|
2000
|
|
|
Berriro entzuten da hor Lauaxetaren boza offean bezala, Izuen gordelekuetan barrena liburuko hitzaurrearen oihartzuna balitz legez,
|
hizkuntzaren
beraren zerbitzutan adina ari baita, errealitatearen mugetan bilaketan eta sorkuntza literarioaren zerbitzutan: " Ludi onen bestaldez loratzen diran landaraen usañak goxalde bakotxak dakarkidaz.
|
|
|
Euzkeraz batez be! Erabillijak. ixan diran
|
izkuntzak
bost jarrai bide erakutsi dagiskegubez, baña ele onen iruliak gerau gara." (Olerkiak, Erein, 119 or.)
|
|
|
Jose Ramon Zabalaren ustez, Sarrionandiak ipuingintzaren arloan ongi merezia du ospea, narrazioak borobil egituratzeko dohaina du,
|
hizkuntzarekiko
maisutasuna du eta azkenik," egilearena berarena den tonua edo gauzak esateko modua edo literatur estilo nahastezinaren jabe da".
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea,
|
hizkuntzaren barruan
jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan baino nasaiago ibiltzen zekiena, hori guztiori eta besterik ere bazen hura bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Liburuan darabiltzan gaiak (euskara,
|
hizkuntza
eta kromatismoa, literatura, eta bestelakoak) aipatzean, helburu bat omen du Sarrionandiak, hots, euskal kulturaren osagai tradizionala eta unibertsala dena ezkontzea.
|
|
|
Sarrionandiaren estiloak euskal literatura klasikoarengan tinkatzen ditu sustraiak eta Jon Miranderen errefinamendu estetikoarekin moldatua dakar, baina beti erabiltzen du adierazbidetzat Sarrionandiaren beraren ama
|
hizkuntzaren
mintzamoldea. Sarrionandiarengana ere heltzen da Verlainez geroztiko agindua:
|
|
|
Kortazarrek J. Sarrionandiaren idaztankeraren esparruan bereziki azpimarratzen du hizkera horren jatorria euskal tradizio klasikoarekin konektatu nahia eta Jon Miranderen
|
hizkuntza
poetikoaren hausnartze eta sakontze saioa dela. Iturri horiek, ordea, Joseba Sarrionandiaren sentsibilitatearen arragoan hartzen dute moldea.
|
|
|
" Joseba Sarrionandia Miranderen itzalpean hazia da: sentsazioen matizazioa
|
hizkuntza
kolorista eta zehatz batez espresaturik." (46 or.)
|
|
|
Lehen aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun baitaiteke Sarrionandiarenean: " Olerkari nazala agertutiari enago,
|
izkuntza
onetan be gogai batzuk azaldu daikeguzala erakustiari bai." (Lauaxeta, Olerkiak, Erein, Donostia, 1985)
|
|
|
Estiloari dagokionez, honakoa aipatzen digu Xabier Aldaik: "
|
hizkuntzaz
aberatsa, eta dotore idatzita, nahiz eta narrazioa zenbait pasartetan apur bat gehiago konprimitzea eskatzen duen." (Egunkaria) Luis Mari Mujikak intimismoan ikusten du eleberri honen lorpenik behinena:
|
|
|
Erzillaren lana zehazteko datu bat jakitea komeni da: Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela (edo zela; ez dakit sortzailea hilez geroztik taldeak jarraitzen duen); horrek gutxienez
|
hizkuntza
modu jakin bat hautatzera eraman du: hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere.
|
|
|
Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela (edo zela; ez dakit sortzailea hilez geroztik taldeak jarraitzen duen); horrek gutxienez hizkuntza modu jakin bat hautatzera eraman du:
|
hizkuntza
kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere. Efektua bitxi samarra da, aitortu behar dut, baina gutxi gorabehera horrelatsu imajina liteke izango litekeela euskara idatzia Joanes Leizarragaren bideak aurrera egin balu.
|
|
|
Eta Vienan gaudenez, mende hasieran Habsburgotarren dekadentzia bizi izan zuen hirian, ulergarria da L. Wittgenstein aipatzea. Bera izan zen adierazpide artistiko desberdinetan hedatuz zihoazen aire berritzaileak
|
hizkuntzaren
filosofiaren eremura eraman zituena. (Egunkaria III)
|
|
|
Erzillaren aukerarekin alderatuz, idazle hauen helburuak bestelakoak zirela nabarmena da: Erzilla gogoeten bidez
|
hizkuntza
lantzeko aukeran lan egin du; Oñederrak, aldiz, gogoeten bidez sinesgarritasunez pertsonaia baten gogoetetara hurbildu, eta ezinegona adierazi nahi izan digu. Bi jomuga ezberdin, bi saio ezberdin.
|
|
|
Ildo beretik aritu zen Josemari Carrere Zabala: " Eta antzematen da, bestalde, bere
|
hizkuntza
iturria ez datorrela bakarrik liburuetatik, kontatzeko eran ahotik belarrirako literaturatik ere edan duela frogatzen baitu. Irakurtzen baino istorioa entzuten ari zarela ematen du askotan..." (Gara VI)
|
|
|
Honakoa adierazi zuen bilduma honetaz mintzatzean Edorta Jimenezek: " Ohi duen irudimen oparoa eta
|
hizkuntzaren
erabilpen preziosista galdu gabe, inoiz baino narratzaileago ageri zaigu, kontakizuna mendean hartuz eta harekin nahi duen bezala jostatuz." (Jakin 103)
|
|
|
Oso erraz eta azkar irakurtzen den liburua da Tentazioak, baliabide literario urrikoa eta
|
hizkuntza
erraz eta zuzenekoa. (Egunkaria IV)
|
|
|
Baina Ostegunak ipuin bildumarekin alderatuz gero, aipatu egun aldaketa da Arretxeren azken liburu honetan azaltzen den berritasun bakarrenetakoa, beste guztia oso antzekoa baita, bai erabiltzen den umorearengatik (axolagabea, zoro, beltz eta krudela) bai
|
hizkuntza
erraza eta zuzenagatik, liburua ongi pasatzeko burututa baitago. (...)
