|
2001
|
|
|
Hona adibide bat. Euskaltzaindia
|
bere
hiztegi handia prestatzen ari zelarik, ez zuen inork txintik atera hiztegi hori  erdal euskal hiztegi bat zelako, hots, ez euskaraz mintzatzeko bidea, baizik eta erdaraz esanak euskaraz berresatekoa. Erdalkeriaren ihesi ote genbil  tzan ala erdalkeriaren bila?
|
|
2002
|
|
|
Berak darabiltzan adibideak aipatzeko, hortik pasatu gabe, onar dezagun, hasteko eta behingoz, Euskaltzaindiak ez duela inoiz ere esan, are gutxiago gomendatu edo arautu," ohizko" erabili behar dela, eta ez" ohiko", edo" kanta" idatzi," kantu" ren ordez, edo alderantziz. Ez duela esan, adibidez," partidua" dela hitz egokia eta gero, urte batzuk pasatu eta hobeki pentsatu ondoren," ohiko"," kantu" edo" partida" jarri
|
bere
hiztegian beroaldi baten ondoren. Nahiz eta zuri ere, behin baino gehiagotan seguru, holakorik esan dizuten ikasgeletan, hori ez da hola eta Euskaltzaindiak ez du holakorik esan.
|
|
2003
|
|
|
Ene herria Baxenabarren kokatzen zuen aita Lhande zenak" L' emigration basque" liburuan. Gainera
|
bere
hiztegi sonatua hemengo herritarrok" urrustoies" eta" larrabiles" deitzen gaitu, hemen gaindi sekula santan entzun ez ditudan izenez, aspaldi handian urrustoitar eta larrabiltar baigara.
|
|
|
Ordurako txit ezagunak diren argudioak erabiltzen ditu Larramendik horretarako: hizkuntza perfektu horrek jatorri biblikoa du, eta Babelgo garaietatik usteldu gabe gorde da, bere jatorrizko garbitasunean, aldaketarik gabe (irribarrea sortzen duen gauza bada ere, berak
|
bere
hiztegian asmatzen dituen hitz guztiak ikusita). Mayans y Siscar, JoaquÃn Traggia  eta beste zenbait hizkuntzalarik gogor erantzun zioten:
|
|
|
Nolakoa ote da
|
bere
hiztegia
|
|
2004
|
|
|
Euskaltzaindiak emandako arau eta gomendioekin bat, testu eguneratua eskaini nahi da. Horregatik, Akademiak
|
bere
Hiztegi Batuaren bigarren itzulian definitutako terminoak jaso dira. Berbarako, avalúo/ valorar/ valoración terminoak itzultzeko, hizkuntza maileguak erabili dira (baloratzea/ baloratu/ balorazio), balioetsi/ balioespen kontzeptuak gorde direlako, justipreciar/ justiprecio adierazteko.
|
|
|
Halaxe Larramendiren ondotik orduko espainol kritikalariei erantzuteko liburuak idatzi ziren, halaber 1974.an Juan Karlos erregeordeak esan zuenen euskara ez zela jakintzarako gai Elhuyar aldizkariarekin erantzun genion, gaitasunaren froga. Beste erantzun bat izan da apologisten ondotik, gure hizkuntza mordoiloa, nahasia zelarik hitzen asmatzea eta hori bera egin zuen Larramendik
|
bere
hiztegi garbizalea Sabinok baino lehen.
|
|
|
Bat: Manuel Arriandiagarentzat, era hitz substantiboak hizkuntza esan nahi du eta bera da euzk+ era eta erd+ era hitz konposatuek hatera duten elementu morfologi koa, edota
|
bere
hiztegia erabiliz, bera da elementu espezifikoa zehazten duen hitz generikoa. Bestalde, euzko ren etimologiaz, Aranaren argudioa errepika tzera mugatzen da, Amezkoa, Orozco, Guipúzcoa eta Vizcaya ren kasuan ere erro bera aurkitzen dela esanez, baina bere arrazoiketan behin eta berriz «pro bable», «verosímil» eta horrelako terminoak erabiltzen ditu (167), datu histo
|
|
|
Eta 1880 ean Lönnrot’ek
|
bere
Hiztegia argitaratu.
|
|
|
Ezer gehiago ez errepresentazioei buruz, ezta objektibotasunari buruz ere. Filosofia Txikiak, filosofia literarioak, aldatu du
|
bere
hiztegia eta orain nahiago du elkartasunez mintzatzea, hermeneutikak babesten duen elkartasunez.
|
|
2005
|
|
|
Serreta ko testuan hitzak banatzeko bertikalean jarritako puntuak erabiltzen dira baina batzuk, adib. BASEROKEIUNBAIDA hitz bakarra baino, amalgama morfematikoak dira Roman del Cerro-ren ustez, hau da, esaldi edo perafrasi bati dagokion espresioa. Gure ustez, autoreak testua hartu du eta esanahia aurkitzeko asmoz testua morfemetan banatzen hasi da BASER/ OKE/ IUN/ BAIDA
|
bere
hiztegiko euskararen argipean (berak euskararik ez baitaki). Hala ere egileak zera dio, morfema anitzdun hitzak atzetik aurrera irakurri behar direla,, el núcleo de la secuencia morfemática aparece habitualmente al final, seguido de un posible artículo y precedido por las otras determinaciones?
