|
2005
|
|
|
Estatu bat beste Estatu baten baitan, espainiarzaletasunaren defentsa irmoa eginik. Hori zen 1860an
|
euskal
Diputazioen egitasmoa, baina Posada Herrera ministroak argi eta garbi adierazi zien 1859an, horrelakorik ezinezkoa zela: " Suponer que las Diputaciones forales de las Provincias Vascongadas pueden reunirse cuando, como y donde les parezca para tratar de los asuntos que les acomode, sin la intervencion de los Gobernadores, seria sostener el principio absurdo y, mas que absurdo, peligroso e imposible en toda buena administracion, de que puede haber un Estado dentro de otro Estado y negar al Gobierno, por consiguiente, el derecho que la constitucion y las leyes le dan de suprema vigilancia en todos los ramos de la administracion".
|
|
|
eskumen batzuk estatuarenak («Relaciones exteriores, Guerra y Marina, Aduanas, Correos y Telegrafos, Pesas y Medidas, Moneda y Deuda publica») izango ziren eta beste batzuk Diputazioenak, («la facultad de resolver por si los asuntos que se refieren al fomento de la instruccion en todos sus grados, a la practica de beneficencia, a las obras y servicios hidraulicos, a la agricultura, industria y comercio, y otros que no hay por que detallar, en nada va contra la soberania del estado»). Bestelako aginte guztia,
|
euskal
Diputazioen esku eskatzen zen. Horrez gainera, Estatuak ez zuen sartzerik izango Diputazioen eskumenen eremuan.
|
|
|
Aldizkari honen pareko kultur publikazioak ere bakanak ziren une haietan, ez soilik Gasteizen, baizik are Euskal Herri mailan ere. Aitzindaria Madrilen
|
euskal
diputazioek 1876an ateratako La Paz egunkaria izan zen. Haren helburua orduan arriskuan zeuden foruen defentsa izanik, gai politikoak landu zituen nagusiki, baina kultur gaiek ere izan zuten lekurik.
|
|
2007
|
|
|
1919ko urtarrilean, Kataluniako Mankomunitateak Autonomia Estatutua onetsi zuen eta Lligak Estatutu Katalana aurkeztu zuen Kongresuan, Eskualde Estatutua aurkeztu zen data berean. Euskal kasuan,
|
Euskal
Diputazioek García Prietoren Gobernuari 1917an luzatutako mezuan, foruen berrezarpena edo, bestela, autonomia zabala eskatu zioten. Autonomia eskariak gero eta indartsuagoak ziren eta euskal diputatuek Parlamentuz kanpoko Batzordearen euskal azpitxostenaren irizpen testuari eutsi zioten, boto partikular moduan.
|
|
|
Horrek guztiak gatazka larria eragin zuen ia ia.
|
Euskal
Diputazioetako Kudeaketa Batzordeen (errepublikar sozialisten kontrolpean) eta Alkateen Mugimenduaren (orduan Getxoko alkate eta etorkizunean lehendakari izango zen José Antonio de Aguirre euskal nazionalistak gidatuta) arteko istiluak nagusi zirenean, 1931ko ekainaren 14an, Euskal Udalerrien Biltzarra elkartu zen Lizarran (dena den, lau hiriburuetako ordezkariak, Bizkaiko eta Gipuzkoako industr... onesteko.
|
|
2008
|
|
|
Eta Akademiaren autoritate mugatuaren kontua ere ez dirudi Azkuerena zenik. Nolanahi ere bai sortu nahi zen Akademia prestigiotsu bat, lau
|
euskal
Diputazioen babespean eratzea proposatuz.
|
|
|
Beraz Azkueren 1900 urteko asmoa Abadia anderearen eta
|
euskal
Diputazioen laguntzaz Euskal Akademia bat sortzea zen, Donostia eta Hendaia artean mugituko zena, kide liberatuek osatua, euskararen batasuna egingo zuena, eredu hori sustatuko zuena (lehiaketa literarioekin), eta euskarazko hezkuntza babestuko zuena73 Ikusten denez Akademia hainbat gauza egiteko plataforma gisa erabili nahi zuen: ez soilik hizkuntza ikertzeko edo arautzeko, baizik baita euskara eredu literarioa sozializatzeko eta are irakaskuntza garatzeko.
