|
2003
|
|
|
...zpalaugutunekEuskaltzaindiarenbarnehistoriariargiberribereziaekarridiotela, horikustenbaitugubatetik, lasterEspainiakogobernuakPetiriLhande HeguyziberotarrariHegoaldekolurretansartzeadebekatubeharziolarik, Euskera aldizkariaren lehenidazkariakIparraldeko Eskualdunaastekarianeskatzenziola Euskaltzaindiasortuberriari Fonetikalaborategibatenantolatzealehenbailehen, etabestetik, AzkueEuskaltzainburuak
|
berak
, PiarresBroussainhil berriarenordezkatzeko, GeorgesLacombehautatubainolehen, EtxeparemirikuariproposatuziolabehinbospaseihilabetezMenendezPidalhizkuntzalariarekinFonetikaapurbat ikasiondoanMadrilen, beraBilbaonbertankokatzeamirikuntzarijarraikizeta, aldi berean, Euskaltzainburuarekin bateanEuskalGramatikaberriaadelatuz.Horra froga, badelaoraino anitzametsgurehistorian ametsgelditudenik.
|
|
|
...dunaastekarianeskatzenziola Euskaltzaindiasortuberriari Fonetikalaborategibatenantolatzealehenbailehen, etabestetik, AzkueEuskaltzainburuak berak, PiarresBroussainhil berriarenordezkatzeko, GeorgesLacombehautatubainolehen, EtxeparemirikuariproposatuziolabehinbospaseihilabetezMenendezPidalhizkuntzalariarekinFonetikaapurbat ikasiondoanMadrilen, beraBilbaonbertankokatzeamirikuntzarijarraikizeta, aldi
|
berean
, Euskaltzainburuarekin bateanEuskalGramatikaberriaadelatuz.Horra froga, badelaoraino anitzametsgurehistorian ametsgelditudenik.
|
|
|
Ameriketarakobideahartuzutenengainekodatuakezdatozbat, esan bezalaautorerik autorealdatzendira, bainadenekerakustendigutegauza
|
bera
, alegia, EuskalHerriarenodolustea.Izatez, azkenbostmendeetanEuskalHerriaizandaEuropakoemigrante mintegirikemankorrenetarikoa, baina, XIX. mendeanzeharbenetakohemorragiabihurtuzen, joakin, horienisuria, geroetalarriagoagainera.Egonezinhandiazabalduzenarazohorreninguruan, etahorrela, hainbateketahainbatekeginziotenkontra emigrazioari.IldohorretanaipatudugudagoenekozaitaHiribarrenen Montebideoco berriac (1853) ospetsua, honela hasizuena:
|
|
|
Ameriketarajoanda, baina, azkartuegingoda, Reclus enarabera, hondar herrihorrengalera: Europanbainolehenagourtuetadesagertukodaarraza.Arrazaesan du, berriroikusdezakezunez.Jakina, berbahorierabili arren, ÉliséeReclusezdaarrazista, badakigularik ereez duenaegungo, zuzentasun politikoa, betetzen. Alde horretatik, deigarriasuertatzenda, Arbelbidekarrazari buruzbarikhizkuntzareninguruanharilduduelabere eztabaida, etahortaz, politikokizuzenalitzateke,
|
bere
hitzakbeharbezainzorrotzaztertzenbaditugubehintzat.
|
|
|
...adi adietaSarrikagindutakomunduzoriontsuaaurkituguran.Baina, topikoaktopikobeti, dirudienez.Zertazohartuginen, EspainiakoCarmenospetsuarenaazkeneanirakurrigenuenean. Bada, espainiarrikespainiarrenak, espainiararketipikoak, ElizondoetaEtxalarreko euskaldunakdirela, hor jaioakziren etaCarmenberaetaJoseLizarrabengoa, kriskitinaketengabe jotzenaridirenespainolenirudiunibertsalarenpaperezkoereduak.Modu
|
berean
edo, ezdiraezberdinak etaezantzekoakere, Ramuntchonaurkitu nitueneuskaldunak etanikneuklehenagotikezagutzenditudanhoriek. Noski, azaldueginbeharkonukenirebegietanzertandatzanmultzobi horienartekoaldea.Atazaez daerraza, bainaadibidebatekinsaiatukonaiz.
|
|
|
Atoangelditunintzenflashatuta, bainaezhorrenbestearteeiudazkenean hostoakerortzearenairakurtzearren (gogoratuzarteakzuhaitzhostoiraunkorrakdirela, eta, hortaz, beraieiudazkena bostaxolazaiela), baiziketakonturatutaarteakeurakdeskribapenhorretan soberadaudela.Izanere, inguruhorietan, arteakbarik, haritzakikusikodituzu, ezerikustekotan.Hala ere, arteakaurkitukodituzulehenorrialdean, etaarteakbigarrenean, eta seigarrenean, etaarteakbeste hainbatetahainbatetan. Noski, nire RamuntchonhainbestearteagertzearenerantzukizunaezdaPierreLotirena,
|
berak
chêneidatzibaitzuenfrantsesez.Errua, inorenaizatekotan, neureaizandaitekegaztelaniazkoitzulpenairakurtzearren, edoitzultzailearena, ezegiaztatzearrenberbapolisemikohorrenesangurakasuhonetanharitza dela.Aitaginarrebakgaztelaniazkobestebertsiobatirakurridu, EmiliaPardoBazán ekitzulitakoa, etahorretanerearteakdiranagusi.Zeradierazi nahiizandutxehetasunperiferikohorrekin. Ba, eleberrikoeuskaldunak,...
|
|
|
...96km2edukitzera pasatuzela, indiarrenkontrakoondoz ondokokanpainamilitarodoltsubatzuenondorioz.Zeresanikez, indiarrekikomugaldeaurrunduta inprobableagobihurtukozenerasobatenarriskua, eta, hortaz, JeanEtxepare 1877anjaiozenerako, errealabainoagobirtualaizango zenindiarrenpresentzia, etabaimehatxuaere.Alabaina, Catrielburuzagiarengomutakdenboraluzeziraungozuenmugalariengogoan, etabaiiraungoere, aldi
|
berean
, errebolberrekmugalariensakeletan.Horrexegatikegingozuten blanquianJuancitorenbegiharrituenaurrean.
|
|
|
Armadilokia, edotapeludokiaEtxeparekdioskunez, janarihautaomen daberezabalerageografikoosoan, TexastikArgentinaraino.Puntuhorretan adosdaudebegiratuditudanerreferentzia guztiak.Halaere, bakarbatean aurkituizandutzerenzaporeaduen: dirudienez, kalitatehandikotxerriki lakoada.Nolanahi, Juancitorenamakprimerakosukaldariaizanbehar zuen, ikusiz eta peludokiaren oroitzapenak
|
berak
zer nolako mihizkadaksortzen dizkion seme gehienari.
|
|
|
Berazgoizguziezbanindoanihizirat, pala bizkarrean, kanitezharmarik ezbainezakenorainozorigaitzezeskura.Aitarenzakurretarikbatnerekin hartzennuen...[...] Denakdirenbezalaerraiteko, enepalaetazakurlagunarengatik, beldurrezikharannindoanihizienoroziloetalarrutuak urrunagerizirengordegietarat, haratabizkatxamuturluzeekausiknindezatenedozorrinozikinsorhaiobatek,
|
bere
uharrabegietaratzirristatuz, alderatitsuturikezar.