|
|
|
1998.ean kaleratutako lanean, Alonso-k 1996ean finkatutako ildotik jarraitzen du. Hau da, 1996ean iberiera deszifratzea lortu zuenez gero, bi urte beranduagoko liburuan autoreak testu iberiarren corpusaren bilketa eta(
|
bere
hiztegiko) euskararekin itzulpena egiten du. Beraz, bost orrialde eskaseko aitzin solasaren ostean, liburu honetan hainbat testuren itzulpena bildu da82.
|
|
2006
|
|
|
Isilune bat izan zen. Bazirudien Karen bila ari zela
|
bere
hiztegi berezian hitzak aukeratu nahian.
|
|
|
Unibertsitate Zerbitzuetarako Euskal Ikastetxea izenak berak adierazten duenez, zuzenean Euskal Unibertsitateari begira jartzen da, ez Unibertsitatea bera eraikitzeko, baina bai Unibertsitate euskaldunaren oinarri nagusietako batzuk ezartzeko.
|
Bere
hiztegi tekniko berezituen programa aurrera eramateko zailtasunak zituen Jakin Taldeak, bere ahultasun instituzional eta ekonomikoagatik. Bestalde, berriro abiatu berri zuen aldizkariak taldekoen hainbat indar eta lan eskatzen zuen.
|
|
2007
|
|
|
«Azken urte hauetan dugu euskal literatura sortzen ikusten, literatura askatu bat, etorkizunari irekia. Batez ere, garrantzitsua da idazle batentzat izan dezala liburutegi bat bere irakurgaientzat,
|
bere
hiztegiekin, bere klasikoekin... eta orain idazleek badute lanabes bat. Ni oso baikorra naiz geroari buruz.
|
|
|
Horregatik, bisitaria nekez izaten da gai Pujanak erreportaje hasierako argazkian Olabarriko antepararen konporta, edo ponportea, irekitzen azalpenetan txertatu ohi dituen hitz tekniko guztiak bereganatzeko. Mundu propioa baita errotena,
|
bere
hiztegia ere baduena.
|
|
|
Euskal gatazka deritzona behingoz konpontzeko guztiz zabalik utzi behar diren ateak zeintzuk diren argi dago eragile askoren partetik, nork
|
bere
hiztegi propioa badu ere: euskal herritarron erabaki eskubidea, honetaz eta hartaz erabakitzeko, eta ipar hegoko euskal nafar lurraldeen uztarketarako esparru eskubidea, honetarako edo hartarako uztartzeko.
|
|
|
Baina emigrazioa gaitzesteko hitzik ez bide du aurkitzen
|
bere
hiztegian:
|
|
|
«Aussi persuadé de ce grand principe que peu certain de l, avoir bien établi, j, aurai du moins ouvert la route»557 Oinarriok ez dira, nik uste, Condillac-enak baino, bere literaturarekin, adiera txarrean, lardaskatuak (hemen Condillac bera ikusiko dugu, Humoldt ek ere aintzat hura hartu duen legez). Hizkuntzaren filosofiaz luzeago, hasi bai eta ez bukatutako hizkuntza frantsesaren
|
bere
hiztegi handiarentzako sarreran saiatu da («Discours Prélimnaire», 1797).
|
|
2008
|
|
|
Azkenean, Akademiak
|
bere
hiztegia behar duen bezala, corpusa ere ezinbesteko du, euskararen> erreferentzia corpusa> izango dena.
|
|
|
Hiztegigintza kontuez ari naiz, jakina. Eta Arantzazuko txostenean, Azkuek
|
bere
Hiztegiaren sarreran bezalaxe, antzinako euskal hitzak eta hitz berriak bereizi zituen Mitxelenak. Urrats bat gehiago eginaz, ordea.
|
|
|
Batek baino gehiagok astiroegi gabiltzala leporatu arren, Orotariko> Euskal> Hiztegia> eta horren oinarrian dagoen corpusa euskarri egokian erabili ahal izatea, ezinbestekoak ziren azken hamarkadako lana burutu ahal izateko. Azkuek
|
bere
hiztegia osatzeko erabili zituen testuak osatu beharra zegoen, eta aitortu dugu horretan Urkixok eginiko ahalegina. Baina ordenagailuen aroak hiztegiak egiteko beste molde bat ekarri zuen, zorionez.
|
|
|
Egia da, hitzaldiaren hasieran esan dudan bezala, Azkuek,
|
bere
hiztegian hitz berririk ez sartzeko erabakia hartu zuela:
|
|
|
6 Azkuek,
|
bere
hiztegian, honela dio: aizetse> (R is, Sc), casa de la villa, de ayuntamien to:
|
|
|
Azalpen zabala eskainia dio Azkuek,
|
bere
hiztegian, alde> sarrera lexikalari. Bai hitz autonomo gisa eta bai formazio gramatikalizatu moduan (posposizioa aurrez aurre aipatu gabe, ordea) hitz horrek dituen erabilera eta adiera nagusiak aipatzen ditu, batez ere, hamasei zatiko deskribapenean7 Morfología> Vasca n landu izan du, sakonago, eratorpenezko alde> atzizkia.