|
|
|
Felipe Juaristik, esaterako, honakoa adierazi zuen: " lehen lerrotik harrapatu egiten duen horietakoa, erakargarria dena bai
|
hizkuntzaren
erabilera zuzen eta taxuzkoagatik, nola argumentoa aurrera eramateko planteamenduagatik." (El Diario Vasco XII) Luis Mari Mujikak, bestalde, honakoa nabarmentzen du:
|
|
|
Jon Benitoren ustez, zuzentasuna azpimarragarria da: " Nola gorrotoari hala krudeltasunari dagokienean eta bestelako sentimendu edo irudipenak helarazterakoan." (Gara) Gainera, iparraldeko pertsonaia bat kokatu duenez istorioaren ardatzean, bere
|
hizkuntzari
iparraldeko kutsua eransten saiatu da idazlea.
|
|
|
" Dena den, ez da mezuzko nobela trinkoa, irakurterreza eta arina baizik. Saiatu naiz, hala ere,
|
hizkuntza
lantzen, lexiko joria erabiltzen eta esapide erdi galduak zirkulazioan jartzen." (Olasagasti: Egunkaria XII) Honela defendatu zuen bere aukera idazleak:
|
|
|
Arretaz irakurri behar dira,
|
hizkuntza
landua bezain zaindua baitarabil idazleak, baina ez da trinkoa, ezta samurra ere. Gogorra da, Azpeitiko altzairua lakoxe malgutasun gutxi du.
|
|
|
" ondo zaindutako idazkera da, aberatsa hitzetan, indartsua efektoetan. Esan behar duena esaten du doi, gehiegizko hornidudarik gabe, eta horrek, askotan, ilundu egiten du esan nahi dena." (El Diario Vasco IV) Gainera, esaldi trinkoen erabilerak
|
hizkuntza
zaildu egingo du. Zabalaren ustez," trinkoegi, zorrotzegi, eliptikoegi, neurtuegi, serioegi, hitsegi, itogarriegi, gupidagabeegi irudituko zaio beharbada zenbaiti eleberri honetako prosa, baina aukera bat besterik ez da, beste edozein aukera bezain zilegi izateaz gain, Aranbarrik kontaketaren gaiari eta giroari hamarkadako erresistentzia kulturala ezin hobeto egokitu diona." (Egunkaria XII) Are gehiago, bere aburuz," plano, garai eta kontzientzia" aniztasun hori baita liburu honen lorpenik behinena, batik bat narrazioari ematen dion" indar adierazkor bereziagatik".
|
|
|
|
Hizkuntza
berria aldarrikatu du Edorta Jimenezek, hiria euskaraz deskribatuko duen hizkuntza. " Eta gero obrak motzak badira euskaren aldetik edo, bilaketaren ondorioz lortuko dugu geure obrak sinesgarriak izatea.
|
|
|
Hizkuntza berria aldarrikatu du Edorta Jimenezek, hiria euskaraz deskribatuko duen
|
hizkuntza
. " Eta gero obrak motzak badira euskaren aldetik edo, bilaketaren ondorioz lortuko dugu geure obrak sinesgarriak izatea.
|
|
|
Aurreko bi liburuak beharrezkoak zirela [Telefono kaiolatuak eta Bizkarrean tatuaturiko mapak], batez ere estilo aldetik, Harkaitz Canok bere poesiaren
|
hizkuntza
narrazioetara moldatu behar baitzuen. Ez, ez ditu galdu bere ezaugarri nagusiak:
|
|
2001
|
|
|
Fokalizazioari dagokionez, ez dago aldaketa handirik, eta bai fokalizatzailea eta bai fokalizatua beti iraunkorrak direla da. Kaleko eszena hauek objektibotasun handiz, zine kamera batek ikusita bezala aurkezten zaizkigu, eta fokalizatzaile estradiegetiko honen inpartzialtasuna liburuxka turistikoetatik hartutako paragrafoetako
|
hizkuntza
erretoriko eta harrokeriaz betetakoak bakarrik apurtzen du.
|
|
|
Egia da, batez ere bigarren nobelaren kasuan, ikuspegi inmanentetik egin diren azterketek etekin izugarriak sortu zituztela. Nobelaren literaturtasuna, edo berezkotasuna,
|
hizkuntza
literarioaren bigarren mailako kodetzearen nolakotasunean dagoela baieztatzen duten metodologiek aurkitu duten" pagotxa" aparta izan da: denbora jauzi anakronikoek, plano desberdinen artean lotura gisara jokatzen duten elementu sinbolikoek (Nouveau Roman eko partaide den Ricardou k" corps conducteurs" deiturikoak), aldibereko espazio desberdinen azalpenak," round characters" direlakoen agerpena (pertsonaia problematikoak, alegia), pertsona gramatikalen alternantziak...) nobela honetan idazleak eduki narratibo hori egituratzeko erabili dituen baliabideak.
