|
2008
|
|
|
Izan ere, 500 presoendako prestaturik zegoen leku txikian, 1939an 11.000 emakume zituzten gatibu, bertako ziega eta aretoetan pilatuta. Gehienak epairik gabe zeuden, baina behin betiko epaia jasotzen zutenean, Estatuko beste kartzeletara eramango zituen bidaia hasten zuten; Madrilgo Las Ventastik
|
emakume
preso aunitz bidali zituzten Mallorcara, Malagara, Durangora, Zornotzara eta Saturraranera. Lehendabiziko biak espetxe arruntak ziren, Las Ventas bezalakoxeak, baina Euskal Herrikoak, komentu, ikastetxe eta apezgaitegiak izan ziren iraganean.
|
|
|
Gehienak jaioberriak edo oso adin txikikoak ziren; 1940an indarrean jarritako legediaren arabera 3 urte bete arte egon zitezkeen haurrak amarekin. Gainontzeko pabiloietan umerik gabeko
|
emakume
presoak zeuden. Kartzela handietako galerietan gertatzen zen legez, Saturraranen ere, debekatuta zuten pabiloi batetik bestera igarotzea eta bakarrik kartzeletako zaindariaren festan, Mesedetakoan edo Korpusti eguna bezalakoetan uzten zieten horrelakorik.
|
|
|
Hagitz ohikoak ziren tailerrak aparte utzita dominak egin, josi, brodatu..., alfabetatze eta kulturizazio jarduerak jarri zituzten martxan; horretarako, espetxeko maistren laguntza izan zuten.
|
Emakume
preso horiei esker, Saturrarangoa eredugarria izan zen eremu horretan. Baina inolaz ere Redencion aldizkariaren ikuspegitik Espainiako presondegiak harrokeriaz loriatzen zituen, Saturraran eta San Isidroko Amen kartzelak kasu, baizik eta presoek beren kabuz egindako ahaleginarengatik.
|
|
|
Gasteizko Dato kaletik zihoazen hainbat
|
emakume
preso, desfilean, ilea moztuta eta errizino olioa hartu berritan. 36ko gerrako irudietako bat da, gertutik bizi izan zutenek sekula ahaztuko ez dituzten horietakoa.
|
|
2009
|
|
|
Hernandez Holgado, F. eta Gaston, J. M. (2007): . Frankismoaren esklaboak:
|
emakume
presoen lana?, in J. M. Gaston eta F. Mendiola (koord.), Bortxazko lanak diktadura frankistan, Geronimo de Uztariz Institutua etaMemoriaren Bideak, Iruñea.
|
|
|
Modalitate hau izan zen emakumeentzat diseinaturikobakarra, eta holakoetan ibili ziren ehunka emakume estatuko hainbat espetxetan.Zalantzarik gabe, kasu ezagunena Las Ventas espetxekoa dugu, Madrilen, Fernando Hernandez Holgadoren lanari esker (2003), baina horretaz aparte EuskalHerrian ere antolatu ziren holako tailerrak emakumeentzako espetxeetan, hau da, Zornotzan eta Saturraranen. Azken kasu horretan, Mutrikuko Casa Egaña enpresak hartzen zituen
|
emakume
presoek egindako oihalak, horiekin etekina ateratzeko (Acosta et al., 2004: 45).
|
|
2010
|
|
|
|
Emakume
presoari tiraka, gure errealitate politikoan sartu zara?
|
|
|
Euskaraz film batean inoiz ikusitako interpretazio onenak iruditu zitzaizkidan
|
emakume
preso eta moja borreroenak. Gizonenak ere bai, baina oraingoan emakumeak dira protagonista.
|
|
2011
|
|
|
Badirudi, sare honek hasiera Frankismo garaian izan zuela. Errepublikar bandoko
|
emakume
presoei umeak kentzen zizkieten bando frankistako familia dirudunei emateko. Gerora, helburu ekonomikoei erantzunez ume jaio berriak lapurtzen jarraitu zela uste da eta ikertzen ari diren zenbait kasu demokraziaren atarian gertatutakoak dira.