|
|
|
Zein adiera den zaharrago, eta zein berriago, on litzateke jakitea. Jatorrizko adier (ar) en bila hasten bagara, horra Joan Corominas-ek
|
bere
hiztegian (1987:
|
|
|
9). Azkueren informanteen zerrenda
|
bere
hiztegian azaltzen da(: X XII).
|
|
|
Azkue,
|
bere
hiztegi hirueledunarekin, Larramendi berri gisa ikus zitekeen, euskal lexikografian autoritate nagusi bihurtuz. Schuchardt-ek unean bertan egin zion gorazarre obrari37 Berrikiago, 1983an, Mitxelenak Azkueren hiztegiaren azterketa kritiko bat egitean, hura berrikusi beharra aipatzean zera zehazten zuen:
|
|
|
Normatibotasun hori, Tovarrek ez bazekien ere, formazko ezaugarrietan ere antzeman daiteke: Azkuek Tours-eko moldiztegiari eman zizkion azalpenetan,
|
bere
hiztegiak izan beharreko formato eta tipografia zein zen zehazteko, eredu gisa Frantziako Akademiaren hiztegia aipatu zien, ez kasualitatez45 Eta hiztegia egiazki normatiboa izan zedin euskara erdara sarreraz gain erdara euskara sarrera ere eman nahi zion Azkuek. Hola, bi tomotako euskara gaztelania frantsesa sarrerara mugatu barik, Azkueren helburua hiztegiari jarraipena ematea zen:
|
|
|
|
Beraz
hiztegia ez zen Azkuek hasieran espero zuen bi urteetan saldu (aitzitik Espainiako Gerra Zibilaren osteraino ez zen hasi agortzen56). Euskara jakiterik ere eskatzen ez zuen euskal kultur obra bat hain nekez saltzea, edozein
|
|
|
Bertan Tours-en baino moldiztegi merkeagoa topatu zuen58 Arazo tekniko eta musika ikasketak tarteko, ordea, Bruselan ez zuen segida hori argitaratu, ezta hurrengo urtean Kolonian ere (nahiz hiztegia eskuizkribu mailan lantzen segitu). Gainera hasierako asmoa gaztelania euskara, zein frantsesa euskara sarrera bana egitea bazen ere, Azkueren Tours-eko hiztegiak Iparraldean izan zuen harrera apalaren aurrean, 1909an frantsesezko atala kentzea eta gaztelania euskaran zentratzea erabaki zuen59 Nolanahi ere 1909ko gutun batean argi aitortzen zuen
|
bere
hiztegiaren segidaren asmo normatiboa. Izan ere hiztegiaren segida ez zuen argitaratu nahi geroago ikusiko dugun Zurtzaingo erakundea sortu arte, haren babespean atera ahal izateko:
|
|
|
Egia esan 1916 urterako nahikoa eskari zegoen poltsikoko gaztelania euskara gaztelania hiztegi baterako eta ulergarria da Berak eta Lopez Mendizabalek halako lan bat burutzea. Azken finean merkatu libreko sistema batean ez zeukaten zergatik zain egon Azkuek
|
bere
hiztegiak amaitu arte. Dena den, Tolosako hiztegiaren egileen «tranpa» Azkueri baimenik ez eskatzea izan zen.
|
|
|
Argitaratu aurretik Azkuerekin mintzatu izan balira, agian akordio batera iritsi ziren. Azken finean urte batzuk geroago Pierre Lhandek
|
bere
hiztegia egiteko hein handiz Azkueren hiztegia baliatu zuen, baina lehenago bilbotarrari baimena eskatu zion, haren izena obraren izenburuan bertan aipatu zuen, eta agian irabazien zati bat eman zion. Ez zen hori Bera eta Lopez Mendizabalen kasua izan.
|
|
|
Hiru arazo nagusi aipa daitezke. Batetik ez zegoen nahikoa erosle egile bakoitzak
|
bere
hiztegia egin eta gutxienez gastuak estaltzeko adina irabaz zezan, aski baitzen beste hiztegi bakar bat argitaratzea lehenaren galerak oraindik larriagoak bihurtzeko. Bestetik, politika editorial koordinatu ezak egile bakoitza bere bidetik ibiltzea eragiten zuen, proiektuak gainjarriz eta lehia bidegabe eta tamalgarriak sortuz.