|
|
|
Hiru nobelen artean, bigarrena, 100 metro, dugu, dudarik gabe, harrera hoberena izan duena. Ez bakarrik hiruren artean argitaratuena izateagatik, beste
|
hizkuntzetara
itzuli zen lehenengo euskal nobela izateagatik ere bai (lau hizkuntzatara, hain zuzen) 11.
|
|
|
Hiru nobelen artean, bigarrena, 100 metro, dugu, dudarik gabe, harrera hoberena izan duena. Ez bakarrik hiruren artean argitaratuena izateagatik, beste hizkuntzetara itzuli zen lehenengo euskal nobela izateagatik ere bai (lau
|
hizkuntzatara
, hain zuzen) 11.
|
|
|
Esan daiteke 70eko hamarkadan sendotzen den euskal nobelagintza modernoari esker, gure narratibak garaiko joera literarioekin zuen etena ezabatu egiten duela. Lehenengo aldiz, euskal irakurleak ez du inongo eskizofrenia literariorik biziko euskarazko eta beste
|
hizkuntzetako
irakurketa literarioen artean. Saizarbitoriaren nobelek hasten duten aro honetan, behiala T. S. Eliot poeta nobeldunak" Tradition and Individual Talent" (1920) artikuluan esandakoa frogatuko da:
|
|
|
Literaturak ez duela mugarik, eta literatur ondarearen berrirakurketak direla finean idazleek eskaintzen dizkigutenak. Beste
|
hizkuntzetako
literaturekiko harremanetan gauzatzen den euskal nobela berri honek" mundua Alejandria zabal bat dela" gogorarazten digu eta, ondorioz, indarrean dauden parametro literarioen zolan mugitzen dela euskal nobela garaikidea.
|
|
|
Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena. Azkenik, aipagarria da, halaber, plano honetan
|
hizkuntza
desberdinen erabilera (idazlearen beste bi nobeletan gertatzen den bezala): kontaketa bera, bai lehenengo mailako narratzailearena, bai bigarren mailakoarena (Samuelena), beti euskaraz azaltzen da, baina estazioan dagoen gozoki saltzaileak, Doña Klaudiak, gaztelaniaz egiten du bere produktuaren propaganda:
|
|
|
kontaketa bera, bai lehenengo mailako narratzailearena, bai bigarren mailakoarena (Samuelena), beti euskaraz azaltzen da, baina estazioan dagoen gozoki saltzaileak, Doña Klaudiak, gaztelaniaz egiten du bere produktuaren propaganda: " Hay chicles, caramelos, pastillas de café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako
|
hizkuntza
bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza. Aipatutako kasu horretaz gain, protagonistak berak asmatutako beste istorioetan (etxez etxe saltzaile gisara dabilen sekuentzia horretaz aparte), ez dago bi hizkuntzen erabilera sistematikorik.
|
|
|
" Hay chicles, caramelos, pastillas de café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako hizkuntza bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza. Aipatutako kasu horretaz gain, protagonistak berak asmatutako beste istorioetan (etxez etxe saltzaile gisara dabilen sekuentzia horretaz aparte), ez dago bi
|
hizkuntzen
erabilera sistematikorik. Funtsean, kontakizunaren espazio hipotetikoa kokatzeko balio digun baliapide honek (estazio hori Euskal Herriko edozein estazio izan daiteke), ez digu 100 metro ren kasuan islatzen zuen bi komunitate linguistikoen konflikto hori hain nabari agertzen. b) Narratzailea protagonista duten beste istorioak, gehienetan lehenaldian kontatuak, eta itxuraz protagonistaren gaztaroari dagozkionak.
|
|
|
Hori horrela izanik ere, aipatutako bi nobela horien argumentuabiapuntua (ohean etzanik dagoen pertsonaia batek istorioak kontatzen segitu beharra bere existentzia frogatzeko) alde batera utzirik, Beckett-en nobelagintzaren eta, orokorki, bere poetikaren eragina Saizarbitoriarengan donostiarrak berak nabarmendutakoa izanik ere, bi testu hauen desberdintasunak guztiz dira: Saizarbitoriaren nobela askozaz ere fragmentarioagoa izanik,
|
hizkuntza
literarioaren mailan ikus daitekeen sinpletasunak eta sekuentzia berdinen etengabeko konbinaketak irlandarrarenean aurki daitekeen hizkera eta intrigaren tratamendu barrokoagoarekin zerikusi gutxi du. Esan nahi dugu, Ene Jesus-en ikusten dugun etengabeko errepikapen horrek, zenbakietan babesa aurkitu nahi horrek, hutsune nabarmenez beterik dauden orri horiek, antz gehiago dutela irlardarraren beranduagoko edozein lanekin.
|
|
|
Bertan, hurrengo pauso gisara, istorioak konta ezin dituenean, OBJEKTUEN deskribapenetan aurkituko du babesa protagonistak.
|
Hizkuntzak
traizionatzen digunean18, begiak bihurtzen dira objektuen formetara iristeko tresna bakar:
|
|
|
Baina objektuak ere engainagarriak suertatzen dira, beraiek izendatzeko
|
hizkuntzaz
baliatu behar garenean batik bat. Irtenbide bakarra:
|
|
|
|
Hizkuntzak
ezer izenda ez dezakeenean, denborak eta espazioak ere ezin dute ezintasun horretatik ihes egin. Hasierarik eta bukaera18 Gogora ditzagun objektuekiko zaletasunaz Nouveau Roman-i buruz esandakoak. rik ez dagoenean, zehazgabeko eremuan murgiltzen da protagonista.
