|
2003
|
|
|
Urtehaietannionereentzun FernandeCaminoEtxeparekinaskazizenMark Légasseadiskideari, haienetxeraPariserajoanzirelarikaspaldilehenEtxepare Aldudekoosabamirikuaetaizeba Caminoharenandrea, mahainarenbiburuetan baitzirensenaremazteak, haurrenarteanzegoenetxekandreakgaldetuziolabere ahizpari:. Erran no, zeraridunhanmaipuruhiresenarra, bakarriketaisilik?, eta
|
besteak
, argietagarbierantzun:. Erruten!?.
|
|
|
Hilabetebatzuenburuanmisionistekhedatueginzutenlan esparrua.
|
Besteak
BuenosAiresengeldituzirenartean, gurehirubarkoxtarrak, Gimon, HarbuztanetaSardoi, hiriburutikurrunduetapanpetakoetaUruguaikolurraldeakkorrituzituztenzaldizetaorgetan, ezinagobidetxarretatik, hanetahemenhogeitahamarretikgoramisio aldiantolatuz, bosturtekoepean.Kasurako, etabetiereBuenosAiresprobintzia zabalbarruan, ondokoakaipadaitezke: 1857anDolores, ChascomúsetaRanchos; 1858an Luján, Mercedes,...
|
|
|
Nolanahi, peludoarenabainoaskozhobetoezagutzenda Dasypusnovemcinctusbederatzi gerrikodunarmadiloarenbiologiaorokorra, berorixeda etaEstatuBatuetanbizi denespezie bakarra.Espeziehorretanharrigarriasuertatzenda,
|
besteak
beste, sabelaldibakoitzekolaukiakjaiotzea, hauda, obuluernaldubakarretiklaukumemunduratzea.Jakina, obulubakarretik eratorriakizateanidentikoakdira, delasexuz, delagene horniduraz.Klonikoakdiraberez, eta, hortaz, herentziarenetaingurumenareneraginerlatiboakaztertzekoerabiliizandiraluzarohorrelako laukoteak, ikerlariamerikarrekhaingogokodituztennature/ nurturedebatekoprobetan, alegia, izaerageneeke... esaldiaklaburbiltzen dubere iritzia, hauda, berezkoaindartuegitenduikasitakoak.
|
|
|
...rpretatu baitzituen, eta, izatez, baliopositiboazutelaustezuen, gizarteatrinkotzenlaguntzenzutenheinean.Esatebaterako, Durkheim ek suizidio tasakaztertuzituenprotestanteenetakatolikoenartean, eta, azalduzuenez, katolikoenartekogizarte kontrolestuagoaksuizidio kopuru murritzagoakeragitenzituenkolektibohorrenbaitan.Alegia, Durkheim en pentsaerangizarte integraziorako faktoregarrantzitsua daerlijioa,
|
besteak
beste suizidiorako joeramurriztukoduena.Anekdota hutsadahaubere pentsamenduan, bainabizikiadierazgarria.
|
|
|
(Hazparne, 1859; Baiona, 1915) idazleapartaetakazeta egileaipatua. Larresoroko Seminariotipianikasizuen1872 77tartean, urtetikurterabetigoitiariizanzelarik; geroBaionakoan.1881ean, arteanapaizgaizelarik, Larresororakoeskola emaile izendatuzuten.1882an apaiztuzen, etaLarresoron segitu zuen, ArnaudAbadia zeukalaburuzagi.Haniraun zuenhurrengohogeitabost urtean, 1906raarte.Alemanairakastenzuen,
|
besteak
beste.Irakasleonaetalaketaeizen.Gero, Baionako kalonjeizendatuzuten. Eskualdunaastekariankolaboratzen1891urte inguruan hasizen, etahil artejarraitu zuenidazten.
|
|
|
Izatez, irakurriberriduzunaipullabur horigeroagokoada, 1914ko martxokoa, etaordurakoAldudekomedikuaizangodaJeanEtxepare. Bere laburrean, kontubiargitzendizkigu: bata, idazteaiaegunerokozeregina duelaAldudeko medikuak, eta,
|
bestea
, bereburuazuritubeharhorreknahikotxoagerianuztendiguordukoEuskalHerriannorainoezohikoaizan zitekeenluma zaletasunhori.Norenburuankabitzendahartarainokoxelebrekeria?
|
|
|
Kontuadadeskribapen horrekmarraztenduenmedikua, Elosujaunaz bestalde, Etxepareberaereizandaitekeela, hainbatxehetasunetan.Pertsonaintelektual batdakusaguhoremandigunpotretean, etazeharoondo egokitzenzaioguremedikuaren gaineanezagutzendenhorri.Etxeparek ere, gogoaarrunthirianzadukan?,
|
besteak
beste.Horrelaizanik, harrigarriadapentsatzea, Elosukhiruurterenosteanospaeginbazuenere, EtxeparekhogeitabosturtezjasanzuelaAldudeko giroletrabakoa, alegia, artikuluhorretanbertandeskribatzendigunhori:
|
|
|
Egunberekokronikan (1916.08.11), Verdungobalentriakdirela eta ErrekaaldudarsarjentuaereaipatuzuenSaint PierreAnxuberrok,
|
beste
euskaldun sariztatubatzuenartean.JeanEtxeparekerebidaltzenzituengerla kronikakEskualdunaastekariraguda tokietatik, baina, ezzuenbere dominarenaipamenikegin.Denadela, Verdungoakezbidezirenizangure medikuakgerlateanbiziizandakounelarribakarrak, eta horrelaxekontatu zigun1916koapirilarenhamalaukokronikan, Champagnakolehenlerroan gertatua:
|
|
|
Horretazzalantzarik txikienaeregeraezdakizun, nahikoaduzu, EtxeparekaurkeztudizunBilbobaikorhorikonparatzea, TxominAgirreren GaroaeleberriezagunekohamaikagarrenkapitulukoBilbogalgarriarekin. ...arbuiagarribegitantzenbaitzaio:. Bilbotikitxasoruntzgoazelaezker aldetikdaudenherriakeztiruditeBizkaikoak?;. NerbioninguruariEuskalerrikoalderdiabañoLondreskoauzotegiaobetoderitzat?;. AizenbateuskaldunzabartudiranSomorrostrokolurgorrietan!?. Jakina, EtxeparerenbegiekikusidutenBilbokementsuaetaAgirrerenekbereganatutakoBilbo suntsigarrihori, biakdiraBilbobera; izan, garunakdiradesberdinbatarenaketa
|
bestearenak
–alegia, dituztenburmuinak?, eta beroriekbestelakotu dieteBilboberbera, mundu desberdinetanbizibailiren.Begi bistakoa denez, EtxepareketaAgirrekezduteelkarrenartekoinolakoantzik, salbu etabi biokeuskarazzutelaidatzi.
