|
2007
|
|
|
Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkariari dagokionez, 1901eko azaroan izen bereko elkarteak sortu zuen, Hondarribian buruturiko bilera baten ondorioz. Bide batez, esango dugu Hondarribiko batzar hartan euskara zaindu eta hedatuko lukeen
|
Euskal
Akademia sortzeko asmoa ere bazutela, baina askoz beranduago arte, 1919an, ez zen zertu. Are gehiago, Eusko Ikaskuntza elkarteak aurrea hartu zion Euskaltzaindiari:
|
|
|
Baina 1901 urte hartan Broussain arduraturik zegoen aurrerago aipatuko dugun
|
Euskal
Akademia sortze lanaz eta Société> Patriotique> sortzeko proiektua alde batera utzi zuen158.
|
|
|
1901ean Hendaian eta 1902an Hondarribian bildu ziren helburu horrekin, Euskaltzaindia ez baina Eskualzaleen Biltzarra eratu zutelarik, 1902an, jadanik azaldu dugun bezala.
|
Euskal
Akademia sortzeko proiektua, ostera, ez zen zertu 1919ra arte.
|
|
2008
|
|
|
Ikusten denez, ez zen erraza izango jeltzaleekin elkarlana lortzea. Giro horretan, 1913ko abenduaren 5ean,
|
Euskal
Akademia sortzeaz ziharduen artikulu berri bat azaldu zen La. Gaceta, del. Norte egunkarian:
|
|
|
Serapio Muxika izatearen aurka dago, aldiz, Bilboko prentsatik urruntxo mugitzeaz gain, bestela ere ez ohi zuela prentsan halako iritzi gairik lantzen, izatekotan ere historia auziak agertuz. Karmelo Etxegarai bai izan liteke artikulu honen egilea, Bizkaian bizi baitzen, ideologikoki La. Gacetaren oso gertukoa zen, eta 1906an bera izan baitzen
|
Euskal
Akademia sortzeko Diputazioei zuzentzen aritu zena. Aukera honen aurka aipa liteke ez diodala irakurri artikulu hau bezain testu sutsurik («los derechos del euskera» eta halakoak aipatuz).
|
|
|
Landaburu ere diputatu irten zen. Urtebete geroago, Felix Landaburu eta Cosme Elgezabal jeltzaleek Bizkaiko Diputazioan, lau probintzien artean
|
Euskal
Akademia sortzeko proposamena aurkeztuko zuten. Motibazio propioak ukatu gabe, baliteke Landaburu Azkuek ere animatu izana, bereziki hauteskundeetan laguntzen ibili ostean.
|
|
|
1900 urtetik, Azkuek euskara katedraren itzala bazuen ere, aurreko urteetan plataforma gisa balio izan zion Euskaldun Biltoki gabe zegoen. Testuinguru horretan ulertu behar da Azkueri
|
Euskal
Akademia sortzeko piztu zitzaion gogo bizia. Eta hortik Abadia anderearen inguruan 1900 urtean Akademia lortzeko egin zituen saioak, aurrerago zehaztuko direnak.
|
|
|
1891n, Izkindea argitaratu zen urte berean, egin zuen Azkuek
|
Euskal
Akademia sortu beharraren aurreneko aipua: «Onetarako [ortografia kontuez ari da] ta bezte gauza on asko egiteko?
|
|
|
1900 urtearen hasieran, ezustean, Anton Abadiaren alargunak, Basilio Joanategiren bitartez, Azkueri euskararen aldeko proposamen bat egin nahi izan zion. Azkuek Hendaiako gazteluan tratatu zuen auzia Abadia anderearekin, eta hura diru bat uzteko prest agertu zen
|
Euskal
Akademia sortzeko. Hola Azkuek Euskal Akademia Abadia anderearen eta Hego Euskal Herriko Diputazioen dirulaguntzaz sortzeko aukera ikusi zuen.
|
|
|
Nahasketa hauek garaikoek ez ezik geroko historialariek ere pairatu dituzte, aldika baita Zalbidek ere. Eta bi proiektuen arteko interferentziak aski ez, eta hirugarren bat gehitu zen, garai hartan
|
Euskal
Akademia sortzeko asmoa ere agertu baitzen. Dena dela hurrengo lerroetan ez ditut batzorde arteko nahasketa haiek argituko, ez baitira funtsezkoak gertaera nagusiak ulertzeko.
|
|
|
Eta hain zuzen hiztegi hori Toursen inprimatzen ari zelarik, Diputazio baten eskutik
|
Euskal
Akademia sortzeko saio serio bat etorri zen. Baina ez Gipuzkoako Diputazioaren eskutik Azkuek espero zuenez, baizik Bizkaikotik.
