|
2000
|
|
|
Hirugarren Munduari begira, bigarren globalizazioaren helburu nagusia lurralde horietan ekonomia monetario kapitalistaren ernamuina gauzatzea izan zen.Horretarako, hasieran lan bortxatua erabiliz; baina progresiboki moldakortasun prozesua ezagutu genuen, eta bukaeran garaiko frantsesek esandakoa gogorapenera dakarkigu: beltz batek,
|
bere
lan indarra libreki soldataren truke saltzen duenean, Estatuari zergak ordaintzen dizkionean eta kontsumitzaile amorratua bihurtzendenean, kolonialismoaren garaipena dugu, eta zuriaren egitasmo zibilizatzaileakirabazi du.
|
|
|
kapitalista ere eraldatzen ari da. Orain arte, langileriak
|
bere
lan indarra saltzen zuen soldataren truke; egoera berri honetan, soldataren truke, langileriak bere lan indarra eta baita enpresarekiko atxikimendua ere saldu beharditu. Horrela, egoera berri honetan, zenbait elementu politiko eta ideologiko txertatzen dira lan kontratuaren egituran.
|
|
|
kapitalista ere eraldatzen ari da. Orain arte, langileriak bere lan indarra saltzen zuen soldataren truke; egoera berri honetan, soldataren truke, langileriak
|
bere
lan indarra eta baita enpresarekiko atxikimendua ere saldu beharditu. Horrela, egoera berri honetan, zenbait elementu politiko eta ideologiko txertatzen dira lan kontratuaren egituran.
|
|
|
Tokia, merkatu plaza, gure laguna
|
bere
lan indarra bertan saltzen hasi ondoxean. Erakustuna, frutadenda ondoko arrandegiko jabearen iloba, Charly baino lau bortz urte zaharragoa.
|
|
2002
|
|
|
Lan harremanen konplexutasunaren muina langileak alokatzen duena aurretiaz zehaztua ez egotean datza.
|
Bere
lan indarra alokatzean, langileak badaki zenbat irabaziko duen, baina errenta hori irabazteko zer egin duen ez (zehazki behintzat). Enpresariak, bestalde, gizalegez lor daitekeen guztia erdietsi nahi izango du; baina gizalegez eska daitekeena definitzea eta arautzea ez da erraza.
|
|
2004
|
|
|
Gauzak ziren bezala erretratatu nahi zituen eta
|
bere
lanaren indarra horretan oinarritzen da. Irudi baten xehetasunek beste edozein planteamendu artistikok baino gehiago adierazten duela uste zuen.
|
|
2007
|
|
|
Norberaren hautuaeta jarduna hasi ziren erabiltzen euskal herritartasuna definitzeko: euskal herritarrada Euskal Herrian
|
bere
lan indarra saltzen duen oro, zioen garaiko lelo marxistak.Marxismoaren diskurtso eta erretorikaren atzean euskal herritartasuna baldintzaitxietatik norberarengan ezarri ahal ziren baldintzetara igarotzeko nahia antzemandaiteke (euskara bera ere, horretarako giltza izan da: euskaraz egiten duen oro daeuskaldun eta euskaldunok horrela definitu ditugu gure herrikideak).
|
|
2008
|
|
|
–
|
Bere
lan indarra Euskadin saltzen duena euskalduna da (baskoren zentzuan). Bestela, ezinezkoa litzaiguke independentzia (nazio askatasuna) eta sozialismoa (langileriaren justizia soziala) uztartzea.
|
|
2010
|
|
|
Azken lorpena
|
bere
lanaren indarraren araberakoa dun. Lurra hain lodia dun, hain gogorra, hoziak bere indar guziak erabili behar ditin lurra garaitzeko.
|
|
2016
|
|
|
Arazoa marxismoaren hasieran dago. Marxismoarentzat gauzek erabilera balio (use value) bat badute ere, kapitalismoak ez du erabilera balio hau hartzen abiapuntutzat, baizik eta truke balioa (exchange value), hots, salgaiek elkar trukatzeko duten balioa, zeina salneurriaren bidez neurtzen den, hots, diruaren bidez. Eta azkenik marxismoak proposatzen du gizakumeak
|
bere
lan indarra saltzen dionean salneurri baten truke klase burgesari, klase honek ez diola egiazko truke balioa ematen baizik eta beti ere diferentzia bat (gainbalioa edo plusbalioa, surplus value, Mehrwert) eskuratzen duela. Azken batean kapitalismoaren joera gainbalio hori gehitzea litzateke, kapitalismoaren azken forma kapitalismo finantziala izanik (dirua bera saldu eta erosiz gainbalioa metatzen duena).