|
|
|
...o esangurahandikoakdira, hainbataldetatik.Lehenengo etabehin, nahikoa garbierakustendiguteAzkuegazteakjarraituegitenzituelaorduko eztabaidazientifikoak, etaeguneratutazegoelaheinbatean.Harrigarrisuertatu zaithori.Nikbetiusteizandut, XIX.mendearenamaierakoBilbokogiroan bestelakokezkakzeudela, eta, horrenbestez, ordukoirakurketakerebestelakoakizangozirela, ezhainunibertsalak, nolabaitesateko.Horrek,
|
besteak
beste, galderabatekarriditberehalakoan: zeinbibliografiazegoeneskuragarrisasoihorretan Bilbon, etagainerakoeuskalhi (er) rietan. Etahurrengo galderabatere: Azkuekaldizkarifrantsesenbatikuskatuztxiripahutsezleituzuenizarretako bizidunenkontuhori, alairakurketa sistematikoakegiten zituen?
|
|
2006
|
|
|
JuanMariLekuonak5 ere,
|
besteengandik
bereiz, «jakingarri»moduan aipatzendubertsopareederhau:
|
|
|
Estrofahonen jatorriaezagutzeko, sustraihauek leudeke, noski: edo Bortegarairena Berdabiorenetikhartua da, edoalderantziz, edoetaa bateta
|
bestean
hirugarrebatetik.Etaguz oraingohirugarren posibilitatehonenaldekoak gara.
|
|
|
Helburua, oroit, «gukdarabilzkigunasmoetarako»helburua, begienbis takoadahor, hasierahasieratik:, uneegokiadahauxebertsosortaosoabiltze ko.Berdabioren bertso sortaosoagobateskeintzera noakizue.Lehengo ber tsioakezdiragureinguru girokoakizan.Guk Oiartzunenbibertsiobaditu gu?. Intentzionabaria darie esaldihoriei:
|
beste
kantaerak, Azkuerenaketa
|
|
|
Baina, bertsoosonabarmenhonetazgainera, SarobeErrekakokantaera horretan, nabari nabariak dira,
|
beste
zenbait pasartetan, ixilpeko esku xuri horrek utzidituenarrastoak. Nondikaterada, esatebateko,. Goizutan bada gizon gaixto bat?
|
|
|
gai honek
|
beste
zenbait alderdi interesgarri ere baditu: literatur alderdia, musikaalderdia, etaantzekobertso saioekinegindaitekeen konparaketa.(...).
|
|
|
Aditzen, Andonirenhitzen azpiko musikasikologiko hori. Bai,
|
besteak
ezbezalako, osotasuna, erakutsi nahihori,, crescendo, baten gisaraheldu zaigu azkenean belarri zuloetara, eta hortxe jo digu galdurra oharkabean Andonik.
|
|
2007
|
|
|
Eskubide guztiak jabedunak dira. Ez da zilegi liburuki hau osorik edo zatika kopiatzea, ez sistema infomatikoekin beronen edukia biltzea, ez inongo sistema elektroniko edo mekanikoz, fotokimikoz, magnetikoz, elektrooptikoz, fotokopiaz, erregistratuz edo
|
beste
bitartekoz berau transmititzea, aipamenetarako izan ezik, argitaratzailearen edo copyrightaren jabearen aldez aurreko eta idatzizko baimenik gabe.
|
|
|
Hala ere, Piarres La, tte gramatikari, etnografo edo, losofoaren emaitza bibliogra, koa aztertu beharrrean, lan intelektual horren parean bilakatutako
|
beste
intelektualekiko harremanak arakatu nahi izango genituzke, kultura mailakoak. Euskaltasunaren zein kulturgintzaren erakusgarri izango zen sare hartan Piarres La, tte kokatzearekin batera, ahaleginduko gara azaltzen noraino izan ziren garrantzitsuak La, ttek buruturiko ekintzak, zer nolako eragina izan zuten nabarmenduz, X X. mendeko kulturgintza berri baten sortzaileak zirenetz ikustearren.
|
|
|
Jakina, La, tte pentsalariaren aro entzutetsuaren aurretiko urteak ekintza intelektualez josirik baino ezin dira egon; pentsalari, intelektual eta zienti, koez inguraturik baino ezin dira egon, ekintzok burutu ahal izateko. Izan ere, intelektual baten emaitzak emankorrak izanez joango dira
|
besteekiko
ez adostasunek eta eztabaidek eraginda, iritziok pentsalari horren pentsamoldea landuaraziko baitute. Erakusle gisa, Piarres La, tteri buruzko gure lan hau, non jende ikasia baino ez zaigun agertuko irakaslearen sarekideen artean.
|
|
|
jende ikasia zen. Lanbidez, apaiza izateaz gain, irakaslea izan zen La, tte,
|
beste
hogeita hamabost lagunkide bezala (euretariko batzuk apaizak ere baziren); haietako, lagunarteko hamalau lagun bakarrik ari izan ziren apaiz lanetan. Lagunkideen lanbideaz aipatzearekin jarraituz, hamalau legegizon ziren, hamabi mediku; zortzi artzibozain, historialari edo etnografo ziren eta lau funtzionario moduan ari izan ziren; baditugu bost enpresari, bi politika gizon, bi ingeniari, bi publizista, bi arkitekto, itsasgizon bat, margolari bat, diplomazialari bat, musikari bat eta militar bat ere.
