|
2000
|
|
|
Euskarazko telebista kanalaren ikus entzulerian berdintsu aurki daitezke gizoneta
|
emakumeak
; baina, adinari dagokionez, 14tik gorako populazioa aztertuz, 56tikgorakoen presentzia nagusitzen da (%43, 3), eta baita 26 eta 55 urte bitartekoena ere: %39, 6.
|
|
|
Euskal Telebistaren bigarren kanalak bestelako ñabardurak erakusten ditu. Esatebaterako, gizonen eta
|
emakumeen
presentzia orekatua den bezala, markatuagoa daadin ertaina dutenen pisua. Alegia, gazteak (%15, 7) eta adindunak (%31) bainogehiago, 26 urtetik 55era bitartekoak dira pisu handiena dutenak:
|
|
|
Egunkariak, irrati emandegiak eta telebista kateak dira aztergai ditugun hedabideak, eta hiruren kasuan Hego Euskal Herriko populazioa hartu dugu erreferentzia modura, beti ere, hamalau urtetik gorako gizon
|
emakumeen
portaera mediatikoa jorratuz.
|
|
|
Horrekin batera, malgutasun produktiboak malgutasun sozio laboral bihurtzeko ahaleginak egingo ditu, eta, ondorioz noizbehinkako kontratuakjaun eta jabe hedatuko dira zenbait gizarte industrialetan. Azkenean, prekaritatean oinarritutako gizarteak zuzenki modelatuko du gazteen,
|
emakumeen
eta baztertuen bizi etorkizuna.
|
|
|
Ofentsiba neoliberalarekin batera, eredu kultural indibidualista areagotu, ezegonkortasun sozio laborala orokortu, eta korporatibismoa ohiko kultura bihurtuda. Aldi berean, gizarte dualak,
|
emakumearen
diskrimazioa eta behin behineko lankaskarrak areagotu dira. Egoerari aurre egiteko, boterearen aldeko kultura berriak, ordena, hiri segurtasuna eta bakea aldarrikatzen ditu.
|
|
|
|
EMAKUMEEN
EGOERA
|
|
|
murriten denean, edo Hirugarren Munduko herrietan, doikuntzarako plangintzak? aplikatzen direnean,
|
emakumeen
bizkarrean jausten da ia esfortzu osoa. Herri industrializatuetan, gero etagehiago, emakumeak gehiengo zabala dira langabetuen zerrendetan, soldata txikietan, kualifikazio eskasean, kanporaketa sozialean, prozesu produktibo tailoristetan, eta ezkutuko edo murgildutako ekonomian.
|
|
|
aplikatzen direnean, emakumeen bizkarrean jausten da ia esfortzu osoa. Herri industrializatuetan, gero etagehiago,
|
emakumeak
gehiengo zabala dira langabetuen zerrendetan, soldata txikietan, kualifikazio eskasean, kanporaketa sozialean, prozesu produktibo tailoristetan, eta ezkutuko edo murgildutako ekonomian. Aldiz, Hirugarren Munduan bideratutako industrializazio prozesuetan, zonalde frankoetan edo enpresa makiladora horietan, 15 eta 25 urte bitarteko emakumeak modu masiboan erabiliak izaten dira, inolako eskubide sozio-politikorik gabe eta ikaragarrizko lan baldintzak eta bizi baldintzak ezarriz.
|
|
|
Herri industrializatuetan, gero etagehiago, emakumeak gehiengo zabala dira langabetuen zerrendetan, soldata txikietan, kualifikazio eskasean, kanporaketa sozialean, prozesu produktibo tailoristetan, eta ezkutuko edo murgildutako ekonomian. Aldiz, Hirugarren Munduan bideratutako industrializazio prozesuetan, zonalde frankoetan edo enpresa makiladora horietan, 15 eta 25 urte bitarteko
|
emakumeak
modu masiboan erabiliak izaten dira, inolako eskubide sozio-politikorik gabe eta ikaragarrizko lan baldintzak eta bizi baldintzak ezarriz.
|
|
|
eta agindu dezakeenaz publikoa ohartarazi. Analistak ez daki, hots, ez duaurre juzgurik egiten, beste batekiko ezberdin zaren neurrian zuk behar duzunaz.Psikoanalista batek ez du
|
emakume
batek haurrak izan behar dituenentz aurre-juzgurik egiten, ez du homosexual bat nahitaez heterosexuala bilakatu behar izateariburuzko aurre-juzgurik egiten, ez du aurre-juzgurik egiten semea aita bezalakoaizatea hobea ote den jakiteari buruz,, nolako enborra halako ezpala, atsotitzarenarabera, edo semeak aitari kontra egin behar ote dion,, aita biltzaile, seme banatzaile?
|
|
|
Hasieran, bezeroak ametsetan agertzen diren pertsonaia eta gauzak deskribatzen ditu, alegia, ametsetan bere burua nola kokatzen duen eta agertzen direnpertsonaia edota gauzak ere nola ikusten dituen. Adibidez,, orain hormarengainean nago?,, menditik behera noa,
|
emakume
bat dago nire ondoan...?