|
|
|
Euskaldunak poema idazteko bere sorterrira erretiratzekotan baitzen. Juan Gorostiagaren alde egin zuen Azkuek, nahiz honen kontratazioa, denbora batez atzeratu zen, hein batez Akademiaren diru gabeziagatik81 1933an inprimategietara aurrekontuak eskatu ziren eta
|
beraz
hiztegia laster argitaratzeko asmoa zegoela dirudi, 2000 aleko tirada aurreikusiz (Tours-eko hiztegiarena baino zertxobait handiagoa) 82 Baina prestaketa lanak ez ziren amaitzen. 1935 urtean hiztegia atalka ateratzen hastea proposatu zuen Akademiak, jada eginda zegoen lana argitaratuz joan zedin, guztia amaitu arte itxaron barik.
|
|
|
Egoera horretan 1903ko gabonetan, Bustintza senideenagana joan zen oporrak igarotzera. Halaber Azkue 1904ko urtarrilean Frantziara joateko asmoz zegoen
|
bere
hiztegia argitaratzera, eta hortaz pentsa daiteke Ibaizabal bertan behera uztea erabakia zutela Bustintzak eta biek. Nolanahi ere, aldizkariaren azken zenbakian, 1903ko abenduaren 27an Azkuek dei etsi bat egiten zion Bustintzari, aldizkariarekin segi zezan, irakurle guztiei jakinaraziz egoeraren larria, eta itxaropen bide xume bat azalduz:
|
|
|
1905eko hiztegian, Azkuek Euskal Akademiaren beharra aipatzen zuen han hemenka154 Izatez
|
bere
hiztegia Akademiaren babesik gabe egin bazuen ere, bertan adierazten zuenez, halako korporazio bat laster sor zedin itxaropena agertzen zuen, hainbat zeregin arauemaile aurreikusiz: zeintzuk neologismo onar zitezkeen erabakitzea («Cuando en diversos manuscritos que he manejado me he encontrado con voces de creación reciente, como muchas de Duvoisin y Añíbarro, las he copiado aparte para someterlas á la futura Academia»155), Larramendiren hitzetatik zeintzuk ziren onak erabakitzea («A la futura Academia le corresponderá, sin duda, la tarea de analizar sus [Larramendiren] propias palabras»156), bariante dialektalen artean egokienak aukeratzea («Uno de los rudos trabajos de la Academia será el de hacer una buena selección»157), euskal ortografia erabakitzea158, etab. Gainera Azkuek Toursetik amari 1904an idatzitako gutun batean argi adierazten zuen Akademiaren asmoa berak pertsonalki zuela gogotan:
|
|
|
Izatez,
|
bere
hiztegi hirueledunaren segida egin nahi zuelarik, hots, erdara euskara sarrerak, Diputazioei jakinarazi zien, haien hitzaurrea euskaraz idatzi nahi zuela, euskalki gisa gipuzkera aukeratuz:
|
|
|
Alta, espero dut bai lagunduko dudala ulertzen lexikografia horren historia soziala: Azkuek zein baldintzatan egin zuen lan
|
bere
hiztegiak sortzeko, zein asmorekin, etab. Zentzu horretan, ikerketa honek Azkueren obra, bere barne balioan aztertu baino gehiago, garaiko testuinguruan kokatu eta interpretatu nahi du.
|
|
|
Parisen hilabete eskas egin eta Tours-en kokatu beharra izan zuen. Bi urte eman zituen
|
bertan
hiztegia argitaratzeko lanetan. Ataza gogaikarri eta monotonoa izan zen, baina azkenean ordura arte egindako euskal hiztegirik onena osatu ahal izan zuen:
|
|
|
Sabino Arana 1903an hil berri zen, eta Azkuek harekiko gatazkak oso gertuko zituen arren, ikusten den bezala, berehala egin zuen haren euskaltzaletasunaren aitortza, bere heriotza deitoratuz. Halaber, ohar egitekoa da, aurrerago ere azalduko baita, Azkuek
|
bere
hiztegia ez zuela aurkezten Arana Goiriren proiektuaren kontrako alternatiba gisa, baizik, asmotan behintzat, harekin elkarlanean ibiltzeko proiektu moduan, Sabinoren neologismoak jasotzeko bokazioa agertuz, adibidez.
|
|
|
Beraz Bonaparteren mapak, baieztatu baino ez zion egin Azkueri ordurako jada eratua zuen lurraldetasun kanona. 1905ean
|
bere
hiztegia argitaratzean, Azkuek lurralde definizio hori kontsakratu besterik ez zuen egin:
|
|
|
Bere gurasoen erantzunarekin hunkituta, hainbat aldiz errepikatu zuen hitz hori. Hurrengo hilabetean, beste hiru hitz gehitu zizkion
|
bere
hiztegiari. Bazirudien haurra hiztun bihurtzeko aurrerapauso egokiak ematen ari zela.
|
|
|
Dardarka jartzen naiz optimizazioa bezalako hitzak irakurtzen ditudanean. Nork
|
bere
hiztegia dauka, eta nirean, optimizazioak langileen kaleratzea esan nahi du. Esan nahi du proiektua kudeatzaile baten esku uztea, esan nahi du errentagarritasuna bilatzea.