|
|
|
Proposogra, a lan honen bidez emaitza berri bat gehitu nahi izango litzaieke orain arteko ikerlariek buruturiko ikerkuntzei. Orain arte egin diren proposogra, a lanetan pertsonak edota taldeak aztertu dira, bakoitza
|
besteengandik
erlazionatu barik; ostera, gure lanak bereziki pertsonen eta taldeen arteko harremanak aztertu ditu. Gu geu, ostera, ahalegindu gara geure ikerketa osatzen, lagunarteak islaturiko harremanetan oinarrituta.
|
|
|
Jakina, hain baldintza zabalekin, pertsonaia andanak osatuko du datu basea, interesgarria dena, beste aldetik. Basearen
|
beste
ezaugarri interesgarria izango da pentsamolde aldetik mota guztietako pertsonaiak izango ditugula lagunkide eta, La, tteren etsai gutxi aurkitu dugula; eztabaida intelektualak ugari izan ziren, ostera, aldizkarietako lanek erakusten duten moduan.
|
|
|
Aldizkariok aztertu orduko, gehien interesatu zaiguna izan da ezagutzea zein intelektual izan ziren lankide, bai sozietateek buruturiko bileretan parte hartzeagaitik, bai aldizkari berberean idatzi izateagaitik. Izan ere, bilerotako kidetasuna bada ere harremanetan sartzeko biderik aproposena, pentsalari horiek zein aldizkaritan idatzi zuten ezagutzeak13 bidea emango digu garaikideen arteko
|
beste
harreman batzuk suposatzeko ere, harremanok frogatzeko eskutitz, idazki zein lekukoen elkarrizketetara jo behar izango badugu ere.
|
|
|
Baliteke Bulletinen agerturiko bi ikuspuntu horiek bata euskalduna eta
|
bestea
baionesa edo frantsesa, aipatu ditugun Baionako bi taldeen isla izatea. Dena dela, orokorrean baiezta dezakegu Bulletineko idazleek euskal ezaugarriak goratu eta gailendu zituzten, miti, kazioa alde batera utziz, hala ere.
|
|
|
Haritschelhar eta
|
beste
batzuk: Piarres La, tteri omenaldia, Iker, Euskaltzaindia, Bilbo, 1983, 25 or.
|
|
|
Holaxe erosten nituen bibliotekak... Euskarazkoak begiratzen nituen denak eta
|
besteak
saltzen. Zenbaitek ez zuten balio handirik, pizura saltzen nituen eta balio zerbait zutenak ontsa paga arazten nituen...
|
|
|
Haritschelhar eta
|
beste
batzuk Piarres La, tteri omenaldia... aipatu liburua, 139 orr.
|
|
|
Horrekin batera, Frantziako mandatariek euskal apaizek buruturiko ekintza politikoak salatu zituzten138: predikuetan Errepublikaren kontra ari izana139, eliztarrak politikoki gidatu eta Catéchisme> électoral> liburuxka kaleratu izana (Diharassary apaizak idatzirikoa),
|
besteak
beste.
|
|
|
Baina aurrera jarraitu baino lehen, aipa ditzagun
|
beste
gertaera batzuk, Eskualdunaren bilakaeraren parean gertaturikoak. 1897 urtearen inguruan, Pierre Broussaini, Parisen medikuntza ikasten ari zela, bururatu zitzaion Société> Patriotique> Basque> elkartea eratzea, ikaskide kebekiar nazionalistek eraginda; Broussainek Resurrección Mª de Azkueri azaldu zion burutapena155 Elkarte abertzalea sortzearen aldekoa izan zen Albert Constantin156 ere.
|
|
|
Baina urritasun egoerak aldakuntzen beharra sorrarazi zuen idazle askorengan174 Horrela gerratik itzuli ziren hainbat lankidek, gerlari ohiak? Eskualduna> eta Adémarengandik urrundu nahi izan zuten175, gerrak erakarritako zailtasunez gain, gerlari ohi horiek ez zutelako Adema gogoko176 Piarres Xarrittonek azaldu duenez, alde batetik, belaunaldi diferentekoak ziren, ikasle irakasleen arteko haustura nabarituz; baina bereziki, gerran egon izanak sortu zuen sentimedu berezia izan zen gerran egondako lankideak
|
besteengandik
urrundu zituena177 Aurrerago ikusiko dugunez, Gure> Herria> aldizkari kulturala banaketa horren ondorioz sortu zen.
|
|
|
Biek parte hartu zuten Eskualdunan hasitako kanpainan, Euskal Herriaren nortasuna onartua izan zedin, dokumentu berbera sinatuz; Arotçarenak adiskide ere deitu zuen La, tte. Gure ustez, La, ttek Arotçarenarekin batera sinatu zuen artikulu bat Eskualdunan, Euskal Herria
|
beste
lurraldeekin elkartu barik eskualde bilaka zedila eskatzeko kide bakarra izango zela ikusi zuelako.
|
|
|
Nabaria baino nabariagoa da, beraz, Eusko Ikaskuntza eta aipatu
|
beste
bi elkarteetako kideen arteko harremanik eza.
|
|
|
Zerrendaturikoetatik Azkuek eta Lacombek izan erizk
|
beste
inork ez zuen Euskeran idatzi, Azkuek 41 artikulu eta Lacombek bi baino ez.
|
|
|
Bileretara joan zirenetara itzuliz, eta orain arte aztertu ditugun lau elkarteetako (Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, Eskualzaleen Biltzarra, Eusko Ikaskuntza, Euskaltzaindia) kide komunak nabarmentzearren, jarraian dugun laukiari begiratuko diogu, Euskaltzaindiaz gain,
|
beste
elkarteren bateko bileretan parte hartu zutenak sartu baititugu:
|
|
|
Laukiak orain arte ikusi ez duguna erakusten digu: Eskualdunan idatzi zuten lankideek
|
beste
aldizkariren baten ere idatzi zuten, hau da, Gure> Herrian; eta horren etsenplu nagusia Piarres La, tte izan zen (86 artikulu argitaratu zituen Gure> Herrian eta 238 Eskualdunan). Aldizkari bietan asko idatzi zuten Laurent Apésteguy, Jean Elissalde eta Jean Etcheparek ere, baita Jean Barbier, Louis Dassance, Pierre Duhour, Jules Moulier eta Jean Saint Pierrek ere, artikuluen kopurua askoz txikiagoa izan bazen ere.