|
|
|
Darwinbestelakoazalpenenbilazebilen, zeresanikez.Baztertuegin zuentenperatura aldaketabatenideia, ze, megafaunarensuntsipena,
|
berak
bazekienez, ezzensoilikmugatupanpetara: fenomeno askozglobalagoa izanzen, etaberaz, ezinpentsazitekeentenperatura aldaketa batekgarbitukozituenikaldibereanlatitudetropikaletako, epeletakoetaartikoetako biztanleak.Etabat bateangogoetahauluzatzendigugalderagisa:. Iradoki izandenez, gizonakdeseginoteditumegaterioitzelaetagainerakoedentatuak, behinetaHegoAmerikaraino sartuetagero??. Berehalakoanalbor...
|
|
|
...erik.Kontuada1860.urtetikaurrerahainbatliburuargitaratuzirelaeuskarazterzierrentzat, hadau, motahorretako, literaturak, bazeuzkan, antza, erosleak, eta, aipatuJeanEtxepare ezezagunhorretazgainera, besteidazle izen biekarrinahidituthona.Leheniketabehin, jadanikaurrenekokapituluanagertuzaigunetagureiritziz hainnabarmengarriadenJean PierreArbelbidedugu: ehunbatorrialdedituhirugarrenordenariburuzkoak,
|
bere
1890ekoErlisionea: Eskual Herriaridohazkonegiarikbeharrenak.Heren OrdrekochehetasunekinetaMeza Bezperenothoitzekiniburuan.BigarrenikLukaBabakiaipatuguradut.LukaBabakihori 1873an jaiozenLekornekoAgerreaetxean, etagerorakaputxinoeginzen, Blas Mendiondokobihurtuzelarik.Izenhorrekinargitaratuzuen206orrialdekoHeren OrdenakoErreglarenchehetasunakordenakoburuzagienbaimenarekin, AitaBlaisecapuchinakemana...
|
|
|
Kaltzakortak dioskunez, urkabe bertsoakgizonikkrudelenaknekez asmaditzakeen egiazkogertaeretan oinarriturikdaudenkronikaodoltsuak dira, baina, horibai, gaizkileenheriotzaren etadamuarenberriemanez azkenbertsoetan, jendeaketsenpluaharzezan: . Abandona deçagunguciec gaizkia, AiseirabaztecoCeruco Loria?. Ikusibezala, Donapaleuko Jean Etxeparerenkantuhorretan, intzestuzkohaurbatenhilketagupidagabea izanda gaia, etaamadeprabatuaklehenagoitoeginduohekokoltxoianbere erraietako umea, eta ilobasoa aldi
|
berean
–, geroganibethandibatezondo txikertudu, etaosteanlapikoan egostenipini.Hortikaurrerakoaezdut honaekarriko.Nahiagodutirakurlea alarguntsabihotzbakoaketaseme amoranteakumekirikdastatuzutenentzjakingabeuztea.
|
|
|
...ikiatxikiazitzaionEtxegarayapezari; etahunekere atxikitzenzion, frangoatzarria, langileaetaprestuabaitzaukan: lehenbizikokomunioneabederatzi urtetanegin arazizion, oroitzapengisa emaitenziolarik, saindu, bathitzhauiekin:. Précieuxsouvenirpourcelui quirestetoujoursfidèleàlaloidivine?. 1887 ko maiatzaren15 eaneginzuenJean ekurratshandihorietageroztik, oroitzapen baliosa, betibegiratuzuen artoski,
|
bere
bizikoordu goxoenak gogoratzenziozkala.
|
|
|
JonCasenaveren hipotesiaren ildotik, denadela, zehaztubeharrean legokeEtxeparek jasozueneraginarennorainokoa, etabaieraginaeazeintzukarlotanjasozuen.Kasurako, badirudiEtxeparerenirakaskuntzaren planteamenduakzorretandaudela Durkheim ekin, baina, zehaztekedago zeinneurritandauden.Era
|
berean
, demagunEtxeparerenlaizismoa Durkheim engansustraitzendugula: zelanulertuorduan, maisuarenantiklerikalismoa eta, areago, ateismoahainberatzagertzeaAldudeko medikuarenidazlanetan. Edota, zerdela etaezzuenDurkheim ensozialismoak inolakoaldekotasunikeraginEtxeparehelduarengan. Etxeparek, Larresorokoeskolakobesteidazlebatzuekezbezala, ezduantisemitismonabaririk erakusten: Durkheimjudutarraren hitzald... Halaber, Durkheim ekerlijiokatolikoariematendionkohesiosozialerako lokarribaliotsuaren islaoteda, ba, goragoikusidugunEtxeparerentesiko aitzinsolasustezerlijiozalea?
|
|
|
Iazeharoparistartu denBuruzainhorrenlagunenartean, EuskalHerrikoezgaineraXarritonekikaslequebectarrakazpimarratuditu, etaneurri batean ikaslehoriengan kokatuduBuruzainen abertzaletasunarenjatorria. Eraginquebectarhorrenondoan, ezindaahaztu, BizkaitarraSabinoAranarenaldizkariaBuruzainekParisenirakurrizueladagoenekoz1894an,
|
bere
lehengusuetaAinhoakoerretoreazenXalbatEtxegoienekbidalita.Areago, Parisenbizi delaPierreBuruzainharremanzuzeneandagoordukoeuskal kultura mugimenduguztiekin, delaKaliforniakokazetekin. Escualdun GazetaetaCaliforniakoEskualHerria, nolaAntonAbadiaksustatutakoeuskaljaiekin, eta, esatebaterako, horrelaezagutuzuenResurreccionMaria Azkue1897an, Donibane Lohizunenospatujaian, gerorabizitzaosoan lagunmina...
|
|
|
Ikuspegihorrenbarruan, Haeckel eboluzioarenibilbideaberreraikitzen ahalegindu zen, eta, horrelaizanik,
|
berak
marraztuetaplazaratuzituen lehenzuhaitzfilogenetikoak, ornogabeetan abiatuetaugaztunetanzehar gizakietarainoko bidezidorraerakustenzutenak.Etatestuinguruhorretan proposatuzuen1868anPithecanthropusalaluskontzeptua: izakihipotetikobat, tximinoantropoideoen etagizakienarteko hutsunenabarmenabetetzenzuena.Lan hipotesibat, beraz.Afrikaeta Asiakotximinohandienanatomia azterketakonparatuetanoinarrituta,... Ildohorretatikespekulatuz, Haeckel en ustezlehengizakiakezzirenAfrikaneboluzionatu, DarwinekDescentofMan (1871) liburuaniradokibezala, Asiakohegoaldekonononbaizik: Lemuriadelakoan, beharbada.
|
|
|
Denadela, nikbestepuntubatnabarmenduko nukeeskutitzhorretatik, etadaeskaintzendigunEtxeparerenpotreta, hainzuzenereegindigun harenargazkipsikologikozehatza.Gainera, ezdabakarrikgutunakesan dioena, ze, badagoesanbarik ereulertzeraematendiguna. Esaterako, urgulutsualzenEtxeparemedikua. Zereneskutitzairakurritakoan jakinizan dugunez, urguilutsuadelaPierreBuruzainek esatendubereburuaz, baina, Etxeparerenharrotasuna, Hiriart Urrutirenlumamiragarriarisinestekotan, neurrizkanpokoada, bestemagnitude batekoa.Ildohorretan, gogoratu Larresorokourteetanere?