|
|
|
Gogoan izan behar da Piarres Lafittek antzerki lanak ere idatzi zituela, garai hartako literaturaz aditua zen idazle nagusia inguru horietan. Ulertzen da pertsonaien aldea aipatzea, sekulakoak baitzituen lantzen Larzabalek,
|
bere
lanaren indar handia da eta hau zen Lafittek gogora ekarriko zuen partea:
|
|
2017
|
|
|
bihurtzen da (formalki soilik bada ere), eta eroslearen eskura jar dezake indar hori denbora tarte mugatu batean (esklaboak ez bezala). Ondorioz,, etengabe zaindu behar du
|
bere
lan indarra? (bere energiak, bere ahalmenak), bere ondasun eta bere salgai bezala?
|
|
2018
|
|
|
Langile askea alde batean egotekoa bada eta esklaboa, bere mirabetza erabatekoan, beste aldean egotekoa bada (edo enplegu kontratua hedatu eta esklabotza zibileko kontratu bihurtu behar bada), zorrotz zorrotz bereizi dira, batetik, esklaboaren beraren salmenta (jabetza bat edo merkantzia bat baita) eta, bestetik, langilearen lan indarraren salmenta (merkantzia hori langilearengandik, hots, jabearengandik kanpo baitago). Norbanakoa
|
bere
lan indarraren jabea da, eta bere jabetzekin, gorputzarekin eta ahalmenekin duen harremana, egiaz, jabe gisa bere jabetza materialekin daukan kanpo harremanaren berdin berdina da. Norbanakoak bere buruari kalterik egin gabe eman dezake, kontratu bidez, bere edozein jabetza, baita bere izatea osatzen dutenak ere.
|
|
|
Laburbilduz, langile batek kontratu bidez ustez
|
bere
lan indarra saltzen badu, egiaz bere gorputza eta bere izatea erabiltzeko aginpidea saltzen du, langilea ezin baitaiteke bereizi bere ahalmenetatik. Ugazaba (zibil) izatea, hain zuzen ere, beste inor erabiltzeko eskubidea edukitzea da.
|
|
|
Eta, hala eta guztiz ere, kontraktualismoak dio gainditua duela esklabotzaren kontraesana. Gizabanakoak jabe gisa bere baitako jabetza(
|
bere
lan indarra edo zerbitzua) kontratu bidez eskaintzeko duen askatasun mugagabearen ondorioz, edonor sar daiteke legez esklabotza zibilean, hots, libertatearen ereduan. Hala, kontraesana desagertu egiten da (esklabo zibila librea baita juridikoki), baina berehalaxe agertzen da berriz.
|
|
|
Emakumeak, izan ere, kanpotiko harremana izango du bere jabetzarekin: jabe gizonezkoak
|
bere
lan indarrarekin eta espermarekin duen harreman berbera. Beraz, emakumetasunak ez du izango ezer bereizgarririk.
|
|
|
Zerbitzariarena ala esklaboarena? Lockeren arabera, kontratu bidez sortu bada harremana, ezinezkoa da aldeetako bat esklaboa izatea, baina esklabo (zibil) batek, kontratupean, bizi guztirako ematen du
|
bere
lan indarraren jabetza, eta, beraz, zerbitzaria baino zerbait gehiago da. Horiek hala, kontratuaren iraupenak baino ez du bereizten, itxuraz, esklabo bat zerbitzari batengandik eta soldatapeko langile batengandik.
|
|
|
Norbanako baten jabetza, beraz, kontratatu egin daiteke haren jabea den norbanakoari kalterik, galerarik edo murrizketarik eragin gabe. Banako batek
|
bere
lan indarraren jabetza kontratu bidez eman ahal izatea edo ezin izatea (ezen ez bere lana bera edo bere pertsona), horren arabera bereizi ohi dira soldatapeko lan askea eta esklabotza ez askea. Kontraktualisten ustez, horrexek erakusten du esklabotza (zibilizatua) ez dela soldatapeko lanaren kontratu hedatu bat baizik, eta, beraz, zer esango, eta esklabotza hori askatasun indibidualaren eredua dela, eta ez haren ez ukoa!