|
|
|
Gure Herria elkartearen bileretara itzuliz, bil dezagun aztertu ditugun bost elkarteen partaidetza, ikusteko Gure Herria elkartearen egoera
|
besteekin
konparatuz:
|
|
|
Ikusten dugun legez, kritikatuak izan zirenetatik, Julien Vionsonek jaso zituen kritiken kopururik handiena, lau kontrakoak izanik eta zazpi aldekoak. Kritikarietatik, Philippe Veyrinek
|
besteek
baino kritika gehiago egin zituen, hain zuzen ere Michel Etcheverry, Guillaumie Reicher eta Vinsoni buruz.
|
|
|
Jean Etchepare, Georges Lacombe, Piarres La, tte, Pierre Lhande, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Philippe Veyrin. Horrez gain, Dop, dElbée eta Lhandek Gure> Herrian baino idatzi ez bazuten ere, gainerakoek
|
beste
aldizkariren baten ere argitaratu zituzten artikuluak; Gavel, Hérelle eta Veyrinek beste hiruzpalau aldizkaritan ere idatzi zuten:
|
|
|
Jean Etchepare, Georges Lacombe, Piarres La, tte, Pierre Lhande, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Philippe Veyrin. Horrez gain, Dop, dElbée eta Lhandek Gure> Herrian baino idatzi ez bazuten ere, gainerakoek beste aldizkariren baten ere argitaratu zituzten artikuluak; Gavel, Hérelle eta Veyrinek
|
beste
hiruzpalau aldizkaritan ere idatzi zuten:
|
|
|
Hauek ere ez ziren edonor euskal Herriko aktibitate kulturalean; izan ere, Colas eta Vinson ezik, gainerakoak kargudunak ziren elkarte kulturaletan. Ulergarria da, beraz, kritikak jaso zituzten horiek, Julio Urkijok ezik, Gure> Herrian ere idatzi izana,
|
beste
aldizkariren baten ere argitaratzeaz gain; salbuespena Louis Colas da berriro, karguduna ez izateaz gain, gutxi idatzi zuelako aldizkarietan eta konkretuki Gure> Herrian artikulu bat ere ez.
|
|
|
Beraz, Bulletin> du> Musée> Basquen idatzi zuten lankideetatik bostek baino ez zuten
|
beste
aldizkariren baten idatzi, hau da, SSLAB, Gure> Herria> edo RIEVen. Zientziaren hainbat eremu arakatzen zituzten aldizkariak ziren, SSLAB> eta RIEV> intelektualki, Gure> Herria> jende ez ikasiarengandik hurbilagotik.
|
|
|
Beste aldetik, Bulletinen idazteaz gain
|
beste
aldizkariren baten idatzi zuten bost intelektual horietatik, lauk, Daranatz, Donostia, Gavel eta Veyrinek, harreman berriak sorrarazi zituzten aldizkarien artean, konkretuki Bulletin> du> Musée> Basque, > Gure> Herria> eta RIEVen artean; hau da, Iparraldeko eta Hegoaldeko aldizkarien artean, orain arte ikusi ez duguna. Iparralde eta Hegoaldearen arteko harreman berriak ezarri zituzten Jean Baptista Daranatz, Henri Gavel eta Philippe Veyrinek, Bulletinen idazteaz gain, RIEVen ere idatzi zutelako; eta aita Donostiak Bulletin> u> Musée> Basque> eta Gure> Herrian lanak argitaratu zituelako, RIEVen idazteaz gain.
|
|
|
Laukiak erakusten digun bezala, Euskal Museoaren arduradun nagusia, William Boissel, Société> s> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonne> bileretara joaten zen, hain zuzen ere museoaren ekintzen berri emateko. Ostera, Philippe Veyrin, Euskal Museoaren Batzorde Iraunkorraren idazkaria izan bazen ere, ez da laukian agertzen, ez baitzen Sociétéren bileretara joaten, ezta
|
beste
elkarteren batek antolaturiko batzarretara ere.
|
|
|
Begiraleen azpitaldeak osatu zituzten hainbat herritan, Idazkaritza Orokorraren helburu orokorrak kontuan hartu barik,
|
besteekiko
askatasunez ari zitezen551.
|
|
|
Probintzien arabera, Lapurdiko hamasei herrik izan zuten Begirale taldea (Donibane Lohitzune, Urrruña, Hendaia, Biarritze, Angelu, Larresoro, Kanbo, Hazparne, Ezpeleta, Ainhoa, Baiona, Uztaritze, Ziburu, Getaria, Arrangoitze eta Bardozek), Zuberoako zortzik (Arüe, Atharratze, Aloze, Ligi, Maule, Iruri, Omizegañia eta Altzaiek) eta Nafarroa Behereko
|
beste
zortzik (Aldude, Martxuta, Donibane Garazi, Donapaleu, Baigorri, Donazaharre, Oragarre eta Landibarrek).
|
|
|
Badago Olphe Galliarden
|
beste
eskutitz bat, bilera egin baino lehen idatzia, non ikusten den La, ttek batzar pribatua egitea erabaki zuela. Ondorioz, Galliard eta Bernard de Coralek parte hartzea erabaki zuten615:
|
|
|
batzuk joan zirela Francoren alde eta
|
besteak
aurka... Joan zirenak eta Dargains inprimatzaileak; joan ziren eta Doriotenganat, doriotistak gero alemanen kolaboratzaile bilakatuko ziren, bainan hori lehenagatik.. zeren eta Doriot nor zen, komunista izandako bat, konbertitu zena omen...
|
|
|
Joan zirenak eta Dargains inprimatzaileak; joan ziren eta Doriotenganat, doriotistak gero alemanen kolaboratzaile bilakatuko ziren, bainan hori lehenagatik.. zeren eta Doriot nor zen, komunista izandako bat, konbertitu zena omen... Eta
|
besteak
Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren. Eta hor beste gehientsuenak, ez bakarrik abertzale garbi zirenak, oso gutxi baitziren, heiek ez zuten hortan interesik bainan beste guztiekin behar ziren konpondu; La, tte bat, ez zen, baitezpada, ez doriotista ez larrocquista, baina ez zuen lagunik, bakarrik gelditu zen643.