|
|
|
1906ko apirilean hiru probintziak Konferentzian elkartzeko geratu ziren, besteak beste Akademiaren sorrera aztertzeko. Ohargarria da
|
Euskal
Akademia sortzeko proposamen hau Kontzertu Ekonomikoa berritu behar zen unean gertatzea, euskal alderdi eta herrialdeen artean aliantza eta elkartasun foruzaleak gertatzen ari ziren testuinguruan.
|
|
|
Hola 1908an Euskal Akademiaren inguruko debatetxo bat piztu zuten. Azkuek ere idatzi zuen Euskal Esnale aldizkarira auziaz, baina hemen ez dut zehaztasunez aztertuko debate hura170 Laburbilduz, esan liteke EuskalEsnaleko kideen artean
|
Euskal
Akademia sortzeko gogoa zegoela. Aurreko urteetan Diputazioen inguruan egindako saioek porrot egin izana ere deitoratzen zuten zenbait artikuluk, eta proiektua suspertzeko itxaropena azaltzen zen orobat.
|
|
|
Urtero euskal Diputazioek hezkuntzan gastatutako dirutza ere aipatu zuen, alferreko xahutzea iritziz, ume euskaldunek ez baitzuten behar bezala profitatzen gaztelaniaz jasotzen zuten eskola. Konponbide gisa
|
Euskal
Akademia sortzea proposatzen zuen, haren zeregin nagusietako bat euskarazko ikastetxeak sustatzea izanik:
|
|
|
Badirudi XIX. mendearen azken azken urteetan izan zela. Hola, 1897an Euskal Akademia proposamen bat idatzi zuelarik, bertan aipatzen zen ez euskalki guztien batasuna baina bai euskalki guztiek ortografia bera izan beharra412 Ondoren, 1900 urtean, Abadia anderearekin
|
Euskal
Akademia sortzeko aukera ikusita, euskalki literarioa batzeko komenientzia aipatu zuen Azkuek, «proponiendo la adopción de uno... ser el guipuzcoano o el labortano»413 Beraz lapurtera edo gipuzkera ziren aukerak. Azkenean, bigarren honen alde makurtu zen Azkue, 1904an Ordiziako euskal jaietan plazaratuz bere ustea.
|
|
|
Agian debatea aldizkari alderdikoi batean plazaratu zelako Azkuek ez zuen parte hartu, nahiz ikusi denez, ordurako batasuna gipuzkeraren inguruan egiteko asmoa hartuta zeukan. Eta testuinguru horretan, 1918an, Oñatiko kongresuan
|
Euskal
Akademia sortzeko estatutuak onartu zirenean Azkuek, Eleizaldek eta beste batzuk hizkuntzaren batasuna ezarri zuten erakunde berriaren helburuen artean.
|
|
|
Azkueren ideia eta proiektuak ahalik eta modurik osoenean arakatzen saiatu arren ez zait posible izan guzti guztia aztertzea. Hola, adibidez,
|
Euskal
Akademia sortu arteko prozesua eta Azkueren inplikazioa bertan pausoz pauso segitu badut ere21, behin Euskaltzaindia finkatu eta ondorengo epean erakundeak izandako gorabeherak ezin izan ditut horren exhaustiboki deskribatu. Horretaz hain da ugaria dagoen informazioa ezen beste tesi bat idatz baitaiteke.
|
|
|
Hugo Schuchardt() austriar linguistak lagundu zion Azkueri hizkuntzalaritza arloko hainbat obra eskuratzen. Izan ere, Azkuek, berez, ez zeukan formazio filologiko unibertsitariorik, nahiz autodidakta moduan urtetan arituz euskararen jakintza sakona metatu zuen32 Azkuek, garai honetan,
|
Euskal
Akademia sortzeko gestioak ere abiatu zituen. Izatez proiektu hori aspalditik zeukan buruan, baina ordura arteko saioek huts egin zuten33 1917tik aurrera, ordea, egitasmoa errealagoa bihurtzen hasi zen, jeltzaleek Bizkaiko Diputazioaren kontrola eskuratu eta Euskal Akademia bat fundatzeko asmoa agertu baitzuten.
|
|
|
33
|
Euskal
Akademia sortzeko saio arrakasta gabeez ikus III.2 III.4 atalak.
|
|
|
Berrogeita hamabost urte zituen Azkuek
|
Euskal
Akademia sortu eta bertako buru izatea lortu zuenean. Euskaltzaindiko lanei buru belarri ekin ahal izateko 1920an institutuko euskara katedran erretiroa hartu zuen.