|
|
|
Langilea norbanako bat da, bere baitako jabetzaren parte bat modu kapitalistan erabiltzea eskaintzen duena: zehazki, bere zerbitzuak, edo, terminologia sozialistaren arabera,
|
bere
lan indarra. Horregatik, enplegu kontratua eredu da:
|
|
|
Inork kontratu bat egiten badu merkatu kapitalistaren mundu publikoan, edo soldatapeko langilea bada, horrek berez esan nahi du norbanako horrek bere baitako jabetza duela, hau da, aukera duela enplegu kontratuaren bidez jabetza horren zati bat eskaintzeko:
|
bere
lan indarra. Beraz, antza denez, emakumeak ere izan daitezke langile.
|
|
|
Haren ustez, emakumeak enplegu ordainduan sartzen baziren, senarren berdinak bihurtuko ziren, langile gisa. Langile kategoria unibertsala zen, eta berdin aplikatzen zitzaion merkatu kapitalistan sartu eta
|
bere
lan indarra saltzen zuen orori.
|
|
|
Baina norberaren lana edo pertsona saltzeak ez baizik lan indarra saltzeak bihurtzen du gizon bat langile libre; hain zuzen, teorian, soldata baten truke norberaren jabetzaren zati bat kontratu bidez emateko gaitasunak bereizten du langilea (soldatapeko langilea) esklaboengandik eta askeak ez diren langileengandik. (Etxeko) andreak, ordea, ez dio
|
bere
lan indarra ematen senarrari kontratu bidez. Emazteari ez zaio soltadarik pagatzen (beraz, ez dago truke librearen adierazlerik), senarrak kontrolatzen duelako, gizona den heinean, haren lana nola erabili. Hortaz, ezkontza kontratua lan kontratu bat da, baina enplegu kontratuaren guztiz bestelako zentzu batean.
|
|
|
kontra egin zuten, eta, 1820ko hamarkadatik 1840kora bitarte eratu zituzten komunitate ereduzkoetan, ahalegina egin zuten (gero ez zuten arrakasta handirik izan) etxeko lan komunalen bidez aurre egiteko ezkon mendekotasunari. Marxek eta Engelsek, ez balituzte beren aurrekoak hain zakar eta pentsatu gabe utopistatzat jo eta errefusatu, ez ziren hain erraz ahaztuko kontratu sexualaz eta ez zuten hain erraz pentsatuko eremu pribatua ez dela oinarri natural eta politikoki garrantzigabe bat besterik, langilea sortzen den leku bat, non langileak
|
bere
lan indarra kontratu bidez ematen duen eta lantokiko borroka politikoetan ere sartzen den. Aurrekoak aintzat hartu izan balituzte, agian aukera izango zen enplegu kontratuaren kritika sozialista ezkontza kontratuaren kritika feministarekin osatzeko, baita ezkoneskubideak eta berdintasun zibila elkarren mende daudela erakusten duen ikuspegiarekin ere.
|
|
|
Babesaren parte handi bat, azken finean, soldatan datza. Langileak
|
bere
lan indarra ematen du kontratu bidez, eta, hala, badirudi soldata bat irabazten duela norbanako gisa, enplegatzaileak haren zerbitzuak baliatu ahal izatearen truke. Soldata berdintasunaren legea ez zen oso aspaldi sartu indarrean (joan den hamarkadan edo), eta ordutik baino ez da hasi soldata egiaz soldata indibidual bihurtzen.
|
|
|
ekonomiko, soldata arrunta familiarentzako soldata bilakatu zen. Gizonezko langileari, azken batean, senarra den heinean pagatzen zaio soldata, etxera ogia dakarrena den heinean, hartara bere burua ez ezik bere mende dituenak ere manten ditzan; alegia, soldata ez zaio ordaintzen
|
bere
lan indarra saltzearen truke bakarrik: bizitzeko adinako soldata, gizon batentzat, bere burua ez ezik emaztea eta familia ere taxu antzean mantentzeko moduko soldata bat da.