|
|
|
Eta besteak Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren. Eta hor
|
beste
gehientsuenak, ez bakarrik abertzale garbi zirenak, oso gutxi baitziren, heiek ez zuten hortan interesik bainan beste guztiekin behar ziren konpondu; La, tte bat, ez zen, baitezpada, ez doriotista ez larrocquista, baina ez zuen lagunik, bakarrik gelditu zen643.
|
|
|
Eta besteak Ybarnegaray eta La Rocque, horien alderat itzuli ziren. Eta hor beste gehientsuenak, ez bakarrik abertzale garbi zirenak, oso gutxi baitziren, heiek ez zuten hortan interesik bainan
|
beste
guztiekin behar ziren konpondu; La, tte bat, ez zen, baitezpada, ez doriotista ez larrocquista, baina ez zuen lagunik, bakarrik gelditu zen643.
|
|
|
Aurreko parrafoan aipatu euskaltzaleetatik Eugène Goyhenechez espresuki hitz egingo dugu,
|
besteak
baino eraginkorrago izan zelako edo, behinik behin, burutu zituen ekintzak besteenak baino entzutetsuagoak izan zirelako.
|
|
|
Aurreko parrafoan aipatu euskaltzaleetatik Eugène Goyhenechez espresuki hitz egingo dugu, besteak baino eraginkorrago izan zelako edo, behinik behin, burutu zituen ekintzak
|
besteenak
baino entzutetsuagoak izan zirelako.
|
|
|
1932ko uztailean José de Ariztimuño Aitzol ezagutu zuen Baionan burututako Txistularien Biltzarrean, han egon baitzen Goyheneche Amoçain lagunarekin646 Hegoaldeko Eusko Alderdi Jeltzaleak erakarri zuen Goyheneche ere; konkretuki Donostiako El> Día> egunkariaren zuzendaria zen Ariztimuñok erakarri zuen Eugène Goyheneche EAJera, 1932an647 Aitzolez gain, Larrondek
|
beste
pertsona batzuk aipatzen ditu Goyhenecheren Hegoaldeko laguntzat: Teodoro de Ernandorena, Pío Montoya, Antonio María Labayen, Isaac López de Mendizabal, Wenceslao de Goizueta, Casimiro de Egiarte, Pedro Mitxelena, Bruno de Mendiguren eta Nestor de Goikoetxea648.
|
|
|
Eugène Goyheneche buru izendatuz653 Pariseko partaide euskaltzaleak honako hauek izan ziren: Bilboko Julian de Ajuriaguerra, Otero eta Luis de Basabe; Iruneko Elosegui; Zumaiako Etcheberria; Hazparneko Pierre Madré654, Edouard Harriague eta Lartigue; Baigorriko Jean Etcheverry Ainchart eta Baionako Berrondo, Jean Fagalde, François Mihura, Bernard Gaudeul655 eta Jean Orgogozo656 Xipri Arbelbidek
|
beste
bi kide gaineratu dizkio zerrendari: Carlos Alamon, Eskual Ikasleen Biltzarraren bigarren burua izan zena, eta Gallastegi657.
|
|
|
...Franzia kontzeptua ezin ukituzkoa zela, derrigorrezko ikusi zuten euskal nazioaren kontzeptua alde batera utzi eta erregionalismoaren eremuan kokatzea685 Era berean, egitarau erregionalista garatzen saiatu baziren ere, hau da, politika alorreko asmoak izan bazituzten ere?, Iparraldeko euskaltzaleek folklore eta literatura alorreko ekintzak baino ez zituzten burutu, Frantziako politika zentralistak
|
beste
motatako ekintzetarako biderik ez zuen uzten eta.
|
|
|
Izan ere, bigarren zenbakia argitaratu zutenean 250 ale utzi behar izan zituzten harpidetzetarako eta
|
beste
ale batzuk de complaisance699.
|
|
|
Beste aldetik, Aintzinaren harpidedunen artean iritzi politiko desberdinak zeuden, Francoren alde batzuk, kontra
|
besteak
; Dorioten zaleak batzuk, de la Rocquen aldekoak besteak718 Egoera horren ondorioz, eta talde euskaltzalea desagertzearekin batera, Aintzinaren lantaldea desegin zen719.
|
|
|
Konkretuki Eskualdunarekin bat zetorren Aintzina> baserritarrei zuzenduriko berriak sartzen eta
|
beste
gai batzuk, esaterako, eskola, euskal jaiak etab. lantzeaz gain, herritarrei interesatzen zitzaizkien iritzi politikoak sartzean.
|
|
|
Beste aldetik, La, tte Eskualzaleen Biltzarraren bi bileretan izan zen; baten Michel Diharce eta Jean de Jaureguibérryrekin elkartu zen eta
|
bestean
Eugène Goyhenechekin.
|
|
|
Laburbilduz, La, ttek garatu zuen mugimendu euskaltzaleko ia inork ez zuen ekintzarik burutu talde euskaltzaletik at. Bakarrik Piarres La, tte eta Jean de Jaureguibérry joan ziren maiztasunez talde euskalzaleko bileretara ez ere,
|
beste
elkarte bateko bileretara, hau da Gure Herria elkartearen batzarretara. Era berean, lauk baino ez zuten aldizkarietan idatzi:
|
|
|
Argitalpena kaleratzeko lehenengo arazoa sortu zen Ohorezko Batzordearen lehenengo bilera burutu orduko, Bigarren Mundu Gerran izatean Batzordearen kide batzuk Frantziako alde librean zeudelako eta
|
beste
batzuk okupatutako aldean, muga pasatzea batere erraza ez zelarik. Horrela, 1942an aldizkariaren lehenengo zenbakia prestaturik bazegoen ere725, ez zuten Batzordeko partaideak elkartzeko biderik izan.