|
|
|
Hego Euskal Herriko kasuan, nabarmentzekoa da 1876an Foruak galduz geroztik maisu maistrak izendatzeko eskumena, ordura arte
|
euskal
Diputazioek kontrolatu zutena, estatuaren eskuetara igaro zela. Ondorioz Euskal Herritik kanpoko maisu nazionalak iristen hasi ziren.
|
|
|
Eta gauzak ez ziren hola gertatu «kasualitatez», espainiar estatua eskolako hizkuntzaz ezaxola balitz bezala. Horren froga da 1885 urtean zein 1895ean
|
euskal
Diputazioek, bereziki Gipuzkoakok, euskara eskoletan irakasteko galarazpena ken zedila eskatu zutelarik Espainiako gobernuak entzungor egin zuela223 Ondorioak garaiko estatistiketan antzeman daitezke. Hola, Gipuzkoa moduko probintzia ia osoki euskaldun batean, gaztelaniaz irakurtzen eta idazten zekiten gizonezkoen datu ofizialak honakoak ziren:
|
|
|
Ongi zegoen Bilboko jeltzale gazteek, Donostiako integristek eta beste hirigune batzuetako karlistek euskararen alde egiten zutena, baina hizkuntzak ez zuen biziraungo eskoletan sartu arte. Urtero
|
euskal
Diputazioek hezkuntzan gastatutako dirutza ere aipatu zuen, alferreko xahutzea iritziz, ume euskaldunek ez baitzuten behar bezala profitatzen gaztelaniaz jasotzen zuten eskola. Konponbide gisa Euskal Akademia sortzea proposatzen zuen, haren zeregin nagusietako bat euskarazko ikastetxeak sustatzea izanik:
|
|
|
Ez zen zorte handiagorik izan administrazio publikoarekin.
|
Euskal
Diputazioek, adibidez, Euskaltzaindiari dirulaguntzak eman arren, gainerakoan kasu gutxi egiten zioten. Azken finean administrazioan erdara zen nagusi, eta ez zegoen euskara arautu baten beharrik.
|
|
|
Agindutako dirua ere ez zen hainbeste (gerora 1920an horren hirukoitza emango zion Bizkaiko Diputazioak Euskaltzaindiari). Proposamen hau, bere hartan behintzat, ez zuten beste
|
euskal
Diputazioek onartuko. Edozein kasutan, hilabete batzuk geroago Oñatin egingo zen Akademia proposamen definitiboaren abiapuntua izan zen.
|
|
|
1918 urtearen amaieratik 1919ko uda akaberaraino Akademiaren eraketa prozesua itxarote aldi batean egon zen: araudiaren arabera Akademia
|
euskal
Diputazioen babespean sortu behar zenez, lau probintziotako korporazioek araudia aztertu eta ofizialki onartu arte ezin urrats berririk egin. Bitarte horretan, hala ere, prestaketa lanek aurrera segitu zuten, akademikogai posibleen izenak aipatuz, etab. Giro horretan, 1919ko martxoan, Azkuek Broussaini kontatu zionez, ez zen optimistegia Akademia sortu eta izango zuen geroaz:
|
|
|
Apurkaapurka
|
euskal
Diputazioak Akademia sortzeko araudia onartuz joan ziren, Gipuzkoakoak 1919ko apirilaren 11an, Bizkaikoak maiatzaren 5ean, Arabakoak irailaren 2an eta Nafarroakoak hurrengo egunean. Aztertzekoa litzateke Diputazio bakoitzean debaterik piztu ote zen, eta nolakoa, Akademiaren inguruan240.
|
|
2009
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak eta
|
euskal
diputazioek funtzionarioen soldatak izoztea eta errentaren gaineko zergan etxebizitzaren desgrabazioa, Estatuak 2011an kenduko duena, mantentzea proposatuko dute.
|
|
|
Bestalde, Eusko Jaurlaritzak eta
|
euskal
diputazioek gaur, Finantzen Euskal Kontseiluan, egindako bileraz mintzatu da, normaltasun osoz egindako bilera, Arabako diputatu nagusiaren hitzetan. Euskal Exekutiboarekin dituzten harremanak onak direla azpimarratu du.
