|
2002
|
|
|
AgindurikoHerrialderajoatekoxedehoriburutuahalizateko, R.Yehudahha Levikbereindarizpiritualguztieietazeukansentiberatasunosoarieutsi beharukan zien.sraelHerrialdeSanturaitzultzean, berakhalauste, hebreerabirbiztukozen, berejendearenherri
|
hizkuntza
, Bibliakoaetaprofezietako mintzairazaharra. Herrialdehorri, judunazioamamitu etaberehanditasuna lortuzuenlekuari, Jainkoaksantuizatekoaukeratuzuenari, honelakantatuzion1O:
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagokionez, herriaskorenmintzairetakomaileguzaberastenjoan zeneuskara, Tuteraaldeangaraiangaraikoetorkinekgainditutagaldubazenere. Horidela eta, iberiar, zelta, erromatar, gotoetaarabiarren eragina izanzuen gureak, besteakbeste, etanolaez, hebraieraetagaskoialuzazegonzirensendo erroturikhemenmerkatari, artisauetaofizio desberdinenlokarriekin.
|
|
2005
|
|
|
Hizkuntzalaritza aplikatuan jardutendutenen ikerketak, begiakkanpora begirajarriz, zuzenean edozeharbidez, hiztunen
|
hizkuntza
/ hizketaarazo, zailtasun, behar, ezintasunei... buru eginez, irtenbideakaurkitzenedobideak zabaltzenahalegintzendirenaklirateke.Hizkuntzalarisoilak, berriz, matematikariformalistenantzera, teoriaketa azterbideak modurikabstraktuenean jorratzendituztenak'; hauenversus ak, aldiz, aurrekoenteoriaetairakaspenetan sustraituta aplikatua izenondo erreferentzialez jantzitakoak ditugu, eremupraktikoe...
|
|
|
...augarri aldagaitzenazterketakoharmenarenjokabidea azaltzeko.Funtseanformakinenkokaguneak, horienbilakaeraetabalioak; trantsizioennorabide, bilakaeraetabalioak; herskarienisilune balioak... aintzat hartuz etaentzumen frogakeginezburutzen dituzteikerketak.Besteakbeste (Assmann, 95eta96; Fernández, 93; Martínez Celdrán, 94eta95; Romero, 1988; Heuvel etabesteak, 96), pertsonen oharmenakharditzakeen
|
hizkuntza
ezberdinetako bokalenuhinakustikoetako ezaugarrialdagaitzakaurkitudituzte; herskarienak (Bonneau etabesteak, 95; Ohde etabesteak, 95; RalloetaFernández, 95; Núñez Romero, 95; Villalba,
|
|
|
Helduonoharmenak iragazten dituenak zeinunitate dira: fonemak, morfemak, hitzakedoesaldiak. Edomoduholistikoan hartzen duinformazioguztia, bereosoan. Aireanzeharhedatzendirenahots uhinakjasoaznolaezagutzenduguadiskidearen ahotsa, egoeraantzematen, esatendigunainterpretatzenedoulertzen mezua. Nolalitekeelkarrizketanarigareneanmaizaskotan uhinakustikoetanezdagoena, kanporatzenezdugunaereentzutea? Nolalitekeberdintzathartzea uhinetan horren ezberdin direnak (hauda,
|
hizkuntzan
pisurik ezbadute) etaaitzitik, uhinakustikoetanosoantzeko direnak oharmenakdesberdintzathartzea (hauda, hizkuntzanbereizlebadira). Nolaegitenduguartikulazio, akustikaetaentzumenarenlotura?
|
|
|
Gizon euskaldun guziz ohoragarriak, Eskuara
|
hizkuntzaren
goresle handiak, Bozten dauku bihotza zuen arpegiak, Agur derautzuegu, oi gure loriak!
|
|
|
Bizien laudatzeko bethi da denbora, Aipha dezagun egun
|
hizkuntza
eskuara,
|
|
|
Ildo beretik doa Dibarrart, bizi diren euskararen zerbitzariak, alde bate tik, zaharrak, bertzetik bizien 1 zaharren lehen neurtitzean. Bertze aldaketek ez dute garrantzirik, sinonimoak direlakotz
|
hizkuntza
1 mintzaia edo sinoni motzat har daitezkenak: Tubalen gogora 1 Tubalen baithara.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik
|
hizkuntzaren
iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
1883an Martin Hazpandarrak hala izenpetzen du aurkezten du Eskuara eta Eskual Herria maita deritzan kantu bat. Biltzen ditu Euskal Herriko zazpi probintziak, nahiz deitoratzen duen Arabaren galtzea, galdu baitu
|
hizkuntza
.
