|
2001
|
|
|
Nobel saria urrutitik ere ikusi gabe, ordea, zerbait ikusi dut, beste gehiegik ere betaurrekorik gabe ikusi dutena: haur batek, alegia, zeharo eta erabat gal dezakeela
|
bere
lehen hizkuntza, bestetan hazi dutelako gero. Zorigaiztoz, euskara da, hainbestek, aztarrenik ere gabe, galdu duen lehen hizkuntza.
|
|
|
Bi hizkuntzaz mintzatzen da: cree,
|
bere
lehen hizkuntza, eta ingeleW Xabier Erize Euskal Filologian doktorea da. Pilar Marin abokatua da. sa, bere bigarren hizkuntza.
|
|
2002
|
|
|
Bartzelonako Unibertsitateak urte berean onartu zuen
|
bere
Lehen Hizkuntza Normalkuntzarako Plana.
|
|
2003
|
|
|
Orain asko dira, lehenengo hizkuntza besteren bat izanda, ingelesa erabili behar dutenak. Normala denez, bakoitzak
|
bere
lehen hizkuntzaren edo hizkuntzen eragina izaten du, ingelesez egitean. Horren aurrean, edozein nahaste txartzat ematen duten puristak daude, baina baita bestelako jarrera praktikoagoa dutenak ere.
|
|
2005
|
|
|
Gizakiaren ikas irakas prozesuak, orokorrean, ez dio inoiz" tabula rasa" moduko eskema bati jarraitzen eta, honen haritik, hizkuntzen jabetzea halaber gehiago da ikuspuntu jakin batetik abiatutako" espontaneitate aktibo" baten emaitza," errezeptibitate pasibo" baten ondorioa baino. Antzeko zerbait gertatzen da, ere, gizabanakoak
|
bere
lehen hizkuntza ikasten duenean:
|
|
2007
|
|
|
Emaitzak direla eta, 2001eko inkesta soziolinguistikoak pista batzuk ematen dizkigu. Hala nola inkestaren momentuan jendearen hizkuntzen ezagupena,
|
bere
lehen hizkuntzarekin parekatzen da. Horrela irabaziak eta galtzeak agertzen dira:
|
|
2009
|
|
|
Herritar elebidunez osaturiko euskal gizartea da jomuga. Hortaz, kontua ez da inork
|
bere
lehen hizkuntzari uko egitea, bigarren hizkuntza aktiboki ez bada pasiboki ikasi eta hori ere norberaren altxorrera eramatea baizik. Kontua ez da inori ezer inposatzea, baizik eta hemengo hizkuntza propioa eta, gaztelania bezala?
|
|
|
Horregatik hizkuntza politikaz jarduteak esan nahi du hizkuntzaren gainean bainoago gizarte bizikidetzaren antolamenduaz jardutea. Gainera, gizakiok hizkuntzekiko lotura eta atxikimendu diferenteak ditugu, ez baita lotura
|
bera
lehen hizkuntza, bigarrena edo hirugarrena, etxekoa edo Internetekoa, erabilera formaletakoa edo ez formaletakoa... izateak eragiten duena. Eta lotura diferenteak bezalatsu ditugu pertzepzio diferenteak hizkuntza bakoitzaren balio, erabilgarritasun eta prestigioari dagokienez ere.
|
|
2010
|
|
|
Izan ere, Nebrijarengandik hasita, espainiar botereak bortxazko teknika psikologiko guztiak erabili ditu, batzuk agerikoagoak eta besteak ezkutukoagoak: nola uler daiteke, bestela, gure ama (ez hainbeste aita)
|
bere
lehen hizkuntza (euskara) gorrotatzera iristea?; izan ere, gaur egun Estokolmo sindromea deitzen zaio jarrera horri, ez dakit badakizun??, handien handikeriak eta aberats jendearen alardeak. Villalbako markesenak, esate baterako, ez dira baliabide neutroak, tresna eraginkorrak baizik, handikiek baliatzen dituztenak, beren plazererako ez ezik, txikiak psikologikoki menderatzeko ere, hauen gogoa liluratuz, itsutuz eta haiek, azken batean, asimilatuz, degenerazio prozesu bat gidari, txikien alienatze bat eta autoestimu galtze bat dakartzana, bere buruaren eta bere berezko balioen, hizkuntzarena ere tartean?
