|
2000
|
|
|
Astelehenean kaleratu zen" Goienkaria" ren lehen alea, Debagoien bailarako aldizkari berria.
|
Bertako
euskara elkarte guztiek eskualde mailako telebista eta astekaria ateratzeko asmoa azaldu dute berriki eta hau bigarrenaren aurrekari moduko bat izan da, bailarako hausteskunde emaitzak jaso dituena. Astekaria gorpuzten denean, bailarako beste herri aldizkariekin batera banatuko da.
|
|
|
Anbotoko magalean dagoen eskualdean euskara hutsean jardungo duen herri telebista sortu gura dugu
|
bertako
euskara elkarteok. Eixu!, Gurien bai, Barriketan eta Berbaro euskara elkarteok Durangaldeko Herri Komunikabideak elkartearekin bat egin, eta komunikazio arloan dagoen hutsunea bete gura dugu ekimen honekin, izan ere, gure eskualdean aldizkarigintza" Eraz" baino ez dugu jorratu orain arte, eta uste dugu badela ordua komunikazio arloa sendotu eta osatzeko.
|
|
|
Merkatariak, industrialak, arrantzaleak, militarrak... atzerritarrak, finean, erakarri ditu portuaren aktibitate biziak. Atzerriarekin izandako harreman horrek berezi egiten du Pasaiaren bilakaera,
|
bertako
euskararen bilakaera, neurri batean, berezia den bezala.
|
|
|
Herrira jaisten ginenean galdetzen zidaten ea norekin ezkonduko nintzen. Aspaldi ez naiz egon eta seguru euskara ikasteko eta eusteko kontzientzia handiagoa edukiko dutela orain, baina
|
bertako
euskara asko galduko zen eta pena da.
|
|
|
Orain arteko Nafarroako Gobernuek halako" laisser faire" politika kontrolatua eraman dute, oro har, Hizkuntza Politika Zuzendaritzaren ekimen ugarirekiko eta euskal mugimendu guziarekiko. Hemendik aurrera badakigu konplizitate horiek bukatu direla eta Hizkuntza Politikak
|
berak
euskararen garapenerako kaltean jokatuko duela modu aktibo eta eraginkorrean.
|
|
|
Gaurko gizartean gaztelania edota frantsesa menperatzea izugarrizko pribilegioa da. Ez gaude prest horiek jakiteak ahalbidetzen duen kultur munduari eta nazioartean murgiltzeko ematen duen aukerei uko egiteko, beste arrazoreen artean, ikasi dugulako, berandu ikasi ere, gaztelania gure hizkuntz berezkoa ere badela, latinetik etorria eta hemen sortua, gure artean 2000 urteko bizitza duena eta
|
bere baitan
euskararen aztarnak ere badituena. Euskaraz inoiz mintzo zirela ziurtzat ezin jo dezakegun Nafarroako lurralde garrantzitsu baten hizkuntza da, Nafarroako Erresuma historikoaren benetako osagarri eta ardatza.
|
|
|
Badira bestelako alderdi batzuk, pluralismoaz maiz mintzatzen direnak, eta aldi
|
berean
euskararen aurka ere bai. Beraz, hizkuntzari buruzkoan, zer da horientzat, pluralismoa??
|
|
|
Liburuak, fitxak... izan zituen baliabide. Ilazki euskaltegian ere aritu zen, eta maisu izateko ikasketak euskaraz egin zituenez, asko hobetu zuen
|
bere
euskara. Euskara ikasteko ze estrategia erabiltzen zituen jakite aldera, edo euskaraz ari denean, hobetzeko zer egiten duen ezagutu asmoz, honako galdera hauek egin dizkiogu.
|
|
|
Koldo Mitxelena institutuko ikasleak ziren denak. Jatorriz erdaldunak izaki, denez ez zuten harreman maila
|
bera
euskararekin, eta ez ziren euskaraz mintzatzekogai. Dena den, ohiko harremana zuten euskararekin eta ulertzeko gai ere baziren.Euskararekiko aldeko edo errespetuzko jarrera zuten, ez kontrakoa.
|
|
|
Hau posible izan zaio, neurrihandi batean, ohiko zenbait diziplina ezberdin jorratu dituelako, eta euskararekiko modusortzailean jorratu gainera, bere curriculumean adierazten den bezala; alderdi honetatikikusita, benetan Txillardegi berezia dela eta eredu agertzen zaigula. Horren aipagarriairuditzen zaidan bere berezitasun honetan oinarrituz, ondoan orokorki zein partikularkihartutako hizkuntzak egungo zientziagintzan duten garrantziari buruz mintzatu ondoren,
|
bertan
euskarak betetzen duen lekuari buruz mintzatuko gara.
|
|
|
besteak beste, hilabete haietan Zegama, Altza, Oiartzun, Beasain, Soraluze, Usurbil, Leitza, Arroa, Arrazola edo Aizarnazabal-era, adibidez.Euskaraz egin zirela hauetako asko, uste izan dugu, baina ez da hori batere segurua, zeren jakin izan baitugu gaztelania sekula entzungabeko zenbait herrixkatandenboraldi batez erdaraz bakarrik egin zirela, nonbait, elizkizunak (Bizkaiko Zeanurin, adibidez). Baina, okerrenean ere, laster hasi ziren salbuespenak agertu eta ugaritzen: 1938ko urrian A. Mitxelenak zazpi sermoi hizkuntza bitan eskaini zituen DonostiakoPobreen Ahizpatxoen Zaharren Babesetxean,
|
beraz
euskaraz ere bai (Cronica: I, 399).