|
|
|
|
Emakume
presoek moja batzuk zituzten zaintzaile: haietarik guti batzuek, sor Loreto izenekoak bereziki?
|
|
|
Kasua, baina, ez zegoen garbi?
|
emakume
presoen artean ere, solidaritate itsu orotarik harat, eztabaida bizia piztu baitzen, batzuk, giro hartara ohituak zeudenak edo, heziketa berezi baten ondorioz, sexuari buruzko ikuspegi zabalago bat zutenak, biktimen alde agertzen ziren bitartean, bertzeak, emakumeen arteko sexu harremanak, mendeetako hezibidearen inertziaz edo, naturaren akastzat eta anomaliatzat hartzen zituztenak?
|
|
2012
|
|
|
«Kartzeletako egoera salatzen denean emakumeen egoera ere bertan salatzen dela uste izaten dugu, eta hori horrela izanda ere, ez dugu ahaztu behar emakumeak emakume izateagatik beste egoera batzuk bizi dituztela», adierazi dute. Atxilotzen dituztenetik hasi, eta espetxealdi osoan irauten du
|
emakume
presoaren aurkako krudeltasuna, elkarteetako ordezkarien esanetan. Izan ere, emakumeari ematen zaion tratua «berezia» izaten dela azaldu dute.
|
|
|
Azpiegituretatik haratago, emakumeei ematen zaien tratua oso bortitza dela azaldu dute: «Kartzelazainek
|
emakume
presoekin harremanak izaterakoan duten joera gizon ikuspegitik egindakoa da; indar fisikoa eta sexuala erabiltzen dute haien kontra». Horregatik salatu dute jazarpen bereziki gogorra jasaten dutela emakume presoek, eta haiek direla kartzeletako «biktima nagusiak», espetxeak «askatasuna, borondatea eta bakoitzaren identitatea txikitzeko tresna» direlako.
|
|
|
«Kartzelazainek emakume presoekin harremanak izaterakoan duten joera gizon ikuspegitik egindakoa da; indar fisikoa eta sexuala erabiltzen dute haien kontra». Horregatik salatu dute jazarpen bereziki gogorra jasaten dutela
|
emakume
presoek, eta haiek direla kartzeletako «biktima nagusiak», espetxeak «askatasuna, borondatea eta bakoitzaren identitatea txikitzeko tresna» direlako. Espetxeetako gogortasuna presoen senide eta lagun emakumeek ere krudeltasun handiagoz jasaten dutela salatu dute.
|
|
|
Salhaketak Zaballako espetxeko
|
emakume
presoen egoera salatu du
|
|
|
Presoen eskubideen aldeko elkarteak, Zaballako (Araba) espetxean isolamendu moduloan dauden hainbat
|
emakume
presoen oinarrizko eskubideak urratzen direla adierazi du.
|
|
|
Salhaketaren arabera,
|
emakume
preso hauek ez dute beharrezko mediku arreta jasotzen, medikuak ez baitira egunero pasatzen euren zigor geletatik, eta hau oso larritzat jotzen du elkarteak, kontuan izanda, preso gehienek gaixotasun psikikoak dituztela eta beraien buruaz beste egiteko arriskua dutela.
|
|
|
Isolamenduaren zigorra 14 egunekoa izanik, Salhaketak gogoratu du behin behineko isolamendua ez dagoela araututa, eta ondorioz, egun asko pasa ditzaketela
|
emakume
presoek zigor gela horietan.
|
|
|
Zaballako espetxean, 80
|
emakume
preso daude, baina Salhaketak dio ez dakitela behin behineko isolamendu erregimenean zenbat dauden.