|
|
|
Goian azaldutako diglosia galtzeaz eta luze zabaleko mintzaldaketaz gainera hori izan zen, alde askotatik begiratuta, 1955etik 1975era arteko berrikuntza nagusia. Bilbon eta, bereziki, Donostian eta bere jira bueltan, gero eta erdal giroan murgilduago bizi arren gogor eutsi nahi izan zion
|
bere
lehen hizkuntzari bertako hainbat euskaldunek. Kale giro horretan euskara galduko ez bazen, jatortasun etnolinguistikoaren, azken hondakinei?
|
|
|
Izan ere, Nebrijarengandik hasita, espainiar botereak bortxazko teknika psikologiko guztiak erabili ditu, batzuk agerikoagoak eta besteak ezkutukoagoak: nola uler daiteke, bestela, gure ama (ez hainbeste aita)
|
bere
lehen hizkuntza (euskara) gorrotatzera iristea?; izan ere —gaur egun Estokolmo sindromea deitzen zaio jarrera horri, ez dakit badakizun... —, handien handikeriak eta aberats jendearen alardeak —Villalbako markesenak, esate baterako— ez dira baliabide neutroak, tresna eraginkorrak baizik, handikiek baliatzen dituztenak, beren plazererako ez ezik, txikiak psikologikoki menderatz...
|
|
2011
|
|
|
Baztarrikaren aburuz, lurralde ereduak nahiz eredu pertsonalak" hizkuntza ordezkapenen logika"" elikatzen" dute, eta ez dute balio hizkuntza aniztasuna bermatzeko (60 or.). Lurralde ereduari dagokionez, egia da estatuaren lurraldea hizkuntza eremuka antolatzean datzala, barruti bakoitzeko hizkuntza ofizial bakarra ezarriz (156 or.). Hortik, ordea, ez da eratortzen ahal lurralde ereduak herritar elebakarrak sortzen dituela, eredu hori indarrean dagoen herrialdeetako biztanleen hizkuntza ezagutzei buruzko datuek frogatu dutenez. Errate baterako, Suitzako biztanleen hizkuntza ezagutzen inguruan 2008an plazaraturiko inkestaren emaitzen arabera, 18 urtetik goitiko populazioak,
|
bere
lehen hizkuntzaz gain, batez bertze bi hizkuntza gehiago dakizki (2,2 alemaneko zein italierako kantoietan, eta 1,7 frantsesekoan). Ikerketaren zuzendariak nabarmendu bezala," nur Luxemburg mit 3.0 und Holland mit 2.2 Fremdsprachen liegen noch vor der Schweiz".
|
|
2012
|
|
|
Azken urteotan, hain zuzen ere, haurrei sarriago gaztelaniaz aditzea irakasleen kezka bihurtu da. ego belaunaldiaren jokabidea seme alaben etxeko hizkuntza sozializazioaren aitzinean ego belaunaldia aita ama bihurtu delarik, seme alabekin aritzeko ez ohi du
|
bere
lehen hizkuntza hautatu. Gehienek (3 FGko Mirenek, 4 FGko Lolak, 5 FGko Itsasok, 6 FGko Antoniok, 7 FGko Laurak eta 8 FGko Silviak), neurri batean edo bertzean, euskara hautatu dute seme alabekiko harremanetarako.
|
|
|
Gujaratera bere etxeko hizkuntza da eta uko egingo dio bere umeak eskolara bidaltzeari, besteak beste onartezina zaiolako ama hizkuntzan ez irakastea. Noski, ez dago ingelesaren aurka eta bere umeek ingelesez ere ikasiko dute (besteak beste beti izan zituen lagun ingeles ugariekiko kontaktuaren bidez), baina argi du gujaratera dela
|
bere
lehen hizkuntza eta guztiz erradikala da horretan. Eta hori gertatzen da testuinguru batean non denek aholkatzen zioten umeei goi heziketa bat ematea, alegia, ingelesez.
|
|
2013
|
|
|
eskolaz kanpoko jarduera antolatuetan ikasleek duten hizkuntza erabilera da, aztertutako aldagai guztien artean, beren eskolako erabilera orokorrarekin loturarik estuena duena (ikasleen irakastereduarekin batera):
|
bere
lehen hizkuntzaren edo gaitasunaren gainetik dago hori. Ikasleen ingurumen hurbileko errealitate linguistikoek eskola girokoan duten eraginaren zabala eta sakona azaleratzen digu horrek.