|
|
|
Silverstein, edo Peggy Papp. Azken bi hauekBetty Carter eta Marianne Walters ekin batera
|
Emakumeen
Familia TerapiaProiektua (Walters eta beste, 1991) deituaren bultzatzailerik nagusienak izan dira, Estatu Batuetan Familia Terapia Feminista sortu duen mugimenduaren zatimodura; terapia talde honek, familia normaltzat, hartuaren antolamenduhierarkiko tradizionalari aurre egiten dio, eta teoria feminista eta bere balioakFamilia Terapiara egokitzen saiatzen da (Goodrich eta beste, 1989, or. 31). Familiaren Eskultura izeneko Psikodramarekin zerikusia duen teknika batengarapenarenari esker ere nabarmendu da Papp.
|
|
|
Mendebaldeko kulturako gizonakbere funtzioa gizonezko modura bikotea sexualki asetsea, batez ere koitokoestimulazioaren bitartez? dela kontsideratzen badu, gizonezkoaren orgasmoarenaurretiko sexu exzitazioaren iraupen denbora funtsezko kontu bihurtzen da.Aurreorgasmoaren iraupen denbora banakako kontua baino kultur erreferentzia da.Gauzak honela, horrelako gizonarentzat disfuntzioa mendebaldeko kulturak emandako gizonezko funtzioa bete ezin izatean datza, hau da,
|
emakumea
sexualki asetzeko bezain gizonezko ez izatean. Beraz, kitzikadura aurreorgasmikoaren denboragatik baino gehiago (oso erlatiboa izan daitekeena), norbere maskulinitateazalantzan jartzen duelako sufritzen du.
|
|
|
–Gizon gazte, normal? bat
|
emakume
gazte, normal, batekin maitemintzen da.
|
|
|
Sexu jokabidea koitora murrizten da ahalik eta modukastuenean.
|
Emakume
–normalak, ez du sexu sentimendurik?
|
|
|
Beren lanahonela banatzen da: a) giza sexualitatearen erantzunaren ezagupena (Master etaJohnson, 1966), ikerkuntzaren ikuspuntutik ekarpen handiena ekarri zuena, b) gizasexualitatearen arazoen deskribapena, bai gizonengan bai
|
emakumeengan
agertzendiren arazoen taxonomia zehaztuz; haietatik abiatuz, garai horretan berriztatzaileazen terapia sexualerako metodo bat proposatu zuten (Master eta Johnson, 1970). Soilik ikuspuntu historikoak ematen digu lan hori kritikoki baloratzeko etahasieran aurkeztu zuten triunfalismoa gainditzeko bidea. Dena dela, gaur egungoterapia sexualaren egoera ulertzeko, kontuan hartu behar dira, ezinbestekoerreferentzia dira-eta.
|
|
|
Lehenengo eta behin Jone ikusten dut. Ez dut esango (mozkortuta ere ez), gizon handi guztien atzean
|
emakume
handia dagoela, hori ergelkeriahutsa delako. Nonbait egotekotan ez dago atzean, aurrean baizik.
|
|
|
Egin eutsien hilbegiran auzoak bildurik egozala, lamina sartu zangiltza zulotik, intxaurkusku batetik estalgi ederra atera eta hartaz estali hilaren gorpuaeta ohea. Hango
|
emakumeek
estalgia eskuratu nahi eudien, eta untzekaz josi oheari; baina gorpua eroateko orduan, josita egon zein ez egon, erraz batu euan oihalaneskatilak eta atzera, intxaur azalean sartu».
|
|
|
Euskaldunen kasuan aspaldian irentsi ditugun parekotasunak, gizon eta
|
emakumeen artekoak
, indioek arima ere badutela (zuriek bezainbat, behintzat), zalduneneta herri xehearen burumuinaren neurrian etab., legamia baino urrunago eboluzionatuduten beste herrietatik, pentsa dezakegu zerk edo zerk, txikia bada ere, bereizten gaituela (txikia izanik ere delikatua, sentibera, omen), gertaerek (mende batzuetako esperimentuek) adierazten duten gisan.
|
|
|
Bada, gizakiaren bizitzaren indizetan baloratu genituzkeenemaitzak dira, giza baloretan. Gizon
|
emakumeentzat
dakarren onuraren arabera.
|
|
|
Administrazioan zein herriaren ekimenez antolatutako ekitaldi eta programensarea. Ongi jantzitako gizon
|
emakumeez
eragindakoa.
|
|
|
NafarroaGipuzkoa konkistatzera joan zenekoan, edo herrialde bakoitzean barneko gizarteanizandako hausturaz. Hurrengo belaunaldiko gizon
|
emakumeek
badugu, nahi izanezgero, argitasun nahikoa egia eskuratzeko. Baina joan diren mendeko oroitzapenetanurruneratzen garen neurrian, gero eta ilunago geratzen zaigu herrialde bakoitzakaurreiritzietan finkatutako sinesmena aldatzeko argia.
|
|
|
–Betikoa, nola ulertzen den, nola baloratzen den.
|
Emakumeen
eskubideak nola bideratu behardiren. Gizarte harremanak direla medio, alde batetik edo bestetik agertzearen beldurraeta ausardia.