|
|
|
Oxaldek eta Dibarrartek parte hartu zuten zeingehiagoka horretan. Oxaldek bere
|
Hizkuntzetan
lehena kantuaren bosgarren ahapaldian aipatzen ditu zazpi probintziak:
|
|
|
Horiek dira euskaldunen aberastasuna, horietan datza,
|
hizkuntza
lehenik, euskaldunen egiazko nortasuna. Laudatzen ditu haien kalitateak superlatiboaz baliatuz:
|
|
|
paradigma nagusien gainbehera eta ondorioz zatiketa edo banaketa. Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina,
|
hizkuntza
ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu.
|
|
|
Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz. Berak ukatu egingo ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da,
|
hizkuntza
eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia baino ez da erromantze hizkuntzetan eta objektiboki egokien definitzen duena gure lurraldea. Euskara ederki menperatzen zuen A. Oihenartek.Zergatik latinez idatzia?
|
|
|
Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz. Berak ukatu egingo ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da, hizkuntza eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia baino ez da erromantze
|
hizkuntzetan
eta objektiboki egokien definitzen duena gure lurraldea. Euskara ederki menperatzen zuen A. Oihenartek.Zergatik latinez idatzia?
|
|
|
Horra bere original tasuna eta ondorioz bere horno vasconicus en sorrera asmatu zuen, kanpora begira bereziki. Euskal Herriaren
|
hizkuntz
nortasuna eta berezitasuna azpi marratuz, kategoria politiko berria sortarazteko eta indartzeko argudio sen doak burutzen ditu.38EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAILUSTRAZIO GARAIKO HERRI ADISKIDEAKXVIII. mendeko Euskal Herriko historialari eta pentsalari ilustratuetan hain pentsamolde arrazionalistaren jabe zen Oihenartek, badirudi ez zuela izan eragin zuzenik. Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute.
|
|
|
Hori da beharbada iparraldeko historiografiaren konstantea, euskaldunez orokorki ari direla, Euskal Herria bere osotasun geografikoan hartuaz. Badirudi iparraldean bertako ohizko erakundetze politiko eta juridiko pro pioa galdu zenean, intelligentsiaren joera
|
hizkuntza
eta herri berezitasunez gogoetak burutzera eta histori arloan herri euskalduna lantzea bihurtu zela egitasmo berria.
|
|
|
Jaurgainek onartzen du vascoiberismoa eta iparraldearen inba sioa17 Hegoaldean, aldiz, historiografía ohizko erakundetze politikoaren zer bitzuan eta defentsan burutzen zen, batez ere probintzia bakoitzekoa azpima rratuz. Nortasuna
|
hizkuntza
, herri edo etnia bereizkuntzetan oinarritu ordez, egitura eta erakundetze politikoaren bidez hartzen zuten probintzia bakoitze ko bizilagunek. Aipatu behar da historiografía erreaktiboa izan zela, Espainiako Historiarako Erret Akademiak hasi zuen Foruen autogobernu politikoa finkatzeko zegoen interpretazioa suntsitzen, erregearen subiratasu nean soilik kokaturik.
|
|
|
Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira: lehendabizirik,
|
hizkuntzari buruz
zehaztapenak egiten ditu, erabili behar dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz. Bigarrenez, kezka epistemologikoa planteatzen du, baina berehala filosofo grekoen garaian, delako kezken berri bazegoela igertzen saiatzen zen.47] OSEBA AGIRREAZKUENAGAOndoren bere diskonformitatea adieraziko du, nahietaezko abiapuntua balitz bezala.
|
|
|
Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako
|
hizkuntzak
baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste
|
hizkuntza
batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apu...
|
|
|
Idatzi ditugun lerro llabur hauetan
|
hizkuntza
baten barreneko aldaera edo formen arteko lehiaz aritu gara gehienik, ez bi hizkuntzaren edo gehiagoren arteko gora-beherez. Hartara, hizkuntzaren soziologiako gaiak alde bat utzirik, soziolinguistikaren ardatzari uztartuko gatzaizkio funtsean.