|
|
|
Baina argitalpena kaleratzeko bazegoen
|
beste
arazo bat: gerra garaian ez zen batere erraza papera lortzea:
|
|
|
Horrekin batera, Aintzinan idatzi zuten gehienak apaizgaiak ziren eta apaizgaiek debekaturik zeukaten egunkariak Apaizgaitegian sartzea, baita aldizkariak argitaratzea ere734 Beraz, isilpean aritu behar izan zuten Aintzina> argitaratzeko; irakasleetatik Narbaitz735 eta Larralde euskaldunek baino
|
beste
inork ez zekien eta zeukan aldizkariaren berri736 Marc Legassek, kanpoan zegoen eta, testuak eraman zizkion inprentatik Xarrittoni, zuzenketak egin zitza.
|
|
|
Beraz, hilabetekaria argitaratzen jarraitzeko zailtasun berriak sortu zitzaizkien Apaizgaitegiko gazteei. Hala ere, batzuei aldizkarian gehiago idaztea debekatu bazien ere,
|
beste
batzuei sinatzerakan izenez aldatzeko baino ez zien eskatu740 Piarres Xarrittonek, adibidez, ordura arte erabilitako Xabier Gasteiz izengoitia baztertu behar izan zuen, 1942ko maiatzeko zenbakitik aurrera, Ordaina erabiliz741.
|
|
|
Jiménez de Aberasturiren irudiz, bigarren Aintzina> amaitu zen haustura gertatu zelako: lankide batzuek Pétainen pentsamolde erregionalista frantziarra bereganatu zuten,
|
beste
batzuk abertzaleak ziren bitartean; berauetariko batzuk Erresistentzian sartu ziren, hala nola, La, tte, André Ospital, Larzabal782 1940 hamarkadako Aintzina> argitaratzeari utzi zioten.
|
|
|
Enbata> (lappartenance sociale des fondateurs dEnbata> est proche de celle dAintzina784). Baina ekintzok 1960 hamarkadakoak dira;
|
beste
ikerlan baten aztertzeko utziko dugu, beraz.
|
|
|
Momentuan aldaketa handia izan zen, zeren eta ordu hartan zen piska bat kontserbadoreak, eta La, ttek ekarri zuen giro berri bat, ekarri zuen orduko sozial aldetik eta politiko aldetik; sozial aldetik lankidetzarekin eta sindikalismoarekin konpontzen zen ongi La, tte, horiekin zabilan, eta gero politika aldetik ere berdin; orduan ziren lehenbiziko demokratak eta orduan Mouvement> Republicaine, MR P Mouvement> Republicain> Populaire, eta holakoak ziren eta gero haiekin, heiei loturik sortu ziren Europako federalistak eta La, tte giro hortakoa zen, hats hortakoa zen, eta hori aldaketa handia izan zen. Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle berririk gabe berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori, baina
|
beste
asko.... Lehenago Eskualdun> ean, eta Herrian ere, eskuara izan da lehena, eskuara izatea, eskuaraz hitz egitea, eskuaraz idaztea, eta hori zen lehen, politika baino lehenagoa ere, baina politika ere behar zen, eta orduan behar zen berritu eta hala egin zuen La, ttek, apez komunista deitu zuten eta lehenengo zaharrek, apez komunista La, tte, Emile Larrerekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1997ko abuztuaren 12a.
|
|
|
Nik astearte guzi guziak hemengoak dauzkat, Herrirako, eta nere aurretik beste hainbeste,
|
beste
hogeita hamar urtez, hola hola, La, ttek; orduan asteartea izan da, adiskideek erraten zuten, edo kanpokoek, guretaz, min gaizto gaizki mintzatu, piko bat eman nahi zutenek: astearteko biltzarra dute, astearteetako bazkaria ere, orduan astearteetan, goizetan eta arratsaldeetan, lehenengo lana eta hiru terdietan elgaretaratzen ginelako bazkaltzera825.
|
|
|
Haritschelhar eta
|
beste
batzuk: Hommage à Pierre La, tte, Bulletin> du> usée> Basque, 1986, 113 zkiak., 111 or.
|
|
|
Jean Etcheparerekin berarekin egin zuen topo La, ttek 1928ko Eskualzaleen Biltzarraren bileran (1926an elkarte hartako kide bihurtu zen La, tte). Batzar hartan
|
beste
intelektual batzuk aurkitu zituen La, ttek, hala nola Maurice Amestoy eta Louis Dassancerekin, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonneko kideak; Georges Lacombe euskaltzainarekin; Hegoaldeko José Eizagirre eta Isaac López de Mendizabalekin, mendiz bestaldeko abertzaleen berri eskainiko ziotenak; Michel Iriarterekin, bi urte ge...
|
|
|
Urte hartan Gure Herria elkartea ere sortu zuten, aldizkariari indarra emango ziolakoan; eta Mathieu irakasleak ez zuen La, tte dizipulua lankide huts mantendu, baizik eta Gure Herria elkartearen idazkari adjuntu izatera igoarazi. La, tterekin batera, Gure Herria elkartearen Administrazio Kontseilua osatu zuten,
|
besteak
beste, Jean Etchepare eta Maurice Souberbiellek lehendakariordetzan, Jean Saint Pierre idazkaritzan eta Louis Dassance diruzain karguan.
|
|
|
Jean Saint Pierre Eskualdunaren zuzendaria izan zeneko garaian lankide izan zituen La, ttek,
|
besteak
beste, Laurent Apestéguy, Jean Barbier, Louis Dassance, Jean Elissalde, Jean Etchepare eta Jules Moulier; lankideok aurretik ziren ezagunak La, tterentzat, Gure> Herriaren bultzatzaileak izan baitziren.
|
|
|
La, ttek Ebanjelioari buruz idazten jarraitu zuen Eskualdunaren ia zenbaki guztietan, harreman gutxi bazuen ere Soubeletekin. Izan ere, ume denborako ikaskideak izan baziren ere La, tte eta Soubelet, Beloken, erlazio gutxi izan zuten garai hartan (La, tte bat txarra eta meharra bezain
|
bestea
indartsua zela; hortakoz ez zen heien artean konplizidaderik izaiten ahal832). Horrez gain, ideologikoki La, tte eta Soubeletek ez zuten bat egiten, zeren eta Soubelet ez zen batere intelektuala, elizakoia zen osoki, klerikala, ultraklerikala, eta ultraibarnegaraista, eta frantses frantses, gerlari ohia833; La, tte, ostera berrizaleagoa zen, demokraziaren bidekoa eta abertzale kutsukoa.