|
bere
buruarenjabe, eta, bere aburuennagusi, irudikatudigulaLafittek.Hiriart Urrutirenbegietan, orozgain, briden beharraduenpottokadahogeitagutxiurtekoEtxepare, adorezetaindarrez galapandoana, eta, zeiharkabadaere, oneratitzulia; zalgurditikgogotsutiratukodu, baina, hobelitzatekehirunazkauztartzeaerdikolekuan, alboetakomandoekbideradezaten.
|
|
|
Denadela, nikbestepuntubatnabarmenduko nukeeskutitzhorretatik, etadaeskaintzendigunEtxeparerenpotreta, hainzuzenereegindigun harenargazkipsikologikozehatza.Gainera, ezdabakarrikgutunakesan dioena, ze, badagoesanbarik ereulertzeraematendiguna. Esaterako, urgulutsualzenEtxeparemedikua. Zereneskutitzairakurritakoan jakinizan dugunez, urguilutsuadelaPierreBuruzainek esatendubereburuaz, baina, Etxeparerenharrotasuna, Hiriart Urrutirenlumamiragarriarisinestekotan, neurrizkanpokoada, bestemagnitude batekoa.Ildohorretan, gogoratu Larresorokourteetanere, bere buruarenjabe, eta?
|
bere
aburuennagusi, irudikatudigulaLafittek.Hiriart Urrutirenbegietan, orozgain, briden beharraduenpottokadahogeitagutxiurtekoEtxepare, adorezetaindarrez galapandoana, eta, zeiharkabadaere, oneratitzulia; zalgurditikgogotsutiratukodu, baina, hobelitzatekehirunazkauztartzeaerdikolekuan, alboetakomandoekbideradezaten.
|
|
|
Izatez, irakurriberriduzunaipullabur horigeroagokoada, 1914ko martxokoa, etaordurakoAldudekomedikuaizangodaJeanEtxepare.
|
Bere
laburrean, kontubiargitzendizkigu: bata, idazteaiaegunerokozeregina duelaAldudeko medikuak, eta, bestea, bereburuazuritubeharhorreknahikotxoagerianuztendiguordukoEuskalHerriannorainoezohikoaizan zitekeenluma zaletasunhori.Norenburuankabitzendahartarainokoxelebrekeria?
|
|
|
Argazkian ageridenzulotiksartuta, laugizonegonzitezkeela irakurridugu.Haizeakbota eizuenurte batzukdirela. Era
|
berean
, soilikoroitzapeneangordedirabehinolako gaztainadi zabalak.
|
|
|
Joanes Xabañomisionista Aldudensortuazen, Xotroenea etxeospetsuan, abenduaren10ean, 1881eko urtean.Misiolari gaia seineba arrebatatikbigarrena izanzen.Ihiabezainxuxenaomenzuenaita, MañexXabaño, eta?
|
bere
buruarizuerran arazten, ziona.Aita, izatez, hamazazpiurtezUruguain amerikakeginetageroaberastutaitzulizen Aldudera1878an, 35urtezituela, etahurrengourteanXotroeneko alabanagusiarekinezkondu.Geroago, 1885eanalkatehautatuzuten, eta1898raartebetezuenkarguhori.Arras larderiatsuaomenzen, eta, dirudienez, etxekomutikoakarteanhaurzotzak zirelarikerabakitautziomenzienbakoitzarenetorkizuna: –Joanesizanenda mediku.Mixeltropetakoaitzindari.Ferdinandhorrekkudeatukodugure etxaldea?. Ezzuenbatereasmatu: kasurako Joanesmisionista sartuzitzaion.
|
|
|
Askogogoetahortazerabilirik[?] manatunakonLarresohokoKillorimakilabat mizpiraginharrizkoa,
|
bere
burdingerrenarekin; apez gaztearenizenahitzezhitz zangoanezarzezon bietan erraitennakolarik.Manatu bezalalanthurikKillokigorri makila, banoa haueskuan mendiarigoiti, orainoezagutzeneznuenmisionestarenganat, biegunezteien aitzinetik? [Etxepare, 1910: 99]. HilaurretikJoanes Xabañoketxondokolur puskabateskatuzienfamiliakoei, berehilobiansartzeko, Montbeton ekoapaiz zahartegikokanposantuan, Tarnet G...
|
|
|
MañexXabaño() Aldudenjaiozen, Migelartzainaetxean.Hamazazpi urterekinUruguaikoosaba batenganajozuen, etahan arituzenlehenago saladero modura (gazitegikolangilea) etaosteanabeltzaintzanetabestelakonegozioetan.Lasterbatuzitzaion Mixelanaiagaztea.Biok bateraitzulizirenAldudera1878an, eta, halaber, egun bereanesposatuziren, Mañex, Xotroenekoalaba premuarekin. Marianne Etxarren()?, eta Mixel, Auzkikoarekin.Sei seme alaba edukizituen, hirumutikoetahiruneskato.Herrikoalkateaizanzen1885 1898tartean. Bestalde, Aldudekoemigrazio agenteetarikobatizanzen, hau da, jendeabilatzenzuen komisiopeanAmeriketarabidaltzeko.Halaere, gainerakoaldudarrenbizimodu
|
bera
edoegitenzuen: ganadu hazkuntzaesnetarako batezere; horrezgain, zerriek, oiloek, ortuaketa gaztainadiek hornitzen zutenXotroenekomahaia. Alabaina, garestiaterako zitzaionarren, zelarakozaldibatzukhaztenzituen, ziurrenezAmeriketakogaztaroarenoroitminaz.Hirurogeita hamarurte dituargazkian
|
|
|
JeanEtxepare, izatez, Elosujaunmedikua ordeztera joanzenAldudera. Etxeparekartikulubatdedikatu zionEskualdunOnaastekarian, oharbatzuk eskainizharenbizitzarenetaizaerariburuz, etabai, bide batez, ordukoEuskalHerriazere.FernandElosumedikuahiruurtezegonzen Alduden,
|
bere
emazte gaztearekin, eskolakBordelen amaituetaberehalakoan.Etxeparek baionarrazelabadioskuere, gainerakoiturrietanFernandElosuBordelen jaiotzatematendute, 1875ean.Halaber, badiosku, esan, Elosumedikuaez zelaondoegimoldatuAldudeko parajeetan: euskarahitzikez jakiteazgainera, senar emazteakosokidesberdinakzirenbertakoenaldean.Honelaxe azaldudiguzelakoa zenElosujaunmedikua:
|
|
|
antolatzeko egitasmoaz. Era
|
berean
, 1911nbizpahiru herritarrek hartugogo zuten, telefonoarenharia euren etxeraino ezartzeko; haietarik bat Erreka, ostatu nagusikoa. 1912an, dioskunez,, plazako bi etxerik handienetarat bidatua izan da tutetan, handik goraxago pentze batean sortzen zen iturria.
|
|
|
Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten. Etxepareren lerroetan jakin dugu, halaber, lehen irratiak 1926an entzun zirela, eta urte
|
berean
iritsi behar zela argindarra Alduderaino, baina, hitzarturiko epeak bete ziren arren, enpresak ez zuela argirik eman, eta, okerrago, etxeetaraino heltzeko sariak itsuski emendatu zituela.