|
|
|
hasieran, espainiar gizajoak iraindu zituztela, gero nola adiskidetu ziren, haserretu, bat egin, eta berriz bereizi, eta nola azkenean behartu zituzten espainiarrak indarra erabiltzera, eta nola geratu ziren espainiarren mende, eta harrezkero zein zintzo ibili ziren espainiarren esanetara. Kontakizuna niri gertatutakoak bezain gertaera ugariz eta harrigarriz osatua zegoen; batez ere karibeekin izandako borrokei zegokienean, behin baino gehiagotan lehorreratu baitziren uhartean; aritu ziren baita ere uhartean egin zituzten aurrerapenei buruz; edo uharteko bostek kontinentera joateko egindako saioaz, handik hamaika gizon eta bost
|
emakume
preso zeramatzela; izan ere, horren ondorioz, uhartera iristean hogei bat ume aurkitu nituen.
|
|
2013
|
|
|
El Duesok, 1934an 412 presorentzako lekua zuen, bada 1939an 3.342 preso pilatu zituzten bertan. Aurrerapen ugarirekin diseinaturiko Ventaseko emakumeentzako kartzelan, 450 pertsona egon beharrean, gerra amaitu ostean 10.000
|
emakume
preso zeuden. Antzeko zerbait gertatu zen beste presondegi zentralekin:
|
|
|
Zamorakoa da eta Leongo kartzelan zortzi urte eman ditu, baina Araba espetxerako aldaketa eskatu eta zortzi urtetan lortu ez duena zortzi hilabetetan eskuratu du Zabaian: pisu batean dago beste
|
emakume
preso batzuekin eta hainbat hezitzailerekin, Gasteizen. " Gogorra da familiarengandik hainbeste kilometro urrundu behar izatea onurak jaso ahal izateko, baina Leonen jarraituko banu, oraintxe bertan kartzelan nengoke".
|
|
|
“Hainbat ekintza burutu ditugu”, dio kide batek. Haien artean ditugu, besteak beste, jostailu sexistei buruzko tailerra,
|
emakume
presoen inguruko kafe tertulia, sexualitatea jorratzeko hitzaldia, autodefentsa tailerrak, eta abar luze bat. “Asko ikasi dugu ibilbide luze honetan; proiektu bakoitza ikaskuntza prozesu baten hasiera da”.Baina badaude denboran luzatu diren proi ektuak ere.
|
|
2014
|
|
|
Horrez gain,
|
emakume
presoek bikote harremanetan zailtasun gehiago izaten dituzte. Emakumeek babesa emateko jarrera azaltzen dute.
|
|
|
Bestalde, oso gogorra da seme alabak espetxean izatea, eta asko epaitzen da hori ere. Hiru urtera arte haurrak espetxean izateko aukera dute
|
emakume
presoek. Gaizki iruditzen zaigu hori, baina ama izatea erabaki eta haurra kanpora ateratzen duenaren kasua ere gaizki iruditzen zaigu.
|
|
|
Ordua dugu euskal
|
emakume
presoen egoeraren analisia egiteko, gizon emakumeek jasandako bizipenak eta ondorio sozialak ez direlako berak. Gatazka gainditzeko ezinbesteko ikuspegia eta ahotsa gara.
|
|
|
Gero jeneralak Wodanen tronua hartuko du. Odabella espiritu garaiezina duten
|
emakume
presoen talde baten burua izango da. Senarrekin bat egin zuten borroka, Atilaren emazteek ez bezala.
|
|
2015
|
|
|
–
|
Emakume
presoen espetxeko bizipenen berri izatea, emakumeek eurek bizi dutenareninguruan pentsatzen dutena eta esateko dutena jasota; egon daitekeen aniztasuna bazterutzi gabe, haien iritziak eta usteak, jarrerak, portaerak zein ekintzak, diskurtsoak nahizjarduteak landuta, haien irakurketetara edo interpretazioetara hurbilduta.