|
|
|
Diputazioek, udalek, eskolek, enpresek, kirol egiturek, aisialdikoegiturek, etab. euren osaketa aldatu zuten, eta erregimeneko milaka agentek instituzio horietako langileak eta kideak kontrolatu zituzten.
|
Euskal
diputazioak goitikbehera aldatu zituen sistema frankistak eta ehunka funtzionario, suhiltzaile, bidezain, kale garbitzaile... lantokietatik kaleratu zituzten Fronte Popularra edo EAJalderdiak bozkatzeagatik.
|
|
2010
|
|
|
Hegoaldeko euskaldunen espainolizazio prozesuko beste momentu seinalatuak 1859 Marokoko gerla eta 1868 Kubakoa izan ziren. Batera zein bestera, euskaldunen tertzio boluntarioak joan ziren,
|
euskal
diputazioek antolaturiko diru eta odol kontribuzioaren markoan, euskaldunen abstinentziak foruen abolizioa ekarriko zuen beldurrez. Foruak babesteko asmo ezkutuarekin, itzelezko propaganda kanpainak egin ziren euskaldunen espainolismoa eta balentria kolonialistak nabarmentzeko.
|
|
2012
|
|
|
Agirreazkuenagaren luman Agirreren figura ez da kasu isolatu edo bitxi bat; aitzitik, hori da XIX. mendean zehar
|
euskal
diputazioetan agintzen eta Madrilekin negoziatzen arituko den elite liberal foruzalearen ADNaren erakusgarri argi bat. Horren argitan askoz ere hobeto ulertzen da ondoren Blas Lopez(), Pedro Egaña(), Mateo Moraza() edo Ramon Ortiz de Zarate() bezalako politikarien traiektoria liberal foruzalea.
|
|
2015
|
|
|
Halaber, Esparzak kritikatu du Ahal Dugu eta Ezkerra" konplize" gisa erabili dituztela abertzaleek Nafarroa"
|
euskal
diputazio bat gehiago" izan dadin. Horren harira, Pablo Iglesias Podemoseko idazkari nagusiari kontuak eskatu dizkio" Batasunako gobernu bat" babesteagatik.
|
|
2018
|
|
|
Egoitzaren arazoa ere bazegoen, garaiko Euskaltzaindiaren metafora zirudiena.
|
Euskal
diputazioek Euskaltzaindiaren dietak eta oinarrizko gastuak estali arren ez zioten erakundeari egoitza egokirik eskaini. Zertarako, hizkuntza ofizial bakarra erdara bazen?
|
|
2021
|
|
|
Juntadura balioa har dezake egitura honek perpaus nagusiari ere adberbioa eransten zaionean: Garia bezala, artoa ere igitaiz ebakitzen da Uitzin (Orixe); Baina Saizarbitoria ere hor dago zure liburuan, Txillardegi bezala (Berria);
|
Euskal
diputazioek bezala, Nafarroako Gobernuak ere eusten dio Euskaltzaindiarekin duen hitzarmenari (Berria). Ere adberbioa gabe ere egoera, jarduera edo modu biren parekotasuna baino areago baieztapen biren egiarena ematen da zenbaitetan aditzera:
|
|
2023
|
|
|
Ildo horretatik, 1924ko urriaren 21eko Errege Dekretuak, 1924ko udal estatutua euskal probintzietara egokitzekoak, probintzia horietako araubide bereziak argitu nahi ditu, modu sistematikoan antolatu, eta araugintza testu batean jaso, ordura arte, ekonomiaeta administrazio arloan, modu orokor eta zehaztugabean,
|
euskal
diputazioei aitortzen zitzaizkien ahalmenak edo eskumenak. Zabala Allendek eskumen edo ahalmen horien inguruko zerrenda egin zuen:
|
|
|
Zabala Allendek eskumen edo ahalmen horien inguruko zerrenda egin zuen: " Errege Dekretu horretan zehazten da
|
euskal
diputazioek esku hartu behar dutela udal obretan; udalerrietako ondareeta herri mendietan; udaletako langile fakultatibo, administratibo eta mendekoetan; herri aprobetxamenduetan eta baso aprobetxamenduetan; alkate eta udal organismoek dituzten gobernu erantzukizunen eskakizunean; udalerriei kasu batzuetan jar dakizkiekeen zaintza araubidean; organo ekonomiko administratiboaren izendapenean, zein...
|