|
|
|
Hasierarik eta bukaera18 Gogora ditzagun objektuekiko zaletasunaz Nouveau Roman-i buruz esandakoak. rik ez dagoenean, zehazgabeko eremuan murgiltzen da protagonista.
|
Hizkuntzak
bere egoera definitzeko balio ez duen bezala, denbora eta espazioa ere definigaitzak dira.
|
|
|
Era berean, ARGIA dugu nobelan zehar denborarekin lotuta azaltzen zaigun sinboloa. Pertsonaia
|
hizkuntzaz
balia ezin daitekeen bezala, ARGIA ere ez du lagungarri denboraren iragaiteaz jabetzeko. Nobelan behin eta berriro esango denez, narratzailea kokaturik dagoen espazioan suma daitekeen argia oso intentsoa eta zuria da (13.or., 15.or), hots oro (kariloiaren hotsak) irensten dituena (16.or., 18.or.).
|
|
|
Obsesio bihurtzen den ama horrek, bere hitzek, protagonista izutu egiten dute. Ama da determinazio guztien batura, eta nolanahi ere, hortik ihes egin nahiak
|
hizkuntzaren
mugetatik ihes egin nahia, deserosoa gertatzen zaion hizkuntza tautologiko horretatik ihes egin nahia adierazten du.
|
|
|
Obsesio bihurtzen den ama horrek, bere hitzek, protagonista izutu egiten dute. Ama da determinazio guztien batura, eta nolanahi ere, hortik ihes egin nahiak hizkuntzaren mugetatik ihes egin nahia, deserosoa gertatzen zaion
|
hizkuntza
tautologiko horretatik ihes egin nahia adierazten du.
|
|
|
Ama da nobela guztian zehar" irakurle inplizitua" bilakatzen dena, ama(=
|
hizkuntza
) rekiko gatazka honetan narratzailea galtzaile irteten da, eta azkenik, hizkuntza bera apurturik geratzen denean
|
|
|
Ama da nobela guztian zehar" irakurle inplizitua" bilakatzen dena, ama(= hizkuntza) rekiko gatazka honetan narratzailea galtzaile irteten da, eta azkenik,
|
hizkuntza
bera apurturik geratzen denean
|
|
|
Estazioan mutua eta Samuel dauden modura, esperoan jarraitzen du protagonistak. " Esperoa espero hutsez" betetzeko momentua heldu bitartean
|
hizkuntzaren
beharra ezin ukatuz. Kontatu beharra, behin eta berriro traizionatzen gaituen hizkuntza.
|
|
|
" Esperoa espero hutsez" betetzeko momentua heldu bitartean hizkuntzaren beharra ezin ukatuz. Kontatu beharra, behin eta berriro traizionatzen gaituen
|
hizkuntza
. Isiltasunera daraman destino tragikoa, dudarik gabe.
|
|
|
EGUSKITZA, A., (ik. " Zuzendariari gutuna", Anaitasuna 318,, 31); KINTANA, X.(" Euskal errealitate baten bila", Anaitasuna 322,, 14); IZAGIRRE, K.("
|
Hizkuntza
eta literatura", Zeruko Argia 694, 28) eta LERTXUNDI, A.(" 100 metro. Ramon Saizarbitoria", Zeruko Argia 684, 29) gogora ditzakegu.
|
|
|
Erlatibismo hau onartzeak" errealismoaz" haratago" errealismoez" hitz egitera garamatzan moduan, hurrengo pausua, Artearen beraren eta, Literaturaren kasuan,
|
hizkuntza
literarioaren beraren ahalmen adierazkorra auzitan jartzea izango da. Pinturan inpresionismotik abstrakziora dagoen aldaketaren pareko gerta daiteke XX. mende erdialdera nobelaren baitan Frantzian Nouveau Roman delakoak egindakoa.
|
|
|
Guziarekin ere, nobelaren" forma"
|
hizkuntzazkoa
den heinean, nobela oro," ahots desberdinez osaturiko koru baten moduan", bizi duen garai sozio historikoaren eta aurreko testu literarioen oihartzunez betea dago. Terminologia bajtinianoa erabiliz, nobelaren polifoniaz edo dialogismoaz hitz egiten dugunean, nobela sortu den gizarte egiturak nobelaren beraren egitura formalarekin duen erlazioa adierazi nahi dugu.
|
|
|
Modu honetan, bere nobeletan azaltzen zaigun diskurtso eta ahots aniztasunarekin (heteroglosiaz hitz egin genezake), Saizarbitoriak nobela horien oinarrian dagoen" background" sozio historikoaren berri ematen digu. Azken nobela honetako" ahots" eta
|
hizkuntza
erregistro aberastasuna izugarria da: afusilatuaren heriotzaren kontaketa sumariotik ateratako testuez, psikiatraren interpretazioez, garaiko egunkarietako aipuez,... eta hainbat testuz adierazten da.
|
|
|
Alabaina, egile hauen kasuan, konpromiso literarioak ez zuen literatura konprometituaren aldeko apusturik ekarri. Konpromisoa
|
hizkuntza
aukeraketari zegokion, beren xede nagusia garaiko irakurleen beharrei erantzungo zien literatura idaztea baitzen. 80ko hamarkadara arte itxaron dugu, euskal literatura irakurleria ugarituko duten lege baldintzak bete daitezen.
