|
2000
|
|
|
Maria Victoriak nik baino lehenago ikasi zuen, ordea. Dirudienez,
|
hizkuntzak
ikasten ere aurrea hartzen digute emakumeek.
|
|
|
bi
|
hizkuntza
ofizialetan idatzirik
|
|
|
zergatik ote diren
|
hizkuntzak
|
|
|
– Ez jakinat ba... Gure
|
hizkuntza
, gure herria, gure... gure arbasoek galdutako guda gogor eta ankerra... Hori guztia bardin jan?
|
|
|
une baten aberastasuna, besterik ez. zukeen hala ere poetak, nahiko zukeen hala ere kantariak pitin bat gehiago iraun zezan egunaren argi geldiak, pitin bat gehiago iraun zezaten" altzifreek, mahastiek, soro landatuen ordena garbiak, gure
|
hizkuntzak
, maite izan dudan gauza bakoitzaren gaineko begirada pausatu honek!". Bai, horixe zen azken funtsean nire bidaia Lauaxetaren esanetan ganorabakoa:
|
|
|
Ertzain autoan zein kaleetako plaketan euskarazko hitzak irakurri berria zen arren, zalantzak izan zituen ertzainarekin zein
|
hizkuntzatan
mintzatu. " Tira, ez hadi koldarra izan", esan behar izan zion bere buruari.
|
|
|
" Euskal Herria edo Euskadi euskaldunen herria da. Sustrai sakoneko herria dogu, kultura berezia daukana eta
|
hizkuntza
bereziaren, euskerearen, jabe dana. Zazpi herrialdek osatzen dabe Euskal Herria eta hiru administraziotan banatuta dagoz:
|
|
|
Oheetariko batean norbait remobitu zen. " Etxean egina", esan zuen Lazarok harroki; norbait hura jaiki, bata bat erdi jantzita;" gabon, emazte", esan zuen Lazarok, halakoxe umorez; emakumeak zerbait esan zuen; apika
|
hizkuntza
atzerriko batean, Xanek ez baitzuen ulertu; eta Lazarok, hain zuzen ere: " zer diñozu, emazte?", jaurtiki zion;" hitz egizu klaro, komeni denez"; ez zion emazteak jaramonik egin; sukaldera joaki, baso bat ur edan, fregaderaren kontra apoiatuta, besoak antxumaturik so gelditu zitzaien;" Xan, Luzi; Luzi, Xan", esan zuen Lazarok; jaiki zen apur bat Xan, Luziri eskua luzatu zion; Luzik laxoki estutu zion; ez zegokeen bestalde emakumea txit umore onean; bistan da, ez ziren orduak; mazelezur handia, ile rubioak nahastuta, begiak ondo ireki ezin zituela zegoen; Lazarok zigarro bat piztu zuen eta:
|
|
|
" ez duzu ukatuko". Luzik zerbait marmarkatu zuen; agi denez, beste
|
hizkuntza
hartan; tartean baina," kirtena" hitza aditu zuen Xanek. Lazarok barre karkara egin zuen.
|
|
2001
|
|
|
ez ziren berak.
|
Hizkuntzarekiko
Kulturaren munduan jarduten zutenak injustizia sentimenduaz apaintzen ziren.
|
|
|
hautetsien mintzaldien ondotik, aitor dut, Henryren erdarazkoak inarrosi ninduela. Euskararen geroa marrazten zuen, euskararenganako funtsezko amodio errepikaezina, paleolitiko arotik zetorkigun
|
hizkuntzak
ikastola neolitikoaren aterpea baino gehiago merezi zuela, euskaldun zintzoarentzat" publiko" hitza naski disgustuaren ortzadarrean" emazte publikoaren" kontzeptuarekin ezkontzen zela preseski" publiko" bilakatzear zeuden ikastoletan zela euskara hilarazten eta etxean bezain, nehon ez hobeki, blablabla etengabea, biba Frantzia, biba Errepublika oihuka bukatu zuen art...
|
|
|
ulertuko dut. Hau, Euskal Herri honetako gizon eta emazte idazleen literaturatik biziki urrun dagoela erraten duzu etsirik; gurean bikoteak edo hirukoteak nahikoa normalizatuak agertzen zaizkizulako,
|
hizkuntzaren
eran, estandarrak, gizon eta emazte protagonistak ez direla nehoiz" bururaino" joaten, eskerrak, amodioaren irudipenarekin anitzez aski zaielako etab. Lan honek aldiz ez du zuen gustuko Herriaren itxura onik ematen; hargatik idazlearen obsesioek ez dizute desira basatirik ere pizten! Egia osoa zor dizut hala ere, eta ez dut neure burua justifikatzen:
|
|
|
Kantariek, poetek, artistek eta oroz bat sortzaileek mugimendu horretan, arraiki parte hartzen zuten, diru publikoak euskaradunen irudi arkaikoa garatzen laguntzen zuelako. " Euskal touch" zelakoa, minoria pribatu batentzat absolutuki zaintzekoa zen, gasnaz bezainbat zaharkeriaz kartzelatu liburuak ekoiztearren, gainerako jendearen euskal edo erdal
|
hizkuntzarekiko
biluzte ekintzak justifikatzeko. Isiltasun berriaren urmaelean erran gabe zihoan, euskaltzaleak, sobera laster gizendu zamo arrainen antzera, harroki igerika zebiltzala, ur azalera sekula atera beharrik gabe.