|
|
|
Erromanoekbazutenberenlatinmintzaianhitzhau: patria, errannahi baita, arbasoen toki, arbasoakbiziizan, arbasoekmaitatuetaberen umeerutzilurra.Hitzhortarikateraia dapatriefrantseshitza, errannahi baita, frantsesentzatFrantziakolurra.Gukeuskaldunekbadugugure mintzaianikurberekohitzbat.Hitzhoridaaberria, errannahibaita, arbasoenlurra.ArbasoenlurraguretzatlehenikEuskalHerria; bainan Euskal herria,
|
bere
ñimiñoaneratxikiaizandenazgeroz, etaaspalditik, Frantziari, gureaberriahedatzendaEuskal herrikozedarrietarikharat, hartzendiela Frantziagaraitikoareneremia.Euskaldungira, etaorozbat frantses.EuskalHerriarizorbalinbadakogugehienikgurebizipidia, Frantziaridakoguguzizzorgureadimendukoargia, gurebizitziarenerrextasuna, gurebihotziandukegunaneiatasungoxoa, gureahalenhandiaere ba, errannahidutgureind...
|
|
|
Bazuenfamahau: xisterazabalbatekin, bertzeguziek bainourrunago, botatzenzituelagrenadak, etaetsaiarikaltehandiakegiten.Ezdakigu horiek egiakdirenetz.Dakigunada, etahuntazduguguzizatsegin, pilotarentzat, doiezagutzabadutelagureburuzagiek; oharturik, noizbait, gizongazteberaizanditekelaorozbatpilotarihoberenetarik,
|
beraz
bakezkourtetanFrantziarenzerbitzarionberegisala, eta, gerladenboran, beragudularibihoztoibezain, lagunentzatnorinolajarraik erakusle.
|
|
|
...rebihaurrekinjoan da, berealdian, Espainiaratburuz, eta, ezinsinhetsiaerebaita, atzoerori daGoienbidea.Lauparetadiragelditu! Ikaratzekoerebada, hiruegun lehenagoguziakhantxet galdukozirelaorhoitueta!... Etxezaharrabera errenkuratudamoldehortan; erranbederenditeke.Berehaurrakoro urrunduorduko, joandalurrerat.Zerentzatetanorentzatbeharzuen xutik egongehiago?... Odol husturiknorbeiterortzendenbezala,
|
bere
jendeezhustudenbezenlasterkraskatudaberazetxegaixoa! Etaorai, lauparetadoi doiaxutikhandagozi, ibarmuthurrean, besoihartubatzu bezalazerurataltxatuak!...
|
|
|
...la, herriko etxekointsumisoaldudarrenzerrendalaidogarri luzeaket, abainortzukizanzirenzazpidesertorehoriek, izen deituraetaguzti.Zergatikezzituennabarmendu. Areago, zergatikezzuenfitsikaipatu. Inpresioadut, gureEtxepareren omisiesanguratsouhoriAldudekoaurreko medikuaren eraginezizanzitekeela, besteakbeste.Izanere, gogoratu, FernandElosujaunmedikuanarkistaeta antimilitaristari askojazarrizitzaiola,
|
bere
burua agertuzuelarikHamalaukoGerlarenkontra.Egiaesateko, ezdakitElosurenganakokonexiohoribenetakoaizanzen, bainalanhipotesiinteresgarriaderitzot, Etxeparerengerlarekikojarreraepelaulertualdera.
|
|
|
Karguberriagorabehera, guremedikuagerlaaurrekobizimoduarilotu zaio, itxurazbehintzat.UrepeleetaAldudekojendeekurteanbehinhonenbesteordaintzen zioten, horinorberakbereahalenarabera, etaondotikaberatsalapobre, bakoitzak bazuenmedikuaren deitzekoeskubidea. Era
|
berean
, 1911nsuarenaurkakoaseguru lagungobateratuzuen, Banka, UrepeleetaAldudekoetxeko jaunekin batean.Etxeparekzeukanelkartehorren ardura, etaatseginezikustenzuenbizkortzen zihoalaurtetikurtera.
|
|
|
Euskeraaldizkarian argitaratutakodatuenarabera, Euskaltzaindiak1919kourriaren26anizendatuzuenJeanEtxepare euskaltzaiurgazle, Donostiannegindakobatzarrean; beronenbaiezkoerantzunaazaroaren20koada, etaEuskaltzaindiaren abenduaren22 23kobatzarreanaipatuzen, Donostianere.Modu
|
berean
, EuskaltzaindiakGeorgesLacombeereizendatu zuelehenengnobatzarhorretan, bainabigarrenare, naktakdakarrenez, Lacombekukoeginzioneskaintzari, eta, inoizentzundudanez, haserre, euskaltzainurgazlebainogehiagomerezizuelaustebaitzuen.
|
|
|
etazureesanpeanyarriz,
|
bere
aintzakotasuna darakutsu.
|
|
|
...okoakbazeudelairitziz, etaeuskaltzainhildakoaren anaiaizendatuzuten, BonifazioEtxegarai, alegia.Eraberean, OdonApraizBuesaeuskaltzainarabarrakerehizkuntzalaritzaikasizuen1920 22tartean, PariskoetaZurichekounibertsitateetan, horretarakoEuskaltzaindiarendiru laguntzakbaliatuz.Ildohorretan, begi bistakoadenez, AzkuekfonetikarenalorrerabideratunahiduAldudekomedikua, eta, diziplinahorretanjantzitakoan,
|
bere
ondoan nahiduaditu hori, akademiaBilbonzentralizatuz, ahaliketagehien dinamizatzeko.
|
|
|
Haindabizkitarteansamindua, mendienbialdetan, erdaraketabertze mintzaiarrotzekeuskararekinderabilatengudua, halakohersturanda Euskaldunenontasunikminena, nonlaborarialaguntzaeskezbaitago, ez dezotenemeki emekiestaletaito,
|
bere
lurraetabere biziabezainmaite duenarbasoetarikakooroitzapenhura.
|
|
|
Lafitterenaipuak, adixkideminakeginzituela, diosku, bainazehaztu bariknortzukizanzitezkeen, hiri hetakojauneskualdun zintzoeta argitu [ak]?. Izenprobablebimahai gaineratukoditut.Azkuedalehenengoa, izatez, aspaldikolagunazuena, etahonezkerohainbatetanagertuzaiguna.Ziurrenez, LekeitionegingozionkukutxobatEtxeparek.Etaera
|
berean
, GernikanSeberoAltubebisitatukozuen, arteanAlkartasunaarmaenpresakogerentzianziharduelarik.
|
|
|
...errezarpenlexikalhorrekinizendaturikoartikuluan, zelulariburuzkooinarrizkodatubatzukaurkeztenditu, ordukoedozeintestuliburutatikhartuak diruditenak.Bestalde, JeanEtxeparemedikuakZelulakplazaratuzuen Eskualdunaaldizkarian1934an; gaiaeradibulgatiboanlandutadago, eta artez artezirakurtzenda, euskalkiadela etaegondaitekeenoztoporenbat aparte.ZaitegiketaEtxeparek sujetkasikberberaaukeratuzutenia iaurte
|
berean
; halaere, gaiaazaltzekoorduannekeztopadaitezkehizkeradesberdinagozehundutakotestuak.Hizkuntza ereduerabatkontrajarriak darabiltzateZaitegiketaEtxeparek.Ezdirudihizkuntza berekoak direnikere: euskalkienartekoaldeakezergutxidira, aipatutakotestubienartekogerendak etaamildegiakaintzathartuta.
|
|
|
...ikhartuak diruditenak.Bestalde, JeanEtxeparemedikuakZelulakplazaratuzuen Eskualdunaaldizkarian1934an; gaiaeradibulgatiboanlandutadago, eta artez artezirakurtzenda, euskalkiadela etaegondaitekeenoztoporenbat aparte.ZaitegiketaEtxeparek sujetkasikberberaaukeratuzutenia iaurte berean; halaere, gaiaazaltzekoorduannekeztopadaitezkehizkeradesberdinagozehundutakotestuak.Hizkuntza ereduerabatkontrajarriak
|
darabiltzateZaitegiketaEtxeparek.Ezdirudihizkuntza
berekoak direnikere: euskalkienartekoaldeakezergutxidira, aipatutakotestubienartekogerendak etaamildegiakaintzathartuta.