|
|
|
Egia esan, ezaugarriok guztiok ez dira inondik ere harritzekoak, baldin eta lehenago esan dugun moduan, Nouveau Roman-en oinarrian dagoen poetikari begiratzen badiogu. Mugimendu honetan barneratzen diren idazleek
|
hizkuntza
optiko eta guztiz deskribatzailea erabili zuten beraien nobeletan eta Fenomenologiaren ideiak bere eginez, gizakia eta mundua aldentzen duen oro deuseztatzea bilatzen zuten. Horregatik, ez da sinesgaitza suertatuko Nouveau Roman eko egile asko 50eko hamarkadaren azken urteetan indartu zen Nouvelle Vague mugimendutik hurbil ibiltzea, eta hori horrela izanik, zenbait idazlek, A. Robbe Grillet eta M. Duras-ek kasu, ciné roman direlakoak plazaratzea 60ko hamarkadan.
|
|
|
Istorioak kontatzea ezinezkoa bihurtu da eta hauxe da, hain zuzen, nobela honetan aditzera eman nahi zaiguna. Protagonistak behin eta berriro egiten dituen ahaleginetan,
|
hizkuntzak
berak etengabe traizio egiten diola ikusten du, azkenean, nahi gabe ere, betiko istorioak errepikatuz amaitzen baitu. Ezintasun honen ondorio literarioari isiltasunaren poetika deitu izan zaio eta nobela honen kasuan Samuel Beckett irlandarraren Malone meurt (1951) nobelarekiko antzekotasunak dudagabeak dira.
|
|
|
Hitzak beraiek ditugu, kasu honetan, iraganeranzko jauzi narratiboak baimentzen dituztenak. Azken batean, fusilatua izatera doanaren bakardade eta horrorea da nobelaren gune tematikoa bilbatzen duena, eta horretarako, heriotzaren gaia azpimarratzeko, hainbat idazle, soziologo, filosofo edo musikarik heriotzaz idatzitako obrak aipatzen dira
|
hizkuntza
desberdinetan. Hamaika pauso k dituen testu arteko erreferentziok izugarri aberasten dute nobelaren horizonte literarioa eta palimpsesto harrigarria bihurtzen dute.
|
|
|
Euskal narratiban jadanik" klasiko" bihurtu den nobela honek" nobela elebiduna"," nobela modernoa"," gaizki irakurritako nobela",... eta ez dakigu zenbat kalifikazio jaso ditu. Lau
|
hizkuntzatara
itzulia, 7 argitalpen ezagutzen dituena, film bat,... eta fakultateetako hainbat klasetan kritika" zientifikoak" (tonu ironikoan esanda, noski) deitutakoak aplikatzeko testu aparta.
|
|
|
Funtsean, esan daiteke azken nobela honetan egiten den kontaketari berari buruzko etengabeko itaunketa nobela modernoaren azken mugetan egiten denaren parekoa dela. Kontzientzi fenomenikoa bere izate linguistikoaz jabetzen denean, alegia,
|
hizkuntzazko
izaera bereganatzen duenean, kontaketa bera tautologikoa bihurtzen da.
|
|
|
" Nouveau Roman" delakoaren errelebua 60ko hamarkadan jazo zen Nobela Estrukturalista deiturikoaren (edo Ricardou ren hitzetan," Nouveau Nouveau Roman" delakoaren) eskutik. Esan daiteke garai horretan izango dela jadanik Arte mailan aspaldian pintura abstraktuan gertatutako aldaketaren edota
|
Hizkuntzaren
Filosofiaren baitan Ludwig Wittgensteinen eskutik gauzatutakoaren denaren islarik bortitzena.
|
|
|
Nobela honetan, espresiobide berrien esperimentazioaz harago, kontaketaren beraren ezintasuna da, behin eta berriro, nabarmendu nahi zaiguna. Jon Juaristik nobela honetan
|
hizkuntzaren
patologiaren azalpena bazekusan, guk baieztapen hori moldatuz, nobelaren patologia, idazketarena berarena dela behin eta berriro azaleratzen dena esangu dugu (azken finean, gauza bera esatea dela onartuz ere). Ene Jesus irakurri ondoren, modernitatean gertatzen den haustura tragikoa dela esan daiteke.
|
|
|
Paul de Man-ek adierazi du autobiografia ahots eta izenaren prosopopeia dela, hau da, ahotsik ez dutenei ahotsa ematea. Eta kuriosoa bada ere, Man-ek hilarrietako izkribuei buruzko aipamenak aukeratzen ditu autobiografiaz hitz egiteko, bizitzaren eta fikzioaren artean dagoen loturaz hausnartzeko, pentsakizunaren eta
|
hizkuntzaren artean
gertatzen den orekaz sakontzeko. Hilarriaren izkribuak hildako bati ematen dio ahotsa, eta izkribu horretan beti gertatzen da mugimendu bikoitza:
|
|
|
Poeman ezerezaren sentipena irudien bidez emana dago, eta alferrik du irakurleak beste hitz batzuekin hor esaten dena esatea; agian, eta poeta horretaz ere jakitun da,
|
hizkuntzaren
adierazpen ezinera heldu gara. Eta horixe da poema honek bukatzerakoan adierazten duena:
|
|
|
metafora, munduan den guztiaren banaketa orotaz hitz egiten duen bidea; sentimenduaren tartea eta unibertsoaren hedapena bat direla uste duen joera da metafora.
|
Hizkuntza
artegatu egiten du poesiak, oihartzunez beterik, intimitatea bilatzen duena da poesia. Itxaropena zabalik uzten duen errepidea.