|
|
|
Beren bortuetan libreki eta botereetarik urrun kreatzen duten Iparralde barnealdeko lau poeta onenak! Kultura Ministerioak, Euskal Kultur Erakundeak,
|
Hizkuntza
Kontseiluak, Eskualdeko eta Departamenduko kultura zerbitzuek denek batera arrats berezi honen antolatzen lagundu gaituzte: eskerrak guztiei.
|
|
|
Taxien arteko irrati juntetan asiar
|
hizkuntzak
hautematen nituen, periferikoan abiadura bizian zebiltzan autoen argiek betazal apalduak zurpail bilakarazten zizkidatela. Txoferrak, ahalik lasterren heltzeko zegizkien indarrak miresten nituen:
|
|
|
ez nintzen ezer, euskalduna are gutxiago, nortasun ezpalak ezabatzen ziren bat batean eta huts handi horretan aldi berean dena nintzen, iragana eta geroa, azala eta mamia, haragia eta hezurrak, gasna eta azken egoitzako har malatsak. Zergatik behar nuen derrigorrez, besteetarik bortxaz eta indarrez bereizten ninduen identitate finko partikularista bat,
|
hizkuntza
ezpainetan neukan ber. Aditzak ez zuen mugarik:
|
|
|
gaur bezalako ilunpez ilunpeetan euskara amaren bularrean eta aitaren selauruan jaso nuen; Joanes nitaz jeloskor zen euskara esnearekin batera naturalki irentsi eta izugarriko xantza nuelako, baina xantzak ez zidan biziki iraun. Ezabatzearen eta izpiritu argitasun unibertsalaren eredu pedagogikoa neuretzearren Herriko Eskolan hastean galdu nuen
|
hizkuntzarekiko
hurbiltasuna, gaztiguak, baztertzeak eta haur hotzean dudarik gabe merezi nituen zaflako finak bilduz. Garaiz barneratu helduen bortizkeriaren aurrean mututu nintzen, eta indio edo aborigenen maneran geroztik halaxe segitzen dut.
|
|
|
Joanesek, militanteentzat sakrifizio pertsonalaren goren maila jotzen zuen borroka mota horrek Euskal Herriari, eta batez ere Iparraldeari ekarriko lizkiokeen abantailak oro zerrendatu zizkidan behin: eztandaz inarrosi kontzientziaren iratzartzea, elkartasunaren kontzeptuaren bermatzea, politika mailako oharketa lasterra, ekintza eremuen finkatze praktikoa, egitura instituzional baten premiaren azalpena,
|
hizkuntza
politika dinamitaren plantan jartzea eta horrelako mila eginbide beharrezko. Inbentarioa bururatu zuenean, garagardoa hurrupatu eta esku gibelaz ezpainetarik zerion hagun zurpaila idortuz, Joanesek ene begitarte harritua haztatu zuen.
|
|
|
Aldion ez nuen Joanesekin kexatzeko gutiziarik eta herrokatzen zizkidan balizko egitura instituzional berriaren abantaila guztiak buruaz baieztatzen nizkion: euskal kontzientziaren iratzartzea, elkartasunaren bermatzea, lurraldetasunaren premia, ekonomiaren eta garapenaren lehentasuna, nazio eraikuntza, instituzio propioak,
|
hizkuntzaren
ofizialtasuna... Hogei urte aitzineko esperientziaz Joanesek katalogoa hertsi arte isilik geratu nintzen:
|
|
|
Deus ez obratzeko gutiziarik ez eta, edozein alderdikideren lehia politiko pertsonalen jostailu bilakatzen ginen,
|
hizkuntzaren
bizi hasperen zalantzakorraren bizkar. Aileza euskarak aski luzaz iraun, ikus dezagun, hautetsi euskaltzale baten mintzairarekiko politika!
|
|
|
Euskaldun Ondarearen Batzarrean beraz, bihotza hanturik, aipatu ahaidea taularatzean, firindi eta faranda, melodiaren hausturak hegaldarazi zituen. Diputatu txit agurgarria,
|
hizkuntza
pilixkarik ere ez ulertu arren, emozioaren ezpondetan zegoen, aldi hartan berarekin ekarri Monica ohaide gosetiaren azpi muturra zaintsuki eta desiraz zartatzear tinkatu zuela ohartu ginelako: batzar guneko komunetan handik laster menturaz pipa erreko zuten biek.
|
|
|
Salmenta mahai ekiztatu batean, gasnaren perfekzioaren miresteko suertea noizbait agitzen baldin bazitzaigun, gaitzesten genuen aitzineko kolonialismoaren apaindurak, ekonomiak, politikak eta ikerketa zientifikoaren aitzakiak josten zituela argi zen. Erakundeek eta instituzioek ordaindu chargé de mission parrasta bat pasatu zen gure lurretarik,
|
hizkuntza
zakar eta handikapanteena zeukan kultura horrekin zer asma aztertzeko. Zaharretan zaharrenak elkarrizketatzen zituzten, eguneroko kultur ekoizleak, erabakitzaileak eta kudeatzaileak.
|
|
|
Ene bigarren pentsamendu alorra, hala deitu badaiteke behintzat, lehena bezain alferra kausituko du, liburu hau Aitorren
|
hizkuntzaz
irakurtzearren hartu duen abertzale suharrak: justuki nioen, mintzaira zaharraren osoki normalizatzeko eta estandarizatzeko, desira linguistikoen suak pizteko, gizona edo emazteak larru gorritan, molde erakargarrian –rotin zureko aulkietan demagun eta ez beti karrikan manifestatzen... – agertuko lekizkigukeen argazki koloretsuz hanpatu hilabetekari bat eskas genuela.