|
|
|
hamarurtegeroago, 1864koabenduan, entziklikafamatubatean. Quanta Cura, aitasainduakkulturaetazibilizaziomodernoaren erabatekokondena argitaratuzuen; Haeckel enustez, entziklikarenazalpenetan. Syllabuserrorum, zerrendatuta etaanatematizatutaagertzendira, zientziamodernoak egiaargigarritzat dauzkantesiarrazional etaprintzipiofilosofikoguztiak. Hirugarrena: seiurtegeroago, 1870ekouztailean, Erromakoelizaren buruakzentzugabekeriarengailurraukituzuen,
|
berarentzat
etabaibere predezesoreguztientzatinfalibilitatea alegatuzuenean, hots, hutsezintasuna.Horiegitea, Haeckel enustez, zientziaindependentearen kontrakogerlaaldarrikatzeazen.
|
|
|
Mundua
|
bera
hala beharrac egina
|
|
|
Halaere, publikoari begirazuhurragojokatzendueladioenarren, eskutitzhonetanberriroendredatzenda, suhar, Buruxkakliburuanargitaratu zuen. Nor eskola emaile; zerirakats, artikuluaren ideiendefentsan.Hain zuzenere, ezdakiguPiarresLafittekaurrekoletranzeridatzidion, baina aisekibururatukozaiguEtxeparerenerantzunairakurritakoan. Eta, era
|
berean
, errazada asmatzea, besteakbestezerengaineaneztabaidatukozuten Uztaritzekoapaizgaitegian, asteazkenbateanbaietahurrengoanerebai.
|
|
|
Erranbehardugubizkitarteanerakaspenhorrekbereerroa,
|
bere
finka, erligionezkosinesteanzuela.Etzitakenbertzelaapezbaten ganik.Sinesteandiogu, baietageronezguhaukdaukagun ezagutzan.Gauzerbehatzenotezenaski, gaude.Usteduguere, aitzinekoenerakaspenakbigarreneskutikzauzkan, ardura: ez, onezonean agertuakizanzirenliburu berberetarik.
|
|
|
HenriBergson() filosofofrantsesa, jatorriz judua, osoeraginhandikoa izanzenXX.mendearen lehenerdian.Haurtzaroko lehenurteakLondresenigaroetageroFrantziankokatu zen, etahumanitateakikasitalizeo irakaslesartuzen. Inolakogorabeherarikgabekobizimodulasaiaeduki omenzuen, harenbizitzako mugarriaipagarrienak
|
bere
idazlan nagusienargitarapenak izanzirelarik: Essaisur lesdonnéesimmédiates dela conscience (1889), Matièreet Mémoire (1896), L, evolution créatrice (1907) etaMoralarenetaerlijioarenbiiturriak (1932).
|
|
|
Gezurretanarigarelaematenbaduere, esanlitekeJeanEtxepare izan delaArnaudAbadiarenirakurlebakarra, edo neukbehintzatsoilikberarenganaurkituduthari buruzkoleheneskukoadirudieniritzibat.Iritzibat, denaesateko, oso osoaldekoagainera.Besterikezean, beraz, Etxeparerekin fidatukogaraAbadiarenidazlanenjuzguorokorbaterako, etaizanere,
|
bere
lumakidatzitakohainbatlerroekarrikodituguhona, ArnaudAbadiaren garrantziazohargaitezen.Lauataletanbanatukoditugulerrohoriek: lehenengoetabehin, Abadiaren hizkuntzareningurukoak, geroerabilitakogaiei dagozkienak, hirugarrenikAbadiarenestiloariburuzkoak, etaazkenean Abadiarenobraberrargitaratzearenkomenentziazaritzendirenak.
|
|
|
...a, begietansartzen bezalazaukun; erakutsiz, eskutikginerabiltzan, halanolahaurride, buru etabihotzonekobatek, berabainogazteagoak.Abereenlaguntzazere, etazordakotegunatxikimenduaz, zonbatezdaukuerran, etanolako zuhurtziarekinez! Laborantzakotresnez, halaber, aipatuduasko.Hitz batez, betidanikakoeuskaldunenbizipideaz, bizipiderikbaitezpadakoenaz, laborantzaz, zirenalhaharengogoaetaluma, asteguziez,
|
berak
bereburuetaeskuetakolanazikasiak, euskarazjakitzenzaizkigularik. [...]
|
|
|
Beharbada, populistenmultzoansartubeharkogenukeArnaudAbadia. Izatez, Krutwigekaipaturikoidazle, baxenabarren, taldekoada, eta, ildo
|
beretik
, JeanEtxeparekidatzitakoarenarabera, badirudiLarresorokoSeminarioTipianiasekretuazelaHiriart Urruti, AbadiaetaAdemaEskualduna aldizkariarenidazleetarikoakzirela.Hauda, nahikoasinesgarriadapentsatzea, Abadiagehienbaterdarazmintzatzenzela, edotasoilki.Alabaina, idatzizerabilizituengaiak, ientekaskarrareneta, interesekoak izanarren, irakurlehoriekezzituztenulertzen, ezzirengaimamiakonprenitzeko.Komu...
|
|
|
Zentzuakerakastendu, gobernamendubateneginbidebakarradela herrialdearenbeiratzea, mugakzainduz; zainduzere, herrialdearenbarnean, batbederarenzuzenak; garaitikozeretan, jendeautziz beregain,
|
bere
ahal guziezjodezanhoberenikidurizakoneskualderat.Bereharathunatetan, bakotxabereburuarenjabe; orobakezkogudubateanzoingehiagoari; batbederarenona, etaherriarenona, hortarikda; ezditake hortarikbaizik.
|
|
|
Harriakzimentarekinberrizgogortzendirenbezala, ukondozukondojarridiraberriz, gurebetikoetsaiak.Gizonbakarbatidaude, hunigiderguziakitsutukiutzirik.Gogoakbereditu;
|
bere
, bihotzak; beretzekotanditusinesteakberak, mintzogirahemenerlisionetako sinesteez.
|
|
|
Esatebaterako, 1981eanJanSmitholandesakarrokazko esferatxikitxoak aurkituzituen, Caravaca kogeruzairidioz aberatsean, Murtzian.Esferulahorienosaketakimikoak etaitxurak mikrotektitakzirelairadokitzenzuten, hauda, asteroidebatentalkakurtueta atmosferarajaurtirikoarroka printzak.Lurrarenorbitabaxubateandenbora tarte bathegazemanetagero, printzahoriekberriro lurreratukozireneta depositatu, inpaktuostekoegunetan edotahilabeteetan. Bestalde, urte
|
berean
, RobertTschudypaleobotanikariakerakutsizuenez, MexikoBerriko landareenfosil erregistroanetenoso esanguratsuagertatuzen, hainjustuiridio anomaliarenuneberean: lurraldehorretakolandarenormalenpolena bat bateandesagertueginzen, etairatze esporekordeztuzuten.Ezaguna denez, iratzeakdesastre espezieakdira, lurralde disturbatuakosoazkar kolonizatzendituztenak, adibidez, sutebatekkiskalitako esparruak.Ro...