|
|
|
" Eta orain, hitzaren polisemia profitatuz, Marginalia izendatu nahi dudan liburu bat diat esku artean. Gure
|
hizkuntzaren
marginalitatea, estatuarekiko gure marginalitatea, gure bizitzaren herbeste marginalitatea eta beste adierazi nahi diat tituluan." (Marginalia, 123)
|
|
|
Bukatzen ari gara. Lan honetan, ikuskizunak irudimenezko
|
hizkuntzaren
sorreran nolako eragina izan duen aztertzen saiatu gara. Zinemaren hizkuntzak, bereziki, zerikusi handia izan du abangoardiaren hizkeraren sorreran.
|
|
|
Lan honetan, ikuskizunak irudimenezko hizkuntzaren sorreran nolako eragina izan duen aztertzen saiatu gara. Zinemaren
|
hizkuntzak
, bereziki, zerikusi handia izan du abangoardiaren hizkeraren sorreran. Abangoardiak Atxagarengan izan duen eragina aztertu dugu beraz, pixka bat ahaztua zen idaztankera.
|
|
|
Eta euskara, ispiluan sortzen den mundua, eta jeinuarena, arrunkeriatik ihes egiten duenarena, maila berberean daude. Baina proposamena eskuin ezker idazteak azken gai dena muturreraino eramatea arriskutsua da, poema honetako azken bertsook ahuntz
|
hizkuntza
baino ez baitira, eta teorizazio ortzi mugan jeinuaren hitza, jerga bihurtzen baita.
|
|
|
irakurketa literarioek sortu dutena. Álvarez-en Museo de cera eta" berrogei Izen sonetoa egiteko", T. S. Eliot eta" Apirilari gorazarrea", Mirande eta
|
hizkuntzaren
sorketa, Kavafis, Pessoa zein Hola ren oihartzunak sakabanaturik nonahi, Dylan Thomas, Yeats eta Irlandako herri poesia agerian utziak. Batzuetan Sarrionandiaren poemak aldakiak dira, beste batzuetan, oihartzunez sortuak, oihartzunok ironikoak direlarik, eta alditan eta alditan benetakoak.
|
|
|
Hiru dira bidaia liburuetan agertzen diren ezaugarri nagusiak: polisindetona" eta" juntagailuaren erabilera ugaria, beste
|
hizkuntzatako
esaldien agerpena eta dialektalismoaren erabilpena.
|
|
|
Beste herrialdeetako
|
hizkuntzen
esaldien erabilpena beste lurraldeetan egon denaren ezaugarririk nagusiena dugu, eta kulturalismoaren ezaugarri hau ez da falta Sarrionandiaren liburuan:
|
|
|
Surrealismoak hizkera librea agertu nahi zuen, ordenaren hizkeraren aurretik. Gizartearen eran idatzitako batek adierazten bazuen ezin zela edozer edozein tokitan esan, surrealistek dena esateko joerarekin batera agertu zuten
|
hizkuntzaren
mugan eta bazterretan aurkitzen ziren hizkuntza anormalekiko interes berezia. Dislexiak eta afasiak nahikoa bide erakusten zuten hizkuntzaren marginalitatea zer zen ikusteko.
|
|
|
Surrealismoak hizkera librea agertu nahi zuen, ordenaren hizkeraren aurretik. Gizartearen eran idatzitako batek adierazten bazuen ezin zela edozer edozein tokitan esan, surrealistek dena esateko joerarekin batera agertu zuten hizkuntzaren mugan eta bazterretan aurkitzen ziren
|
hizkuntza
anormalekiko interes berezia. Dislexiak eta afasiak nahikoa bide erakusten zuten hizkuntzaren marginalitatea zer zen ikusteko.
|
|
|
Gizartearen eran idatzitako batek adierazten bazuen ezin zela edozer edozein tokitan esan, surrealistek dena esateko joerarekin batera agertu zuten hizkuntzaren mugan eta bazterretan aurkitzen ziren hizkuntza anormalekiko interes berezia. Dislexiak eta afasiak nahikoa bide erakusten zuten
|
hizkuntzaren
marginalitatea zer zen ikusteko. Horrelako bidea jarraiki eman ziren argitara Euskal Herrian Saizarbitoriaren prosa ero etxean bakarrik dagoenaren diskurtsoa, Koldo Izagirreren Zergatik bai haur baten eguneroko hizkerak osatzen zuen kontakizuna, eta oro har Ustela aldizkariko joera berritzailea.
|
|
|
Etiopia argitaratu zen garaietan testuak sortzen zuen lilura aipatzen zen, baina era berean, testua ulertzeko zailtasunak aipatzen ziren. Nonbait liburuaren aurrean, eta bertan proposaturiko jokamoldearen aurrean, irakurleak, Lumière anaiek eratu zituzten lehen emanaldi haietara hurbilduriko ikusleen moduan aurkitzen ziren, espresamolde berri baten aurrean, bere arau propioak zituen
|
hizkuntza
berri baten aurrean. Ezaguna da zein izan ziren lehen zinemaldi hartan ikusleek izan zituzten jarrerak.
|
|
|
Zinemaren mitologiak funtzio garbia betetzen du mass mediaen elementuak biltzen direlarik poemak nahi duen
|
hizkuntza
berreskuratzeko asmoz. Ez da kasualitatez hitz magikoekin bukatzea:
|
|
|
Esan dezakegu zinema sortzen delarik, epistemologia berria egitera agintzen diola zinemak gure kulturari, liburuaren orrialdean zentzuak zuen mugikortasun ezagatik, zentzua mugimenduan ikustera behartzen duen heinean.
|
Hizkuntza
berria da zinemarena. Epistemologia berria behar du ikusleak pantailan gertatzen dena ikusteko.
|
|
|
Zinemaren
|
hizkuntzaren
helburua garbia da: prozesu zatikatua osatzen du bere batasun narratiboan.