|
|
|
Bi kultura ezberdinen adierazle dira mantentzen direnjarrerak. Bi bandoen tradizioa,
|
emakumearen
eskubideak eta giza harremanak tartedirela, lehentasuna bati edo besteari emanez gero, ateratzen diren diskurtsoenondorioak makilaka erabakitzen ari dira orain arte, inolako erakunderik gauza izan ezdela oraindik guztien adostasuna biltzeko.
|
|
|
Zer izan da existentzialismoa? Filosofia jakin bat baino gehiago, galdeketafilosofikoari ekiteko modu arrunt bat, erdigunean gizakiaren existentzia begiestenduena beti, gogoeta ororen oinarrizko datu konkretu artekogabea, inmediatoa, bezala.Abiapuntua gizon
|
emakume
konkretua da. Singularra.
|
|
|
–Jainkoaren egarria da gizonaren zorion mina.Zerbait Absolutu behar zuen nere bihotzak, Hartan atsedena eta atsegina edateko.Betetasuna behar nuen, osotasuna, gelditasun osoa, pake egiazkoa, egia hutsa, denetatikdena. Nola bete nintzake
|
emakume
gajo batek? (...) Nekez bete dezake mugadunsorkariak mugarik ez duen arrenkura?.
|
|
|
Estetiko horren desliluratzeaz eta etsipenaz, Leturiabezalaxe mintzo da beti Kierkegaard.
|
Emakumeak
–dio, idealitatea dakar gizonarenbizitzara; gizonak, erraz, errealitatea eta idealitatea nahastu egiten ditu.
|
|
|
Engainatuegiten da (erka. Udazken?, 1 zenb.). Neskaren ederra egun batekoa da, amets iheskorbat. Eduki ez daukan
|
emakumea
izaten da, gizona liluratzen duena (poeta bat inspiratzen duena, edo norbait heroi bihurtu). –Ala inork entzun du, norbait poeta bilakatudenik bere emazteagatik??.
|
|
|
–Ala inork entzun du, norbait poeta bilakatudenik bere emazteagatik??. Bere desengainu amodiozkoaren ondoren, nahiko zakar etaerdeinuzkoak bihurtu dira Kierkegaard-en testuak
|
emakumeari buruz
. Baina hori bestegai bat genuke.
|
|
|
(Existentzialistak egiten duen galdera ez da, zer da gizakiA??). Gizon
|
emakumeak
nolakoak diren begiratzen badugu, Kierkegaard-en araberabizitzaren bi begikera funtsezko suma genitzake, elkarri kontrajarritakoak: estetikoaeta etikoa.
|
|
|
Horrek egiten zaitu zu guztiengandik diferentea. Zeu bakarrikzaren indibiduoa, ez historiaren edo gizar tearen produktu, halabeharrezkoa?, ekoizpen mekanikoa, hots, beste edozeinen berdina, adibidez, momentu historikobaten edo klase sozial baten barruan(. XX. mendeko
|
emakumea
–,, industriako langilebat?, talde horretan beste edozein bezalakoxea, azken finean)?. Neure erabakiarenfruitua da, unibertso osoan eta eternitate guztian neu bakarrik naizen eta beti neubakarrik izango naizen honen banakotasuna, diferentzia.
|
|
|
Pentsatzen dutarratsaldean lagunekin aterako naizela: noiz edo noiz oihu egingo dut, hitz egingo dut, aspaldian ikusi gabeko norbaiti diosala irribarrez egingo diot, helmuga ezagun gabekoohiko bidaiez arituko naiz
|
emakume
batekin, gizaseme bati berriz, lanaren nondiknorakoaz galdetuko diot. Enekori abesti hura eskatuko diot.
|
|
|
Ezdakit, bada, oso ondo nola esan, ugari baino ugariago baitira burura datozkidan kontuak: beren buruaz beste egiten dutenak, erasotuak, legearen izenean birrindutakogazteak,
|
emakumeekin
egiten dituzten basakeriak, etengabea da laztura... Esateko baino ez naiz gauza; izan ere, larritasuna handitzen zait ohartzean neure ingurumarikoek, gutarrek, harreman sozialetan gaitzesten dutena edo gaitzetsi bide dutena, gero lagunarteko harremanetan berrekoizten dutela.
|
|
|
Kristalek diamantezko bi gau zai direla22nakarrezko estatuaren antzo,
|
emakume
fatalaren eite bitxi fina.23
|
|
|
Jokoetan, pokerra eta dado jokoak ere orduko aurkikuntza izango dira. Bestalde, Aramaion ordurartegertatu ez bezala, eta gauzak egun batetik bestera zeharo aldatu ez baziren ere, garai honetako azkenurteetan
|
emakumeak
(gazteak nagusiki) jokamolde berriak erakusten hasi ziren: tabernetara sartzen, tabakoaren esperientzian abiatzen, etab.
|
|
|
Ustiaketa nazionala, klase sozialen ustiaketa eta
|
emakumeen
ustiaketa ez dira gauzabera, hiru ustiaketa mota baizik. Bata bestean urtzerik ez dago, nahiz eta hirurak gauregun batera gertatu eta gizarteko fenomeno guztiak elkarrekin loturik izan.