|
|
|
Eta ez, nik ez dut oroitzen hura diktatu zigunik! Zeren eta, ge hienbat, Gero n azaltzen diren anekdota bitxiak baitzizkigun irakurtzen eta diktatzen... edo jaun Marcelek
|
berak
euskararat traduzitu edo moldatu bertze hainbat, berak hango eta hemengo liburuetarik ikasiak. Horrekin ez dizut erran nahi ezen jaun Marcel ere isilpeko eta ezkutuko protestant bat zela edo izan zela, zeren katolikoa baitzen, baina bai gehiago sinesten zuela Jainko miserikordios bat Jain ko mendekos bat baino, eta sineste horrek gehiago bulkatzen zuela eskuaren luzatzerat, bertzeen eskuen hersteko, hatzaren luzatzerat baino, bertzeen seinalatzeko eta haien baztertzeko, nola luzatzen baitzuen gure aitak noiznahi den... eta gure amak ere bai, aldian behin.
|
|
|
Kronika egunkaria. Herri aldizkari bat ateratzeak duen kostu antzekoarekin, herrian egunkariekin batera kioskoetan banatzen den A3 orri bat da, eta
|
bertako
euskara elkartea, Dobera, dago horren atzean. Inguruko bi bertsolarik dihardute oraingoz kazetari lanetan, Unai Agirrek eta Jexux Mari Irazuk.
|
|
2001
|
|
|
Eibarren (Gipuzkoa) jaio zen 1957an, baina Bilbon bizi da aspalditik eta
|
bertan
euskara irakasle da. «Handitzen naizenean» (Alberdania, 1995) eta «Nire kalea» (Erein, 1998) liburuak eman ditu argitara, baita «Satorrak baino lurperago» (Alberdania, 2000) saiakera ere.
|
|
|
Aurreko atalean ere, teoria hauek erabiliz, euskal testuinguruan ikerketaezberdinetan lortutako emaitzak aipatu dira. Hori dena egin ondoren, lan honenikerketa enpirikora hurbilduko gara,
|
bertan
euskararen erabilera azaltzeko kontuanhartzen diren bi teoria aipatuz (identitate etnolinguistikoa eta sare sozialak) etateoria horien alderdi batzuk azpimarratuz.
|
|
|
Baita ere nola gero, hemengoaz ari naiz, bat batean aldatu zen giroa eta bestelako eguraldia sortu. Arana Goiri eta Azkue ez ziren talde
|
berekoak
euskarari buruz, baina bat etorri ziren, nor baino nor amorratuago, Larramendiren kontra, eta bi horien inguruan bazen noski jende gehiago, lehen mordoskaka eta gero samaldaka. Zerbaitek, orain ukituko ez dudan zerbaitek, ekarri zuen bestetan etsai edo zirenen erabateko ukamen hori.
|
|
|
Zinez harrigarria, argudioa ez bada
|
bertako
euskara gutxiestea, askoren aurpegietan igarri dugun kontrako zimikoa oso osorik berretsita.
|
|
|
Hala izan luke, baina historikoki urte luzetan ez da izan, eta hori da gure desgrazia handienetako bat. Abertzaleek bakarrik egin dute
|
berea
euskararen errebindikazioa. Nola egin duten, hori besterik da.
|
|
|
Euskalgintza ez da egoera politiko gatazkatsu honen erruduna ez eragilea, izatekotan biktima da, erakunde batzuek erasoaren ondorioak pairatu behar izan dituztelako. Aldi
|
berean
euskararen normalizazioaren alde neurri eraginkorrak hartzeko garaian, batzuek egoera gatazkatsu eta tamalgarri hori aitzakiatzat hartzen dute prozesu horretan ezer gutxi egiteko. Euskalgintzak bere diskurtso autonomo propio bat sortu eta plazaratu behar du.
|
|
|
1) Euskara Euskal Herria lurralde osoan egituratzen duen elementua da. Euskarak lurraldea markatzen du, eta lurralde osoan gizartearen aldekotasuna dago
|
bertan
euskaraz bizitzeko aukera izan dadin.
|
|
|
–Anaiak gara –zioen– Konfiantza ematen baldin badiguzue, salbatuko zaituztegu eta futxo, harri berdinarekin kolpeka aldi
|
berean
euskara ere salbatuko dizuegu. Euskal nazio bat duinki eraikitzea lortuko dugunean klase borrokaz axolatuko gara; bizkitartean goazen eskuz esku langileak, laborariak, nagusiak eta gure herriak kudeatzen dituzten euskaldun zintzoak.
|
|
2002
|
|
|
Toki goxo, sekretu eta ezkutu bat, han, bihotzondo ezti eta xamurra euskararentzat gordez, baina aldi berean komunikaziorako mintzabide, tresna eta adiera gailu gaztelera aukeratzen duena. Itxurarako bakarrik erabiltzen duena
|
bere
euskara maitea, erakustoki baten ohorez horniturik aurkezteko gisan(...). Asko hitz egin da euskarari buruz, ikerketan objektu bezala hartu ere bai, eta ongi da, baina tresnari benetako esker ona emateko modua berau erabiltzea da, hiritar arruntak izan ditzakeen esan beharrekoak adierazteko erremintatzat hartzea.