|
|
|
Idatzi ditugun lerro llabur hauetan hizkuntza baten barreneko aldaera edo formen arteko lehiaz aritu gara gehienik, ez bi
|
hizkuntzaren
edo gehiagoren arteko gora-beherez. Hartara, hizkuntzaren soziologiako gaiak alde bat utzirik, soziolinguistikaren ardatzari uztartuko gatzaizkio funtsean.
|
|
|
Idatzi ditugun lerro llabur hauetan hizkuntza baten barreneko aldaera edo formen arteko lehiaz aritu gara gehienik, ez bi hizkuntzaren edo gehiagoren arteko gora-beherez. Hartara,
|
hizkuntzaren
soziologiako gaiak alde bat utzirik, soziolinguistikaren ardatzari uztartuko gatzaizkio funtsean.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
aldakortasunaren gai zabalean murgiltzen denak badaki dialektologiatik soziolinguistikara dagoen muga lausoaren inguruan igerikatu behar duela; hartara, honako eremuak ukituko dira artikuluxka honetan:
|
|
|
euskalkien arteko eragin diglosikoak: eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa,
|
hizkuntza
arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf.
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean,
|
hizkuntzaren
kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
Dialektoak bikoitza den eginkizuna du: bere hiztunei
|
hizkuntza
horretako gainerateko hizkeretako kideekin elkar ulertzeko aukera ematen die dialektoak, baina zeregin demarkatiboa ere badu: hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973).
|
|
|
bere hiztunei hizkuntza horretako gainerateko hizkeretako kideekin elkar ulertzeko aukera ematen die dialektoak, baina zeregin demarkatiboa ere badu:
|
hizkuntza
hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973). Bereizkuntzaren oharmen horretan oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu horren arabera hiztuna bere erkidegoari loturik egon ohi da.
|
|
|
Unean uneko
|
hizkuntza
aldaketasinkronikoeninguruneei erreparatuz egindirenhizkuntza azterketekerakutsidutenez, arestikokontzeptuetabizikizun horiek guztiek, oharkabean baizik ez badaereberebizikogarrantzia dutehiztunarentzat.Ezdezagunahantz hizkuntzalaritzagizartezientziadela etagizakiafuntsezkopartaidedelaeskuartean daukagun irazki honetan guztian.
|
|
|
GipuzkoakoGoierrikoZaldibikohizkuntza unibertsoa aztertzendiharduenLarraitzGarmendiaMunduatekdioenez (2003), herrihonetanadinaeta beharbadaarauarekikohartu emanadirahizkuntza aldaketasoziolinguistiko etarakoeragingarrienak.Haren laneanezdaaztertzen euskaraestandarrak zertaneragindionZaldibikoegungofolkhizkerari, baiziketaeuskarabatua sortuaitzinekogaraikobelaunaldien artekohizkuntza etenakzeindiren. Honela, azentukeran80urteko jendearenbelaunalditik50 dituenarenera aldaketadagoelaohartudaikertzailezaldibiarra.Zernahiereden, Zaldibiko
|
hizkuntza
unibertsohorixehekietasoziolinguistikokiaztertzean baserria vs.kalea, auzoakvs.herrikogunea, euskarazalfabetatuakvs.alfabetatugabe ak, emaztekiakvs.gizonak, gazteakvs.helduakvs.adinekoak..., garbiikusikoduguzeinberrikuntza, zeinaldaketaetazeiniraultzadagokioneuskara batuari, zerdagokionbatuaetorriaitzinekoeuskararenberezkobilakabideari etazerdagokionzeri.
|
|
|
Eskualde edogune bateko bereko gazteriak hizkera edodialekto baterabiltzen ezduen unetik beretik, dialektohorihiltzat jotzenda.EuskalHerrian badituguhonelako hamaikatxoeredu, alderdibatetikbesteraaldeaketa aldiakdaudenarren. Belaunaldienartekohiatusarenarloandialektoak bizirikdiraueninguruneetan
|
hizkuntza
aldaketa hasikininteresgarriakaurkitudituazkenurteotan lñaki Gaminde hizkuntzalariaspergaitzak Zumaia, GetariaedoBermeonadinekoenetagazteenhizkeraazterturik.