|
|
|
Ohe hegiko apalean metatzera utzi gasna azal urrintsuak mirestean, burutazio antzuak oro hasperenka zendu zitzaizkidan. Erabaki nuen orduan, Euskal Kultur Erakundeko zuzendariarekin, deblauki eta sanoki, aldizkari pornografiko baikorraren ideiaz solastatzea, biharko
|
Hizkuntza
Kontseiluari zerbait helburu finko ematearren. Zuzendari haren urratsak hargatik, ez ziren nire gauezkoetan lerratzen.
|
|
|
Hitzak ez dira falta noski, baina direnak itsusiak kausitzen ditut, eta ez baldin badugu gertakari sentsual horien izendatzeko solas positiborik atzematen, mundu kosmikoaren plazer linguistikoaren zurrunbiloetarik baztertuak izatea arriskatzen dugu. Pentsatzen dut halatan Bourdieurekin batera alorrak alor direlako, Iparraldean, ardi hazkuntza eta euskal kultura biak uztarturik eratu zen
|
Hizkuntza
Kontseilu berriaren lehen zeregin urgentea, sexuaren ele baikorrak euskaraz bideratzea litekeela, diru publikoa erabiliz bistan dena, Estatu erraldoi eta maitagarri baten herritar garenaz gain, zor zaiguna alainan!
|
|
|
–eta Jainkoaren Mutilak, oroz bat emazte isila higatu zela salatu zuen segidan, erantsiz, kofesatzea salbu, igandeetako mezak sekula ez zituela huts egiten. Beti hor omen zen hamahirugarren kalbarioaren harri tailuaren itzalean, nehork ulertzen ez zuen
|
hizkuntza
batean marmaraz, eskuak gurutzatuak eta burua apalik, egiazko fededunaren plantan. Maddalen ez zen zozoa, ahoskatu zuen apezak, ezpain izkinan irri bat marraztuz, arbasoen mintzoan" Kontrizionezko Akta" burutik buru xuxurla zezakeelako" eta hartzen dut xede zin bat zu gehiago ez ofentsatzeko eta zure borondateari amore emateko, amen".
|
|
|
Ene galde antzuak ezabatu zituen Kultura ministroaren mintzaldi kartsuak: euskara
|
hizkuntza
ikaragarria izana zen, paleolitiko aro monolitiko hieratiko garaitik hona, galera erraldoia zen munduarentzat, irabazte idorra aldiz euskararen bizarazteko dirua sartzekoa zuten botere publikoentzat, galtze guztiak irabaztea zirela labur bilduz eta azpimarratuz bukatu zuen diskurtsoa ministro eleketariak, kazetariak grabatzen eta slish slash argazki ateratzen ari ziren bitartean. Mauleko suprefeta berriak eskularru zuriaz, mokanesa zela ustez, begi hegian isurtzen zitzaion ura lehortu zuen, zurrun ozenez.
|
|
|
Ordea, energia sobera kostatuko zitzaidala berretsirik, autoan kokatu nintzen etxerantz. Eta, egiteko gelditzen zitzaizkidan laurogei kilometro luzeetan zehar, Eskualde
|
Hizkuntzak
diren moldean, neure amodiozko dolore ekonomikoki inutilarekin tematu nintzen. Ardura, biziak berak zer balio zuen kezkatzen nintzen, gaueko zauri anbulanteak suizidio etengabe baten urrats anitzak zirela gogoan eramanez.
|
|
|
eta behar ez den
|
hizkuntza
|
|
|
Bakeaz eta odolaz diozunaz, zer nahi duzu erantzutea? Populuak odolaren
|
hizkuntza
baizik ez du ulertzen. Odol zerga, zuk esaten duzun bezala, ahalik eta txikien izan dadin ahalegintzen gara, sinets dezakezu...
|
|
|
Baina gaur laguntza eske natorkizu, zeren, oraindik denbora luzeegi ez dela, B izeneko martetar bat etorri baitzaigu Arantzazura, martetar euskaldun bat, zeren, inoiz susmatu bezala, azkenean frogatu baita hiperespazioan euskaraz baizik ez dela mintzatzen; eta B delakoari, ikusirik bere osasun linguistikoaren egoera ezin hobea, eskatu genion gure
|
hizkuntza
salbatzeko genituzkeen baliabideez eta bitartekoez horni gintzan. Nahi genuela hizkuntza sendoa, beti bat, bere hiztun guztiak bertan eroso sentitzeko modukoa, eta beti jori, norberak bere bitxikeriak eta ezberdintasunak islaturik ikusteko modukoa; jakintza eta munduaren plegu guztiak bere baitan, ahalegin berezirik gabe hartuko zituena, zientzia bezala josteta, olgetarako ongi zorroztua, amodiorako bezala gorrotorako, bakerako bezala gerrarako, malgua eta sortzailea baina harrizkoa eta betierekoa, noranahikoa, jakintzaren hegoak igoa, muin betirakoa eta, funtsean, munduan den guztiari egokia eta zehaztua.