|
|
|
Kutxazain automatikoetako eragiketak euskara hutsean egin ahal izateko, ez dago beste munduko ezer egin beharrik. Izan ere, Euskadiko Kutxan adibidez txartela lehenbiziko aldiz jasotzerakoan kutxazainera jo eta norberak aldatu luke hizkuntza, txartelaren banda magnetikoa gaztelaniazkoa baita, eta
|
beraz
euskarara egokitzeko bezeroak berak hizkuntza erregistroa aldatzeko ardura hartu behar du. Euskadiko Kutxako Euskara Zerbitzuaren arduradun Inaxio Garrok dioenez, aurrezki kutxako arduradunok bezero gazteenentzat hasiera hasieratik euskarara egokitutako txartelak ateratzea aztertzen ari dira.
|
|
|
Badihardugu Euskera Alkartiak Deba ibarreko hamazazpi herriak batzen ditu, alegia Arabako Aramaio, Gipuzkoako Gatzaga, Eskoriatza, Arrasate, Oñati, Antzuola, Bergara, Elgeta, Soraluze, Eibar, Elgoibar, Mendaro, Mutriku eta Deba, eta Bizkaiko Ermua eta Mallabia. Bere helburua,
|
bertako
euskara suspertu, euskararen osasuna hobetu eta euskaraz gustura eta eroso jardutea da, eta hain zuzen helburu horren atzetik eskaintzen dio euskaldungo osoari bere ikusmoldea, hots, Koldo Zuazorekin batera egindako «Deba Ibarretik Euskararen Herrira» liburua, non eskualdeko euskara batuaz jarduteaz gainera, Deba ibarreko hizkera berezienak ezagutzera ematen diren.
|
|
|
Bestalde, eskola ofizialaren eskutik edota aparte, (Stanislavskik Meyerhold en lanarekin egin zuen bezala) antzerki laborategi bat eraikitzearena ere ez litzateke pauso txarra izango,
|
bertan
euskara munduan gabiltzanon antzerki ikerketa bideratzeko. Baina horretarako, arte honetan gabiltzanon indarren bateratzeaz gain, instituzioen borondatea ere premiazkoa da.
|
|
|
1969an Euskadira itzuli ondoren,
|
bere
euskarazko produkzioak gainditu egin zuen gaztelaniaz idatzitakoa bere bibliografian. Ibilbide berri honetan, 1973an argitara eman zuen Itsasoa ur bazter luzea da (1973) eleberria nabarmendu genuke lehenik.
|
|
|
LAB sindikatua klase sindikatu, abertzale eta iraultzaile modura definitzenda. Hasiera
|
beretik
euskararen bultzatzaile eta Europako Batasunaren eraikuntza ereduaren kontrako agertu da. 90eko hamarkadan, desegituraketa sozialari aurreegiteko okupatuen defentsa soila egitea ez dela nahikoa azpimarratu du, etalangabetuen, emakumeen eta gazteen alorrak sortu ditu.
|
|
|
Kontuanhartu behar dugu, geroago eta joera handiagoa dagoela tesiak epaitzera munduosoko adituak biltzeko, ikerketak duen nazioarteko joeraren seinale. Beraz, tesiakeuskaraz ez idazteak atzerapausoa dirudien arren, aurrerapausoen seinale ere izandaiteke, garrantzitsuagoa baita lana
|
bera
euskaraz egitea txostena euskaraz idazteabaino. Dena den, eta joera horren eraginez, ez ditugu baloratu nahi izan euskarazirakurtzen diren tesinen eta tesien kopuruak eta horien bilakaera, esan bezala, kopuru horiek ez baitira ikerketa egin deneko hizkuntzaren adierazle zuzenak.
|
|
|
Osakidetzarekin konbenio bat egin,
|
bertan
euskararen arloa kontutan hartuz.
|
|
|
(...) Euskal Ordua: dana euskeraz, larunbatetan 41/ 2etan eta 121/ 2etan au
|
bere
euskeraz, Baserri Orduan. (...) eta ordu bietan Omilia bat euskeraz.
|
|
|
ez da munduan hizkuntza zahar edo berririk. Hizkuntzak modu batera ezagutzen ditugu, modu batera ezagutzen dugu euskara, eta modu batera erdara, guk bizi ditugun modura, eta eskura dugun egoera horrek beti badu aurretik hizkuntzaren beste egoera bat,
|
berea
euskarak eta berea gaztelaniak. Gaztelaniaren aurrekoa, ahalke eta herabe ere ematen dit denok dakizuen hau letretan jartzea, latina zen.
|
|
|
Egia da hitz hori," berreskuratzea" alegia, ez dela zehatzena hemen, zerbait berreskuratzekotan aldez aurretik behar duzulako izan, eta galdu ondoren bakarrik berreskura dezakezulako. Unibertsitateak ez du inoiz ere izan
|
berea
euskara, eta nekez berreskura dezake lehendik izan ez duen zerbait. Gehienez ere berea egin lehenbiziko aldiz, ez besterik.
|
|
|
Eta nola museoek ez duten bereizten margolanetako kolorea baizik, hizkuntzetan ere hizkuntzaren kolorea bakarrik bereizi genuke, ez ideologiarena. Eta barkatu, berdin balio du honek euskararekin nahiz gaztelaniarekin, Bidasoaz alde honetan bizi garenon kasuan bederen, biak baititugu gureak, ez dezagun gure burua engaina hemen balizko ametsekin, nola dituzten biak
|
bereak
euskara eta frantsesa Iparraldean bizi diren euskaldunek.