|
|
|
Lan askea edo enplegua, esan ohi denez, zenbait gauzatan bereizten da askea ez den lanetik: ...dikoki librea eta besteen berdina den heinean; bigarrenik, enplegu kontratua (baldin eta ez bada esklabotza zibileko kontratu bat) denbora mugatu baterako egiten da; hirugarrenik, askeak ez diren langileei babesa ematen zaie, eta langileei, berriz, soldata bat, hots, truke librearen adierazlea; eta, laugarrenik, langileak ez du kontratu bidez ematen ez bere burua eta ez, are, bere lana, baizik eta
|
bere
lan indarra edo zerbitzuak, hau da, bere baitako jabetzaren parte bat. Badirudi langilea eta langile ez librea mutur banatan daudela.
|
|
|
Bestalde, langileak ez ditu ekoizpen baliabideak menperatzen edo kontrolatzen. Gizarte kapitalistan langilearen lana ez da langilearen ezer,
|
bere
lan indarra merkatuan jarria eta esplotatua baizik.
|
|
2019
|
|
|
Merkantziak trukatu ahal izateko beharrezkoak dira horiek ekoizteko bitartekoak edukitzea. Ekoizpen bitartekoak ez izategatik salgaiak ekoizteko modurik ez duenari geratzen zaion aukera bakarra bere burua saltzea da, hau da,
|
bere
lan indarra merkantzia moduan saltzea (Luxemburg: 183).
|
|
|
Lanaren krisia langile klaseak bere beharrizanak asetzeko eta
|
bere
lan indarra erreproduzitzeko jasaten duen zailtasun gero eta handiagoarekin lotuta dago. Hori dela eta, soldata erlatibo eta errealen, langabeziaren eta lan kontratuen izaeraren aldaketak adierazle baliagarriak dira azken hamarkadetako pobretze prozesua egiaztatzeko, nahiz eta egia izan ezin daitekeela horretara soilik mugatu.
|
|
|
Marxen ustez, horrela aurkeztuko da errealitate alderantzikatuta: kapitalistak lana ematen du (errealitatean lanaren zati bat ez du ordaintzen), kapitalistak etekinak lortzen ditu (errealitatean langilearen irabaziak lapurtzen ditu), langileak lana bilatu behar du (lan indarra den heinean, errealitatean
|
bere
lan indarra saltzen du), kapitalistak propietateak ditu (errealitatean langileei desjabetutako lanarekin lortutako jabetzak dira), langilea lehen baino askeagoa da (errealitatean inoiz baino esklaboagoa da) Dominatzaileen ideologiak gizakiaren kontzientzian eragiten du, errealitatean gertatzen denari buelta ematen diolako. Modu honetan, gizakiak bere burua zapaltzen duen egoera bat besarkatuko du eta bere askatasuna murrizten duten kateak ez ditu ikusiko.
|
|
|
Bestalde, merkantzien zirkulazioaren esparruan gauzatzen diren merkantzia elkartruke denen determinazio formal berdinak izan behar ditu lan indarra merkantziak, halaxe, edonolako merkantzien salerosketan burutzen den erlazio ekonomiko bera burutzeko aukera eskainiz; eta hargatik, lan indarraren salerosketan parte hartzen duten subjektuek" juridikoki pertsona berdin" bezala aintzatetsi behar dute elkar. Horrez gain, harreman ekonomiko hau bideragarria izan dadin eta denbora tarte luzeei begira efektiboa bilakatzeko asmoz, beharrezkoa da lan indarra merkantziaren jabeek euren lan indarra denbora epe baterako bakarrik saltzea, kolpean
|
bere
lan indar osoa salduko balute ordea, juridikoki libre izatetik esklabu izatera igaroko lirateke eta merkantzia baten jabe izatetik merkantzia bihurtzera (dirudienez klase dominazio burgesak beharrezkoa du askatasunaren ameskeria edo zuzenbidea askatasun formalaren instituzioa opresio teknologia bezala). Gauzen egoera honek zirkulazio sinplearen derrigorrezko determinazio formal eta ideologikoak ukatuko lituzke.