|
|
|
Baina gaur laguntza eske natorkizu, zeren, oraindik denbora luzeegi ez dela, B izeneko martetar bat etorri baitzaigu Arantzazura, martetar euskaldun bat, zeren, inoiz susmatu bezala, azkenean frogatu baita hiperespazioan euskaraz baizik ez dela mintzatzen; eta B delakoari, ikusirik bere osasun linguistikoaren egoera ezin hobea, eskatu genion gure hizkuntza salbatzeko genituzkeen baliabideez eta bitartekoez horni gintzan. Nahi genuela
|
hizkuntza
sendoa, beti bat, bere hiztun guztiak bertan eroso sentitzeko modukoa, eta beti jori, norberak bere bitxikeriak eta ezberdintasunak islaturik ikusteko modukoa; jakintza eta munduaren plegu guztiak bere baitan, ahalegin berezirik gabe hartuko zituena, zientzia bezala josteta, olgetarako ongi zorroztua, amodiorako bezala gorrotorako, bakerako bezala gerrarako, malgua eta sortzailea baina harrizkoa ... Eta izan zen kontua ezen B delakoak erantzun zuela esanez, lehenbizi, hagitz plazer handiaz konplituko zuela gure eskaera, eta halaber esanez, bigarren, horretarako behar genuen lehen gauza literatur kanon bat edukitzea zela, hortik abiatuko genuela gure eraikuntza linguistiko erraldoi, gogoangarri eta atzeraezina.
|
|
|
Horiek horrela, eta B zer eskatzen zigun oso zehatz jakin gabe, hasieratik beretik oso garbi ikusi genuen zu zinela orientabide egokiak emango lizkigukeen pertsona. Ez dizut ukatuko zuregana iristeko egin behar izan dudan periploan hainbat gauza ikasi dudala, eta horien artean, kanon batek balio duela –uste dut–
|
hizkuntza
gotorragotzeko, idazleak hobetzeko, hiztunak biderkatzeko, erakundeak sortzeko, unibertsitatea pizteko, kritika sendotzeko eta abar. Nago, neure artean, hagitz tramankulu boteretsu eta eragingarria dela kanon delakoa.
|
|
|
Barkatu lagunak, baina uste dut ez duzuela gauza handirik uler... azken unean iritziz aldatu eta beste mutur batetik ekin zion: Bon, ikasi duzue kanon, kanon literario bat edukitzeko beharrezkoa dela ulertzen den
|
hizkuntzarik
, idazlerik, hiztunik, unibertsitaterik, erakunderik... Eta libururik!
|
|
|
Ni banoa. Hor zehar, galaxiaren luze zabal osoan, badaude
|
hizkuntza
gutxituak dituzten planeta asko, eta segitu behar dut nire mezu askatzailea barreiatzen. Ez zenuten uste izango betiko geldituko nintzela, ezta?
|
|
|
Nekatu nintzen beren panparroikeriez eta arrandiez, ez nuen beren gustu txarreko umore matxista aintzat hartu, eta gizarte zibilaren nagusitasun morala erakutsi beharrez, solemneki aldarrikatu nuen Kolko Mitxoletarengana iristeko delibero irmoa hartua nuela, kosta ahala kosta, hitz hauek erabiliz nire asmoen berri emateko: Bereziki pozten naiz zuen umore ona ikustean, jaun txit agurgarri horiek, zuei begiratzea baizik ez dagoelako ikusteko
|
hizkuntzaren
senak ukituta zaudetela, ez delarik hori Jainkoak –halakorik bada– Leninek –halakorik nahiago baduzue– edo dena delakoak zuen saihetsetik behera barreiatu duen dohain bakarra, sinpatiak ere gainez egiten baitizue, eta grazia apartaren txinpartak, eta esan gabe doa ez dudala zalantza txikienik ere egiten zuen ausardiari, kalipuari, adoreari, kemenari eta bizkortasunari dagokien...
|
|
|
Damurik,
|
hizkuntzak
ez dira inoiz nire puntu indartsua izan. Zer izen frantses esango dut, egin nuen nire artean.
|
|
|
Nire esku hartzea gehiegizkoa iruditu zait. Beste irtenbide dotoreago baten bila hasirik, beste liburu bat,
|
hizkuntza
estrainio batean idatziriko liburu ahantzi bat hartu dut (izan ere, hau ez nuen, inondik inora, gorputzean tatuatua), eta bigarren edo hirugarren orritik irekirik, hau aurkitu dut:
|
|
|
Gizajaleen eledunak eta gondoleroak –gizajaleen
|
hizkuntza
menderatzen zuena– solasean lotu ziren. Bukatu bezain pronto, gondoleroak esandakoaren laburpena egin zidan:
|
|
|
Esku batez ukitu zuen, eta ohi ez bezalako igerilaria metro bat urrundu zen pedaletik, hildakoek men egiten duten bezala men eginez. Begiluzearengana itzuli zen neska, zerbait oihukatu zuen
|
hizkuntza
arrotz batean. Gizonak ez zuen gehiago itxoin.
|
|
|
Begira, kanon bat asmatzeko honako osagai hauek behar dituzu: lehenbizi,
|
hizkuntza
bat; bigarrenik, hizkuntza horretan idazten duten idazle batzuk; hirugarrenik, erakundeak: udalak, epaitegiak, gobernuak, ministerioak, poliziak, armadak, banderak, mugak, monetak... badakizu; a!, eta denetan garrantzizkoena, unibertsitatea.