|
|
|
erdiko ahotsa, kontraltuaren eta baritonoaren artekoa.Kontraltua: ahots ertaina,
|
emakumeen
ahotsen artean baxuena da.Mezzoa: soprano eta kontraltuaren artean dagoen ahotsa.Sopranoa:
|
|
|
Hori ezinbestekoa zen euskal komunitatea suspertzeko eta euskal sena duen herri izaerari eusteko. Ezinbesteko baldintza zen eta helburua lortu zen, indar abertzale moderatuei esker batez ere, Eusko Alderdi Jeltzale eta bere magaletik sortutako EAko gizon
|
emakume
politikariei esker.
|
|
|
Bere baitarik asko komunikatzen duen ahotsa da.
|
Emakume
fribolo eta sentsualentzat erabiltzen da, baita gizonezko andrekoi eta seduktoreentzat ere.Ahots gozoa: aurrekoarekin nahas daiteke.
|
|
|
XIX. mendearen bukaera eta XX.aren hasieran eraikuntza berria altxatu zen eta horixe da gaur egunean dirauen bainuetxea. Garai har tan, San Juan gauean bainatzeko ohitura zegoen, gau hartakoak bederatzi bainuen balioa zuelakoan, baina gizon
|
emakumeak
elkarrekin bai
|
|
|
Unibertsitate barrutiko errektoreak izendatu behar zituen irakasleak, hauen soldata lau mila (hiru mila
|
emakumeen
kasuan) errealekoa baino txikiagoa bazen; kopuru hori gainditzen zutenak,. Dirección General de Instrucción pública, zelakoak izendatu behar zituen (182 art.). Bazegoen oposizio sistema pasatu behar ez zuen irakasle mota bat (hiru mila bi mila emakumeak baziren errealera iristen ez zirenak), baina izendapena, edozein eratan, probintziako. Junta, k proposaturik, errektorearen esku geratu zen.
|
|
|
Unibertsitate barrutiko errektoreak izendatu behar zituen irakasleak, hauen soldata lau mila (hiru mila emakumeen kasuan) errealekoa baino txikiagoa bazen; kopuru hori gainditzen zutenak,. Dirección General de Instrucción pública? zelakoak izendatu behar zituen (182 art.). Bazegoen oposizio sistema pasatu behar ez zuen irakasle mota bat (hiru mila bi mila
|
emakumeak
baziren errealera iristen ez zirenak), baina izendapena, edozein eratan, probintziako. Junta, k proposaturik, errektorearen esku geratu zen. Komeni da gogoratzea, 1838ko planaren arabera eta 1847ko irailaren 23ko dekretuaren arabera ere, udalek zutela irakasleak aukeratu eta izendatzeko ahalmena.
|
|
|
Hau gizonezkoei zegokienez, zeren irakasle
|
emakumeen
kasuan legeak, procurar, hitza besterik ez zuen aipatzen.
|
|
2001
|
|
|
21 zergatik uste izaten da oraindik etxeko lanak
|
emakumeen
kontua edo zeregina dela
|
|
|
JF./ eta iragarkien bueltan ia hementxe gaituzue hori da arrazoian ia gori goriangirotuta erabat ba fffff eztabaidan hasteko lixto gaia jarri dugu etxeko lanak etahorren bueltan eta bueno hortxe daukat hementxe ile horia polit politta leire eta botaetxeko lan lanetan z ze zure ustez zer lagundu beharra al dago ala etxeko lan hoiekden denen artean egin behar dira ala
|
emakumearen
kontua al dira
|
|
|
JF./
|
emakumea
ez da nekatzen
|
|
|
ZZ./
|
emakumeak
|
|
|
LU. / baina igual
|
emakumek
ebai iten du lana kanpon
|
|
|
AL./ jo baino badaukate
|
emakumek
eta gizonek kanpon itea lana eta normalen etxea jutenbazea emakumek iteitu etxeko lanak
|
|
|
AL./ jo baino badaukate emakumek eta gizonek kanpon itea lana eta normalen etxea jutenbazea
|
emakumek
iteitu etxeko lanak
|
|
|
|
emakumeak
adibidez gizonak lana iten badu eta emakumek ezetz emakumean lana dala etxeanlana itea ezta ta ehhh gizonezkoak ez baldin badauka lana emakumeko emakumezkoak baigizonak ze in behar du lana bilatu ezin du etxen lana inNB./ hmmpfJF./ kontestau
|
|
|
emakumeak adibidez gizonak lana iten badu eta
|
emakumek
ezetz emakumean lana dala etxeanlana itea ezta ta ehhh gizonezkoak ez baldin badauka lana emakumeko emakumezkoak baigizonak ze in behar du lana bilatu ezin du etxen lana inNB./ hmmpfJF./ kontestau
|
|
|
emakumeak adibidez gizonak lana iten badu eta emakumek ezetz
|
emakumean
lana dala etxeanlana itea ezta ta ehhh gizonezkoak ez baldin badauka lana emakumeko emakumezkoak baigizonak ze in behar du lana bilatu ezin du etxen lana inNB./ hmmpfJF./ kontestau
|
|
|
emakumeak adibidez gizonak lana iten badu eta emakumek ezetz emakumean lana dala etxeanlana itea ezta ta ehhh gizonezkoak ez baldin badauka lana
|
emakumeko
emakumezkoak baigizonak ze in behar du lana bilatu ezin du etxen lana inNB./ hmmpfJF./ kontestau
|
|
|
EE./ XXXXko zergatik
|
emakumeak
bai bauka etxean itea lana eta gizonezkoak ezNB./ ba hoi zure etxen gertatuko daNB./ ez zeba ez
|
|
|
JF./ direla eta etxeko lana
|
emakumeen
kontua dela
|
|
|
EE./ ta
|
emakumeak
lana baldin bauka kanpon
|
|
|
EE./ hoiba ta gizonezkok badaukate berdin berdin ikastea
|
emakumek
bezela
|
|
|
75 AL./ jo baino badaukate
|
emakumek
eta gizonek kanpon itea lana eta
|
|
|
76 normalean etxea juten bazea
|
emakumek
iteitu lanak
|
|
|
c) Abortoa. Abortatzea ez al da
|
emakumeei
dagokien ekintza. Aurreko bietanbezalaxe, gizakiari dagozkion ezaugarriak erabiltzen dira animalien kasuan.Benetan ematen al da bereizketa hori euskaraz?
