mexiko hiritik (Post Lehiaketa eta Euskaraldia Rallya antolatu dituzte aste huntan) Buenos Aires, Valentzia, Mendoza, Montevideo, San Frantzisko, Madril, Parise, Boise, Santiago, Valparaiso-n... eta euskal komunitateekin batera Etxepare Euskal Institutuak munduko hamaika unibertsitatetan dituen Euskara eta Euskal Kultura irakurleak ere partaide dira. Nonahi zirelarik parte hartzen ahal duzu sare sozialetan den eta Euskaraldia.eus webgune duen ekimen huntan. skal artzainak edo Hego Ameriketako
|
euskal
emigrazioa bezain ezagutuak, baina euskaldunek historia bat ukan dute Australian ere, eta euskal komunitate antolatuak sortu ziren, mementu batez, hiru euskal etxerekin Sydney, Melbourne eta Townsvillen. Orain, Australian sortu edo bizi izan diren euskal australiarrek elkarte bat antolatu dute Euskal Herrian, eta Zuzendaritza hautaturik, Amaia Urbueruaga (Townsville, 1954) deliberatu dute lehendakari.
|
|
2019
|
|
|
EIL SIEBen 1948ko biltzarrean P. Lhandek aurkeztu zuen komunikazioan ikus daitekeenez, ardura zaharrei eutsi zien. Ameriketarako
|
euskal
emigrazio masiboak euskal katolikotasunari eta bereziki emakumeen moralari eragiten zizkion kalteak salatu zituen saminki (Lhande 1950). Seguru asko P. Lafittek egin zuen ahalegin gehien hura 1949an Donostiako Euskaltzaindiaren batzarrera eramateko, baina Mundu Gerra ondoko korrespondentzian ez da ageri jesuitaren Akademiarekiko interesik.32 Azkenerako, ez zituen ezagutzen bisitan joaten zitzaizkion lagunak ere (Monier 1992; Larronde 1994; Urkizu 1998; Hernández Mata 2007; Aizpuru & al. 2007; Kintana Goiriena 2008; Barandiaran 2009).
|
|
2020
|
|
|
Mende batzuk geroago, Francisco Grandmontagnek izen hori erabili zuen Ameriketarako
|
euskal
emigrazioari buruzko bere erreportajeak titulatzeko.74 Argitu behar da ez zirela emigrante haiek denak prospero suertatu. Prospero galanta izan zen Pedro Luro, adibidez.
|
|
2021
|
|
|
Hala du izena, The Eight Province, Kaliforniatik datorkigun film laburrak, bertako Kyle Baker zuzendari gaztea egile. Euskara eta ingelesa dira filmean entzuten diren hizkuntzak; eta gaiak, Kaliforniako Bakersfield inguru alderako
|
euskal
emigrazioa, artzaintza, eta egun adinean diren emigranteek utzi duten marka, Kern County Basque Club euskal etxea, Wool Growers eta euskal jatetxeak, ikuspegia Euskal Herriaz eta euskal historiaz, egun aldatzen ari den heien errealitatea eta belaunaldi euskal amerikarrak... Horren guziaren lekukotasuna eskaintzen du 2020an eginiko 20 minutuko dokumental honek.
|
|
|
EUSKAL DIASPORA
|
Euskal
emigrazioa Latinoamerikara aztergai, Chacabuco eta NABO Kantari Eguna
|
|
|
BAIONA, LAPURDI. Nazioarteko bilkura bat eginen dute heldu den asteko astelehen eta asteartean Baionan,"
|
Euskal
emigrazioa Latinoamerikara" izenpean, EMILA kolektiboaren eskutik, programa interesgarria prestatu dute, Baionako Euskal Museoan eta IUT Baiona Euskal Herrin, partaideen artean direla Claude Mehats, Argitxu Camus Etchecopar, Pascal Chastin, Argia Olçomendy, Monika Legarto, Viviane Delpech, Jean Casenave, Xavier Escudero edota Christian Manso eta Dolores Thion. Baita ere Marie Pierre Arrizabalaga, Haizpea Abrisketa, Maryse Esterle, Hernan Otero, Oscar Alvarez Gila, Jesus Alonso, Carlos Estela Vilela eta Isabelle Tauzin; eta Beñat ÇuburuIthorotz ek" Euskaldun hitza" bere dokumentala emanen duelarik.
