|
2008
|
|
|
Gradu hurbileko graduatzaile biek lekukotza garrantzitsua dute izkribuan; testu klasikoetan, eta sartaldekoetan berariaz, ohi duten baino portzentaia trinkoagoaz. Lehen graduko onein> birritan irakurri dugu, batean adjektiboaz (a),
|
bestean
adberbioaz (b). Bigarren graduko orrein> markak, tradizio klasikoan ere ohi den eran?
|
|
|
Bigarren graduko orrein> markak, tradizio klasikoan ere ohi den eran? erabilera trinkoagoa du, gutxienez bost bat aldiz ageri baita, batzuetan adjektiboaz (c),
|
besteetan
adberbioaz (d):
|
|
2021
|
|
|
DM bihurtu dira. Areago, hauek, DM bihurtzen diren
|
beste
adberbio asko ez bezala, ezin dira inoiz galdegai izan; ezinezkoa da honenbat (gaur gutxi erabilia) edo horrenbestez galdegaiaren lekuan ezartzea.
|
|
|
Gertaera izentzat har daitezke horietako gehienak. b) ‘Baliabidea’ edo ‘tresna’ adierako izenak ere izan daitezke oinarri: aizkoraka, arraunka, atzaparka, eztenka, haginka, hozka, makilaka, ukabilka, zirika eta abar. c) ‘Lekua’ adierazten duten izenak dituzte oinarri
|
beste
adberbio hauek: alboka, aldamenka, atzeka, aurreka, gibelka, han hemenka, saiheska. d) ‘Esateari’ lotua dagoen esanahia hartzen du adberbioak honako adibide hauetan:
|
|
|
[PS [ds larunbat a] arte]> larunbata arte. Arte ren osagarria
|
beste
adberbio bat ere izan daiteke: bihar arte, gero arte...
|
|
|
21.10.3.2b Baina badira
|
beste
adberbio batzuk, berez izen baten gainean eraikiak izan arren modu absolutuan edo ulertzen ditugunak: gora joan da, behean bizi da eta abar, baina ez* arbolaren gora igo da,* zubiaren behean bizi da (cf. arbola (ren) gainera igo da; zubi (aren) azpian/ zubipean bizi da).
|
|
|
hemen GO, han GO, non GO...
|
Beste
adberbio inesibo batzuek ere, marka jakinik gabeak izan arren, zuzenean hartzen ahal dute ko postposizioa: atzo KO, beti KO, bihar KO, egunero KO, gero KO, hor KO, noiz KO...
|
|
|
22.6.5d Erakuslea ez izanik, bada la horretaz baliaturik egiten dugun
|
beste
adberbio bat ere: bestela.
|
|
|
22.7.1a Hemen aipatuko diren adberbio guztiak zenbatekoari edo intentsitateari daude lotuak, baina lotura horren indarrak gradu asko izan ditzake. Maila adberbioak ditugu, batetik, adjektibo baten,
|
beste
adberbio baten edo aditzaren maila edo intentsitatea adierazteko erabiltzen direnak: Hau oso berria da, eta ez diot inori ezer esan, oraindik (Zaldua); Hori arras laketu zait; zeren eta hura hemen ez denean, nehork ez baitit hitz egiten, eta aspertzen bainaiz (Jon Muñoz); Behin oso haserretu zen nirekin (Garate); Nor berean aski gustura egon gintezkeen, baina bata bestearena normalena zen arrotz sentitzea (Zubizarreta).
|
|
|
22.4.3.3a Egun multzokoak dira
|
beste
adberbio batzuk. Egun izen (egun ona egin zuen) eta adberbio (egun ez da holakorik erabiltzen) izan daiteke.
|
|
|
Zure eskea maiza da, maizegi (Maurice Harriet); Baina ikasle hauek elkarren artean maizegi erdaraz dihardute (Salaburu).
|
Beste
adberbio batzuk, edo atzizki batzuk ere har ditzake inguruan, ñabardurak ezarriz esanahiari: maiz asko, maiz aski, maizkara, maizenik, maiztxe, maiztxeago eta abar.
|
|
|
22.7.4a Adberbio horietako batzuk maila adberbio hutsak dira, ez dira beste zereginetan agertuko, aldamenean adjektibo edo
|
beste
adberbio bat behar dute, eta ezin dira bestelako inguruneetan agertu: * Badaki txit.
|
|
|
22.7.5c
|
Beste
adberbio batekin ere maila adierazten dute: Bizi bada bizi, jende horien erdian, arras ongi laketu nuen (Larzabal); Biziki ontsa oroitzen naiz (J.
|
|
|
Bihartik aurrera ez da etorriko; Gaurko egin behar zen hori... Beraz, bai goizean eta bai bihartik, biak dira postposizio sintagmak, baina batean postposizioak izen sintagma hartzen du osagarri (etxe a N) eta
|
bestean
adberbio sintagma hartzen du osagarri gisa (bihar TIK).