|
|
|
elkarrizketaosoa non (inesiboa) kasuaren inguruan ardazten delako. Baditu erabileraarruntarenak izan daitezkeen bi keinu; hain zuzen (1) eta (2) erantzunetan
|
emakumeak
ez du esaldi osoaren bidez erantzun, hau da, ez du, hor dago, tabernahorretan, esan; baina gero aztertuko dugu zer adierazten duen hain hitz gutxierabiltzeak.
|
|
|
Urteosoan zehar bertako jauregiaz arduratzen ziren zerbitzariez gain, egun jakin batzuetan herriko biztanleek koroaren lurrak goldatu, erein eta igitatu behar izaten zituzten; gainera, erregearen garagarra bihitegian gordetzea eta bere mahastiak mendematzea eskatzen zitzaien.
|
Emakume
alargunak, familia edo etxearen arduradunakzirenez, zenbait zerbitzu egitera behartuta zeuden, baina zerbitzu horiek beste biztanleenak baino arinagoak ziren: kanaberak hartzea, batez ere (mahastiak sostengatzeko ote?).
|
|
|
Testu horretan eta antzekoetan, emazte senar jipoitzaileak aurkituko ditugu, eta gizonezkoak edale eta ganoragabeak direla ikusiko. Baina
|
emakume
bulartsusenar jipoitzaile horren jokabidea garai bateko arautzat hartzen duena oso okerdabil: arautik kanpoko egoera bat salatzen ari da xaribaria (hain zuzen ere, senarraoilo eta emaztea oilar den hankaz gorako egoera batena).
|
|
|
Gaugiro eder batez, lagunarteko afari batean geundela,
|
emakume
adiskide batekLarramendiren El imposible vencido gramatikaren lehen edizioa zeukala esanzidan. Liburuaren nondik norakoaz galdetu nion, irrikaz eta erne, xehetasun bibliografiko interesgarri batzuen esperantzan.
|
|
|
egileak berakhainbeste zor dion tradizio literarioaren informaziorik ez duenak (non azala+ edukia= azal kondentsatzailea tratamendu narratiboa ihes egiten dion) zerirakurtzen duen Bihotz bi nobelan. Ba, gizona, protagonista alegia, gaiztoa dela;
|
emakumea
, berriz, gajo samarra; Hanbrekoa, memoriaren lausotasunaz harantzagoko historiaz biluztutako gerrako txiste barregarriak; eta koktelaren hasieran etaamaieran, telefilmearen musikaz girotuta, emakume bat leihotik behera.
|
|
|
egileak berakhainbeste zor dion tradizio literarioaren informaziorik ez duenak (non azala+ edukia= azal kondentsatzailea tratamendu narratiboa ihes egiten dion) zerirakurtzen duen Bihotz bi nobelan. Ba, gizona, protagonista alegia, gaiztoa dela; emakumea, berriz, gajo samarra; Hanbrekoa, memoriaren lausotasunaz harantzagoko historiaz biluztutako gerrako txiste barregarriak; eta koktelaren hasieran etaamaieran, telefilmearen musikaz girotuta,
|
emakume
bat leihotik behera.
|
|
|
Bertan agertuko diran gizon da
|
emakumeak
eztira neure irudimenak asmau dituanak: oso itsua ezpanago ta ametsetan ezpanabil, bizi biziak dira, Arranondoko sardiñaklegez; neuk ikusi ditut Arrandondon eta edonok edozein itsas erritan ikus daikez.Euren alkarren arteko jarduna be guztiz da egiazkoa, gatzagarau andiak kendukodeutsadaz baña. Nai ta naiezkoa da, zeren Tramanak eta Brixek oituten daben izketeabapere gozatu barik ipiñi ezkero, irudi obeak egingo nituke bear bada, bañagaziegiak, eta gauza gaziegiak eztagoz bein ere ondo4.