|
|
|
6 Aldakortasuna sinkronikoki eta aldaketa diakronikoki
|
hizkuntzan
elkarren ondoanagerizaizkigu.Hizkuntza aldaketak aldezaurretikhizkuntza aldakortasuna bai tezpadakodu, bainahizkuntza aldakortasunegoera batekezdakarbetietanahitaezbere halakohizkuntza aldaketa.
|
|
|
Besteleku batzuetan, ordea, ordezkatzearenerritmoa biziagoaizanda: nabarmena da hau
|
hizkuntza
bera galtzeko zorian izan den alderdietan. Nafarroa GaraikoPirinioeninguruko Aezkoaibarrean, esaterako, gibelamendugaitzajasandueuskarakgizaldihonetan, bainabertako bizilagunak garaiz ohartu diraetaazken hamarkadetanberreskuratzearengiltzari gogor eragin diote.Etxeia iaguztietan transmisioaren kateaetenikegondenez, belaunaldi batekbederen hutseginduetaherri euskaraapitxi amutxendakogeldituda, bilobek eskolan eredu batuaikasidutelarik.
|
|
|
Datuzehatzakizateralasterbidehorienguztiennorabideaea beti beti batu/ estandarreranzkoaotedenhobekixejakinengenuke; berebat, erritmoen etaprozesuen sakontasunarenmailenberriereizanengenuke.Aldaketa prozesuan dagoen hizkera batennorabidea guztiz garden ageriezden kasurik balitz, aldakortasunarenberarenegiturasinkronikoa aztertzekoetagerta litezkeen arau plurizentrikoenetorrera eta beren arteko lehia ezagutzeko aukeraedukiko genuke.Bizentzutanplurizentrikoak, gainera: batetik, hizkerahaterairistendirenhizkuntza aldaerakhedagune batetik bainogehiagotatik iristeko aukera legoke. Eta bestetik,
|
hizkuntza
ezaugarri bat eta bera
|
|
|
Aldamenekoeremu horrek gizartezko onespena baldin badu lanbidea eskaintzeko aukeraren aldetik, kulturarenetik, izpiritupolitikotik edotaber taramaizjoanbeharragertatzendelako hiririkhurbilenahordagoelako, biztanleeiosasunbidea hor jasotzeadagokielako..., esperoizatekoa daaldamen horretakohizkuntza aldaeretarantzjotzea: nongoadenezdakigun euskaldun batekin gertatzean,
|
hizkuntza
mailaapurtxo bat jasotzeakomeni delapentsatzen denean, hiztuna egoera bereziren batean gertatzen denean... Esate batera, nabarmena da«ezmugikor» ezdiren NafarroakoBortzirietakohain batetahainbat gizoneuskaldunek bertakoa ezdeneuskaldun batenaitzinean Gipuzkoakomintzoratduten joera; ezdakigu hemen hizkeraren prestigioa denaipatu beharrekoa edota moldatzekoetakonpontzekoeskaintzen duen egokiera; biakbatera, agian. Duelafranko urteBautistaMadariagabertsolari aranztarrakBasarribertsolarigiputzaren irratisaioetarakoerakusten zigun mirespenaongigogoandugu: ikusberonen«Nerebordatxotik»idatzizkosai lazl.Aranbarrireniruzkina (1999: 157). ltxura guztienarabera ekialdekoago diren etamugaadministratibonagusiaz eskuinekoak diren hizkeren isurira dagomoldaturikorainartekoBortzirietakoeuskara, bainaegunaurreikusdaitekeenetorkizunakezduhonelakorik ikusarazten etaberdin berdinmintzo diraFraile&Fraile (1996: 236) etaZuazo (1997: 419) Oiartzunalderdiko hizkerazere; herrihonetan nabarmenagoa da, gainera.