|
|
|
Argitalpena numerikoa da eta 1840tik 1940ra Ipar Euskal Herritik Txilera emigratu zuten 2.200 bat emigrante eta heien familien berri ematen du. Sei liburukietarik lehenak sarbide orokorra egiten du, aipaturik Euskal Herria eta euskaldunak, Iparraldea,
|
euskal
emigrazioa, Europako emigrazioa Txilera, zenbat eta nondik Euskal Herrian, aitzindari larruaren industrian eta zapetagintzan, merkatari denda handiak, ostatuak, Araukania kolonizatzea," Amerikanuak" sorterriratzea, Txileko euskaldunak Lehenengo Mundu Gerlan, immigranteen erakundeak, eta euskal kirolak, besteak beste. Beste bost liburukiak hiztegi genealogiko bat dira, emigratu zuten jendeen eta familien informazioa, Abadie tik Zozaya ra.
|
|
|
Gai gehiago ere badaude liburuan.
|
Euskal
emigrazioa, esaterako, Parisen komunitate propioa daukana. Eta argazkigintza.
|
|
2022
|
|
|
Ikastaroko hizkuntza ofizialak euskara, frantsesa eta gaztelania izanen dira eta aldibereko itzulpen zerbitzua eskainiko dute ikastaroa norberak hautatu hizkuntzan segitu ahal izateko. Hizlari izanen dira Beñat Çuburu Ithorotz, hazpandar emigrazioaz; Oscar Alvarez Gila,
|
euskal
emigrazioaren irudi eta identitateaz; eta Isabelle Tauzin Castellanos, ‘Euskal emigrazio eragileen arrasto batzuk: berraurkitu beharreko artxiboak’ izenburupean.
|
|
|
Errepublika horien sortzeak
|
euskal
emigrazioa indartu zuen, bereziki XIX. mende erditik. Mexikoa eta Txile bazter utzirik, Rio de la Platarantz bideratu zen, Euskal Herritik, nagusiki Iparraldetik Argentinara eta Uruguaira jende ostea bilduz munduko lehen gerlaraino (1914).
|
|
2023
|
|
|
Bertan kokatuko ditu Euskal Argentinak elkarteko liburu eta artxibo guziak eta hemendik goiti elkartearen permanentziak hor eginak izanen dira. Eta Donapaleuko Herriko Etxearekin abiatu lankidetzaren beste pauso garrantzitsua, heldu den irail, urri eta azaroan, Bideak ekin lankide, Euskal Argentinak
|
euskal
emigrazioaz eginen dituen jardunaldiak. Hainbat irakasle eta ikertzaile arizanen dira partaide.
|
|
|
Hainbat irakasle eta ikertzaile arizanen dira partaide. Programak Mikel Etxebarria margolariaren erakusketa baitaratuko du; eta mintzaldiak, Nafarroatik abiatu zen emigrazioaz, Iparraldetik, Hazparnetik... eta Txile, Peru eta Filipinetara heldu zen
|
euskal
emigrazioa, Raquel Idoate, Isabelle Tauzin, Monika Legarto, Beñat ÇuburuIthorotz edo Patricio Legarraga bezalako adituen eskutik. Joxe Mari Otermin, Donapaleu eta ‘El Porteño’ pilotariaz mintzatuko da, eta Mikel Erramouspe, Belokez eta bertatik misionest munduratu ziren euskal apezez.
|
|
|
Ortzirale huntan Beñat Çuburu Ameriketako langile hazpandarrez mintzatuko da. Ebiakoitzean Monika Legarto eta Mikel Erramouspe, euskal misionisteri buruz, urriaren 19an' Transmisioa' dokumentala emanen dute, urriaren 21ean Monika Legartok Argentina eta Uruguai
|
euskal
emigrazio lur gisa aurkeztuko ditu eta 25ean Henri Oçafrain eta Marcel Durquetek heien emigrazio lekukotasuna aurkeztuko dute. Zinez interesgarria!
|