|
|
|
Adibidez, ere partikula adberbiotzat har daiteke, eta horrek beti du itxura hori, ez du besterik hartzen, ez artikulurik ez postposiziorik. Baina euskaraz ez da hori gertatzen
|
beste
adberbio askorekin, aurreko pasartean ikusi dugun gisan, adberbioek postposizioak hartzen ahal baitituzte. Azkuek espresuki esaten zuen euskal adberbioak ez zirela hain aldaezinak:
|
|
|
Laster adberbioaz gainera, sarri, fite, agudo eta beste batzuk ere erabil daitezke forma hau eratzeko (bezain sarri, bezain fite, bezain agudo). Laster da erabiliena; sarri ere erabiltzen da Iparraldean fite baino maizago; agudo, berriz, Hegoaldean;
|
beste
adberbio batzuk (pronto, azkar, arin...) urriago erabiltzen dira egitura honetan. Forma hauek konparazioko bezain morfemarekin eratuak izan arren, ez dute elementu biren arteko konparazioa eratzen; ez dira, alegia, Zu bezain arin ibili naiz ni edo Atzo bezain laster dator gaur ere ibaiko ura esaldien gisakoak.
|
|
|
22.2.2a Baditugu adberbio eratorriak ere. Izena, adjektiboa, aditza nahiz
|
beste
adberbio bat oinarri harturik, eta horri adberbio atzizki bat erantsirik sortzen ditugu adberbio eratorriak. Adberbioak sortzeko atzizki nagusiak honako hauek dira:
|
|
|
22.3.2b
|
Beste
adberbio batzuek aditzari nozioren bat eransten diote, modua edo maila (zenbatekoa) adierazten dutenak. Horiek lotura estuago adierazten dute aditzarekin, aditzari berari, nolabait esateko, laguntzen baitiote:
|
|
|
22.3.2c Azkenik,
|
beste
adberbio batzuk hiztunak duen jarrera adierazteko erabiltzen ditugu: agian, beharbada, itxuraz, nonbait...
|
|
|
luzaro. Eta badira
|
beste
adberbio anitz eskema horretan kokatzeko lana ematen dutenak. Horregatik aparteko sail batean aipatuko dira:
|
|
|
22.4.1c Galdetzailean oinarriturik egiten dira
|
beste
adberbio elkartu hauek: edonoiz, noiznahi, noizbait, inoiz...
|
|
|
Egundaino zaharrik ez dut ikusi hainbat ahalkekizunik (Duvoisin), baina Eta deitua izan zen toki haren izena Galgala, gaurko eguneraino (Uriarte). Herenegunekin, hala ere, zalantzak badira literaturan, herenegunerako eta herenegungo ageri baitira, bata zein
|
bestea
adberbio gisa, noizko, galderari erantzun nahi diotela, erabiliak.
|
|
2022
|
|
|
Partitiboaren markak (ik atzizkiak, beraz) bi funtzio dituela adierazten da: bata, determinatzailea,
|
bestea
adberbioak sortzekoa. Ikusi dugunez, adberbioak ez ezik, bigarren mailako predikatuak diren partizipio erresultatiboak ere sortzen ditu, eta horiek ez dira trukagarriak ki/ to/ ro atzizkiekin sortutako hitzekin.
|
|
|
UZTARO 123, 81 83 Bilbo, 2022ko urria abendua datoz ñabardurak: " Dena dela, aditzak modifika ditzaketen hitzek adjektiboak eta
|
beste
adberbio batzuk ere modifika ditzakete[...]" (ibid. 2002:
|
|
|
Gaztelaniari dagokionez, Bosque eta Demonteren (1999) gramatikan, adberbioa modifikatzen duenaren arabera definitzen da, printzipioz: " Adberbioa aditza (edo perpausa), adjektiboa edo
|
beste
adberbio batzuk modifikatzen dituen hitz mota bezala definitu ohi da[...]" 5 Alabaina, segidan zenbait adberbiok beste hitz mota batzuk ere modifika ditzaketela gaineratzen da, hala aurretik emandako definizioa kolokan jarriz (Pavon Lucero, 1999: 567).
|
|
|
Laburbilduz, atal honetan eztabaidatu ditudan lanei begiratuta, argi dago, adberbioak guztiz irizpide desberdinekin definitu izan direla eta beraz, gramatika batetik
|
bestera
adberbio deiturapean jasotzen diren elementuak ez datozela bat hainbat alderditan. Aztertu ditudan lanek adberbioari ezaugarri komunak egozten badizkiote ere (hitz bakarra osatzea, eskuarki), ez datoz bat ebazterakoan esanahi lexiko beregaina izatea erabakigarria ote den.
|
|
|
Horren ordez, Fabregasek mente rentzat iradoki bezala, ki osagaiak kategoria aldatzen duen edo, zehatzago, adjektiboak perpauseko zenbait elementu modifikatzea baimentzen duen osagai gisa ikustea argigarriagoa litzateke. Dena dela, esan bezala, euskaraz, A, AS edo Perp eremua baino ez dute modifikatzen hitz hauek, ez ditugu adjektiboak ez
|
beste
adberbio batzuk modifikatzeko lanetan aurkituko.
|