|
|
|
Dialektoenartekoeragite edotaberdintzehorretanbaduzerikustekorik
|
hizkuntza
heriotzakere: behinUrraulgoiti, Artzibar, Erroibar, Auritz erdararaturiketaeuskaraAezkoanindarragaltzenhasirik, bizibideaartzaintzaduten mende honetako gizon orbaizetarrenkonbergentziaeraoro Garazi aldeko
|
|
|
|
Hizkuntza
, edotanahiagobada, hizkera, hiztunonada, bereegitekoadu, bere baldintzak, kanpotikakopresioak e.a.Berrikuntzaartifizialez kanpo edotaeuskarabatuaren gaitiklanda, hizkera batenbarreneko berregituraketa eraginduten hizkuntza aldaerenartekolehiadago, hizkerenartekoberdintze edonahastetik kanpo egondaitekeena.Honen guztiaren adibideonaeskainidiguJ.I.Uhaldek (2000). Bermeokohiztun gazteeneuskaranaditz... adizkiek soiltzeko joerahartuduteetaaldaerenkonplexutasuneanmurriztea gertatuda: honela, naientsutennintzen, nizun, dotennuen, basintsutdiezazuket, etorriko balekisara, dxungo (leki) garisenetorrikobazina, joanenginateke gisako berrikuntzakditugu; batetik, orainekoaldaeretarik iraganekobesteautomatikoagobatzukeratortzendiraeta, bestetik, osagaigramatikalbatzuenhelmena hedatzen etaorokortzendaparadigmetakoaldaerakaurrezteko.
|
|
|
Hizkuntza, edotanahiagobada, hizkera, hiztunonada, bereegitekoadu, bere baldintzak, kanpotikakopresioak e.a.Berrikuntzaartifizialez kanpo edotaeuskarabatuaren gaitiklanda, hizkera batenbarreneko berregituraketa eraginduten
|
hizkuntza
aldaerenartekolehiadago, hizkerenartekoberdintze edonahastetik kanpo egondaitekeena.Honen guztiaren adibideonaeskainidiguJ.I.Uhaldek (2000). Bermeokohiztun gazteeneuskaranaditzaren sisteman aldaketa gaitzagertatu damorfologiari dagokionez: adizkiek soiltzeko joerahartuduteetaaldaerenkonplexutasuneanmurriztea gertatuda: honela, naientsutennintzen, nizun, dotennuen, basintsutdiezazuket, etorriko balekisara, dxungo (leki) garisenetorrikobazina, joanenginateke gisako berrikuntzakditugu; batetik, orainekoaldaeretarik iraganekobesteautomatikoagobatzukeratortzendiraeta, bestetik, osagaigramatikalbatzuenhelmena hedatzen etaorokortzendaparadigmetakoaldaerakaurrezteko.
|
|
|
Halazguztizere,
|
hizkuntza
aldaketaren prozesu naturalakaztertzeko hizkeren elkarbizitza etanahasketa gertatzen ariden guneak hobesten diragauregunsoziolinguistikan.Aukeradagoenez, azterketak sinkronikoakiza
|
|
|
b) Nabarmenak, deigarriak, arras markatuak edo dibergenteak diren berezitasunak galtzen dira eta hedatuenak direnak nagusitzen: out groupizeneko elkar hizketetan, geografia eremu murritzetako
|
hizkuntza
ezaugarriakeremuhedatuagokoenaldeanlehenikgaltzendirenakdirelaikustenda; horiexek< < ezkutatuedogordetzen> > dituzte lehenikhiztunek bestedialektoak mintzo dituzten hiztunekindiharduten egoeretan.Orarenburuan kutsulokaladuten ezaugarriakdiraegoera polilektaleanlehenikgaltzen, horiexekbaitiramarkatuenak edota nabarmenenak:
|
|
|
d) Orduraarteko
|
hizkuntza
aldaeradialektalen edo estilistikoen kokapen berria gertatzen da: funtzio edo adiera (balio sinboliko) berria hartzen duteidentitatearen edotakonbergentziaren1dibergentziaren bidetik.
|
|
|
Edozein
|
hizkuntzak
bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura erabiltzeko saio ugari egin badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
Edozein hizkuntzak bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur
|
hizkuntza
modura erabiltzeko saio ugari egin badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2? Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko
|
hizkuntz
ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
2 Zuazok (1988) sei iritzi aipatu ditu: a) gipuzkera edo gipuzkera osatuaren aldekoak; b) nafar lapurtera literarioaren aldekoak; e) Ameriketako euskararen aldekoak; d) lapurtera klasikoaren aldekoak; e) euskara osatuaren aldekoak eta f) erdialdeko euskalkietan (gip., goi naf. eta lap.) oinarritutako
|
hizkuntz
ereduaren aldekoak.
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien
|
hizkuntza
berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala,
|
hizkuntza
estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. ...izkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak,
|
hizkuntza
orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?. Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
b) zein dira erabilera tekniko zientifikoek erabilera orokorrarekiko dituzten alde komunak eta ezberdintasunak? e) zein dira berezi tasun horiei egotz dakizkiekeen
|
hizkuntz
berezitasunak?