|
|
|
Begira, kanon bat asmatzeko honako osagai hauek behar dituzu: lehenbizi, hizkuntza bat; bigarrenik,
|
hizkuntza
horretan idazten duten idazle batzuk; hirugarrenik, erakundeak: udalak, epaitegiak, gobernuak, ministerioak, poliziak, armadak, banderak, mugak, monetak... badakizu; a!, eta denetan garrantzizkoena, unibertsitatea.
|
|
|
Azken hau askozaz ere hobea kolesterol maila txikiagotzeko, noski (hemen esan behar dut, maleziatsuen ahotsak isilarazteko," kolesterol maila txikiagotzeko" esaten den tokian berdin berdin joaten ahal zela, esaterako," pandemia zabal ez dadin"). Are, liburuko
|
hizkuntza
bera ere kasualitate hutsa da, munduan dauden milaka hizkuntzatako edozein izan litekeelako; hau hainbati iraingarria iruditzen bazaio ere, kasualitate hutsa da, berriz diot (bestetik, zer jende klasek bizi dezake nire aukera hau berei eginiko irain moduan. Zer izen dagokie halakoei?)
|
|
|
Azken hau askozaz ere hobea kolesterol maila txikiagotzeko, noski (hemen esan behar dut, maleziatsuen ahotsak isilarazteko," kolesterol maila txikiagotzeko" esaten den tokian berdin berdin joaten ahal zela, esaterako," pandemia zabal ez dadin"). Are, liburuko hizkuntza bera ere kasualitate hutsa da, munduan dauden milaka
|
hizkuntzatako
edozein izan litekeelako; hau hainbati iraingarria iruditzen bazaio ere, kasualitate hutsa da, berriz diot (bestetik, zer jende klasek bizi dezake nire aukera hau berei eginiko irain moduan. Zer izen dagokie halakoei?)
|
|
|
Londresen jaioa naiz, esplikatu zuen Berlusgoñik, arbasoak errusiarrak zituen Parisko aristokrata judutar baten seme nagusia; txikitatik eduki dut letra inprimaturako joera oso errotua; familiatik datorkit. Aitak erakutsi zidan irakurtzen; bost urte nituenerako Ovidio irakurria nuen, latinezko jatorrizkoan; etxeko
|
hizkuntzak
errusiera eta ingelesa baziren ere, Firenzetik propio etorritako inude batek ematen zizkidan italierazko eskolak, eta ikastetxe frantses batean ikasten nuen; buruz oso betea ez zen osaba batek irakurtzen zizkidan Bibliaren pasarterik adierazgarrienak polonieraz; sei urte nituenean buruz nekizkien Dostoievskiren nobela gehienak, errusierazko bertsioan edo galegozko itzulpenean; zortzi urte nituene... Hori Tuaregekin bizitzera joan baino lehen izan zen; islandieraz eta moldavoz defenditzen naiz, Reyjavikeko azentu markatuegia dudala leporatzen didaten arren.
|
|
|
Londresen jaioa naiz, esplikatu zuen Berlusgoñik, arbasoak errusiarrak zituen Parisko aristokrata judutar baten seme nagusia; txikitatik eduki dut letra inprimaturako joera oso errotua; familiatik datorkit. ...sei urte nituenean buruz nekizkien Dostoievskiren nobela gehienak, errusierazko bertsioan edo galegozko itzulpenean; zortzi urte nituenean nire familiak Berlinera joan behar izan zuen, aitaren lan arazoak zirela medio, eta han, ezinbestean, alemanarekin familiarizatu nintzen; baina nire egiazko pasioa serbokroaziera zen, nire lehen amoranteak, Belgradeko opera kantari batek ohean hitz egiten zidan
|
hizkuntza
. Hori Tuaregekin bizitzera joan baino lehen izan zen; islandieraz eta moldavoz defenditzen naiz, Reyjavikeko azentu markatuegia dudala leporatzen didaten arren.
|
|
|
Tira, inor ez da perfektua. Hamabost
|
hizkuntza
, hil zein bizi, menderatzen ditut, hogeita hamarren bat hala edo nola lardaskatzen, arabiera irakurtzen badakit, baina oso ahoskera txarra daukat. Berrehun liburutik gora idatzi ditut, zazpi hizkuntzatan, eta beste hainbeste itzuli.
|
|
|
Hamabost hizkuntza, hil zein bizi, menderatzen ditut, hogeita hamarren bat hala edo nola lardaskatzen, arabiera irakurtzen badakit, baina oso ahoskera txarra daukat. Berrehun liburutik gora idatzi ditut, zazpi
|
hizkuntzatan
, eta beste hainbeste itzuli. Horietako bat, nik idatzia zena, ingelesez idatzi eta frantsesera itzuli nuen; gero frantsesezko bertsioa hartu eta alemanera; halaxe egin nuen, hizkuntzatik hizkuntzara, zortzi aldiz, azkeneko bertsioa, jada zer hizkuntzatan zegoen gogoratzen ez dudana berriz hasierako ingelesez jarri nuen arte.
|
|
|
Berrehun liburutik gora idatzi ditut, zazpi hizkuntzatan, eta beste hainbeste itzuli. Horietako bat, nik idatzia zena, ingelesez idatzi eta frantsesera itzuli nuen; gero frantsesezko bertsioa hartu eta alemanera; halaxe egin nuen,
|
hizkuntzatik
hizkuntzara, zortzi aldiz, azkeneko bertsioa, jada zer hizkuntzatan zegoen gogoratzen ez dudana berriz hasierako ingelesez jarri nuen arte. Inork ez zuen emaitza hasierako liburuarekin identifikatu; hortaz, beste jatorrizko liburua bailitzan pasa nuen merkatuan, baina geroztik itzulpenak egiteari utzi nion.