|
|
|
Euskaltzaindiak ongi bete du orain arte zeregin hori, historian zehar eta askotan garairik ilunenetan, erakunde honek hartu baitu
|
bere gain
euskararen kandelari pizturik eusteko ardura zail eta neketsua. Eta, gainera, anitzetan bere barnean bildu ditu urteen joan etorrietan euskararen egoerarekin kezkarik handiena erakutsi izan duten idazle, ikertzaile eta euskaltzaleak.
|
|
|
Era askotakoa jendea: batzuek
|
bere
euskara hobetu nahian, beste batzuek euskaldun garbiak izanik euskararen beste erregistro batzuen soinua nolakoa zen entzun nahian. Gehienak, bide batez, ongi pasatzera ere.
|
|
|
Prestakuntza zernol akoa zen ez du axola gehiegi izan, paperak balio du, aitorpen ofizialak alegia. Jakina denez, Madrilgo irakasle eskola batean lortutako tituluak —gaztelaniaz jakina—, Bilboko irakasle eskolan lortutako tituluaren adinako balioa du —euskaraz bada ere—; nahikoa da, horregatik hain zuzen, Madrilgo tituludunak
|
bere
euskara gaitasuna egiaztatzeaDe reduko lanpostu publikoa eskuratu ahal izateko; euskaraz ikasi duenak horren aurrean, berriz, dena euskaraz ikasiagatik, ez du inolako balio erantsirik bere tituluan. Hausnarketa honen harian, galdera bat baino gehiago datozkigu gogora; jarduera profesionalean —euskaraz— berdinak dira erdaraz eta euskaraz prestaturiko irakasleak?
|
|
2003
|
|
|
Taldeak bostekoak izan ohi dira.
|
Bertako
euskara sustatzaile Nahia Guenagak ikaslearen profilari dagokionez jende irekia izan ohi dela azaldu digu: " Taldeak gustu eta adinaren arabera antolatzen direnez, giro polita sortu ohi da euren artean eta programaren baitan eskaintzen diren hitzorduez gain, euren kabuz gelditzen dira maiz.
|
|
|
|
Berak
euskaraz hitz egiten al zuen?
|
|
|
Hau da, Aezkoako euskara bizirik dago, eta Zaraitzu Erronkarietakoak ikerlariek azter ditzaketen lekukotza aberatsak utzi omen ditu oso testu ugari eta interesgarriekin. Baina hiru ibar hauetatik hegoaldera Irunberrirainoko euskara aztertzeko orduan, besterik omen dira gauzak eta toponimia eta hondarreko euskarara »hau da, gaztelaniaz hitz egitean leku jakin batean erabiltzen diren euskal hitzek osatzen duten hondarreko euskarara» jo beharrean dago leku horietako euskara ikertu nahi duenak, ez delako
|
bertako
euskararen idatzizko testurik geratu," Agoizko salbuespen txikia kenduta", Aitor Aranaren hitzetan. Eta bistan da, nahiz eta iturriok oso euskara pobrea eskaini, ikerlariak ez dauka besterik eta horiekin konformatu beharrean dago.
|
|
|
Eginbidean zuen nobelaren lehen kapitulu biak Eusko Jaurlaritzako bekadeialdi batera bialdu zituen, non epai-mahaiak erabaki zuen beka F. Krutwig-i ematea. Erabaki horrek asko nahigabetu zuen gure biografiatua eta,
|
bere
euskarazko literaturgintzari berak uste zuen estimaziorik ematen ez zitzaiola ta, bidean zeukan elaberri luzeori gaztelaniaz garatzea erabaki zuen. Haserre hori, azalekoa barik, sakonekoa zen agian:
|
|
|
1 Sarrera moduko honetan, ohar bedi irakurlea, pasarte batzuk bizkaieraz erredaktaturik daudela. Ezagun da igarri barik aldatu dela
|
bere
euskara osotu horretatik bizkaierako eredura. Elaberrian zehar beste behin edo ere gertatuko zaio antzekoa.
|
|
|
Euskararen mundu afektiboa, zati handi baten, Gernikarekin loturik zegoen, elaberrietako Arrigorrietarekin. Bizitza errealera joanda, Gernikako mutiko lagunekin ikasi eta sendotu zuen gehienbat
|
bere
euskara. Familian aitarekin baino ez zuen egiten; eta egin ahal zuenean, jakina:
|
|
|
GabAt elaberrian, beste ikasle euskaldun batzuekiko harremanak ere garantzen dizkigu; hizkeraz giputzak dira unibertsitari lagunok, eta segurtasun apur batez pentsa daiteke, idazlearen unibertsitari garaiko benetako bizipen eta gertaerekin lotura estua dutela. Geroago bere idazlanetan, besteak beste El libro negro del euskara (LibNeg) saioan behin eta berriro gogoratuko digu, euskaldunek, nork
|
bere
euskara egin ezkero, erraz elkar aditzen dutela eta erraz, baita, besteena ikasi. Eta euskararentzat berbeta modu natural hori erreibindikatuko du bere bizi guztian.
|
|
|
Galde egin zion gero Puichek Lizarragari ea
|
berak
euskaraz ote zekian, eta ezetz, etzekiela eta jakiterik ere elukela nahi. Txominek Lizarragari, elukela arbuiatu behar euskeräa, Lizarraga deituräak dioskun bezela, bere asabeen hizkeräa izan zan ezkero.
|
|
|
Egun on, Inasi esan zion
|
berak
euskaraz. Besteak igarri nor zan eta, Hontxe dozu Fernando elizien.
|
|
|
Hainbat urtetan emon neban meza hori,
|
bere
euskerazko berbaldi labur eta guzti, Begoñako Basilikatik. Astean behin egiten neban nik.