|
|
|
Izan ere, lanpostu bat lortzeko zailtasunak aipatzen ditu, oso gutxi egotearen kausaz; baita emakumeei eskaini ohi zaizkien lan motak etxeko lanekin eta zaintzarekin loturikoak direla ere hots, feminizatutakoak eta soldatak oso txikiak direla. Azken urteotako datuen arabera, ordaindutakozereginetan dauden
|
emakume
presoen zenbatekoa gehiagotuz joan da, eta, horrela, egun, gizonen etaemakumeen enplegu tasak antzekoak dira; baina desberdinkeriak ez dira amaitu, soldaten arteko aldeaareagotu denez gero, emakumeak okerren ordaindutako lanak egitearen ondorioz (Viedma eta Frutos, 2012: 103), horiek, nagusiki, feminizaturikoak direla.
|
|
|
Euskal Herrian, irteteko lehenengo baimenak etabaldintzapeko askatasuna lortu zuen lurraldean, ez zuen inor ezagutzen, eta elkarte batengana jo beharizan zuen, nolabaiteko babesa izateko. Eskuarki,
|
emakume
presoek gizonek baino laguntza ekonomikoeta arreta eskasagoak jasotzen dituzte; eta, bisita gehiago izanda ere (Garcia de Cortazar eta Gutierrez, 2012: 152), neurri handiagoan galtzen dituzte beraien harreman sozialak, preso egoteagatik.
|
|
|
Lanean j arraituko dut, Euskal Herrian kokatutako presondegietan gertatzen direndiskriminazioetan barrenduta, azken urteotako aldakuntzak miran; eta, halaber, giltzapetutakoemakumeen agentzian murgilduta, haien ekintza eta eraldaketa ahalmenei buruzko hutsuneagainditzeko asmotan. Urratsez urrats, espetxe sistemaren bidegabekerien inguruko ezagupenaareagotu nahi dut eta ekarpenen bat egin
|
emakume
preso sozialei buruzko bestelako ikuspegienhedapenean; betiere, errespetua, aintzatespena zein elkartasuna oinarri hartuta, baita ñabardureihelduta ere. Ardatz dut aktore sozialak euren bizitzen funtsezko protagonistak direla, nahiz eta, batzuetan, ekintzarako eta eraldaketarako aukerak gutxiagotzen dituzten testuinguruetan egon.
|
|
|
– Doktore tesiaren abiapuntu den ikerlana,
|
Emakume
preso ohiak: hauskortasuna etaautonomia (Mujeres ex presas:
|
|
|
Zehatz mehatz, kopuruak honakoak dira: banakako hogei elkarrizketa
|
emakume
preso sozialei, eta taldeelkarrizketa bat haietako lauri; banakako nahiz taldeko sei elkarrizketa kartzelatako langileei (hiru gizartelangile, bi hezitzaile, hiru irakasle, bi jurista eta psikologo bat); banakako nahiz taldeko sei elkarrizketaemakume presoekin lan egiten duten elkarteetako kideei; eta banakako hiru elkarrizketa EPPKko kide ohiei.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, emakumeek itxialdiaren eta askatasun gabetzearen zailtasunei eta mugei nola edo hala aurre egitekoerresistentzia praktikak gauzatzen dituzte. Artikulu honetan, batzuk eta besteak landuko ditugu, hots, genero bereizkeriak zein
|
emakume
presoen eraldaketa estrategiak. Horretarako oinarri izango dituguKartzela genero erakundea:
|
|
|
Horretarako oinarri izango dituguKartzela genero erakundea:
|
emakume
presoen bizipenak, erresistentziak eta estrategiak doktore tesia, eta, bereziki, preso baten testigantza, Marcela izena emango dioguna.