|
|
|
Jasone Osorok Tentazioak izenburupean idatzitako narrazioak oso laburrakdira, eta bizitza, pertsonaia eta lekuen zati edo puskak agertzen dituzte. Estereotipoen menpe bizi diren
|
emakumeak
, zeloak, bikoteen ulermenik eza, bakardadea, gizarte modernoaren gaixotasunak aurkezten ditu, kazetaritzaren ezaugarri denhizkuntza erraz eta zuzenaren bitartez. Egoeretan eta pertsonaietan sakontzekoastirik ez balego bezala, zirriborro moduko istorioak marrazten ditu, eskematikoak, azalerakoak, eta elkarrizketa azkarren bitartez aurrera eramaten, erritmoa galdugabe.
|
|
|
deritzon ipuinean. Edurnezuri eta zazpi ipotxak? ipuinpopularraren berrikuspena egiten du Osorok, eta ipuinean ongi adierazten diratradizionalki eta kulturalki ezarriak izan diren
|
emakumeen
eta gizonen desiodesberdinak, emakumeek gizonengan eta gizonek emakumeengan espero dutena, eta bien desioen artean dagoen amildegia. Edurnezuriren desioa sentsazioen etaamodioaren munduan gauzatzen da; ez du, inolaz ere, mundu materialean garatzen, eta etorkizunari begira ez du bestelako asmorik:
|
|
|
deritzon ipuinean. Edurnezuri eta zazpi ipotxak? ipuinpopularraren berrikuspena egiten du Osorok, eta ipuinean ongi adierazten diratradizionalki eta kulturalki ezarriak izan diren emakumeen eta gizonen desiodesberdinak,
|
emakumeek
gizonengan eta gizonek emakumeengan espero dutena, eta bien desioen artean dagoen amildegia. Edurnezuriren desioa sentsazioen etaamodioaren munduan gauzatzen da; ez du, inolaz ere, mundu materialean garatzen, eta etorkizunari begira ez du bestelako asmorik:
|
|
|
deritzon ipuinean. Edurnezuri eta zazpi ipotxak? ipuinpopularraren berrikuspena egiten du Osorok, eta ipuinean ongi adierazten diratradizionalki eta kulturalki ezarriak izan diren emakumeen eta gizonen desiodesberdinak, emakumeek gizonengan eta gizonek
|
emakumeengan
espero dutena, eta bien desioen artean dagoen amildegia. Edurnezuriren desioa sentsazioen etaamodioaren munduan gauzatzen da; ez du, inolaz ere, mundu materialean garatzen, eta etorkizunari begira ez du bestelako asmorik:
|
|
|
Eta hori da printzeak espero duena.
|
Emakume
leiala eta ama paregabea.Honelaxe dio: «Berarekin gaztelura eramango zuen.
|
|
|
Felix, burges donostiar guapo, arrakastatsueta intelektualarena; eta Antton, bere aurkako aurpegia: baserritar akonplexatua,
|
emakumeekin
dituen harremanak Felixen bitartekoak izanik, eta bestelakoak, imajinarioak. Felixekin dependentziazko harremana du.
|
|
|
Honek ongi adierazten du
|
emakumeek
amarekin duten identifikazioa, ispiluaren parekoa, eta, gizarteratzearren, hortik ihes egiteko premia. Adibidez, Murielek Donostiako pub batean bakarrik dagoen emakumea ikusirik, ondokoapentsatzen du:
|
|
|
Honek ongi adierazten du emakumeek amarekin duten identifikazioa, ispiluaren parekoa, eta, gizarteratzearren, hortik ihes egiteko premia. Adibidez, Murielek Donostiako pub batean bakarrik dagoen
|
emakumea
ikusirik, ondokoapentsatzen du:
|
|
|
Eta bertan amaitzen dabere periploa.
|
Emakumeak
, osoa izateko, gizonaren beharra balu bezala.
|
|
|
III. MONTOIA
|
EMAKUME
BIBOTEDUNA
|
|
|
Xabier Montoiaren literatur planteamenduak zerikusi handirik ez du arestian ikusitako Lizarralderen planteamenduekin. Montoiaren narrazio laburrei mugatukonatzaie berau aztertzeko,
|
Emakume
Biboteduna izeneko liburuari, hain zuzen ere.Erlazio pertsonalen munduan garatzen dira bere narrazioak, eta guztiek dute hiriaatzean. Formari dagokionez, luzeak dira, eta batzuetan, istorioari zailtasunak nabari zaizkio aurrera jarraitzeko, alde batetik bestetik baino zama handiagoa izangobalu bezala.
|
|
|
testu laburren tradizio errealistan kokatuko nituzke Montoiaren idazlanak, errealitate puskak aurrean jartzen baititu, irizpide moralik emangabe, bizitza puskatu edo fragmentatuaren zatiak, osaezinak. Ikuspuntu feministatik aztertzekoak izango lirateke agertzen diren gizonak, matxismoaren ikonoak, eta baita
|
emakumeen
tratamendua ere. Beste gaiak, isolamendu soziala, bakardadea, sustrairik eza, moralik eza?