|
|
|
Berrehun liburutik gora idatzi ditut, zazpi hizkuntzatan, eta beste hainbeste itzuli. Horietako bat, nik idatzia zena, ingelesez idatzi eta frantsesera itzuli nuen; gero frantsesezko bertsioa hartu eta alemanera; halaxe egin nuen, hizkuntzatik
|
hizkuntzara
, zortzi aldiz, azkeneko bertsioa, jada zer hizkuntzatan zegoen gogoratzen ez dudana berriz hasierako ingelesez jarri nuen arte. Inork ez zuen emaitza hasierako liburuarekin identifikatu; hortaz, beste jatorrizko liburua bailitzan pasa nuen merkatuan, baina geroztik itzulpenak egiteari utzi nion.
|
|
|
Berrehun liburutik gora idatzi ditut, zazpi hizkuntzatan, eta beste hainbeste itzuli. Horietako bat, nik idatzia zena, ingelesez idatzi eta frantsesera itzuli nuen; gero frantsesezko bertsioa hartu eta alemanera; halaxe egin nuen, hizkuntzatik hizkuntzara, zortzi aldiz, azkeneko bertsioa, jada zer
|
hizkuntzatan
zegoen gogoratzen ez dudana berriz hasierako ingelesez jarri nuen arte. Inork ez zuen emaitza hasierako liburuarekin identifikatu; hortaz, beste jatorrizko liburua bailitzan pasa nuen merkatuan, baina geroztik itzulpenak egiteari utzi nion.
|
|
|
Eta B agertzea, bere aldetik, inork aldez aurretik pentsa zezakeena baino mila bider sinpleago izan zen. Egia esan, beti bere zain egon izan bagina bezala izan zen, eta, neurri batean bederen, hala zen, hau da, haren aiduru egonak ginen betidanik, euskara paradisuko
|
hizkuntza
zela esaten zuten garaietatik, bederen, eta nork daki lehenagotik ere ez ote geunden zain. Beraz, gertaera bere hartan hartuta oso harrigarria zen arren, guretzat oso berezkoa izan zen, oso naturala.
|
|
|
Azkenik berresten zen, aldez edo moldez, mila bider susmaturikoa: euskara zela, paradisukoa ez bazen, bai behintzat Marteko
|
hizkuntza
. Horren frogatzat, B gaitasun linguistiko izugarria.
|
|
|
Hau guztia argentineraz blaituriko azentuaz esaten zuen; baina ez argentineraz blaituriko euskaraz, baizik eta argentineraz blaituriko argentineraz, gauza jakina baita Argentinako euskaldunak, euskaraz ari direlarik, eibarreraz, goizueteraz edo markineraz egiten dutela, eta Argentinaratutako eibartar, goizuetar eta markinarrak, erdaraz ari direlarik, ordea, argentineraz. (Hau guztia esaten dut argi eta klaru uler bedi zein den egileak, eta obrak honek bereziki, errealitatearekin,
|
hizkuntz
errealitatearekin, bereziki, hartzen duen ikuspuntua eta, bereziki, proposatzen duen harremana, bereziki).
|
|
|
Berlusgoñik nire onespena ematen niola interpretatu zuen, edo agian ez zitzaion gehiegi inporta nire iritzia. Orain –zioen–, garai eta
|
hizkuntza
guztietako narrazioaren ataka oso ezagunean eta mila bider errepikatuan gaude, literatur tradizioaren autopista ezagunenetako batean daukagu liburuaren haria. Baina, paradoxikoki, honek berak jartzen du arriskuan liburuak, kanonikoa izateko, bete behar duen bigarren baldintza bete ahal izatea:
|
|
|
mugimendu feminista eta emakumeen askapen borrokaren ingurukoak. Liburuok
|
hizkuntza
ugaritan zeuden idatzita; gehienak ingelesez, baina baita gazteleraz, alemanez, frantsesez eta grezieraz ere.
|
|
|
Inperfektua da
|
hizkuntza
, higatu egin dira zeinuak
|
|
|
Horregatik, agian, oraindik gutxi batzuek aitortzeak ere lotsa ematen duen zeregin hauetan ematen ditugu orduak, poemak idazten ditugu hitzen eta gauzen arteko zubi hondatuak berreraikitzeko. Eta zubi horiek berriro altxatzeko hitzak destoxikatu egin behar ditugu, garbitu, errealitatearen hondamendiak eta zatiketak
|
hizkuntzaren
hondamendia eta zatiketa ekarri digulako ezinbestez. Egiten ditugunak saiakerak baino ez dira, baina bizitza bera saiakera baino ez da.
|
|
2002
|
|
|
Prejudice erantsi du zure belarriak zulatzeraino, komunikazioa normaltze puntura iritsia ez balitz bezala. Dagoeneko
|
hizkuntza
ez da traba, den dena aditzeko gai ez zaren arren. Bestelakoa da traba, bistan dago.
|
|
|
|
Hizkuntzaz
gogaiturik, hiri barnera joan zara eguneko prentsa erosten. Auzunera egun bat geroago iristen da, Londresko auzune gehienetara bezalaxe.
|
|
|
Atoan ulertu zion, bonbardaketez ari zirenetan
|
hizkuntza
berean mintzo baitziren. Maiz berbarik ere ez zuten zertan ezpainetaratu.