|
|
|
Gogoan izan, aldi haretan euskereak ate guztiak itxita eukazala gure eskoletan eta komunikabideetan. Irakurgaiak euskeraz egiteko, J. Kerexetaren Meza liburua erabilteko baimena izan genduan Bizkaian, eta ez da makala izan Jaimeren liburu honek egin euskun mesedea
|
bere
euskera garbi, argi eta herrikoiaz.
|
|
|
Ikasketak, hitzaldiak, alkarrizketak, antzerkitxuak..., dan danak erdera hutsean. Urte bi egin nituan Artean, eta, herrian
|
bertan
euskeraz egiten bazan be, gure artera ez zan euskal usain handirik heltzen. Beste gai batzuen artean, hizkuntzak euken lehen tokia gure ikasgaietan:
|
|
|
Abade egin barritan Lanestosara bialdu eben, baina ez denpora luzerako, ze handik lasterrera Seminario Txikira ekarri eben irakasle eta geroago, Comillasen Zuzenbide Kanokikoa ikasi eta gero, Seminario Nagusira ostera be. Gaztetarik dakusku, bada, irakasletzari,
|
bere
euskera emaitzan eraginkorra izango dan zeregin horri dautsala.
|
|
|
Hori
|
bera
euskaraz erran nezake: –Eliza ez da mugatzen hartatik ageri den horretara, baina hartatik ageri den hori, ezin du berak nehondik ukatu.
|
|
|
urrun zegoen oraindik maila horretatik. Izan ere, XIX. mendean herritarren protagonismo politikoa haziz joan zen arren (horren haritik euren ustezko euskal, espainiar edo frantses iraganaz aipatu ditugun aurreneko narratibatxo idatziak sortuz euskaraz), oraindik ere Antzinako Erregimeneko eskema sozialak ziren gailen; eta Eliza moduko botere eta produkzio gune sendoaren babespean heziketa erlijiosoa (eta
|
beraz
euskaraz idatzitako historia erlijiosoa) guztiz nagusi izan zen zibilaren aldean.
|
|
|
Egiategi ez zen historialaria eta ez zuen bere burua halakotzat (baizik filosofotzat), baina hala ere bere lanean hainbat erreferentzia egin zizkion historiari. Aurreko hainbat euskal idazleren berri ere bazuen (Leizarraga, Axular, Etxeberri Sarakoa, Oihenart, Larramendi,...) eta haien segidan kokatzen zuen bere burua49
|
Beraz
euskarazko narratibaren baitan. Genero idatzien artean berebiziko garrantzia ematen zion historiari.
|
|
|
Eta horri lotu behar zaio, gure ustez, herritarrentzako historia generoko lanak idaztea. Eta
|
beraz
euskarazko historia lanak agertzea.
|
|
|
|
Beraz
euskarazko historiografiaren bilakaera han eta hemen abiatu eta berrabiatzen den narratiba multzo baten historia da, segida genetikorik gabe eta eten ugarirekin. Gainera euskarazko obrak beren baitan barik erdaraz egindako historiografia nagusiaren erdian azaldu dira, eta testuinguru horretan kokatzen ahaleginduko gara.
|
|
|
Gure ikergaia
|
beraz
euskarazko letren ardatzak eta historiografiarenak bat egiten duten puntuan kokatutzen da. Bi ardatz horiek kontuan izanik, hiru epealdi nagusi bereizi ditugu euskarazko historiografian:
|
|
|
Bestalde artikulu honen funtsezko xedea euskarazko historiografia ikertzea bada ere, aldika euskara eta historiografiaren arteko harremanak ere ikusiko ditugu (euskarak historiografian jokatzen zuen papera), baita historiak (iraganari buruzko diskurtso gisa ulerturik) herritar euskaldunengan zuen isla.
|
Beraz
euskara eta historiografia ardatzetatik abiatuz historia soziokulturala lantzen saiatuko gara.
|
|
|
UEUren prentsa bulegoan aritu ziren Karmelo Landa eta Antton Azkargortaren iritziz, etapa berria hasi zen, Jaurlaritzarekin izandako harremanei esker «babes ofiziala eta hain urria izan den diru-laguntza lor daitezke». Baleren Bakaikoa (EHUko irakaslea berau eta
|
bertako
Euskararen Batzordeko partaidea) zuzendari aukeratzeak, bide beretik, EHUren, itzala, lortzea erraztu zukeen.
|
|
|
" Guk baloratzen dugu, Espainiako estatuak oraindiak ez duela bukatutzat eman
|
bere
euskararen aurkako borroka.
|
|
|
Sinpatia giro hunkigarria zen. Patxi,
|
bere
euskara moldearen arabera Hegoaldekoa zen. Patxik esku pistolaren sabela garbitzeko manera erakusten ziola, Txoko berazten zen, Hegoaldeko anaia handiak, hogei urteren aurrerapena zuena borroka armatuaren alorrean, Iparraldearen askatze urratsak ederki laguntzen zituela nabaritzen zuelako:
|
|
|
Bere hitz jarioak eta herritarrengan zuen eragin nabarmenak eraman zituen frantsesak Independentzia Gerratean, aipatu bezala, Etxeberria beren kausaren alde bereganatu nahi izatera; ukatzeagatik espetxean igaro zituen hainbat hilabete. Bizirik zegoela, bost liburu argitaratu zituen euskaraz, guztiak erlijio gaietakoak; ez zuen, ordea, hizkuntzalaritza landu, eta
|
bere
euskarazko idatzi eta predikuen ustezko zabarkeriak hainbat kritika ekarri zizkion, horien artean Zabala bere kidearena.