|
|
|
Bitxia iruditzen zait Montoiarengan gertatzen den aldaketa nabarmena, narratzaileak sexua aldatzen duenean, hau da,
|
emakume
ahotsez ari zaigunean, hainzuzen ere,. Barregilea, ipuinean, erritu moduko duintasuna dagoelako, etsipenikez dagoelako, ez behintzat gizon ipuinetan agertzen den etsipen fatala, bizitzarekiko darizkion nazka eta gorrotoa, misantropia eta lotuta doan misoginia.
|
|
|
ipuinean, erritu moduko duintasuna dagoelako, etsipenikez dagoelako, ez behintzat gizon ipuinetan agertzen den etsipen fatala, bizitzarekiko darizkion nazka eta gorrotoa, misantropia eta lotuta doan misoginia. Ipuin hauFelicity izeneko
|
emakume
beltz eta elbarriaren ikuspuntutik idatzita dago: probezia, bakardadea eta ezintasuna bizi izan duenaren itxaropen izpiak narrazioa argitzendu, eta amodioa da hori guztia argitzen duena, heriotzera bultzatzen gaituendestinu horren aurka egiten duena.
|
|
|
–Asteburu beroa? bezalako narrazioetan, aldiz, gizonak
|
emakumearenganako
–hau da,, bestearenganako?, dituen isolamendua, haustura eta errekonziliaziorako ezintasuna ikus daitezke.
|
|
|
dituen isolamendua, haustura eta errekonziliaziorako ezintasuna ikus daitezke.
|
Emakumeak
objektibizatuta agertzen dira: berenzeregin pribatua betetzen dute, ama emazte edo maitale gisa, baina ez dira inolaere gizonaren maila berean agertzen, ez dira gizonaren solaskide pareberekoak; aldiz, zentzugabeko munduaren osagarri beharrezkoak eta iritzirik gabeak dira.Aipatutako. Asteburu bero?
|
|
|
Emaztea eta maitalearen ameskaiztohorretatik ihes egiteko, une batez bada ere, Elenarengan fijatzen da: berak usteduen eta gizonek eta patriarkatuak sortu duten
|
emakume
guztiz fin, dotore eta, garbiaren, estereotipoa jotzen du.
|
|
|
Seme alabek segur aski galdudituzten kultura eta hizkuntzaren igorlea da ama, alde batetik; eta bestetik, EuskalHerrian trantsiziotik aurrera gertatu ziren ekintzen memoria historikoaren zaindaria.Beraz, koaderno gorria ez da amaren oinordetza soilik izango; ezinbesteko eslaboiaere izango da, haur horiek jaio ziren lurrarekin elkartzen dituen katean. Gatazkarenbeste aldean, amaordea agertzen da, haurrak bizi diren latino itxurako
|
emakumea
,, beste, kultura ordezkatzen duena,, bestea?
|
|
|
«Ziurtasun bakarra daukat, eta bera aski da luze joango den zerahau idatz dezadan: zuekin bizi den
|
emakumeari
mama deitzen badiozue, nirekikooroitzapena lapurtu dizuetelako da, eta horrekin batera, zuen ume garaia eta, agian, euskera bera».
|
|
|
|
Emakumeek
gaur egun bere bizitza profesionala eta etxekoaren artean jasatenduten gatazkaren isla da argi eta garbi, eta guztiz gaurkoa den arazoa planteatzendu, hots, askotan lanaren eta familiaren artean aukeratu beharra, izugarrizkozalantza existentzialarena. Hala eta guztiz ere, eleberriko pertsonaia nagusiarenbizitza azarearen esku ere badago, bere beste lana klandestinitatean eta ezkutupeanegin behar duelako; beraz, zalantza hirukoitza da.
|
|
|
Arantza Urretabizkaiaren azken lanak Koaderno Gorria du izena, eta arrazoipolitikoak direla medio bere alaba, semea eta senarra bertan behera uzten dituenemakumearen istorioa da. Narrazioa bi
|
emakumeren
ahotsetan oinarritzen da; bataamarena da, aipaturiko, koaderno gorrian, bere istorioa seme alabei kontatzendiena, eta bestea, koadernoa seme alabei entregatzera Venezuelara bidaltzen duenemakumearena.
|
|
|
III. Xabier Montoiaren
|
Emakume
biboteduna.
|
|
|
Ezin esan nobela honek barneratzen dituen hari tematikoek ere berritasunikekarri ez zutenik. Besteren artean, Egunero hasten delako eleberrian, arrazakeriaeta matxismoa («Lehendabiziko aldiz,
|
emakume
beltz bat Estatu BatuetakoKongresoan», 1997: 107) eta birjintasunaren inguruko eztabaida aipatzen dira (1997:
|
|
|
101), baina guztien artean, dudarik gabe, abortoaren gaia da gailentzendena. ...ik, nobela hau argitaratu zen garaiari hertsiki lotuta dagoelaesango dugu; eta gorago aipatu dugun bezalako erreferentziak, 1942an desagertuzen Le Temps egunkariari baino gehiago, J. P. Sartre-k, Simone de Beauvoir-ek etabestek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkaria gogorarazi nahi digu.Feminismo garaikidearen aitzindari jotzen den Beauvoir-en Le deuxieme sexeliburuan (1949), idazle honek
|
emakume
–egin, egiten garela baieztatu zuen,, jaio, ez; eta nobela honetan feminismoaren aldarrikapen nagusienetakoa, abortatzekoeskubidearena?