|
|
2009
|
|
|
Espainiako Gobernuak" negoziazio" hitza ezabatu omen du
|
bere
hiztegi politikotik. Eusko Jaurlaritzak ere bai?
|
|
|
P. Bayle, ateista? akordatu da lehena,
|
bere
Hiztegi famatu konfesio guztietako aitorleek gaitzetsian(), Jainkoaren kontzeptu moderno hori elkartezina zela erlijioarekin, hain zuzen lekurik ez duelako uzten kontingentziarentzat, gaizkiarentzat, ondorioz ezta salbazio beharrarentzat ere. Jainko erredimitzaile bat daukan erlijioak Jainko kreatzaile eskas samarra behar du.
|
|
|
Mendea hasi zen, euskarari buruz gero hainbat aldiz aipatu diren Unamunoren ateraldi sonatuekin eta istiluekin, 1901eko Lore Jokoetan Bilbon, abuztuaren 26an 143.. En el milenario euskera no cabe el pensamiento moderno; Bilbao, hablando vascuence, es un contrasentido?. Euskara?
|
bere
hiztegia, gramatika, antigualeko espirituaren taxukoa ei da; espiritu modernoa adierazteko ezgauza bere baitan, hots, berez eta bere izaeraz intrinsekoki herbala mundu eta pentsamendu modernoak espresatzeko.
|
|
|
1904 urtean Azkuek irakaskuntza eta Bilbo utzi zituen, aldi baterako, eta Europan ibili zen bost urtez, lehenik Tours-en (Frantzia), bi urte luzetan moldiztegian
|
bere
hiztegi nagusia argitaratzeko probak zuzentzen, eta ondoren Belgikan eta Alemanian, musika ikasketak egiten. Ordurako beste hainbat konposizio eginak zituen musikagile gisa, hala nola Vizcaytik Bizkaira (1895), Eguzkia nora (1897), Sasi eskola (1897) eta beste hainbat, eta Alemaniatik etorrita bi opera konposatu eta taularatu zituen:
|
|
|
Euskaltzaindiak, oro har, literaturan (liburu, aldizkari, egunkariak...) gehien erabiltzen diren hitzak bildu eta hautatuz egin du orain arte
|
bere
Hiztegi Batua. Halere, hitz horiez gainera, gaurko munduan badira edozein pertsona eskolatuk erabili behar dituen nazioarteko teknizismo eta berba zientifikoak ere, horiek agerkarietan gutxiagotan agertu arren (akriliko, epizentro, hominido, infinitesimal, kardiobaskular, kolesterol, magmatiko, perigeo, pleistozeno, telehitzaldi...) baina kulturan zein irakaskuntzan eta nahitaezkoak.
|
|
|
Euskara batua sortu baino lehen idatzi ziren bederatzi testu matematikoren terminologia aztertu dugu, baita haien barruan argitaratu ziren lau hiztegitako terminoak ere; zortzi testu eta hiru hiztegi 1913 eta 1933 artekoak dira, eta testu bat eta
|
bere
hiztegia 1972koak.
|
|
|
Ordurako, ordea, laratzak desagertuta zeuden gure sukaldetatik, Orbegozoren ekonomiken mesedean, eta egingo nuke neska koskorrak ez zekiela zer zen laratz bat. Baina askotan entzuna izango zuen esaldia etxean, eta
|
bere
hiztegian laratza hitzaren antz handiena zuena, legatza, baliatu zuen ordainetan.
|
|
|
Bi punttu azpimarratuko nituzke nik, hemen, batez ere. Batetik, Kantek nola ikusten duen ezagutza, nola ikusten duen behar dela derrigorrez, a priori eta beharrezkoa den zerbait, kategoriak(
|
bere
hiztegian) behar ditugula alegia. Eta horraino Platonek erran duena eta berak erraten diguna, gutti goitti beitti, antzekoa da; berdina ez erratearren.
|
|
2010
|
|
|
Ez, hori ez da arazoa. Baizik eta hitz horiek dagoeneko eskuinak eta ultraeskuinak ere
|
bere
hiztegian sartu dituela, alegia, hitz horiek jada ez dutela garai batean zuten esanahia.
|
|
|
Dena azkar pasa bada ere, ez du inoiz bere burua itota ikusi. Lanpetuta hitza
|
bere
hiztegitik kanpo dagoela ere esan zigun: “Ez naiz sekula lanpetuta egon.
|
|
|
Ba ote daki zenbait jendek zer esan nahi duen mafia hitz horrek? Hona nola definitzen duen I. Sarasolak
|
bere
hiztegian: ezkutuko gaizkile organizazioa.
|
|
|
Alferrik izango zen Mikel Ormazabalen ilusioaz jardutea, lehendakariaren mahai berean azaltzeagatik duintasuna ere galtzeko prest zegoela, bere enpeinuagatik izan ez balitz, inori ez zitzaiola burutik pasatu ere egingo lehendakaria gure aurkezpenean egon zedin bi pauso ematea, bera izan zela, azken finean, lehendakaria Bedaiopera etor zedin ahalegin guztiak egin zituena eta ez zela oso bidezkoa gizajoa baztertzea. Emakume hura ohituta zegoen esaten zuen guztia agindu bihurtzen eta malgutasun hitza ez zen
|
bere
hiztegian azaltzen.