|
|
|
1906ra itzuliz, Azkuek bere gida espiritualari idatzitako gutun batean, euskal eskolak bultzatzeko bere asmoek errezeluak eragin zitzaketela aitortzen zion, eta horregatik asoziazio partidistak ekiditea komenigarria zela: «éviter la note de séparatisme que les radicaux me jetteraient surement en face (malgré mon abstention de la politique, depuis trois ans pour toujours) »38 Urte berean, hilabete batzuk lehenago, Azkue
|
Euskal
Akademia sortzen saiatu zelarik kezka berbera agertzen zuen, Karmelo Etxegaraik halako arazoak saihesteko egindako gestioak goraipatuz:
|
|
|
Euskaltzaindiaren alde zeuden jeltzaleak, bereziki. Kizkitza?, eztabaida garratz hura bideratu guran ari ziren 1919ko urrian
|
Euskal
Akademia sortu zenetik. Lehen bidea Euzkadi egunkariko erredakziotik Akademiaren aldeko artikuluak eskatzea izan zen.
|
|
|
Testuinguru horretan, Oñatiko kongresu asmoa martxan zela,
|
Euskal
Akademia sortzeko proposamena aurkeztu zuten Felix Landaburu eta Cosme Elgezabal diputatu jeltzaleek Bizkaiko Aldundian. Egitasmoa, berez, Oñatikoa adostu baino lehen idatzi zen, 1918ko urtarrilaren 12ko data baitarama, baina aurkeztu urtarrilaren 25ean egin zen.
|
|
|
Bilboko hitzaldi ziklo hartan aipatzekoak dira beste hizlari batek, Luis Eleizalde jeltzaleak, azaldutako ideia batzuk, lotura zuzena baitute laster sortuko zen Akademia asmoarekin. Eleizaldek 1918ko martxoko hitzaldietan,
|
Euskal
Akademia sortzeko balio zezaketen ereduak aipatu zituen. Kroaziar Akademia zen ereduetako bat eta Irlandako Liga Gaelikoa bestea.
|
|
|
Broussainek entusiasmaturik erantzun zion, oroitaraziz Azkuek eta berak hogei urte lehenago elkar ezagutu zutenean mintzatu zirela
|
Euskal
Akademia sortzeaz. Eta azkenean euren ametsa beteko zen.
|
|
2009
|
|
|
1862ko abuztuaren 20an Duvoisinek Abadiari idatzi zion gutun honetan agertzen da
|
Euskal
Akademia sortzeko asmoa Abadiak orain baino lehen bazuela.
|
|
|
Obrari buruz, genero guztiak jorratu zituela azpimarratu du, eta 60 urtetan zehar, nekerik gabe, euskara hezkuntzan sartu behar zela aldarrikatu zuen, baita bultzatu ere. Bere obra nagusia, Jurgi Kintanaren aburuz,
|
Euskal
Akademia sortzea izan zen, euskara normalizatu eta normatibizatzeko. Bat izan zuen ametsa eta helburua:
|
|
2011
|
|
|
Loiolan urte gutxi egon arren(), bere bizitzan transzendentzia erabatekoa izan zuten zenbait gauza gertatu zitzaizkion: Andima Ibiñagabeitia ezagutzea, Ami vasco irakurtzea eta horren eraginez euskaltzaletzea eta abertzaletzea, eta 1922 urtean Euskal Elerti Bazkuna edo
|
Euskal
Akademia sortzea Loiolan bertan.
|
|
2016
|
|
|
Loiolakoan ere,
|
euskal
akademia sortu zen, eta horri aurkezturikoa da ezagutzen dugun Andimaren lehenbiziko lana, 1923.eko" Lore ederrenak" olerkia alegia.
|
|
2018
|
|
|
Euskaltzaindia. Menditik hirira
|
Euskal
Akademia sortu baino urte pare bat lehenago, 1916an, erakunde berriko buru izango zenak, Resurreccion Maria Azkuek, hitzaldi aipagarria egin zuen Bilbon. Bertan adierazi zuenez euskara hiri girotik urrun, baserri aldean, bizi zen osasuntsuen.
|
|
|
Oñatiko Akademia Aukera Oñatiko 1918 urteko kongresuak ekarri zuen. Bertan garaiko euskaltzaleen ordezkaritza zabala bildu zen, eta guztien artean
|
Euskal
Akademia sortzea adostu zuten. Euskaltzaindiaren eginkizunak funtsean hiru izango ziren:
|