|
|
|
...ketorritakobagaerraldoibatekitxuratua.Kontuada1990eanChicxulubinpaktu kraterraplazaratuzela, MexikokoYukatanpenintsulareniparraldeko Karibean kokatuaetasedimentuezguztizestalia.Dirudienez, urtehoribaino dezentelehenagoGlenPenfieldgeologoak, petrolio erreserbaberriak bilatzeanidentifikatuzuenegiturahori, 1978an, eta, izanere, 1981eanBerkeley kotaldearenhipotesiarekinuztartuzuen; zoritxarrez, baina,
|
bere
argibideekezzutenpetrolio konpainien geologoenzirkuluagainditu, etaez zirenmunduakademikorainoiritsi.Chicxulubkraterra, beraz, birritanaurkitubeharizanzen, baina, denadela, azkeneanbazegoenkraterhipotesifrogagarria.Etapentsatzekoada, orain65milioiurtekolandareetaanimaliekburrunbabainozerbaitgehiagosumatukozutela, zerutikjausitako meteoritosugotzleaktalkaegitean.
|
|
|
Marigazte laztuamanatuenegitenarizakolarik, ustegabetanbezala
|
berak
–ikusteko, altxatzendueltze estalgia.ZerukoJainkoa!... Saldagain guziailezetahagunbeltzaranusainduizigarribatezigerizen.Erdi erdian biaztapar mutur doi doiaezagun: lapinalagatuarenak. Su haatzekin lotzenzeieetaeztiki (ihiziarenlarruagurituriklerratzenzakolakotz) ateratzendu... Mariunengorputza!! Marigaztebegiakjalitzekoheineanaztoraturikhariso.
|
|
|
Etchepare, nolakoeskualduna, nolakoeskualzaleaizanaden, guhaurek badakigu: ikusidugulakotzgurebilkuretan, bethihan, berdinlaño,
|
bere
jakitateparegabeakbertzeakoroargitzen zituela, berebihotzonakbertzen hutsakedoeskasakestaltzenzituela, beregogohazkarrakbethieginbideari etamaitezuensailarihertchikijarraikaraztenzuela.
|
|
2006
|
|
|
21 Nikeskuradudanedizioa1978koada, etaezdakithonetanJuanMarikzenbatekopar tehartzeaizanzuen, baina, nikdakidanbakarrada, Berdabioren kontua aipatzendenaldiro, oharhaueransten zaiolaondotik.BenitoAlduntzinbordakoaaipatualdiroere, kontu
|
bera
eranstenzaiobeti, harenahotikjasoabailitzanhardezagunedo?...
|
|
|
28 Ikus Oiartzunurtekaria 1981, 19 orria. Horrezgainera, berriz ere, orri
|
bereko
AZKENAsailean, hauxeesatenbaitu:?... batezere, azpimarratubeharradago, sailosobere zietajakingarri batean duelaberelekua (Berdabiok): hiltzeko sententzia hartu ondoren, berensentipenen berribertsoz emandigutenen sailean?.
|
|
|
41 Auzoan
|
bertako
pitxia, berekezetabestekjasoizanagatik, alegia.
|
|
|
Dudaguztiakdeusezteko testigutzabatbeharkolitzakebaina, horieskuratukoezdegunez, zukaurkitutakoanahikoadeJaderizkiot, BerdabiokomonetariaJosephdeEtchagaraizela baieztatzeko (konturatualzera Etchagaraiidaztekoeralparraldekoeradela, lparraldekoaote genduen gure Joseph? Bera ez baina zuk, 3.1 puntuanjasotzen duzun bezela,
|
bere
aita Juanek seme natural batizan zuen: DonJuan havido de Maria Echagarai en la Baja Navarra, berazhartuemanakbazituelahan) eta, gizonbakarrarentzatlanhaudixkoazanez, consortes, laguntzaileakalegia, izanzituela.. Dena dela, nahizetabestelaulaguntzaileen abizenakeregarbiazaldu, ezdutustebidehorretatikjotzeakmereziduenik; famili giroakez bainaofizioaksortutakoekintzadanezgehienbatmonetagintza; hainz... Ezpentsagero hainerreza denik moneta moldeak prestatzea hain txikiaketafinakizanik; ezetaeremetalaurtutzekolabeaketaarragoakeskuraedukitzeaeta hori guzia Elaman edukiko zuten.Beraz abizenak eta familiak aztertzeak ez du sentidu gehiegirik.
|
|
2007
|
|
|
II.7.2.1 Gure> Herriaren
|
beraren
lankideei buruzko iritziak. 132
|
|
|
Zehaztu beharra dago, hala ere, XIX. mendearen lehenengo hamarkadetan apaiz euskaldun guztiak ez zirela liberalismoaren berrikuntzen kontra. Larresoroko apaizgaitegian
|
berean
katolizismo liberalaren ideiak nagusitu ziren garai hartan, Lammenais, Gerbet, Lacordaire eta Montalembert apaizen eskutik. Ez ziren errotzera heldu, ostera, 1831n Mgr. dArbou Baionako apezpikutegira heldu baitzen, katolizismo liberalaren jarraitzaileak sakabanatuz katolizismo berriaren ideiak desagerraraztearren2 Pio IX.a ere ideia modernista horien kontra agertu zen, Syllabus izeneko gaitzespena kaleratuz.
|
|
|
Manifestu horrek gizarte moderno bateko intelektualaren betebeharra de, nitu zuen, intelektualen funtzio sozial berria agertu baitzuen. Eguneratze prozesu horri eutsi zion Eliza katolikoak ere, eta
|
bere
buruzagiak eta intelektualak sortzen saiatu zen, azaldu dugun moduan.
|
|
|
Eliza eta Errepublikaren arteko liskarra gune gorenean zegoenean, François Antoine Jau, ret izendatu zuten apezpiku, 1889ko abenduan. Jau, retek, ezaguna baitzen
|
bere
errepublikazaletasunagatik (haren familia halakoa izanez8), Gobernuarekiko diziplinaz jokatzera bultzatu zituen apaizak. Hona hemen euskal apaizgaitegiaren pentsamolde liberalerantz irekitzearen adibide berri bat.
|
|
|
Gure azterketa gehien bat Iparraldera mugatuko badugu ere, ezin ahaztukoa da Hego Euskal Herrian garaturiko haustura katoliko konfesionalen alderdien artean, EAJ eta Comunion Tradicionalistan 1932an bildu zena (karlista integristak). Bietan adiskideak zituen Piarres La, ttek, eta gerra zibilaren garaian kontraesanak
|
bere
goren gradura iritsiko ziren.
|
|
|
Elkarrizketa horien bidez lekukoek 20, 30 eta 40 hamarkadetan bizi zituzten gertaeren ardatz nagusiak ezagutu nahi izan ditugu, elkarrizketetan subjetibitatea nagusituko zela jakinik ere. Era
|
berean
, metologikoki elkarrizketak amaiera irekikoak izan zitezen ahalegindu ginen eta, jorratu nahi genuen gaiarekin elkarrizketen zirriborroa prestatu bagenuen ere, erantzulearen berbaldia bera izaten zen galderak eragiten zituena.
|
|
|
Elkarrizketa horien bidez lekukoek 20, 30 eta 40 hamarkadetan bizi zituzten gertaeren ardatz nagusiak ezagutu nahi izan ditugu, elkarrizketetan subjetibitatea nagusituko zela jakinik ere. Era berean, metologikoki elkarrizketak amaiera irekikoak izan zitezen ahalegindu ginen eta, jorratu nahi genuen gaiarekin elkarrizketen zirriborroa prestatu bagenuen ere, erantzulearen berbaldia
|
bera
izaten zen galderak eragiten zituena.