|
|
|
Artikulu honek oinarritzat du egun lantzen ari naizen doktore tesia; hau da, Kartzela generoerakundea:
|
emakume
presoen bizipenak, erresistentziak eta estrategiak ikerketa, jomuga duenaemakume preso sozialen esperientzietan barrentzea eta haien agentzia1 nabarmentzea. Baina, eraberean, ohargarria da horrek aurretik egindako beste ikerlan bat duela abiapuntu:
|
|
|
Baina, eraberean, ohargarria da horrek aurretik egindako beste ikerlan bat duela abiapuntu: hain zuzen ere, taldean burututako2
|
Emakume
preso ohiak: hauskortasuna eta autonomia (Mujeres ex presas: vulnerabilidady autonomia, 2012); xede izan zuena kartzelan egondako emakumeen zailtasunaketa desabantailak jorratzea.
|
|
|
Konkretuki, abiaburu dut itxialdi penala erabat sexista, androzentrikoa bezaindiskriminatzailea dela emakumeentzat, eta genero rol tradizionalak zein harreman hierarkikoak (bir) sortzen dituela; hala, bai genero bereizkeriak bai gizarte desorekak areagotuta. Hori horrelaizanik, alde batetik,
|
emakume
presoen bizipenak, ibilbideak, aldaketak zein ikaskuntzak ezagutunahi ditut, genero desberdinkeriei buruzko esperientziak anitzak izan daitezkeela ahaztu gabe; eta, bestetik, espetxealdiak dakartzan zailtasunei nahiz mugei aurre egiteko eurek eratutako etagauzatutako erresistentzia erak eta estrategiak azaleratu nahi ditut, agentziaren gaiari helduta.Azken finean, emakume atxiloek genero zapalkun... Hortaz, ez dut presondegien izaera murriztailea inola ere ezeztatu nahi; alabaina, eztaemakumeek egoerari nola edo hala aurre emateko burututako eginahalak ukatu nahi ere horiennolakotasuna zeinahi ere izan.
|
|
|
Hainbat arrazoiek aztergai hori lantzea behar beharrezkoa egiten dutela esango nuke. Leheniketa behin, kontuan hartu behar dugu
|
emakume
preso sozialak nahiko ezezagunak direla euskaljendartearen zati handi batentzat; eta, horrenbestez, beraien bizipenak, oro har, ahaztutako nahizgutxi jorratutako ikerketa eremuak direla. Beraz, bai ikusezintasuna bai ezjakintasuna agerikoakdira.
|
|
|
Argi dago, inolako ezbairik gabe, kartzela sistemarenbaitan gauzatzen diren bidegabekeriak ikertzea eta salatzea nahitaezkoa dela; baina funtsezkoada ere harago joan daitekeen begirada feminista ahalbidetzea, biktimizatzailea suerta daitekeenedozein ikuspuntu bazter utzita.
|
Emakume
preso sozial gehienak zaurgarriak diren edobazterketa egoeran dauden taldeetakoak dira5, eta, horrela izanik, iruditeria kolektiboakezgauzak, ezjakinak edo abileziarik gabeak izango bailiran ikusten ditu; errealitatea osoezberdina izan arren. Hortaz, garrantzitsua da bestelako norabide batzuetan lan egitea etaagentziaren dimentsio anitzetan sakontzea.
|
|
|
Gutxitan ikertutako gaia izan da
|
emakume
presoen espetxeko bizipenena. Hala ere, ezinukatuzkoa da nabarmengarriak diren hainbat ekarpen burutu direla bai antropologiatik baisoziologiatik, baita ikerketa feminista eta generokoetatik ere; kasu baterako, giltzapetutakoemakumeek pairatutako estigmatizatzea nahiz kartzelako diskriminazioak landu baitira.
|
|
|
Horren aurrean, ariketa fisikoa denboraren aurkako estrategia bihurtzen da, kirola egitean denbora azkarrago pasatzen baitzaie presoei (Martos Garcia et al., 2009). Baina zer diote
|
emakume
preso ohiek espetxean egindako jarduera fisikoaren inguruan. Zein eragin du haiengan kartzelan egindako jarduera fisikoak?