|
|
|
gure gizartea ren baitako erakunde, talde eta elkarteetan —pribatu zein publikoetan— euskararen erabilera ziurtatzea, hori horrela izan dadin gure hizkuntza —gutxienez— erdararen pare jarrita. Eta euskararen presentzia hori bermatzea are errazago (eta merkeago) litzateke egunero egunero sortzen ari diren erakunde, talde eta elkartebe rrietatik abiatuta, eratze unetik
|
bertatik
euskara kontuan hartuz.
|
|
|
Maila bera ere, zertan datza? Garbi dago, ikasketa unibertsitarioak dituen bati (eta unibertsitateak maila homogeneoak ematen ote ditu?) eta esku-langile bati ezin eska dakiekeela maila
|
bera
euskara ikasteko orduan; ezta, beraz, ikasketa prozesu bera ere.
|
|
|
Gobernuak onartuta neurrien bidez euskara lagundu ez eta gaztelaniari" erabateko nagusitasuna" ematen zitzaiola salatu zuten hautetsiek. " Dekretua
|
bera
euskararen aurkako eraso larritzat jo daiteke".
|
|
2004
|
|
|
Jakin dugunez, Frantziako Hezkuntza Ministerioa IPE horren partaide izan daiteke,
|
bera
euskarazko hezkuntzaren eskaintzaren handitzeko kontzertazio gunea izanen delarik.
|
|
|
Iruñerrian, berriz, nabarmena da gorantzako joera, Aezkoan ere bai... Horrek esan nahi du euskaldun multzo polit baten aurrean gaudela, eta
|
bere
euskara nolakoa zen jakin nahi duen euskaldun berrituen aurrean. Horixe da Lingua Navarrorum bilduma martxan jartzera animatu ninduena.
|
|
|
Ezaguturik ibar horietan
|
bertako
euskara nolakoa zen jakiteko dagoen grina, neure hiztegi eta ikasliburu hauen bidez jende horren eskuetan materiala jartzea da, bereziki, nik egin nahi dudana, badakidan arren material honek erabilera filologikoa ere baduela.
|
|
|
Honakoa ez da ikertzaileak Bilboko euskararen gainean argitaratutako lehen lana: orain urte batzuk
|
bertako
euskararen ezaugarriei buruzko liburua idatzi zuen. Ezaugarriez berba egin badaiteke behintzat.
|
|
|
|
Bertako
euskarari dagokionez, i eta u bokalen ondoren mugatzailea ez da e bihurtzen, hau da, inguruko herrietan lagune, ogie esaten da baina ez hemen. Gurean ogiya egiten da.
|
|
|
Ikastolak, gau eskolak eta euskaltegiak sortu zirenetik mugitu dira baina
|
bertako
euskarak ez du oso etorkizun luzea, galdu egingo da. Hori, ordea, ez da hain dramatikoa.
|
|
|
Hori, ordea, ez da hain dramatikoa.
|
Bertako
euskara ez da nortasun berezi eta handikoa, erdaldundu ere azkar egin baitzen. Norteko trena sartu zenetik XIX. mende erdialdean 1920rako erdaldun asko zegoen inguru honetan.
|
|
|
Norteko trena sartu zenetik XIX. mende erdialdean 1920rako erdaldun asko zegoen inguru honetan.
|
Bertako
euskarak ez du iraungo, baserri inguruetan ez bada eta belaunaldi berriak goierritar hizkera jasotzen ari dira.
|
|
|
minorizazioak jotako hizkuntzaren hiztunak halako eskakizun ideologiko baten soslaia bete ezean, alferalferrikakoa izango da bere aho lumetan erakusten duen gaitasuna. Hala, udazkeneko hego haizeak orbela daraman modutsuan eramango baitu
|
bere
euskara gaitasuna alferrik galtzera.
|
|
|
Gaur erdara dago euskal elebidunaren mundua amaitzen den mugarrian, ez euskara; izan ere, euskararen hiztuna bide erdian leher gaizto eginda gelditu den lasterkariaren antzera abaildurik baitago. Zer du ikur hutsetik
|
beraz
euskararen funtzioak. Ez gutxi, tamalez.
|
|
|
–Desio dut, eta, aldi berean, beldurrez dakusat euskararen desideologizatzeak dakarren adin nagusitasuna. Militantismoaren garaia gainditzea desio dut, ekintza bolondresak lan profesionalari atea zabalik uztea; beldur naiz, ordea, horrek ez ote duen ekarriko, ate
|
beretik
euskararen aldeko jarrera sozial baikorrek ihes egitea. Desio dut euskal hiritarrek erabiliko duten hizkuntzaren hautakizuna libre egin dezaten, kontrol sozial eta ideologikorik gabe?. 186
|
|
|
Jasanezina diozu, euskara eta berari dagokion nazionalismoaren arteko lotura. Euskal herritar gehien gehienentzat eramanezina bihurtuko zaigu
|
beraz
euskararen auzia. Hori horrela izatekotan, zer egingo ote du euskal herritarren multzorik handienak elebitasunaren aurrean?