|
|
|
Goizueta aldean aspaldikoa da Anizlarre jenerikoa, eta honen barrenean eta legepean ageri da beti Berdabio ere. Hala dio Yanguasek
|
bere
hiztegi ezagunean: Atondo:
|
|
|
zehaztasun osorik ezinaren jolasa, eta horra filologo guzien betiko bazka. Azkuek berak, nahiz kanta eta hitza bera ezagutu, ez baitzuen
|
bere
hiztegian sartu jarraikile harenik. Orotariko Euskal Hiztegiak badakar, ordea, testigantza franko:
|
|
|
Escritura de censo, otorgado por MartÃn de Goizueta, dueño de la ferrerÃa de Elama, en favor del hospital de Roncesvalles, debiendo pagar anualmente 26 florines por la licencia para cortar leña y hacer carbón, y para gozar de los pastos. Ordurako aspalditik lanean ari zen beraz gure burdinola sonatua, eta baita handik ehun urte iragoxetan ere, Yanguas y Mirandak berak honela baitio
|
bere
hiztegi ezagunaren eranskinean: Ferrerias.
|
|
|
Hidalgo behar omen zuen izan. Yanguasek honela dio
|
bere
hiztegi sonatuan: En un principio se les llamaba asÃ, a los que peleaban con lanzas y paveses, que eran unos escudos largos y angostos, de la estatura de un hombre.
|
|
|
Antza denez, egia erlatibo adierazpenak absurdora eramaten gaitu. Agian, egia hitza
|
bere
hiztegitik erauztea da erlatibistak duen irtenbiderik egokiena. Baina ez du gustuko irtenbide hori.
|
|
|
Beraz, europarrak ariketa ugari eta praktika luzea egin du, xelha ikasi nahi badu. Lurralde honetan, xelhak ez du hitz gutxi jaso arabieratik,
|
bere
hiztegia osatzeko. Susia, ostera, garbiagoa da, beste hizkuntzen influentzia jasan ez duenez gero.
|
|
|
Batzuetan, bereziki iturri gisa baliatu itzulpenek zenbait konzeptu arras molde desberdinean adierazten dutelarik, neologismoak asmatu behar izan ditut, ahal bezainbat euskararen
|
beraren
hiztegitik abiatuz. Adibidez," Zeru lurren sormena**.
|
|
2011
|
|
|
–El uso de la fuerza proporcionada es la actuación habitual de la policía española?, edo, uso escrupuloso de la fuerza reglamentaria?. Estatuak inoiz ez du
|
bere
hiztegian, biolentzia, erabiltzen.
|
|
|
Hitz kategoria baten proposamenarekin hasten da jolasa (uretako animaliak, felidoak, frutak, garraioak, etab.). eta gainerako jokalariek banan banan eman behar dute horri lotutako termino bat. Garrantzitsua da gurasoak hitz ezezagunak edo ezohikoak sartzen saiatzea, eta, behar izanez gero, oinarrizko azalpen bat ematea, haurrak
|
bere
hiztegian egoki sar dezan. Amaierarik gabeko esaldiak:
|
|
2012
|
|
|
Begia begi truk, ez zuten etsi hemengo emakumeak Pierre de Lancre ren atzaparretan jarri arte. Hala dio, behintzat, Frederik Koning ek demonologiari buruzko
|
bere
hiztegian jaso zuen legendak.
|
|
|
" Baina nonbait fuerteegi ari ninduan jokatzen Bestearekin, eta kartak kendu zizkidak eskutik —idazten zuen Toisonetek. " Bestea",
|
bere
hiztegian, Jainkoa zen— Kontua duk Rothschildtarrek party bat eman zutela hurrengo astean, eta kazetariak la americaine zegoen toldopera hurbildu zirela, eta galdera egin: " Nola sentitzen zara Kongoko erregina izango zarela jakinda?".
|
|
|
Adin hauetan instrukzio hutsean baino oinarrizko indar handiagoa dauka irakurketak nortasunaren egituraketan. Gainera gauza jakina da irakurtzen duen umeak gaitasun handiagoa duela edozein gauza hobe adierazteko,
|
bere
hiztegia aberastu eta zabalago egiteko. Gai honetan adituak diren psikologo batzuek, laburbilduz edo, sei onura edo abantaila garbi eta nagusi ikusi diote irakurtzeari, beste gehiagoren artean.
|
|
|
Elhuyar hiztegia irakurri zuen hitz egokienen bila.
|
Berarentzat
hiztegi hori zen euskarazko hiztegi onena, osoena. Baina horrek ez zuen esan nahi hutsuneak ez zituenik.