|
|
|
Hots, espetxean praktika fisikoetan parte hartzeak emakumeen maila psikologikoan, fisikoan, sozialean zein afektiboan duen eragina aztertuz, bizi kalitatea ardatz izanik. Ikerlan honen bidez kartzelako gorputz heziketako egitarauen eraginkortasunerako gakoak aurkitu nahi dira, betiere
|
emakume
preso ohien bizipenen oroitzapenak abiapuntutzat hartuta. Haien nahi eta beharretatik abiatuta, emakume presoen bizi kalitateari zein espetxeko giroari ekarpen positiboa egin eta etorkizuneko bizipenetan eragiteko asmoz.
|
|
|
Ikerlan honen bidez kartzelako gorputz heziketako egitarauen eraginkortasunerako gakoak aurkitu nahi dira, betiere emakume preso ohien bizipenen oroitzapenak abiapuntutzat hartuta. Haien nahi eta beharretatik abiatuta,
|
emakume
presoen bizi kalitateari zein espetxeko giroari ekarpen positiboa egin eta etorkizuneko bizipenetan eragiteko asmoz.
|
|
|
|
Emakume
preso ohiak izan dira ikerlan honen erdigunea, eta tratamenduaren barruko praktika fisikoak zein tratamenduz gaindikoak haien ongizatean izan zuten eragina aztertu da. Ikerketa hau aurrera eramateko hautatutako metodologia kualitatiboa izan da, zeren lan honen xedea Euskal Autonomia Erkidegoko bost emakume preso ohik espetxean egindako jarduera fisikoaren inguruko bizipenen oroitzapenak jasotzea eta horiei esanahiak bilatzea izan baita.
|
|
|
Emakume preso ohiak izan dira ikerlan honen erdigunea, eta tratamenduaren barruko praktika fisikoak zein tratamenduz gaindikoak haien ongizatean izan zuten eragina aztertu da. Ikerketa hau aurrera eramateko hautatutako metodologia kualitatiboa izan da, zeren lan honen xedea Euskal Autonomia Erkidegoko bost
|
emakume
preso ohik espetxean egindako jarduera fisikoaren inguruko bizipenen oroitzapenak jasotzea eta horiei esanahiak bilatzea izan baita. Esanahietatik abiatuta, jarduera fisikoa egiteak espetxeko haien bizi kalitatean zuen eragina aztertu nahi zen.
|
|
|
Laginari dagokionez, elkarrizketatuekin harremanetan jartzeko preso ohiekin lan egiten duten irabazi asmorik gabeko elkarteetara jo zen5 Euskal Autonomia Erkidegoan dauden bi espetxe handienak Zaballa eta Martutene izanik, eta horrez gain
|
emakume
preso gehien bertan daudela jakinda, hurbilpen geografikoaren irizpidea izan zen bi probintzia horietako elkarteetara mugatzearen arrazoi nagusia. Lehenengo Arrats6 eta Harrera7 elkarteetara jo zen.
|
|
|
Ikerlanaren muga handiena elkarrizketatuak lortzeko baldintzak betetzen zituzten emakumeak aurkitzea izan zen eta, ondorioz, lagin txiki batez (5 elkarrizketatu) osatu zen ikerketa. Lehen bi
|
emakume
preso ohiak Harreraren bidez eskuratu ziren eta gainontzeko hirurak, ADAPen bidez. Gainerako elkarteek ez zuten lortu elkarrizketatuak izateko baldintzak betetzen zituen pertsonarik, kartzelan jarduera fisikoetan parte hartu ohi duten emakumeak gutxiengoa direla argudiatuz, besteak beste. Elkarrizketatuek 27, 28, 36, 43 eta 53 urte zituzten eta 2 eta 18 urte bitarte eman zituzten espetxean.
|
|
|
11 Hegaldi: 1991tik Martuteneko
|
emakume
presoekin era boluntarioan lan egiten duen elkartea da, Gipuzkoan kokatua. Martutenen bertan zein espetxea atzean utzi ondoren jarraipena egiten diete emakumeen beharrei erantzuteko asmoz, haien birgirzarteratzea sustatuaz.