|
|
|
Horregatik, galera honen berri eman nahi ez duen ispiluan hobe dugu ez begiratu, erdi egiak esanez zinezko egoera lakaripean gordetzen digulako delako ideologia horrek. Balegoke, horretaz gainera, gaur
|
bertan
euskara galtzen ari den hiztunen gainean zer esan franko.168
|
|
|
Urte batzuetara ¿ cómo estás?, acueducto, montaña eta gisakoak ikasten hasiko da, inozoki pentsatuz bere burua aberasten ari dela. Neurri batean hala da, baina beste maila batean, egungo egoeran
|
bere
euskara maitearen aurkako lan batean sartu da: aurki gaztelera bihurtuko baitzaio munduaren erreferentzia baliodun bakarra, eta gaztelera badakiela dakitelako ausartuko da gizartean hainbat sektore lo siento esan eta gazteleraz mintza dadin eskatzen?. 670
|
|
|
1) Euskara Euskal Herria lurralde osoan egituratzen duen elementua da. Euskarak lurraldea markatzen du, eta lurralde osoan gizartearen aldekotasuna dago
|
bertan
euskaraz bizitzeko aukera izan dadin?. 341
|
|
|
–Eta hor ez zaio Euskaltzaindiari sekula kasurik egin. Guk batua atera genuenean, lehendabiziko aholkua izan zen gure sustrai benetakoa euskalkia zela, eta gurasoak arduratu behar zirela
|
bere
euskara erakusten umeei, irakatsi behar zitzaien lehenbiziko hizkuntza etxekoa zela. Ez digute kasurik egiten?.
|
|
|
Hasteko, adi lehendabiziko ondorio honi: . Euskal kultura erdaraz egin daitekeela onartu genuke, hizkuntza ez izanik elementu definitzaile bakarra, helburua baizik, eta modu
|
berean
euskara erabiliz, erdal kultura egitea posible dela?. 729
|
|
|
Beste esaldi hau ere berea da: «Za baldu egixu abertzaletasuna, ta
|
berarekin
euzkerea be zabalduko da» (36).
|
|
|
«Afortunadamen te, los niños que acuden a dicha escuela no pasan de ocho, y sus familias es tán sumamente disgustadas porque en esa escuela ni aprenden los niños a hablar en euskera, ni siquiera el Catecismo, ni cosa alguna de fundamento» (63). Ikastetxe hau ikasturtean abiatu zen Bilbaoko Jardines kale an eta
|
bertan
euskaraz ematen ziren ikasgai guztiak, hala nola kristau dotrina, aritmetika, geografia, irakurketa, idazketa, elkarrizketa praktikak. Euskalerria ko dirudunen laguntzaz bideratutako kultur proiektu horiek, ordea, ez bide du te lortzen aurrera egitea eta urte pare baten buruan desagertu egingo dira.
|
|
|
Zerrenda horien edukiaz, ordea, ohar batzuk egin beharrean gaude: lehe nik, zerrenda horietan agertzen diren zenbait hitz berri errepikaturik datozela; bigarrenik, zerrenda horietako hainbat hitz erro beretik eratorrita osaturikoak dituela egileak; hirugarrenik,
|
berak
euskara zaharretik hartutakotzat dauzkanak ere tartekatzen dituela, hala nola arrotz (extranjero), uin (ola), itz (palabra), ler (pino), lats (arroyo), baita euskara zaharretik hartutakaoak ere, hauen ar tean andera (señora), gogo (espíritu), euzko (cada pueblo vasko), eskar (mer ced, gracia), eta besterik.
|
|
|
Izan ere, euskararen alboan, gainean zein azpian, bere bilakaeran eraginez zein ia oharkabean igaroz, estatus desberdindun hainbat hizkuntza hitz egin izan dira (zeltar berbetak, latina, arabiera, nafar erromantzea, gaskoia, erromintxela, gaztelania...). Horiek guztiak beren baitan aipatzeko modukoak dira, eta aldi
|
berean
euskararekiko harremanean ere azter litezke (utzi dituzten mailegu hitzak ikusiz, euskararen garapen ofiziala mugatu ote duten ala ez aztertuz, etab.). Eta historiak berak baliorik emango ez badigu ere, gaiak parada ematen du eleaniztasunaren eta hizkuntzen arteko elkarbizitzaren inguruan hausnar egiteko.
|
|
|
Azken finean euskal subjektuaren inguruko definizio propio bat gura bada zer egokiagorik abiapuntua hizkuntza propioan kokatzea baino.
|
Beraz
euskarazko definizio konbentzional bat erabiliko dut, hots, gure hizkuntzaren eta hiztunen usadioan eta egungo erabileran ohiko xamarra den esangura bat. Horretarako hiztegi bat kontsultatuz (zehazki Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa, baina beste edozeinek antzeko emaitza emango luke), honako definizioa aurki daiteke:
|
|
|
Eskerrik asko egindako behar guztiagaitik, eta ia inguruko herrietako jai batzorde askok zeuen bidetik segitzen daben. Animo, eta jaietan
|
bere
euskeraz bizitzen eta jolasten segitu daigun.
|
|
|
Duvoisin’en eta Mendiburu’ren artean mugituko naiz, nik uste: Axular aukeratuko nuke gogoz,
|
bere
euskera bezelakorik ezpaitago iñundik ere. Baña, zaharregia dala ta, Duvoisin artu dut bere ordez, eta Mendiburu oiartzuarra.
|
|
|
a) Nork
|
bere aldetik
euskera alik eta sakonen ikasi. Onetarako, euskalzale famatuen lanez baliatu, antziñako euskal literatura azterkatu ta euskal erriarekin albait artueman estuenak euki.
|
|
|
Irakurri ostean, han etorri zen pozarren baina apal, itaunka, artegaturik ibili zela nabari izan ote zen, dena ondo konpreniaraztea erdietsi ote zuen.