|
|
|
Malharin eskolako andereñoa izan zen eta Marijane Minaberry Basque> Eclair, > Sud Ouest> eta Herrian administrari bezala egin zuen lan. Jakes Abeberryri dagokionez, 1960 hamarkadako Enbata> mugimendu abertzale eta izen
|
bereko
aldizkariaren sorreran parte hartzearekin batera, Kultura sailaz arduratzen zen Biarritzeko herriko etxean elkarrizketatua izan zenean.
|
|
|
Gure lanerako hain inportanteak izan diren kontsultaturiko La, tteren eskutitzak eskuetan eduki ahal izan ditugu Piarre Andiazabali esker; gure eskerrik onenak
|
berari
.
|
|
|
Azkenez, ez bereziki, mila esker Piarres Xarrittoni, tesi honen gaiaren ezagutza handienetarikoa duenari, eskerrik asko eskainitako informazio baliotsuagatik. Eskertzekoa da eskaini didan harrera ona ere
|
berarengana
jo dudan guztietan, eta ez da gutxitan izan, pazientzia handiz galderei erantzun izana eta zekien hainbat datu eskuratu izana. Eskerrik asko, bene benetan.
|
|
|
Izan ere, Iparraldeko Elizak paper erabakigarria izan zuen orduko jarduera politiko, ekonomiko eta sozialean: botere politikoa zuen partidu eskuindarrak ontzat hartzen zuen pentsamolde eliztiarra, Elizaren ideiek bat egin zuten era
|
berean
aipatu hamarkadetako politika eskuindar kontserbadorearekin.
|
|
|
Eliza ere, era
|
berean
, hautesle euskalduna bereganatu nahian, politikan parte hartzen hasi zen: Laurent Diharassaryk Catéchisme> électoral> kaleratu zuen errepublikarren kontra eta Louis Etcheverry eskuindarrak, bonapartistak eta erregetiarrak ordezkatu zituen 1889ko hauteskundeetan.
|
|
|
1886an Société> de> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> jakitun elkarteak (société> savante) izen
|
bereko
aldizkaria argitaratu zuen. Intelektuelei zegoen zuzendurik eta zientziaren arlo guztiak arakatzearren kaleratu zuten.
|
|
|
Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkariari dagokionez, 1901eko azaroan izen
|
bereko
elkarteak sortu zuen, Hondarribian buruturiko bilera baten ondorioz. Bide batez, esango dugu Hondarribiko batzar hartan euskara zaindu eta hedatuko lukeen Euskal Akademia sortzeko asmoa ere bazutela, baina askoz beranduago arte, 1919an, ez zen zertu.
|
|
|
1918an Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako eta Nafarroako diputazioek biltzar bat antolatu zuten Oñatin, euskal kultura oinarri eta helburu harturik; horrekin batera, biltzar hartako emaitzei iraunkortasuna emango zion erakundea eratu zuten, Eusko Ikaskuntza izena hartu zuena. Azkenean, Eusko Ikaskuntza
|
bera
izan zen 1919ko urrian, berriro ere Diputazioen bultzadarekin, Euskaltzaindia sortzeko lehenengo ekintzak burutu zituena.
|
|
|
Eta, nola ez, 20 eta 30 hamarkadetan bizirik zirauten antzinako aldizkariez gain, 1920.eko hamarkadan
|
berean
Iparraldean sorturiko aldizkariak hartuko ditugu kontuan, garaiko ekintza intelektualen isla ere izan baitziren, hala nola: Gure> Herria, Bulletin> du> Musée> Basque> eta Aintzina.
|
|
|
Horixe izan zen, hain zuzen ere, Gure> Herriari emandako ardura, Edmond Blazy kudeatzaileak azaldu zuenez: Ils nous ont demandé un organe de vulgarisation30 Baina euskal kulturara hurbiltzeaz gain, euskaltasuna goratzea ere hartu zuen helburu, Eskualduna> eta Eskualzaleen Biltzarrak
|
beretzat
harturiko pentsabideari atxikiz. Izan ere, Gure> Herriaren artikulu gehienek, euskaraz idatzirik egoteaz gain, lerroak eman zituzten euskaldunen hizkuntza (véhicule naturel et vivante expression de lâme de la race31), izaera eta ohitura zaharrak nabarmentzeko, miti, katzeraino.
|
|
|
Erabilitako hizkuntzari dagokionez, artikulu guztiak frantsesez izan ziren idatziak. Bitan baino ez zuten euskara
|
bera
gaitzat hartu:
|
|
|
Pierre Andiazabalek ere azaldu digu La, te gazte denboran ibili zela Action> Françaisen pentsamoldetik hurbil46, baina gero urrundu egin zela. Jacques Mestelanek, ostera, La, tte demokrata kristaua izan zela baieztatzen du, inoiz ez Maurras zalea47 Dena dela La, ttek
|
berak
aitortu zuen Maurrasen jarraitzailea izan zela gaztetan (gu orduan gazte izaki eta, gogotik jarraikizen gintzaizkon48).
|
|
|
Horrela, 1906an Parlamentu frantziarrak Elizaren edukien inbentarioa egiteko agindua eman zuenean, Action> Française> inbentarioa burutzearen aurka agertu zen. Era
|
berean
, Gobernu frantziarra Vatikanoarekiko harremanak berreskuratzearen alde agertu zen eta Action> Françaisek kontra egin zion erabakiari. Pio XI. Aita saintuak Action> rançaise> debekatu egin zuen 1920 hamarkadaren hasieran, 1927an zigorrak ezarriz taldean jarraitu zutenei.
|
|
|
Xarrittonek hauxe esan digu Urricarrieti buruz: Seminarioko ikaskide gehienak bezala,. Action Française deitu frantses nazionalismo zorrotzenaren barnean hazia eta hezia izanik,
|
bera
euskal nazionalismo gogorrenera etorria zen. Asko zor dio Iparraldeko abertzaletasunak gizon horri, Xarritton, P.:
|
|
|
Neretzat demokrata eta kristaua, eta bazuen sozial arloan
|
bere
iritziak eta Elizaren erakaspenetarik ari zen. Eta nik uste demokrata kristaua izan den gehienik, haren tendentzia hori zen.
|
|
|
Baina arlo intelektuala jorratzeaz gain, sozialki ere arduratsu ari izan zen La, tte: les> amidonniers> Tolosako auzora joan etorri ugari egin zuen La, ttek, bataioak eta ezkontzak etxeetan egiten,
|
bertakoak
Elizara hurbildu ere egiten ez baitziren. Badirudi eragina izan zuela garai hartan Mathieu irakasleak esan zionak:
|
|
|
La, ttek bazuen
|
berak
asmatua eskuarazko kurtsoa; ez zen nahi baldin baduzu hain didaktikoa, bainan eskuararen historia, Euskal Herriaren historia eta hori zuen, historiaz gehienik, eta gero gure mintzairarenaz, eta gero urtean behin egiten zigun holako konkurtso bat bezala, sariketa bat, Emile Larrerekin Baionan izandako elkarrizketa, 1997ko abuztuaren 12an.