|
|
|
Halaber, aspertzearekin, sedentario izatearekin eta motibaziorik ezarekin ere erlazionatua dago egitekorik ez izatea, eta, beraz, denbora pasatzen ez delako sentsazioa izatea. Elkarrizketaturiko
|
emakume
presoen esanetan, jarduera fisikoa egitea lagungarria zen egunen aurkako borrokan. Aldi berean, ondorio zuzena eta positiboa zuen haien egoera psikologikoan, eta, beraz, baita haien bizi kalitatean ere.
|
|
|
|
Emakume
preso ohien esanetan, espetxean praktika fisikoak egiteak askatasun sentsazioa zein ihesbiderako aukera ematen zien. Jarduera fisikoaren bitartez espetxean zeudela ahaztu eta, preso egonik ere, aske sentitzen ziren lipar batzuetan.
|
|
|
Espetxeko bizitzarekin lotzen du, kanpoan duzun ongizate horrek guztiak okerrera jotzen duela arrazoituz. Askatutako emozio horiek guztiek era berean erlaxatu egiten dituztela adierazi zuten
|
emakume
preso ohiek. Espetxeko giroa lasaiagoa eta emakume presoentzat onuragarriagoa bihurtzeak haien arteko zein funtzionarioekiko gatazkak gutxitzea dakar.
|
|
|
Askatutako emozio horiek guztiek era berean erlaxatu egiten dituztela adierazi zuten emakume preso ohiek. Espetxeko giroa lasaiagoa eta
|
emakume
presoentzat onuragarriagoa bihurtzeak haien arteko zein funtzionarioekiko gatazkak gutxitzea dakar. Izan ere, emakumeen hitzetan antzeman daitekeen moduan, jarduera fisikorik ez balego, giroa askoz ere gogorragoa izango zelako ustea nagusitzen da:
|
|
|
Kirola bidelagun bezala definitu zuen Haizeak. Jarduera fisikoetan parte hartzeak
|
emakume
presoari dakarzkion onurek elkarrizketa guztietan izan zuten presentzia esanguratsua, kartzelako praktika motorren garrantzia berretsiz.
|
|
|
Elkarrizketaturiko bost
|
emakume
preso ohien bizipenen oroitzapenetan oinarrituz, jarduera fisikoaren rola aztertu nahi izan da ikerlan honetan, betiere beraien bizi kalitatearekin erlazionatuta. Emaitzetan aurkeztutako aurkikuntzek erakutsi dutenez, emakume horientzat espetxean gauzatutako jarduera fisikoak eragin positiboa zuen eta hori beste hainbat ikerlanen ekarpenekin bat dator (Castillo, 2005 eta 2006; Chamarro et al., 1998; Courtenay et al., 2001; Hagan 1989; Martos Garcia et al., 2009).
|
|
|
Espetxean jarduera fisikoa egiteak eragin positiboa zuela ondorioztatu zuten Fernandez Ballesteros eta Macíak (1993), bizi kalitatean eragina duten faktoreei erreparatuz, hala nola osasunean, gaitasun funtzionaletan, norbere burua zaintzeko gaitasunean eta norbere bizitzarekin pozik sentitzeko aukeretan. Bost emakume horien esanetan, faktore multzo horri erreparatuz gero, jarduera fisikoaren bidez
|
emakume
presoen bizi kalitate maila hobeagoa lor daitekeela dirudi. Aipatu alderdiok, era berean, kanpo faktore batzuen menpe daude, presoen baliabideetatik zein aukeretatik at. Besteak beste, bizitokiaren kalitatea, hezkuntza edo kultur eskaintzaren aukera edo kirola praktikatzeko eskaintza espetxearen esku baitaude.