|
|
|
Blainville, Chapelet, Michel Diharce, Mendiboure, Maurice Olphe Galliard eta Félix Ospital; hauekin lan egin zuen La, ttek mugimendu abertzale bat garatzeko burutu zituzten bileretan. Era berean, La, ttek
|
beste
ekintza euskaltzale batzuk garatu zituen. Menditarrak, Begiraleak eta Aintzina> aldizkaria?, zeinen bidez pertsonaia berriak bilakatu ziren aztertzen ari garen sarekide. Horrela, La, tterekin batera, Aintzinaren lankideak izan ziren Jean Duboscq, Charles Hiribarren eta Madeleine de Jaureguiberry; Menditarrak taldean La, tteren lankideak izan ziren Michel Diharce, Jacques Mestelan eta Pierre Narbaitz; azkenez, Elise Arramendy, Mayi Diharce, Gilberte Guillaumie Reicher eta Madeleine Jaureguiberryk laguntza eman zioten La, tteri Begiraleak taldearen ekintzetan.
|
|
|
Jean Haritschlelharek Piarres Xarritton aipatzen du artikulu honen berriemaile bezala, Haritschelhar, J. eta
|
beste
batzuk: Hommage à Pierre La, tte, Bulletin> du> Musée> Basque, 1986, 113 zkiak., 193 or.
|
|
|
HARITSCHELHAR, Jean eta
|
beste
batzuk.: Hommage à Pierre La, tte,
|
|
2008
|
|
|
iruditzen zaigun edozein oharrentzako ere. Ikus dezagun, esaterako joan> aditzaren
|
beste
baliotzat jo dugun fitxaren adibidea:
|
|
|
markatua eta
|
bestea
–DA+ abs abl ala soz ins, gisa.
|
|
|
Aditzak hautatzeko, taldean eskura dugun EEBS4 corpusetik 22.000 hitzeko lagin bat hartu eta 622 aditz zerrendatu ditugu, maiztasun gehienekotik gutxienekora; zerrendatutako guztietatik 110 aditz hautatu ditugu irizpide desberdinen arabera: bate tik, maiztasunari begiratu diogu, maiztasun handienekoak hartuz lehenik, baina horie kin batera, azpikategorizazio jokamolde aldetik ustez interesgarri izan zitezkeen
|
beste
batzuk ere hautatu ditugu. Hona hemen osatutako zerrenda:
|
|
|
The> cook> boned> the> fish>(. Sukaldariak arraina hezurgabetu zuen?) eta The> cook> deboned> the> fish.>(. Sukaldariak arraina hezurgabetu zuen?); desberdintasun bakarra, aditzen forma eratorria da.
|
Beste
zenbait sail eta azpi sail, banaketa sintagmatiko hutsean oinarritzen dira. Esaterako, 29 saileko (Verbs> with> redicative> s) zenbait azpisail, onartzen dituzten sintagma predikatibo desberdinetan oinarritzen dira:
|
|
|
Azterketa linguistikoari begira, berriz, jakina da, aditzen osagaiak sintaktikoki gauzatzerakoan agertzen duten sintagma mota (azpikategorizazio informazioa, ale gia) zehaztea funtsezkoa dela lexikoa eta sintaxiaren arteko loturaren berri emateko. Zehaztu dezagun, ordea, euskaraz, sintagma motari baino kasuari erreparatzen zaiola gehiago,
|
besteak
beste, sintagma motek, ingelesez ez bezala, ez dutelako posizio des berdinetan funtzio desberdinen berri ematen. Esan beharrik ez da, laguntzaile mota zehaztea ere garrantzitsua dela oso, hauek aditzaren oinarrizko osagaien berri ematen digutelako euren presentzia beharrezkoa izan gabe esaldian.
|
|
|
des agertu egiten delako. Pasibo eta antipasiboetan, berriz, iragankortasuna adierazten duen elementua ez da desagertzen baizik eta
|
beste
itxura sintaktikoz ageri da. Erreflexibo eta erreziprokoetan, azkenik, zaila da iragangaiztasuna iragankortasuna adierazten duen elementuaren desagertzearen ondorio gisa ulertzea.
|
|
|
Erreflexibo eta erreziprokoetan, azkenik, zaila da iragangaiztasuna iragankortasuna adierazten duen elementuaren desagertzearen ondorio gisa ulertzea. Erreflexibotasuna, izatez, ekintza bat, norberak eginez, norberari zuzentzean datza; erreziprokotasuna, berriz, ekintza bera batak
|
besteari
egitean. Orduan, lehenengo kasuan, ez du dirudi inongo desagertzerik dagoenik, baizik eta bi funtzioak elementu beraren baitan gera tzen direla esan daiteke.
|
|
|
lortzen da (Hale and Keyser, 1991).
|
Beste
batzuek, aldiz, inkoatibotasuna lexikoan bertan dagoen baliotzat hartzen dute, hau da, lexikoko egituran zehaztu beharreko egitura gisa (Levin & Rappaport, 1992b). Gu, Levin eta Rappaport i jarraituz, inkoatibotasuna lexikoko balio gisa ikusiko dugu, horrek ez baitigu behartzen egitura bata edo bestea hautatzera oinarrizko egitura gisa.
|
|
|
Beste batzuek, aldiz, inkoatibotasuna lexikoan bertan dagoen baliotzat hartzen dute, hau da, lexikoko egituran zehaztu beharreko egitura gisa (Levin & Rappaport, 1992b). Gu, Levin eta Rappaport i jarraituz, inkoatibotasuna lexikoko balio gisa ikusiko dugu, horrek ez baitigu behartzen egitura bata edo
|
bestea
hautatzera oinarrizko egitura gisa. Izan ere, badira aditzak berezko inkoatibotzat jo tzen direnak, esaterako, erori, > ez dutenak pareko kausatiborik(* erori du;* jaio du); eta baita berezko kausatibotzat jotzen direnak, eragin, esaterako, ez dutenak pareko inkoatiborik(* eragin da).