|
|
|
Geldi gaitezen pixka bat eta pentsa dezagun: zein da filmaren
|
hizkuntzaren
oinarria. Ez da musikaren emozioa, ez eta aktoreen keinua ere.
|
|
|
Ez da musikaren emozioa, ez eta aktoreen keinua ere.
|
Hizkuntzaren
oinarria plano biren arteko loturan dago, bien arteko hutsunea betetzeko ikusleak egiten duen ahaleginean. Justaposizioak, eta elementu biren arteko elkarkidetzak sortzen du zinemaren izaera.
|
|
|
Parodia eta elementu xeheen erabilera surrealistak askotan aholkaturiko joerak dira, eta bai Bréton i bai Aragon-i irakur diezaizkiekegu horren aldeko esaldiak. Parodia jokoak horrela, literatura estetizistaren tokia hartzen du, erretorika kultua neguko kuarteletara erretiratzen da, eta eguneroko
|
hizkuntza
arruntak hartzen du hark utziriko espazioa orrialdean.
|
|
|
Izan ere poesia hitzak dira.
|
Hizkuntza
da poesiaren materiala, hitzen artesaua da poeta, lengoiako esploradorea, idazmoldeen iraultzailea." (NENH, 189)
|
|
|
Sinpletasunean jausita horrelako zerbait esan dezakegu: Sarrionandiaren poesia elementu bik osaturik dago, begirada argia, bizi izandakoa, esperientzia eta gero
|
hizkuntzaren
jantzia.
|
|
|
|
Hizkuntza
literarioaren eta politikoaren banaketa. Biak ez datoz bat, hura mugikorra da, eta beste hau, ordea, finkoa.
|
|
|
|
Hizkuntzan
erreparatuz gero, baina, txekierarekin egiten dugu topo eta txekierarekin batera Sarrionandiaren poesian itzal baten gisa ezkutaturik dagoen poeta baten izenarekin: Vladimir Holan ekin.
|
|
|
"
|
Hizkuntza
da poesiaren materiala, hitzen artesaua da poeta, lengoaiako esploradorea, idazmoldeen iraultzailea[...]. Poetaren eginbidea, Stephane Mallarmé harek esan zuenez, tribuaren hitzei zentzu garbiago bat ematea da.
|
|
|
Egia da Hnuy... n exilioa behin eta berriro aipatzen den gaia dela. Egia da ere badagoela, gainera, poema oso bat, portugesez, Pessoa-ren
|
hizkuntzaz
(O marineiro ez ote dago marinel zaharraren atzean?) exilioren definizioari buruz.
|
|
|
Bidaiaz eta deskubrimenduaz lan sotil bezain interesgarria idatzi duen Giorgio Cardona k lau ezaugarri nagusiz deskribatzen ditu bidaia liburuak: irakurtzeko gonbitea, testuaren sorketa, begirada antropologikoa eta
|
hizkuntza
(1995, 317).
|
|
2002
|
|
|
Eta Vienan gaudenez, mende hasieran Habsburgotarren dekadentzia bizi izan zuen hirian, ulergarria da L. Wittgenstein aipatzea. Bera izan zen hainbat adierazpide artistikotara hedatzen ari ziren aire berritzaileak
|
hizkuntzaren
filosofiaren eremura eraman zituena. Txikitako Teresari Alegiako hiletetan izan zuen lehenengo ezusteak hizkuntzak errealitatearekin duen etena erakutsi bazion, heldutasuneko Teresak badaki etengabe traizio egiten dioten hitz horietan (maitasuna, adiskidetasuna, ilusioak...) babesa bilatzera kondenatuta dagoela.
|
|
|
Bera izan zen hainbat adierazpide artistikotara hedatzen ari ziren aire berritzaileak hizkuntzaren filosofiaren eremura eraman zituena. Txikitako Teresari Alegiako hiletetan izan zuen lehenengo ezusteak
|
hizkuntzak
errealitatearekin duen etena erakutsi bazion, heldutasuneko Teresak badaki etengabe traizio egiten dioten hitz horietan (maitasuna, adiskidetasuna, ilusioak...) babesa bilatzera kondenatuta dagoela. Horregatik, Becketten pertsonaien antzera," kontatu, esan, hitz egin" (133) beste irtenbiderik ez du, nahiz eta, badakien, hitzok, txikitatik bermatutako ilusioak, guztiz susmagarriak direla (L" Ère du soupçon deitu zion beste hark gure aro garaikideari).
|
|
|
Horregatik, Becketten pertsonaien antzera," kontatu, esan, hitz egin" (133) beste irtenbiderik ez du, nahiz eta, badakien, hitzok, txikitatik bermatutako ilusioak, guztiz susmagarriak direla (L" Ère du soupçon deitu zion beste hark gure aro garaikideari). Hortik, testuak darabilen
|
hizkuntza
eta estilo neurtua, zehatza... M. Durasen lanetan gertatu ohi den moduan, barrokotasun oro saihestuz bizikizun indartsuenak iradokitzen dizkigun hizkuntza narratiboa.
|
|
|
Hortik, testuak darabilen hizkuntza eta estilo neurtua, zehatza... M. Durasen lanetan gertatu ohi den moduan, barrokotasun oro saihestuz bizikizun indartsuenak iradokitzen dizkigun
|
hizkuntza
narratiboa.