|
|
2013
|
|
|
Euskarak bide ezberdina egin du ekialdean eta sartaldean Karnabal edo Carnestolendas adierazteko ordainak sortzean. Larramendik
|
bere
hiztegian (1745) aratuzteak, iñoteriak, inauteriak eta zanpantzartak izenak jaso zituen. Resurrección Mª Azkuek (1893) Bein da betiko lanean dio:
|
|
|
Larramendik
|
bere
hiztegian (1745) aratuzteak agiri dau, iñoteriak, inauteriak eta zanpantzartak izenakaz batera, gaztelaniazko carnestolendas en euskal ordain lez. Baina lekukotasunik zaharrena dauen berbea aratizte dogu.
|
|
|
Larramendik, etimologia interpretazinoa eginez, aratuzteak ezarri ebanaren haritik aragi uzte, Azkuek aratuste era horri lehentasuna emon eutsanetik, horri jarraitu jakoz osteko idazle eta lexikografo asko. Azkue lekeitiarrak,
|
bere
hiztegi nagusian, aratuste lehenetsi eban, baina ohar interesgarri bi eginez11:
|
|
|
Ordura arte beste inon jasota ez zegoena hor aurkituko dugu, eta adibidea sarri sarri Erkiagaren idatzietatik aterata. Bazekien Aita Lino Akesolok gure idazlearen zehaztasunaren berri,
|
bere
hiztegirako lanean ibili zenean. Euskal Herri osoko euskara moduak, eredu zahar eta berrietako ezaugarriak, denetarik darabil Erkiagak.
|
|
|
Orain, Euskaltzaindiak
|
bere
Hiztegi Batua eta definiziozko Hiztegia argitaratu ondoren, egoera berrira egokitu ondoren zeharo eguneratua izan da. Baliabide informatiko berriek asko lagundu digute lan horretan, batez ere irudiei dagokienetan.
|
|
|
Haurrak keinu bakoitza identifikatu eta dagokion onomatopearekin erantzun behar du. Hiru jolas haurraren hiztegia handitzeko eta indartzeko Haurren hiztegia zabaltzeko jokoak daude Haurrak lehen hitzak adierazten ikasi duenean,
|
bere
hiztegia indartu eta indartu daiteke. Horretarako badira beste joko baliagarri batzuk, esanahia ulertzeko aukera ematen diotenak.
|
|
|
Gainera, esaldi txikitan bi termino edo gehiago konbinatzen hasten da. Bi urte inguruan, haurrak ikttiko batzuk maneiatzen ditu (izenordain pertsonalak, zu bezala, eta leku adierazleak, hemen, hemen) eta
|
bere
hiztegia 50 eta 100 hitz artean luzatzen da. Gainera, soinuak igortzen ditu eta intonazioa erabiltzen du nagusien diskurtsoak imitatzeko.
|
|
2014
|
|
|
ezinbertzeko kalteak zirela. Edo, albo kalteak?, hobeki, botereak
|
bere
hiztegi eta estetika propioak behar baitzituen, bere propaganda, itxura zaintzeko?
|
|
|
Edo, besterik gabe, Nahiak, bebé? esan duelako aztoratu da,
|
bere
hiztegian aurkitzen ez den hitz higuina.
|
|
|
Azkuek ez du jasotzen
|
bere
hiztegian (1906) birformulatzaile balioa hots hitzaren adieren artean.
|
|
|
Lauaxetaren hil aurreko olerkitxo bat, olerki erlijiosoa, Jesus Gurutzekoari(?) gaztelaniaz egina, ia osorik buruz zekien. Buruz zekizkiela esango nuke Azkueren hiztegian (V, m) seinaleaz zetozen hitzak ere, hau da, hark Markina Xemeingotzat
|
bere
hiztegian bildurikoak. Aurreko belaunaldietako gure idazle, euskal gaiez jakintsu, Euskaltzaindiko eta abar, benetan miresten zituen.
|
|
|
Bere gurasoen erantzunarekin hunkituta, hainbat aldiz errepikatu zuen hitz hori. Hurrengo hilabetean, beste hiru hitz gehitu zizkion
|
bere
hiztegiari. Bazirudien haurra hiztun bihurtzeko aurrerapauso egokiak ematen ari zela.
|
|
|
Hauien aburuz euskaraz themat guztiak soilki euskarazko hitzez traktatu behar lirateke. Hitz hauk Azkuek
|
bere
hiztegian bildu zituen hitzak ziren[...] Tendentzia hunek beure muga hersiak ditu. Hunelako hizkuntza soilik egokia baita, literatur soilaren thematen traktatzekotz eta prosa poetikoarentzat.
|
|
|
Kartak paparrean ezkutatzeko maneran ere antzematen zen aita zela, oso zuhurra baitzen horretan. Kartetan aritzea denbora pasatzea baino askoz gehiago zen
|
bere
hiztegian.
|
|
2015
|
|
|
|
bere
hiztegi partikularrera jo
|
|
|
|
bere
hiztegi partikularretik
|
|
|
Lore horren euskal izana ezagutzen ez da oso erraza. katalunian oso ezaguna da eta muguet deitzen diote; mugeta dakar Lhandek ere
|
bere
hiztegian. Mugetatzea eta ezkongai lore ere deitzen zaio, baita ere.