|
|
|
Kiratsa Salamancako Estatuburuaren komunikatu gisa etorri zitzaion azkenean. Puzkerrak eta putzak bat egin zuten bere aurka,
|
hizkuntzari
matxinada. Artikuluaren sinatzaileak Jeneralaren hitzak jasotzen zituen hirugarren paragrafoan.
|
|
|
Batzuek ez dute harridura ezkutatzen" Sarrionandiaren poema bat, musika eta literatura biltzen dituen ikuskizun baten ardatz" eta antzekoak ikustean, baina gehienek, egia aitortzera, ez diote egunkari alemaniar bati edo indiar bati baino arreta handiagoa eskaintzen. Zuk eskertu egiten duzu informazioa bi
|
hizkuntzatan
jasotzea. Nolako hizkuntza halako informazioa ez, baizik eta halako plazera halako zirrara halako goxotasuna.
|
|
|
Zuk eskertu egiten duzu informazioa bi hizkuntzatan jasotzea. Nolako
|
hizkuntza
halako informazioa ez, baizik eta halako plazera halako zirrara halako goxotasuna. Fionari kontatu behar diozu lehenbailehen.
|
|
|
Hobeto aditzen diozue elkarri, nahiz eta batzuetan modurik egon ez.
|
Hizkuntza
bere bidea egiten ari da astiro astiro. Nahi baino astiroago egiten ari da, baina utzi behar zaio.
|
|
|
Baina uka iezaiozu aberria,
|
hizkuntza
,
|
|
2003
|
|
|
Kokoteraino dagoela hainbeste nobelarekin. Euskaraz, gaztelaniaz eta frantsesez, hiru
|
hizkuntzetan
irakurritako eleberri guztiez dagoela kokoteraino. Denak direla berdin berdinak.
|
|
|
Asko irakurtzen duzula dirudi.
|
Hizkuntza
ezberdinetan, gainera. Liburu hau ez dagoela iruditu zaigu.
|
|
|
Zuek euskaraz bakarrik irakurtzen zenutela uste nuen, esan du gero Damianek,
|
hizkuntza
inperialismoari aurre egiteko edo.
|
|
|
–Esadak zerbait heuk nahi duan
|
hizkuntzan
–Noel Monks hura tentatu nahi izan nuen, frantsesez– eta errepikatu egingo diat.
|
|
|
Noel Monksek zerbait esan zuen. Australiako aborigenen
|
hizkuntzaren
batean. Auskalo.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
txakur amorratuaren tiroa,
|
|
|
haranetako
|
hizkuntzetan
idatziko ditut epilogoak,
|
|
|
ez daki bere aurkikuntza jatorrizko
|
hizkuntzan
ematen.
|
|
|
|
hizkuntza
berri bat zeureganatzen duzu.
|
|
|
|
hizkuntza
berri bat ikasten duzunetik
|
|
|
Agian haragiaren
|
hizkuntza
|
|
2004
|
|
|
Harakinen hitzen atezuan gelditu zen. Orain irain historiko guztiak aipatuko zizkiok, espainolengandik desberdintzen gaituzten zerrenda luzea, gure
|
hizkuntzaren
antzinakotasuna...
|
|
|
Oso berria da dena Loiuko aireportuan. Bilbao, Euskal Herria, Spain txartela ikusi zuen buru gainean Ferminek, ezkerretara beste bat hiru
|
hizkuntzatan
: Ez hartu besteren maletarik, No coja la maleta de otro, Take your own baggage.
|
|
|
Ez du inporta zein
|
hizkuntzatan
esaten diodan,
|
|
|
Mila urte eta zu, denbora bera. Baliteke ura izatea etsipenaren aurka egiteko detergente bakarra, baliteke ura izatea
|
hizkuntza
bakarra.
|
|
|
Esku artatsuz eta amodioz eginiko zenbait aldizkaritan ikusi zuten argia nire lehen poemek, eta Andolin izan zen ardurenean besterik ez nuen ezagutzen eta zuzenketa gramatikalak, lexikalak eta estiloari zegozkionak egiten zizkidana, deskalabruak egiten bainituen euskararekin. Egun haietan ekarri zidan Zamarriparena, maite zuen
|
hizkuntzak
ni ere txolindu nintzan, erroak non diren eta zertarako diren atzendu ez nezan, ezagut nitzan euskararen luze laburrak, arima eta nukleoa.
|
|
|
Andolin Eguzkitzaren poemen gaietan honelako kezkak aletzen ziren:
|
hizkuntza
, desamodiotik deserroturiko bakardadea, denboraren iragate lasaia eta harremanen prekarietatean dauden goraldiak eta ahulaldiak. Poema bakoitza, urradura aseezin bat.
|
|
|
Orduan hitz delikatuak aditzen genituen, sonoritate eta sentiera berezia hartzen zuten, lirikotasun ezkutua ziplo deskubrituko bagenu bezala. Maisutasunez eta maitasunez irakurtzen zituen bere poemak eta besterenak; zeuden
|
hizkuntzan
zeudela, abaroa eskaintzen zien poemei. Horrelako uneak ez dira ahazten.
|
|
|
Amaigabe dagoen poema liburu honetan
|
hizkuntzaren
karga apenas kausituko da; arintasuna kontaketan, eta mezuaren garrantzia azpimarkatu nahi zituela dirudi. Komunikatzearekin komunio handiagoa egiten duela ematen du, eta hutsalagoa hitz pisudunen eraikuntzan zimendaturik dagoen lerrokatze bertsifikatuarekin.