|
|
2015
|
|
|
" lexit d’aquest terme va lligat a una indefinicio tal que l’ha convertit en practicament inservible per a lus especialitzat" (Emili Boix eta Fr. Xavier Vila, Sociolingmstica de la llengua catalana, Ariel, Bartzelona, 1998, 90 or.). Bestalde, ez da egia lurraldetasunaren printzipioan oinarritutako hizkuntza araudiek, Suitzan eta Belgikan, oro har, indarrean daudenek, hiztun elebakarrak sorrarazten dituztenik. Suitzaren kasuan, 2008an plazaratutako inkestaren emaitzen arabera, 18 urtetik gorako populazioak,
|
bere
lehen hizkuntzaz gain, bi hizkuntza gehiago dakizki, batez beste (2,2 alemanezko zein italierazko kantoietan, eta 1,7 frantsesezkoan) (Iwar Werlen, ‘Schlussbericht. Sprachkompetenz der erwachsenen Bevolkerung in der Schweiz’, ‘Sprachvielfalt und Sprachkompetenz in der Schweiz, Nationales Forschungsprogramm 56’ egitasmoaren baitan garatutako ikerketaren amaierako txoste33 Torrealdaik nabarmendu duenez," [g] errak kolpaturiko belaunaldian, badira diglosian babesten direnak, euskarari funtzio jakin batzuk aitortu eta hortxe gozo bizitzea proposatzen dutenak, edo horrekin konformatzen direnak.
|
|
2017
|
|
|
Gaeltacht eremuari eta legitimitateari buruzko auziekin lotuta, irlanderaren jabetzari buruzko zenbait kontu izan ziren. parte hartzaileei galdetu zitzaien ea irlandera beraien hizkuntzatzat zuten edo haren jabetza aldarrikatzen zuten. g20 (29 urte, emakumezkoa) irlanderaz hitz egiten hazi zen Gaeltacht eremutik kanpo. irlandera
|
bere
lehen hizkuntza dela adierazten baldin badu ere, Gaeltacht eremuko hiztunen aldean legitimitatea falta zaiola uste du, haiek komunitate geografiko bat osatzen baitute eta, hortaz, irlandera" jabetzan" baitute berak duena baino gehiago:
|
|
|
Taula 7: Lehen mailako ikasleen ama hizkuntza. lehen hizkuntzari erreparatzen badiogu, ikasleen %46, 4rentzat lehen hizkuntza euskara izan da, gaztelania beste %28, 5entzat eta ikasleen %24k dituzte bai euskara eta bai gaztelania lehen hizkuntzatzat. ikasleen %0, 6k aitortu du beste hizkuntza bat izan duela lehenengotzat eta beste %0, 6k ez daki zein izan den
|
bere
lehen hizkuntza.
|
|
|
Southwood eta besteek 2009an (19) argitaratutako lanean lehen agerraldi psikotiko bat zeukan gazte hegoafrikar baten kasua azaldu zuten. Gazteak afrikaans ez,
|
bere
lehen hizkuntzan, azterketa egiteraan deliriozko sintoma gehiago adierazi zituen, bai hizkuntza bitxikeriak baita pentsamenduaren nahasmendua ere. Bestalde, hizkuntzaren alde pragmatikoa aztertzean, ingelesez afrikaans hizkuntzan baino kalte linguistiko handiagoa hauteman zuten.
|
|
|
Hala ere, ikerlan bi horiek bat datoz esatean profesionalen eta gaixoaren arteko gertutasunak atxikidura hobetzen duela. Gaixoa
|
bere
lehen hizkuntzan artatzeak gertutasun hori areagotu lezake, eta, ondorioz, atxikidura maila. Hori Ozamiz ek argitaratutakoarekin bat dator (26), alegia, gaixo psikiatriko baten tratamenduarekiko atxikimendua esanguratsuki hobetu zela gaixoa bere ama hizkuntzan artatzen hasitakoan.
|
|
2018
|
|
|
Izan ere, euskaldun zahar kategoria esentzialista da, kategoria honek" ama hizkuntza" 8 kontzeptuaren inguruan eraikitako ideologia baitu oinarri: etxean ikasitako hizkuntzak erabat eta bizitza guztirako baldintzatuko du pertsona horren hiztun ibilbidea, eta ez du beste hizkuntzarik
|
bere
lehen hizkuntza bezain ongi menperatuko zein eroso erabiliko (Amorrortu et al., 2017). Alta," lehen hizkuntza edo lehen hizkuntza izateak ez dakar per se mintzaira hori hiztunaren bizitzan nagusia izatea, ez ohikoena edo usuena, ez eta maiteena edo nahiena ere" (Kasares, 2014:
|
|
|
Baina auzo honetan jaio zirenen artean ere, gehienak ez ziren euskaldunak. Erroldan agertzen den okondoar euskaldun gazteena Okondogoienan jaio zen 1891 urtean, baina ezin dugu esan euskara
|
bere
lehen hizkuntza zen ala ez.