|
|
|
hitz horiek, oraingoz? ez dira
|
bere
hiztegian sartzen. –Ez daukat paperik?.
|
|
|
Mundu zabaleko beste alderdi batzuetan ere bada hizkera hori, eta Euskal Herri bertoko lekukotasunak bildu zituen Azkuek
|
bere
hiztegian(; auntzerdera sarreran). Oso iritzi bitxi eta bereziak zituen Azkuek hizkuntzaren gainean, eta jolaserako sortutako mintzamolde horrek ere ez zion ihes egin haren epai zorrotzari:
|
|
|
Andrazkoek kafea hartzea gaizki ikusita zegoen garaian, aketta izeneko belar ura hartzera zihoazela esan, eta kafea hartzen omen zuten gizonen ezkutuan. Azkuek, Nafarroa Behereko Donostiri herrian entzundako hitza,
|
bere
hiztegian jaso zuen akeita itxurapean, eta erabilera zabala izan zuen harrezkero Euskal Herri osoan. Zuberoan eta Erronkarin, berriz, neskanegüna esaten zaio larunbatari eta, ezbairik gabe, lagungiroa da hitz horren jatorria; gizonarteko lagungiroa, zehatzago esateko.
|
|
|
Hiztegigile subjektiboak, berriz, honela idatzi du
|
bere
hiztegian: Absentzia.
|
|
|
Amaierarik gabeko katea zirudien; kate maila bakoitzak beste bat zekarren atzetik, egunak gaua bezala. Alferrik zuen Bilbao doktoreak
|
bere
hiztegian hitz gozoak bilatzen ahalegintzea, zakarrak gertatuko ziren emakumearen belarrietara.
|
|
|
Adierak, Euskaltzaindiak
|
bere
HIZTEGIA liburuan dakartzan terminoen kasuetan, bertan proposatutako ordenan eskaintzen saiatu gara, lehentasunak egokiro zehaztuz.
|
|
|
|
bere
hiztegi partikularrera jo
|
|
|
Arestiren begietarako, baina, Joanes Leizarraga ez da behinolako leinurua aspaldian amatatua, baizik eta gure geroko gerorako modelo ezinbestekoa. Profetikoa deritzot 1973ko testu honi,
|
bere
Hiztegi tipia ren aitzinsolasean:
|
|
|
Izan ere, Juan Mateo Zabalaren eskuizkribuko juzgua estd en muy mal bascuencehan hemenka aipatu da, eta mesede eskasa egin dio haren ospeari. Juzgu horren oihartzuna Azkue handiarenganaino ere iritsi zen, eta
|
bere
hiztegiaren aitzinsolasean honako hau diosku (1905), barbarismoen kontrako azalpenen atalean:
|
|
2016
|
|
|
Eta nola
|
bere
hiztegi unibertsala ez den
|
|
|
Gaiak eta gertakariak eskatzen duen hizkuntza plantan ematen du, hizkuntza teoria eta praxia bada. Horrela agertzen dira antzerkiak, gertakariaren lekuaren arabera euskalkia egokitzen du, ofizio edo jendearen kalitatearen arabera hizkuntza, erregistroa aldatzen, eta urrunago joanez, aktoreari askatasuna uzten dio emanaldiaren tokia kontuan hartuz
|
bertako
hiztegia eta esamoldea erabil ditzan ulermen gorenaren lortzeko, komunikazioaren garrantziari lehentasuna emanez. Mintzaira praxi unibertsala da, haren bitartez jendeak egoera birmolda dezake eta jendea haren bitartez alda daiteke.
|
|
|
X. mendetik XV. mendera, elizetatik elizen atarietara eta ondoren karrikara jautsi zen teatroa. Mirakuluen ondotik, Pavisek egin duen
|
bere
hiztegian misterioak aipatzen ditu. Misterioak, ikerlari guzien iritziz, Erdi Aroko antzerkigintza dira.
|
|
|
Garai hauetan, haatik, hitzak modu askotan ditugu hizpide eta letra idatzia eta inprimatuaren gainetik, euskarri digitaleko letrak ere ari zaizkigu nagusitzen. Hortxe dago bigarren argitaraldi honen berrikuntzarik nabarmenena, alegia, Euskaltzaindiak lehen aldiz eskaintzen du
|
bere
Hiztegia paperean zein euskarri digitalean.
|
|
|
Deigarrienetako bat Espainiako Hizkuntza Akademian agertzen den definizio diskriminatzailea da. Izan ere, ijitoen elkarteek 2015ean egin zuten salaketa gorabehera, RAEk «trapacero» izena du
|
bere
hiztegian, iruzurti eta iruzurgile gutxiesgarri gisa, ijito herri osoarekin lotuz. Gaur egun, Ijito Herriaren Estatuko Kontseiluko erakundeek iaz Ijito Herriaren Nazioarteko Egunean #YOnOso eta Trapacaltzairuaren kanpaina egin zuten, definizio diskriminatzaile batek diskriminazioa sortzen duela aldarrikatzeko.
|