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak
|
hizkuntza
praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan erabiliko duten espezialistak dira, nahiz eta gero
|
hizkuntzaren
teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b): «.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba ari dira gertatzen euskara lantzeko, gure
|
hizkuntza
egoera normaltzeko lanean. Nik egia esan dudak ditut... > >.
|
|
|
Zalantzarik ez dago euskara inguruko
|
hizkuntzekiko
ukipenean bizi dela eta, gainera, ukitze horretan euskara dela hizkuntza menderatua eta frantsesa,
|
|
|
Zalantzarik ez dago euskara inguruko hizkuntzekiko ukipenean bizi dela eta, gainera, ukitze horretan euskara dela
|
hizkuntza
menderatua eta frantsesa,
|
|
|
gaztelania eta, beste maila batean, ingelesa bezalako
|
hizkuntza
handi eta boteretsuak direla hizkuntza menderatzaileak. Hain zuzen ere honek ekarri du euskararengan hizkuntzen mailakako heriotzaren?
|
|
|
gaztelania eta, beste maila batean, ingelesa bezalako hizkuntza handi eta boteretsuak direla
|
hizkuntza
menderatzaileak. Hain zuzen ere honek ekarri du euskararengan hizkuntzen mailakako heriotzaren?
|
|
|
gaztelania eta, beste maila batean, ingelesa bezalako hizkuntza handi eta boteretsuak direla hizkuntza menderatzaileak. Hain zuzen ere honek ekarri du euskararengan
|
hizkuntzen
mailakako heriotzaren, adierazletzat har litezkeen zenbait ezaugarri egotea.
|
|
|
adierazletzat har litezkeen zenbait ezaugarri egotea. Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden
|
hizkuntzen
erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak hizkuntza txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea:
|
hizkuntza
menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak hizkuntza txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta
|
hizkuntza
menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak hizkuntza txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak
|
hizkuntza
txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
6 Elorduik (1995)
|
hizkuntzen
heriotzari buruz mintzatu zaigu bere doktoretza tesi bikainean eta lau heriotza mota bereizi ditu: a) bat batekoa b) errotikakoa e) behetik gorakoa eta d) mailakakoa.
|
|
|
a) bat batekoa b) errotikakoa e) behetik gorakoa eta d) mailakakoa. Lehenengoa,
|
hizkuntza
baten hiztun guztiak erailtzen direnean gertatzen da, hau da, genozidio bat gertatzen denean. Bigarrena, antzeko gogorkeria egoeretan gertatzen da:
|
|
|
Bigarrena, antzeko gogorkeria egoeretan gertatzen da: zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien
|
hizkuntza
erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama hizkuntza erabiltzeari uzten diote. Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua.
|
|
|
Bigarrena, antzeko gogorkeria egoeretan gertatzen da: zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien hizkuntza erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama
|
hizkuntza
erabiltzeari uzten diote. Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua.
|
|
|
zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien hizkuntza erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama hizkuntza erabiltzeari uzten diote. Behetik gorako
|
hizkuntz
heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua. Azkenik, mailakako hiz kuntz heriotza dugu hizkuntza menderatzaile batek hizkuntza menderatu bat mailaka ordezkatzen duenean, hizkuntza menderatuaren betebeharrak erabat bereganatu arte.
|
|
|
zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien hizkuntza erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama hizkuntza erabiltzeari uzten diote. Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da
|
hizkuntza
bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua. Azkenik, mailakako hiz kuntz heriotza dugu hizkuntza menderatzaile batek hizkuntza menderatu bat mailaka ordezkatzen duenean, hizkuntza menderatuaren betebeharrak erabat bereganatu arte.
|
|
|
zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien hizkuntza erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama hizkuntza erabiltzeari uzten diote. Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako
|
hizkuntzaren
erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua. Azkenik, mailakako hiz kuntz heriotza dugu hizkuntza menderatzaile batek hizkuntza menderatu bat mailaka ordezkatzen duenean, hizkuntza menderatuaren betebeharrak erabat bereganatu arte.