|
|
|
badakigu gure
|
hizkuntza
|
|
2005
|
|
|
xangrea zen haren destinu bakarra. Marmarok gerri mina sendatzen zuen erraz, eria bizkarrean har eta naski latinez baina
|
hizkuntza
aski misteriotsua zen, bara baratzen zituen otoitzak oiharraraziz. Marmarok otoitz haiek asmatzen zituela erraten zen, eskolan edo katiximan ibili ez zenez, nehoiz ez baitzuen latinik ikasi.
|
|
|
– Zuzentasuna baizik ez da. Bestela ahamen batez janen gaituzte eta gure
|
hizkuntza
suntsituko dute. Administrazioko egoitzak baizik ez dira Iparretarraken ekintzen jo-mugan; gehiagokorik ez.
|
|
|
Orduan, soakoan beldurra eta lotsa irakurtzen zitzaion, bere jatorria, nekazari eta jende xehe jatorria, hain zuzen, ezabatu nahi bailuan. Larru zulo sakonetarik iraizten zen
|
hizkuntzaren
, lurraldearen eta etorri sozialaren gutxiestea. Besterik ez jakin eta erdara, gazta mozteko gai ez litzatekeen labana herdoildu soinuaz erabili arren, Tehexak lankide gazteagoak beren artean euskaraz aditzean, arraroa zen alaina, haien ingurumenarekiko errespetu falta handia salatzen zuen goraki, aztal puntutxak zoladura zementatuan klaskaraziz.
|
|
|
|
Hizkuntza
atsegingarria behintzat ez zen. Louisek erdara aldiz baliatzen zuen plazer hanpurus, Agataren aieruko herritar arruntekiko jakintza lezea azpatzeko:
|
|
|
Aste bat zuela mendi lehorren erdian kokatu herri batera iritsi ziren. Herriaren atarian geratu zen troparen gehiengoa,
|
hizkuntza
ezagutzen zuten haietariko bi, lekuko arduradunekin solastatzera igorri ondoan. Karriken artetik haur irriak eta ama aspertuen deiak biderkatzen ziren, oilo koloka karakaka zenbait eta txakur txanpak ere bai.
|
|
|
Frantxua horrela ikustean, bera baino bi urte zaharrago eta apeztu zen Gilen anaia irudikatzen zuen: seminario txikitik oporretara zetorrenean grekera edo latinerako perpausak goraki arrapasatzen zituen, biak ur hegian kabala zain zeudela; agian
|
hizkuntza
desagertu haien soinuaren oinarria bilatzen zuen oraindik Frantxuaren ikasketen karietara.
|
|
|
Zakua fermuki zatxikala, entzuna zuen nonbait Baiona ohoinez betea zela. Pannecautik sartu zen hiriaren bihotzera; jendea elkarri oihuka zebilen,
|
hizkuntzak
eta keinuak nahasiz. Abiadura lasterrean pasatzean, autoek espaloi hegiak inarrosten zituzten.
|
|
|
Hor zegoen izotz bi gizon armatuen aurrean, eta zekien
|
hizkuntza
apurra berbilduz ausartu zen:
|
|
|
baserriko solairuan Ikerrek bi astez ezkutatu zuen Ternuaren antzera, erresistentzian sarturiko gazte gehienek euskara ez zekiten eta barra barra espainolez mintzo ziren edo frantsesez, ikaragarriko kastelar aieruarekin. Pistola hartzea erosoagoa zen nonbait euskara biziarazteko,
|
hizkuntza
berreskura eta erabiltzea baino!
|
|
|
– Ez duk erraza ez, hiltzera doan
|
hizkuntza
batean baikorra izatea!
|
|
|
aldi berean haurretan tristeena zen, nehoiz sortu behar ez zuelako, eta alaiena, beti aitzina eta eremu berriak ikertzera deliberatzen zelako. Ilunpe eta argitasunezko Eguberri hartan, Mehainerateko xendra hertsian, aita buhameen
|
hizkuntzan
trufatu zitzaion:
|
|
|
Begira, ni sei urtetan, jadanik ezkor aire batekin eskolaratu nintzen: tatxa bat neukan mihi puntan, ez nuelako ikasgelan erabiltzen zen
|
hizkuntza
ezagutzen. Salbaietarik nintzen.
|
|
|
Baina baserriko mukizuek ez zezaketen iragar zein zen gizon horietan Nakoren bizi lagun zehatza. Kontatzen zen buhameek hapamapalapa
|
hizkuntzaz gain
, ezkontzeko ohitura berezia zutela: alabaina, pegarra hausten zuten eta lurrean hedatu zati kopuruaren arabera emaztea gizonarekin egoten zen, gero alda zezakeen, edo berdin batekin edo bestearekin ibil zitekeen, eta ez zitzaien nehondik bekatu.
|
|
|
Hitzak asmatzen zituen, gero eta kriptikoagoak ziren bere paragrafoak. Grafia eta
|
hizkuntza
bera ere asmatuak omen ziren azkenerako. Azken istorioak jakiteko irrikaz, hasieran denak ziren bolondres kandelarekin gabiara igotzeko, baina denboraren poderioz, gogoz kontra onartzen zuen zeregina zotzik motzena hautatzen zuen marinel koitaduak.
|