|
Berarentzat
euskara, euskara literarioa, plazera zen lehenik eta behin, eta ondo erakusten zuen bazterrik bazter Jean Pierre Arbelbidek antigoalean esandakoa: " behar dugu eskuara atxiki, begiratu galtzerat utzi gabe, eta ahal badugu oraino azkartu eta hedatu.
|
|
2005
|
|
|
Agoiztarraren esanetan," bikote euskaldunek euskaraz egiten dute elkarrekin, horixe delako beraientzat naturalena". Eugi
|
bera
euskara ikasten hasi zen orain urte batzuk, baina utzi egin behar izan zuen, eskolak eta entrenamenduak bateratu ezinik. Martinez de Irujok, berriz, hortxe dirau jo eta ke, beste txapeldun handi bat aipatzearren.
|
|
|
Hala nola, eta datu bakar batzuk aipatzearren, haurrek eskolan euskara ikas dezaten gehiengoaren nahia baieztatzen da. Gisa
|
berean
euskara ikasi nahi luketen ehunekoak helduen irakaskuntza indartu eta garatzeko premia erakusten du. Euskarazko toponomia atxiki eta agertzearen alde adostasun zabala nabaritzen da, duela zenbait urte borrokaren bitartez lortu eta oraindik hainbat leku publikotan kalapita iturri gelditzen den euskal izenen presentzia erabat onartu dela frogatuz.
|
|
|
\ Etorkinen kopurua hazten doan neurrian, gero eta beharrezkoago da euskara integraziorako prozesuan txertatzea. Ekintza isolatuen ordez, harrera plan orokor batean kokatu behar da, gurera datozen momentutik
|
bertatik
euskara eta euskal kultura presente izan eta haurrek zein helduek euskalduntzeko zerbitzu aukerak izan ditzaten, hezkuntza sistemaren nahiz euskaltegien bidez.
|
|
|
Zeren irakasteko, ordea? Lehenik euskal hitzak eta izenak, gero, haurrek ikas dezatela irakurtzen eta izkiriatzen, bai eta kantatzen ere. lrakasleak
|
berak
euskararik ez badaki he! egin diezaiola beste norbaiti.
|
|
|
Bukatzeko, Zamanillo zer nolako ikerketa egiteko gai da euskara gutxi ezagutzeaz gainera, euskara benetan hiru hizkuntza direla eta elkar ulertzeko ez dutela balio esaten duenean?
|
Berari
euskara hizkuntza erabat arrotza zaion arren, ikerketa honetarako ez du apurrik ere ikasi, eta den dena 1905eko Azkueren hiztegiarekin konpontzen du (nahiz han ez den berak dioena esaten):
|
|
|
Serreta ko testuan hitzak banatzeko bertikalean jarritako puntuak erabiltzen dira baina batzuk, adib. BASEROKEIUNBAIDA hitz bakarra baino, amalgama morfematikoak dira Roman del Cerro-ren ustez, hau da, esaldi edo perafrasi bati dagokion espresioa. Gure ustez, autoreak testua hartu du eta esanahia aurkitzeko asmoz testua morfemetan banatzen hasi da BASER/ OKE/ IUN/ BAIDA bere hiztegiko euskararen argipean(
|
berak
euskararik ez baitaki). Hala ere egileak zera dio, morfema anitzdun hitzak atzetik aurrera irakurri behar direla,, el núcleo de la secuencia morfemática aparece habitualmente al final, seguido de un posible artículo y precedido por las otras determinaciones?
|
|
|
Bestalde Gomez Moreno-ren transkripzio fonetikoa darabilen arren, konbentzio batzuk ez ditu jarraitzen; adib. seltar aukeraren ordez nahiago du SELDAR,
|
bere
euskarara hobeto egokitzen delako, eta Ü, Yren bere irakurketa da.
|
|
|
Euskara eta euskaldunak enbor horretatik egun arte iraun dutenak izango lirateke, bidean iberiarrak, tartesiarrak, etruskoak, eta minoarrak gelditu ziren.
|
Beraz
euskara, iberiera eta beste hizkuntza horiek ulertzeko erabil daiteke. Are gehiago J. Alonso-ren ustez, euskara eta iberiera hizkuntza berberak dira, tartesiera aldiz, beste idazkera sistema batekin idatzitako iberiera.
|
|
|
5 Egile serio antzekoen artean Pattison aipa liteke. Pattison ek
|
bere aldetik
euskara eta iberieraren arteko konparaziotik bien arteko lotura estrukturalak ezartzen ditu (Pattison, 1981). Bi hizkuntzen berba konposatuak, arau berberen arabera eratzen direla dio (subst.+ adj. edo subst.+ subst.). Konposaketa arau honi esker, erro batzuk bereizten dira, substantibo edo adjektibo gisa sailkatuz.
|
|
|
iberiar erlijioa, antolakuntza politikoa, gaitasun artistiko, etnografia, eta abar.
|
Bertan
euskara eta iberieraren arteko antzineko anaitasunaren aldeko frogak eskaintzen ditu, hitz baino ez dira!. Liburuaren gibelean euskara eta grezieraren arteko harreman ukaezinaren azken froga den hiztegitxoa eransten du.
|
|
|
Horri esker badakigu Akitanian agertutako izenen ezaugarri linguistikoak Mitxelenak berreraikitako protoeuskararekin pareka daitezkeela.
|
Beraz
euskarak baditu bere lekukoak, eta ondorioz badu bere historia propioa (Michelena, 1990: 12) euskoiberistek ahaztu edo ezagutu nahi ez dutena.
|