|
|
|
Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua. Azkenik, mailakako hiz kuntz heriotza dugu
|
hizkuntza
menderatzaile batek hizkuntza menderatu bat mailaka ordezkatzen duenean, hizkuntza menderatuaren betebeharrak erabat bereganatu arte.
|
|
|
Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua. Azkenik, mailakako hiz kuntz heriotza dugu hizkuntza menderatzaile batek
|
hizkuntza
menderatu bat mailaka ordezkatzen duenean, hizkuntza menderatuaren betebeharrak erabat bereganatu arte.
|
|
|
Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua. Azkenik, mailakako hiz kuntz heriotza dugu hizkuntza menderatzaile batek hizkuntza menderatu bat mailaka ordezkatzen duenean,
|
hizkuntza
menderatuaren betebeharrak erabat bereganatu arte.
|
|
|
7 Ikus Oñederra (1992) eta Oñederra eta Elordui (1992). Bestalde, ukipenaren eraginak hiz kuntzaren maila desberdinetan kokatzeko eta
|
hizkuntzaren
funtzionamendu orokorrean gertatzen diren eraginen ebaluaziorako, ikus Odriozola eta Azkarate (1997).
|
|
|
' Elorduik (1995)
|
hizkuntzen
desagertzearen eragile soziolinguistiko nagusitzat hartzen ditu mendekotasun politiko, ekonomiko, sozial eta kulturala. Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean dauden hizkuntzei balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko hizkuntzak desagertzeko nahikoa arrazoi.
|
|
|
' Elorduik (1995) hizkuntzen desagertzearen eragile soziolinguistiko nagusitzat hartzen ditu mendekotasun politiko, ekonomiko, sozial eta kulturala. Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean dauden
|
hizkuntzei
balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko hizkuntzak desagertzeko nahikoa arrazoi. Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua).
|
|
|
' Elorduik (1995) hizkuntzen desagertzearen eragile soziolinguistiko nagusitzat hartzen ditu mendekotasun politiko, ekonomiko, sozial eta kulturala. Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean dauden hizkuntzei balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko
|
hizkuntzak
desagertzeko nahikoa arrazoi. Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua).
|
|
|
Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean dauden hizkuntzei balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko hizkuntzak desagertzeko nahikoa arrazoi. Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen
|
hizkuntzak
dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua). Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak.
|
|
|
Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean dauden hizkuntzei balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko hizkuntzak desagertzeko nahikoa arrazoi. Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta
|
hizkuntza
txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua). Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak.
|
|
|
Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua).
|
Hizkuntza
handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da
|
hizkuntza
txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela
|
hizkuntzen
iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan
|
hizkuntza
menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du
|
hizkuntza
menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. ...alari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute
|
hizkuntza
handia txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean,
|
hizkuntza
txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira. Elorduik azpimarratu duenez, < <???
|
|
|
Elorduik azpimarratu duenez, < <??? Orobat, prestigio eta erabilgarritasun faltak
|
hizkuntz
komunitate terminalen ezaugarri soziolinguistiko nagu siak diren erabilerarik eza eta transmisio linguistikorik eza eragiten ditu... > >.
|
|
|
Hizkuntzalariek lagun dezakete sortuz doan euskara teknikoa aztertuz eta beren
|
hizkuntz
ezaugarriak deskribatuz eta, halaber, literatur erabilera eta erabilera komuna aztertuz. Zientzialariei eta oro har hizkuntzaren erabiltzaileei bide berriak jorratzea errazago egingo dieten baliabideak eskainiko dizkiete horrela.
|
|
|
Hizkuntzalariek lagun dezakete sortuz doan euskara teknikoa aztertuz eta beren hizkuntz ezaugarriak deskribatuz eta, halaber, literatur erabilera eta erabilera komuna aztertuz. Zientzialariei eta oro har
|
hizkuntzaren
erabiltzaileei bide berriak jorratzea errazago egingo dieten baliabideak eskainiko dizkiete horrela. Euskara teknikoaren inguruko azterketek testuak behar dituzte, ordea, eta hizkuntzalarien edozein argibide, proposamen edo kritikak ez du ezertarako balio kontuan hartzen duen zientzialaririk ez badago9?