|
|
|
Ekoizpen modu kapitalista klase konposizio konkretu batean oinarritzen da, alde batetik ekoizpen bitartekoen gaineko jabetza pribatua eurena duten subjektuak daude, eta bestetik, langileria klasea, zeinetan euretako inork ez duen bere burua lan prozesu zuzenetik emantzipatzeko akumulazio gaitasunik, hau da, kapitala sor dezaketen ekoizpen bitartekoen jabe ez den klasea, eta
|
bere
lan indar merkantzia soilik saldu dezakeena. Kapitalaren harreman izendatzen du Marxek kapitalista eta soldatapeko langile kategorien oposizioaren bitartez definitzen den klase konposizio hau:
|
|
2020
|
|
|
Eta beste lerro hauetatik: " Formula teoriko historikoaren arabera, euskal herritarrak dira Euskal Herrian bizi eta lan egiten duten pertsona guztiak edo, terminologia marxista erabiliz, Euskal Herrian bizi eta
|
beren
lan indarra Euskal Herrian saltzen duten pertsona guztiak. Hala ere, gaur egun guztiz beharrezkoa zaigu definizio hori egokitzea, ekonomiaren bilakaerak sortutako baldintza berriek eta horrek ekarritako aldaketek, gehikuntzek eta dibertsifikazioak eragin handia izan baitute egitura sozialak eratzen dituzten pertsona eta sektoreen osaeran."; bai, terminologia marxista aipatzen da, ondo axaletik aipatu ere, baina nik ateratzen dudan ondorioa da euskal herritarrak Euskal Herrian bizi garen guztiok garela.
|
|
|
Merkatuak kanporatzen dituen horiek eta, beraz, bizitzeko baliabiderik ez duten horiek gizartean barneratuko dira maila batean edo bestean, herrialde bakoitzak duen ongizate erregimenaren arabera. Norbanakoak
|
bere
lan indarra saldu ezin badu, ongizate erregimenak baliabideak emango dizkio (teorikoki) bergizarteratu ahal izateko. Estatuaren edo erakunde publikoen gizarte barneraketa hori integrala baldin bada, orduan, lan indarra saldu ezin duen horrek bizi kalitate duina izango du, eta, beraz, bizitzaren merkantilizazio maila murriztuko du eta estatu edo ongizate erregimen horren desmerkantilizazio maila handia dela esango dugu.
|
|
2022
|
|
|
Jakina, urte batzuk geroago, Friedrich Engels eta Karl Marxek nabarmendu zuten antagonismo hori. Manifestu komunista n proletariotza ekoizpen bitartekoen jabetzarik ez duen klase soziala da,
|
bere
lan indarra besterik ez duena.
|
|
|
Politika eta politiko askoren kexa eta hauteskunde kanpainak" erdaldunen", kanpotarren gaitzespenean oinarritu dira. Baina 2008ko krisiaren beherakada gogorraren ondorioz, asko bere herrietara itzuli ziren, ala etortzeari utzi zioten, eta ekonomia gora egiten hasi denean, faltan ote dugu berriro
|
bere
lan indar merkea. Geuk egin nahi ez ditugun lanak, egin nahi ez ditugun baldintzetan egin ditzaten?
|
|
|
Marxek Trabajo asalariado y capital testuan azaltzen du langileak ezinbestekoa duela
|
bere
lan indarra saltzea bizirauteko behar dituen baliabideak eskuratzeko; azken finean, bizitzeko egiten duela lan (Marx, 1849). Lan horren xedea ez da horri esker lortuko duen amaierako produktua, gero bizitzea ahalbidetuko dion soldata irabaztea baizik.
|
|
2023
|
|
|
1884ko apirilean (R43) Nuenendik Rappardi idatzitako gutunean Vincentek esaten zuen pozik zegoela Rappardek esan ziolako bere marrazkietan zerbait ikusten zuela;
|
bere
lanean indar adierazkorra irabazten ari zen neurrian jendeak are eta gehiago esango zuela teknikarik ez zeukala; adierazkortasunaren mailan kemena irabazten saiatzen ari zela; bera ere saiatzen zela teknika hobetzen, baina esan nahi zuena esateko neurrian bakarrik; bere burua hobetzen eta zuzentzen ahalegintzen ari zela, baina ez zitzaiola axola bere teknika gramatika zaleekin ados zegoen ala ez.... Herkomer ek bere arte eskola irekitzean esan zuenaz pentsatzen zuela:
|
|
|
Hainbat autorek diote gazteriak kapitalarentzat funtzio garrantzitsua betetzen duela lan eta bizi baldintzei dago kienez. Izan ere," ekonomikoki, sistema honek subjektu debaluatu gisa ekoizten du gazteria langilea, mekanismo ezberdinen bitartez
|
bere
lan indarraren balioa murrizten baitu" (Ibarzabal, 2019). Gazteei zuzendutako lan modalitate konkretuak horretarako mekanismoak lirateke; esate baterako, praktiketako kontratuak, Aldi Baterako Enpresak, Formakuntza DUALa...
|