|
|
|
Abiapuntu gisara onartzen den baieztapena izango genuke oinarrian: errealitatea, zernahi delarik ere, modu askotan uler daitekeela, zilegizko hipotesi gisara, tropo modura,
|
hizkuntzazko
sorkuntza gisara..., eta behiala erabiltzen genituen oinarriek (behaketa, arrazionalitatea) ez digutela gaur egun balio. Olezaren aburuz, literatura espainiarrean 1980ko hamarkadan hasi ziren ildo errealistak ugaritzen, narratibari dagokionez.
|
|
|
Estiloari dagokionez, egileak S. Mitxelenarekin, N. Etxanizekin edo Orixerekin berarekin zituen zorrak aitortu bazituen ere, eleberrian kontatzen denaren intentsitatea izan zen gehien nabarmendu zen ezaugarria. Denbora eta espazio zehaztugabeetan kokatutako lana da eta
|
hizkuntza
jaso eta barrokoa darabil lehenengo pertsonan mintzo zaigun protagonistak. Testuaren bigarren argitalpenari hitzaurre luze eta mamitsua egin zion Joxe Azurmendik eta, besteren artean, eleberri existentzialistaren ezaugarriak, literatura unibertsaleko egile handien ekarriak eta euskal literaturan zehar emakumezkoak izan duen tratamendua izan zituen aztergai.
|
|
|
Bi igoerak dira dramatikoak eta zailak, gurutze bidea oroitarazten digutenak.
|
Hizkuntza
zuzen eta laua, elkarrizketa biziak, edo bigarren pertsona narratiboaren erabilera genituzke eleberriaren baliabide estilistikoak. Euskal gizartearen irudi eta erretratu izan daitekeen honetan, gatazka politikoa, baserriko bizimoduaren gainbehera, herri txikietako bizimodua... azaleratuz doaz, eta jarrera politiko desberdinen arteko amildegia begitantzen.
|
|
|
(Erein, 1984), Bi anai (Erein, 1985) eleberri laburra eta Obabakoak (Erein, 1988) ezaguna. Narrazio fantastikoak koka daitezkeen infinitu birtual bilakatuta, leku zehaztugabea da Obaba, eta, egiaztatu ahal izan dugunez, iradokitzailea suertatzen da hainbat
|
hizkuntzatako
irakurleentzat. Idazlearen Asteasu sorterriaren transposizioa baino gehiago ere bada, espazio afektibo horretan barrena sartu ahala, gero eta nabarmenagoa egiten zaigulako giza sentimenduen unibertsaltasuna.
|
|
|
Bi letter jaso nituen oso denbora gutxian eta gisa horretako ipuin luzeen ekarria (bost
|
hizkuntzatara
itzuli dute eta euskaraz hamazazpi edizio izan ditu) honako hau da, besteak beste: ingelesaren eta euskararen konbinazio heterofonikoaren fruitu den hizkuntza arteko mestizaia iradokitzailea.
|
|
|
Bi letter jaso nituen oso denbora gutxian eta gisa horretako ipuin luzeen ekarria (bost hizkuntzatara itzuli dute eta euskaraz hamazazpi edizio izan ditu) honako hau da, besteak beste: ingelesaren eta euskararen konbinazio heterofonikoaren fruitu den
|
hizkuntza
arteko mestizaia iradokitzailea. Bost hizkuntzatara dago itzulita orobat Sugeak txoriari so egiten dionean, eta 1983an Lizardi Saria irabazi zuen Haur Literaturaren atalean.
|
|
|
ingelesaren eta euskararen konbinazio heterofonikoaren fruitu den hizkuntza arteko mestizaia iradokitzailea. Bost
|
hizkuntzatara
dago itzulita orobat Sugeak txoriari so egiten dionean, eta 1983an Lizardi Saria irabazi zuen Haur Literaturaren atalean. Gizaki animalia arteko elkarrizketez gain, heriotzaren begiradaren motiboa agertzen da lan horretan (ik.
|
|
|
Bat gatoz I. Aldekoarekin (1998), esaten duenean eleberri hori, A. Lertxundiren Hamaseigarrenean aidanez eleberriarekin batera, 1980ko hamarkadako onena dela. Lau
|
hizkuntzatara
itzuli duten eta orain arte hamahiru edizio saldu dituen Bi anai eleberriak Paulo eta Daniel anaiek Obabako ingurune bihozgabean daramaten bizitza kontatzen du. Baina ziur aski lorpen handiena zenbait narratzaile erabiltzea da (txoria, katagorria, sugea eta antzarak), narratzaileok indartu egiten baitute errugabearen sakrifizioaren narrazio tragikoa.
|
|
|
Baina autoreari ospea eman zion obra, esan beharrik ez dago, Obabakoak (Erein, 1988) ipuin liburua izan zen. 23
|
hizkuntzatara
itzulita dago, eta merezi izan ditu, besteak beste, Kritika Saria (1988), Premio Nacional de Narrativa (1989), I. Euskadi Saria (1989), European Literary Prize delakoan finalista (1990), Millepages Saria (1991) eta Pyrénées Atlantiqueseko Trois Couronnes Saria (1995). Nola atzerriko hala bertako kritikak aipatu zuen bere garaian obra horren kalitate literarioa.
|
|
|
Hamar
|
hizkuntzatara
itzuli dute, eta, duela urte gutxi arte, edizio gehien izan dituen euskal eleberria izan da Behi euskaldun baten memoriak. Haren kalitate literarioa egiaztatuta geratu zen 1994an IBBY (International Board on Books for Young People) delakoaren Ohorezko Zerrendan sartu zutenean, edo zenbait herrialdetan, Alemanian, esaterako, kritikaren aldetik izan zuen harrera bikainari esker.
|