|
|
|
Salamanca horretan bizi du, hain zuzen ere, Larramendik kontzientzia bikoitzaren esperientzia gordina. Alde batetik, formazio inperialak euskarari eta euskaldunei buruz hedatzen duen" egia" gezurtatu eta
|
bere
lehen hizkuntza sutsuki defendatuko du. Baina bestetik, burdinaren topikoaren osagai den burdin aroa aipatzean, formazio diskurtsibo inperial hispaniarrak eraikitako aroen mitoa onartu du euskara poeman, eta horrekin batera mito horri atxikitako zama ideologiko guztia.
|
|
2019
|
|
|
Harekin hitz eginda biribildu behar duzu diagnosia. Bigarren hizkuntzan ez duzu lortuko
|
bere
lehen hizkuntza erabilita lortuko zenukeen bezain diagnosi azkarra eta zuzena.
|
|
2020
|
|
|
Gainera, haietariko hiruk hiru hizkuntzatik gora hitz egiten dituzte. Haietariko bat,
|
bere
lehen hizkuntza (amazigera) eta harrera herriko hizkuntzak (euskara eta gaztelania) ondo ulertu eta ekoizteko (idatziz zein ahoz) gai izateaz gain, beste bi hizkuntza (ingelesa eta arabiera) ikasten ari da. Arabiera ikasteko arrazoi nagusia zera da:
|
|
|
Badaude beste bi parte hartzaile lau hizkuntza dakizkitenak. Batek, arabieraz(
|
bere
lehen hizkuntza), gaztelaniaz eta euskaraz jakiteaz gain, amazigeraz ere badaki. Bestea, lehenengo hirurez gain, gai da ingelesa ulertzeko eta ahoz zein idatziz adierazteko.
|
|
2021
|
|
|
Erantzun bila, nazioarteko lurralde elebidunetan egindako zenbait ikerlanera jo dute, eta zera ondorioztatu dute: ama hizkuntzan egiten denean, diagnostikoa zehatzagoa izan daiteke, pazienteak sintoma larriagoak azaltzen dituelako
|
bere
lehen hizkuntzan.
|
|
|
Gizarte elebidun batean hizkuntza minorizatua hitz egiten duen pazienteak ez du komunikatzeko gaitasun eta erraztasun bera edukiko osasun hornitzaile ez elebidun batekin edo bere komunitateko kide batekin (edo gutxienez
|
bere
lehen hizkuntza dakien norbaitekin) (24).
|
|
2022
|
|
|
Denetan ezagunena, ziur aski, literatura hizkuntzaren aldaketarena dugu. Jakina denez, Beckettek errebelazio hori ezkero nagusiki frantsesez idatzi zuen, eta alde batera utzi zuen
|
bere
lehen hizkuntza, ingelesa. Biraketa horren muinean hizkuntzaren joritasuna (zeina Joycerengan hain presente baitago, bidenabar) ekiditeko ahalegina dago, eta hizkuntzaren “menderatze” prekariotik idaztekoa.
|
|
2023
|
|
|
Baina hizkuntza zail eta errazen dikotomia hori sakontzea baino ez da egokiagoa esatea eraginkortasunaren bide horretan hizkuntza denek ez dutela garapen bera? Zeuk esan duzu ingelesa
|
bera
lehen hizkuntza konplexua zela, eta orain ez dela...
|
|
|
Guraso biak euskaldunak direla eta bien lehen hizkuntza euskara dela, seme alaben% 98k euskara soilik jaso du etxean, eta% 2k euskara eta erdara. Gurasoetako bat euskalduna denean eta
|
bere
lehen hizkuntza euskara denean, seme alaben% 84k euskara eta erdara jaso ditu, eta %16k erdara. Guraso biak euskaldunak izanik euren lehen hizkuntza erdara denean, berriz, seme alaben% 35ek euskara soilik jaso du etxean;% 36k, euskara eta erdara; eta% 29k, erdara.
|