|
|
|
Azkenez, Piarres La, tteren ekintza baldintzatuko duen pentsamoldeari buruzko argibideak ematearren, Jean Haritschelharren hitzei jarraitu diegu65;
|
berak
dio La, ttek ez zituela batere gustuko F. Krutwig, Julen Madariaga edota Luis Haranburu, materialismo dialektikoa sartu baitzuten euskal literaturan (La, tteren ustez materialismorik garatuena marxismoarena zen); arbuiatu egin zituen Kafka, Albert Camus eta Simone de Beauvoir existentzialista ezkorrak ere. Ostera, La, ttek Gotzon Garate eta José Azurmendi goraipatzen zituen, aurre egin baitzioten materialismo horri.
|
|
|
Ostera, La, ttek Gotzon Garate eta José Azurmendi goraipatzen zituen, aurre egin baitzioten materialismo horri. Era
|
berean
, gustuko zituen Maurice Blondelen jarraitzaileak, hala nola, Georges Lacombe eta Etienne Salaberry.
|
|
|
Baina La, ttek
|
berak
eman digu erresistentzian burutu zituen ekintzen berri: Larresoroko Darricarèreren bidez, margolari bizibidez?
|
|
|
Piarres La, ttek Esprit> eta Etudes> aldizkariak irakurtzen zituen, baita Emmanuel Mounier eta Jacques Maritainen lanak ere66, hau da, 1930 hamarkadan garatu ziren mugimendu ez konformisten argitalpenak67 Era
|
berean
, ezin dugu ahaztu Daniel Ropsek 1930 hamarkadan sortu zuen talde ez konformistetariko bat: Ordre> nouveau; mugimendu federalista izan zen Ordre> Nouveau> eskualdeen berezitasun eta eskubieei eustearen alde agertu zen.
|
|
|
Ordre> nouveau; mugimendu federalista izan zen Ordre> Nouveau> eskualdeen berezitasun eta eskubieei eustearen alde agertu zen. La, ttek
|
berak
aipatu zuen Ropsek 1932an egindako bilerak izan zuen eragina, adieraziz Aintzina> deitu kazeta ttipiak biltzar hortarik jalgi zituela bere funtsezko ideiak68.
|
|
|
Ordre> nouveau; mugimendu federalista izan zen Ordre> Nouveau> eskualdeen berezitasun eta eskubieei eustearen alde agertu zen. La, ttek berak aipatu zuen Ropsek 1932an egindako bilerak izan zuen eragina, adieraziz Aintzina> deitu kazeta ttipiak biltzar hortarik jalgi zituela
|
bere
funtsezko ideiak68.
|
|
|
Azkenez, aipatu beharra dago Aita Yves de la Brière jesuita, La, tteri aholkuak eman zizkiona, hala nola Aintzina> sortu edo mugimendu euskaltzalearen egitaraua idatzi orduko, ideia euskaltzaleak ez zirela doktrina katolikotik urruntzen egiaztatuz. La, ttek
|
berak
eskaturik ikuskatu zuen De la Brièrek egitamu euskaltzalea, frogatzen duena irakasle jesuitarengan zuen begirunea.
|
|
|
Biltzarren bidez da indartu, eta era ainitzetan sortu, sentimendu hori, gerla ondoan, gerla
|
berean
baino gehiago. Lau urtez gerla egin zutelakotz goretsi dituzte.
|
|
|
Urte
|
berean
, Lehen Mundu Gerra piztu zelarik, Ybarnégary soldadu joan zen. 1918an gerra amaitzean, soldadu ohiak heroitzat hartuak izan ziren; Ybarnégarayri gerlari ohienganako mirespen hori lagungarri gertatu zitzaion hurrengo hauteskundeetan.
|
|
|
Ybarnegaray, Eskualduna, 1918ko urtarrilaren 4an. Era
|
berean
: émouvante cérémonie au pro, t de LAssistance aux prisonniers de guerre basques... cette magni, que conférence fut maintes fois interrompue par les applaudissements frénétiques de lassistance emportée par léloquence du conférencier, Eskual Herri.
|
|
|
1873ko bileraren ondorioz, Société> des> Sciencies> et> Arts> de> Bayonne> izen
|
bereko
aldizkaria argitaratzen hasi ziren.
|
|
|
Libertés pour tous. Défense des intérêts agricoles115 Izan ere, errepublikazaleen Le> Réveil> Basquek jouait la carte de la modération pour rassurrer le conservatisme et les sentiments religieux de lélectorat116 Are gehiago, J. Diaz Nocik azaltzen duenaren arabera, Berdolyk ez zuen
|
bere
burua gorritzat hartzen (horrek erlijioaren eta jabetza pribatuaren aurkakoa esan nahi badu117), bakarrik errepublikazaletzat.
|
|
|
Apirilaren 3eco gasetan Réveil> Basque> mintzatu da Errepublicaz> eta> Erligionean> Elizaco Dotor bat balitz bezala, goretsiz Errepublicaren sentimenduac Erlijionearentzat, bai eginbideac Errepublicaren alderat. Horra
|
beraz
non dugun Mourde Berdoly, Aphezpicuen orde, aphecen gidari. Ongi goaci!
|
|
|
Harek zituen artikuluak eskuratzen, berexten, askotan baztertzen edo ondoko egunetarat gibelatzen, bat eta
|
bere
nahitara guti edo aski xederraturik ager arazten124
|
|
|
baziren erregetiarrak, bonapartixtaik baieta errepublikano girixtinoak. Erregetiarrek ez zuten errege gai
|
bera
sustengatzen, ez eta bonapartixtek inperadore gai bera. Errepublikano girixtinoek kontra zituzten gorriak, hauiek erlisionerik ez baitzuten nahi; bai eta bertze xuriak, hauiek ez baitzuten uste izan zitakela errepublika onik, Herria> 25 urte, Herria, > 1969.
|
|
|
baziren erregetiarrak, bonapartixtaik baieta errepublikano girixtinoak. Erregetiarrek ez zuten errege gai bera sustengatzen, ez eta bonapartixtek inperadore gai
|
bera
. Errepublikano girixtinoek kontra zituzten gorriak, hauiek erlisionerik ez baitzuten nahi; bai eta bertze xuriak, hauiek ez baitzuten uste izan zitakela errepublika onik, Herria> 25 urte, Herria, > 1969.
|
|
|
Euskal herrietatik Ameriketarako emigrazioari buruz, Eskualdunan eten egitea proposatu zuten, herri euskaldunak hustu ez zitezen134 Era
|
berean
, hirietako protesta sozialak ez ziren Eskualdunaren gustukoak, komunistek sustatzen zituztelakoan:
|
|
|
Euskal apaizen ekintza horiek zirela eta, eta Frantziako Gobernuak
|
bere gain
zuenez gero apaizei ordaintzea, Paueko prefetak erabaki zuen hainbat diosesatako apaizei ez ordaintzea.
|
|
|
Era
|
berean
, Elizaren Gobernuarekiko harremanak indartu nahiaz, Aita Saintuak Frantziako katolikoei agindu zien Errepublika onar zezaten, hobeto egingo zietelakoan aurka lege errepublikanoei. Larresoroko apaizek esandakoa bete zuten, horien artean Arnaud Abbadiek, Larresoroko apaizgaitegiko buruak, eta Jean Hiriart Urrutyk.
|
|
|
Louis Etcheverry, ostera, ez zen Hiriart Urrutyren berrikuntzekin ados agertu149; kontrakotasuna adierazteko ez zuen utzi astekaria Eskualduna> izenaz izan zedin argitaratua. Beraz, 1904an Eskualdun> Ona> izen berria erabili zuten, Hiriart Urrutyk
|
bere
gain hartuz astekariaren kudeaketa. Pochelouk, bere aldetik, 1905ean utzi zion diruzaingoa Monge gazteari150.
|