|
|
|
|
Hizkuntzaren
fonologian, morfologian edo sintaxian gertatzen den edo zein aldaketak egon eza sortzen du hizkuntzalariengan eta oro har hiztun kontzientziadunengan. Edonola, ezaguna da edozein hizkuntza osasuntsutan ohikoak direla aldaketak eta aldaketa horiek askotan ez direla interferentziak edo indar ahulgarriek eragindakoak.
|
|
|
Hizkuntzaren fonologian, morfologian edo sintaxian gertatzen den edo zein aldaketak egon eza sortzen du hizkuntzalariengan eta oro har hiztun kontzientziadunengan. Edonola, ezaguna da edozein
|
hizkuntza
osasuntsutan ohikoak direla aldaketak eta aldaketa horiek askotan ez direla interferentziak edo indar ahulgarriek eragindakoak. Bestetik, badira hizkuntzen arteko uki penaren ondorio zuzenak diren aldaketak, transmisioa ziurtaturik duten eta irauteko inolako arazorik ez duten hizkuntzetan ere.
|
|
|
Edonola, ezaguna da edozein hizkuntza osasuntsutan ohikoak direla aldaketak eta aldaketa horiek askotan ez direla interferentziak edo indar ahulgarriek eragindakoak. Bestetik, badira
|
hizkuntzen arteko
uki penaren ondorio zuzenak diren aldaketak, transmisioa ziurtaturik duten eta irauteko inolako arazorik ez duten hizkuntzetan ere. Azkenik, badira heriotza prozesu baten urratsak diren aldaketa (ahulgarria) k, batzuk hizkuntzaren barnekoak eta beste batzuk interferentziak eragindakoak.
|
|
|
Edonola, ezaguna da edozein hizkuntza osasuntsutan ohikoak direla aldaketak eta aldaketa horiek askotan ez direla interferentziak edo indar ahulgarriek eragindakoak. Bestetik, badira hizkuntzen arteko uki penaren ondorio zuzenak diren aldaketak, transmisioa ziurtaturik duten eta irauteko inolako arazorik ez duten
|
hizkuntzetan
ere. Azkenik, badira heriotza prozesu baten urratsak diren aldaketa (ahulgarria) k, batzuk hizkuntzaren barnekoak eta beste batzuk interferentziak eragindakoak.
|
|
|
Bestetik, badira hizkuntzen arteko uki penaren ondorio zuzenak diren aldaketak, transmisioa ziurtaturik duten eta irauteko inolako arazorik ez duten hizkuntzetan ere. Azkenik, badira heriotza prozesu baten urratsak diren aldaketa (ahulgarria) k, batzuk
|
hizkuntzaren barnekoak
eta beste batzuk interferentziak eragindakoak. Edonola, Elorduik (1995) azpimarratu duenez, ikertzaile zenbaitek ohartarazi gaituzte zail samarra gertatzen dela askotan aipaturiko hiru mota horietako aldaketak bereiztea.
|
|
|
' Izan ere, gauza bera esan daiteke
|
hizkuntzaren
edozein mailari buruz; gramatikek, hizte
|
|
|
giek eta arau-emaileek ezin dute
|
hizkuntzaren
iraupena ziurtatu, erabiltzailerik ez badago.
|
|
|
Areago, euskara tekniko zientifikoaren erabilera berezituak jorratzen ari diren zientzialari hauek bereziki garatua dute
|
hizkuntz
kontzientzia eta biderik egokiena aurkitzen eta arrazoitzen saiatzen dira. Jokaera hau gaizki onartzen dute askotan hizkuntzalariek, intrusismotzat hartzen baitute.
|
|
|
Jokaera hau gaizki onartzen dute askotan hizkuntzalariek, intrusismotzat hartzen baitute. Edonola, soziolinguistikaren ikuspuntutik
|
hizkuntzaren aldeko
indartzailetzat har genezake hau ere. Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995):
|
|
|
Edonola, soziolinguistikaren ikuspuntutik hizkuntzaren aldeko indartzailetzat har genezake hau ere. Izan ere,
|
hizkuntza
ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia...
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak
|
hizkuntza
txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
». Euskara tekniko zientifikoan erabilitako
|
hizkuntz
baliabideen inguruan etengabeko eztabaida dago eta hori oso urrun dago inolako hizkuntz irizpiderik ez izatetik. Barruko eztabaidetatik at, zientzialariak oro har irekita daude hizkuntzalarien oharrak entzuteko eta beren testuak horien arabera egokitzeko.
|