|
|
|
genuke. Jakin badakigu, aukera honen auzian, aldeko eta kontrako autoreak badirela(
|
besteak
beste, Halliday (1968), Fodor (1970), Cruse (1972, 1973)), baina gure jomugarik lehena aditz forma beraren balioak zehaztea denez, albo batera utzi ditugu horrelako aukerak.
|
|
|
Bertan irakur dezakegunez, erreflexibotasuna adierazteko euskarak bi baliabide erakusten ditu: bata egitura iragankor arrunt batean ren> burua> izenordaina erabiliaz, eta
|
bestea
hemen aipatu dugun adizki mota iragankorraren bidez. Baina aditz guztiek ez dute joera bera erakusten bi baliabideekiko: aditz ba tzuek ren> burua z bakarrik egin dezakete erreflexiboa; beste batzuek aditza iragan gaitz bihurtzen soilik, eta badira biak onartzen dituztenak:
|
|
|
bata egitura iragankor arrunt batean ren> burua> izenordaina erabiliaz, eta bestea hemen aipatu dugun adizki mota iragankorraren bidez. Baina aditz guztiek ez dute joera bera erakusten bi baliabideekiko: aditz ba tzuek ren> burua z bakarrik egin dezakete erreflexiboa;
|
beste
batzuek aditza iragan gaitz bihurtzen soilik, eta badira biak onartzen dituztenak:
|
|
|
Beraz, ez dirudi erreflexibotasuna fenomeno guztiz erregularra denik, eta bade nik oinarrizko egitura bat nondik
|
bestea
eratortzen den.
|
|
|
Erreziprokotasuna adierazteko ere bi baliabide dauzkagu euskaraz. Batetik, elkar> izenordaina egitura iragankor arrunt batean erabiliz; eta
|
bestea
adizki iragan gaitzez. Halere, bi jokamolde hauekiko joera ez da aditzek erreflexibotasuna adieraz teko erabiltzen dutenaren parekoa.
|
|
|
Inguruan aditz batek onartzen dituen kasuak dira laguntzaile motarekin batera erabiliko dugun
|
beste
baliabidea.
|
|
|
Bi balio hauetan, datiboa, besterik gabe, egitura batetik
|
bestera
erantsi egiten dela dirudi, DA motakoa dena ZAIO bilakatuz, eta DU motakoa dena DIO. Alegia, DA erabilerako kasu konbinazio berean datiboa txertatzen da eta oro bat DU motako konbinazio berean datiboa txertatzen da.
|
|
|
Baina, badira
|
beste
zenbait erabilera ez dutenak modu horretako eransketarik erakusten.
|
|
|
Hizkuntzalaritza orokorra, beraz, iturria da, baina automatizazioak bere garapenean laguntzen du askotan. Hortxe ageri zaigu diziplinarteko lana; azken batean, baliabide linguistikoak eta automatikoak konbina tzekoan, batak zein
|
besteak
eskaintzen dituzten ahalmen eta mugak ondo neurtu beha rra. Horrela jardun dugu hizkuntzaren atal desberdinak lantzeko garaian, hala nola, ortografia, morfologia, morfosintaxia, sintaxia eta semantikaren aurrean (horiek guz tiak ukitzen baititugu gure ikerlerroetan).
|
|
|
Zentzu horretan, perpausa, hitz kate jarraitu bat baino ez da, eta hala izanik, lehendabiziko eginkizuna hitzen osaera aztertzea bilakatzen da. Bata
|
bestearen
jarraian doazen hitz hauek, ordea, beti tes tuinguru jakinetan agertzen dira, eta hortaz, hitz bakoitzak besteekin harremanetan izan ditzakeen interpretazio guztiak aurreikusi beharra dago. Adibide batera joaz,, iritzi?
|
|
|
Zentzu horretan, perpausa, hitz kate jarraitu bat baino ez da, eta hala izanik, lehendabiziko eginkizuna hitzen osaera aztertzea bilakatzen da. Bata bestearen jarraian doazen hitz hauek, ordea, beti tes tuinguru jakinetan agertzen dira, eta hortaz, hitz bakoitzak
|
besteekin
harremanetan izan ditzakeen interpretazio guztiak aurreikusi beharra dago. Adibide batera joaz,, iritzi?
|
|
|
Hizkuntzalaritza konputazionaleko zenbait sis tematan, berriz, horrelako anbiguotasun kasuetan baten alde egin ohi da, hauen des anbiguazioa ez delako testuinguru linguistikoetan bakarrik oinarritzen, askotan. Horra hor, hizkuntzalaritza konputazional eta teorikoaren arteko
|
beste
alde nabari bat.
|
|
|
perpausaren, analisi osoa, ri kontrajarria ulertu behar da, perpausaren ulerkuntza osoa lortu gabe, zenbait meka nismo eta tekniken bidez (Abney 1991, 1997), analisi sintaktiko tradizionalaren infor mazio zati erabilgarriak lortzean baitatza; hau da, analisi osoa lortzerik ez dagoene an, gutxienez, tarteko emaitzak aurkezten dira, eta analisi aukera anbiguoak modu xeheago eta erabilgarriagoan erakusten dira. Gure taldean, horrelako mekanismoei esker, gai gara perpauseko sintagmak dagokien informazio morfosintaktikoarekin identifikatzeko; eta horiexek baliatu dira, hain zuzen ere,
|
besteak
beste, azpikategori zazioaren azterketan lagungarri izateko (Arriola & Soroa, 1996; Aldezabal et al.
|
|
|
Horiek horrela, eta Gramatika Sortzailea Chomsky-ren Government> Binding> (Chomsky, 1981) teoriari begira jarria zenean, aditzak sailkatzeko
|
beste
bide bat proposatuko da: batetik, bi argumentuz osatutako aditzak egongo dira, azalean subjektu eta objektuaz gauzatzen direnak eta horrexegatik aditz iragankorrak deituak; eta bestetik, argumentu bakarreko aditzak.
|
|
|
Batzuek, ezer ez.
|
Beste
batzuek beren herri langileen momentuko inspirazioaren esku uzten dute testu kriptikoak, itzultzearen, erantzukizuna; lan horren arrakasta edo porrota, jakina, langile horien trebetasunaren araberakoa izaten da.
|