|
|
|
Beraz, abortoaren gaia 60ko hamarkadan puri purian zegoen gaia da. Horrenadibide dugu, J. Juaristik gogorazi bezala (1987: 125), 1968ko udan kaleratu zenHumanae Vitae entziklika polemikoa; edo garai hartako film berritzaileenetanabortoaren arazoak zuen protagonismoa4 Horiekin batera, etengabe kaleratzenhasi ziren abortoaren aldeko manifestuak gogorarazi nahiko genituzke, eta bereziki, 1971n 343
|
emakumek
sinatu zutena. Emakume haiek guztiek abortatu eginzutela aitortzen zuten, eta zerrendakideen artean S. De Beauvoir bera izan zenlehenengoa.
|
|
|
Horrenadibide dugu, J. Juaristik gogorazi bezala (1987: 125), 1968ko udan kaleratu zenHumanae Vitae entziklika polemikoa; edo garai hartako film berritzaileenetanabortoaren arazoak zuen protagonismoa4 Horiekin batera, etengabe kaleratzenhasi ziren abortoaren aldeko manifestuak gogorarazi nahiko genituzke, eta bereziki, 1971n 343 emakumek sinatu zutena.
|
Emakume
haiek guztiek abortatu eginzutela aitortzen zuten, eta zerrendakideen artean S. De Beauvoir bera izan zenlehenengoa. Abortoa Frantzian 1975 urtera arte legeztatu ez bazen ere (Espainian1985 urtera arte), guztiz esanguratsua izan zen 1972an Bobigny-n egin zen epaiketa, zeinean Gisele Halimi abokatu ospetsuak Michele Chevalier gaztearen kasuadefenditu baitzuen.
|
|
|
bezalako kantez hunkituta geratzen denak eta bere jokabidearrazionalistaren frogagarri, jakituria? kulinario dudaezinezkoaren jabe denak (hortxe daude, zehaztasun flaubertiarrez, arrautzak nola frijitu behar diren azaltzendiguten pasarteak, edo entsalada edo lasagna gustagarriak egiteko prozedurazehaztuak, edo legatza frijitzean kontuan hartu beharreko aholkuak), emazteareneta
|
emakumeen
topiko matxista guztien adibideak ematen dizkigu, Tomate berdefrijituak bezalako filmeak gustatzen zaizkiela esanez edo, nobela lodikoteak, irakurtzen dituztela adieraziz. Hori gutxi balitz, Florarekin izandako eztabaidanagusiak «bere jakituria entziklopedikoaren aurrean» emaztearen nortasuna finkatubeharrak eragindakoak zirela aitortuko digu protagonista itsu honek.
|
|
|
Ezin esan nobelan gizonezkoen irudi ona ematen denik. Bioleta autobusetikikusten duenean (126) nobelako protagonista Zhivago doktorea bezala sentitzenbada, antz gutxi du gizonezko horrek B. Pasternak en nobelako protagonistarekin.Azken honek, Yuri Zhivago-k,
|
emakume
batekin ezkondu ondoren beste batezmaitemindu arren, ez du zitalkeriaz jokatzen. Horregatik, Floraren ahotan jartzendiren «ona zaude» etengabeak eta Hopper en Hoteleko logela (1931) koadroarekinegiten diren etengabeko konparaketak desolazioaren, eta abandonoaren erreferentzia plastikoak ditugu.
|
|
|
Izan ere, Flora, ezer sentitzen bada,
|
emakume
–abandonatua, sentitzen da, hasieratik bertatik senarrari egozten dion abandonoa dela medio.
|
|
|
Eta argi dagobikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona. J.Ortega y Gasset ek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskunbezala, maitemindutako
|
emakume
batek nahiago du bikotekideak eragiten dizkionnahigabe eta sufrikarioak jasan, beraren indiferentzia pairatu baino. Hortik, Florakpianoz jotzen dituen piezetan aireratzen den irudi malderra,. Look at me, I am ashelpless as a kitten up a tree?
|
|
|
Nobelako bi protagonista femeninoak, hau da, Flora eta Mikele de Abando, gizon koldar batek abandonatutako
|
emakumeak
ditugu. Lehenengoa, sasi intelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun utziondoren frontetik desagertu zenak.
|
|
|
Lehenengoa, sasi intelektuala den senar jeloskorrak, bigarrena, senarraren aita antiheroikoak, haurdun utziondoren frontetik desagertu zenak. Bi pertsonaia femenino hauen deskribapenak (dela fisikoak, dela psikikoak)
|
emakume
sendoaren irudia ematen dute: FlorakArtetaren koadro batetik irtendakoa badirudi, Mikele Emakume Abertzaleen Batzazelakoaren kide aktiboa dugu, Lauaxeta, Aitzol edo Orixe tartean, Euskal Herrianzehar mitinak ematen dituena.
|