|
|
|
Aipatu alderdiok, era berean, kanpo faktore batzuen menpe daude, presoen baliabideetatik zein aukeretatik at. Besteak beste, bizitokiaren kalitatea, hezkuntza edo kultur eskaintzaren aukera edo kirola praktikatzeko eskaintza espetxearen esku baitaude.
|
Emakume
presoen bizi kalitate maila hobea eskuratzeko bi eragilek dute zeresana: espetxe politikak (zuzendaritzak eta langileek) batetik, kanpo faktoreak ebaluatuz zein hobetuz, eta presoek beraiek, bestetik, euren egunerokotasunak ahalbidetzen dizkien aukerak baliatuz.
|
|
|
Espetxean, ostera, egunak bizkor erre nahi dituzte, pospolo kaxa ahalik eta azkarren xahutuz kondenari amaiera eman eta aske izango diren egunarekin amesten duten heinean. Horrek
|
emakume
presoen kasuan garrantzi berezia du, kondenaturik dauden emakumeen zigor denbora gizonezkoena baino luzeagoa izan ohi baita (Gallego, Cabrera, Rios eta Segovia, 2010). Kirola denbora erretzeko erreminta eraginkorra dela adierazi dute elkarrizketatuek, aldi berean euren bizi kalitatean modu positiboan eragiten duelarik.
|
|
|
Emakumezkoen aisia guneetan, adibidez, josteko makina ipini eta kirola egiteko material baliabideak bigarren aukera batean utziz. Ikerlan honen emaitzek mahai gainean ipini dute
|
emakume
preso ohiek izandako kirol eskaintza motz gelditzen zaiela, sortzen zizkien onuren aldean. Baina, alderdi hori sakonago aztertu beharreko ikergaia izan daiteke, idatzi honetan ez baitugu nahikoa datu aurkeztu.
|
|
|
– Espetxean
|
emakume
presoekin jarduera fisikoa landu behar duen hezitzailearen formazioa hobetzea
|
|
|
Ikusitakoak ikusita eta elkarteetako arduradunen esanetan, ez da batere erraza espetxean jarduera fisikoa egin duten emakumezko preso ohiak aurkitzea.
|
Emakume
preso ohiek kartzelan egindako kirolarekiko duten ikuspuntu sakonagoa eskuratzeko, eta emaitzen saturazioa eskuratzeko asmoz, beharrezkoa litzateke emakume gehiago elkarrizketatzea. Ikerketaren ondorioak indartzeko asmoz, interesgarria litzateke etorkizuneko beste hainbat ikerketa ildo proposatzea.
|
|
|
Ikerketaren ondorioak indartzeko asmoz, interesgarria litzateke etorkizuneko beste hainbat ikerketa ildo proposatzea. Besteak beste, espetxeko langileak (bereziki zuzendaria eta kirol monitorea) galdekatzeak aukera eskainiko luke
|
emakume
preso ohiek esandakoekin alderatu eta bat egiten duten ala ez ikusteko. Halaber, espetxearen errealitateaz mintzatzean bertan sartzea garrantzitsua litzateke, elkarrizketatuek nabarmendu bezala bertan egon arte batek barruko jardunaz egin dezakeen ideia lausoa baita.
|
|
|
Jarduera fisikoaren rola
|
emakume
presoen bizi kalitatean.
|
|
|
Ikerketa honen helburua da aztertzea zer esanahi duen emakumezkoentzat espetxean jarduera fisikoa egiteak eta zer eragin duen bizi kalitatean. Elkarrekintza sinbolikoa metodologiaren ardatza izan da, eta elkarrizketa sakonaren bidez, 2014an Gipuzkoako eta Arabako bost
|
emakume
preso ohien bizipenak jaso eta aztertu dira. Datuek adierazi dute jarduera fisikoa egitea garrantzitsua dela emakume presoentzat, eta maila ezberdinetan zeresan esanguratsua izan du.
|
|
|
Elkarrekintza sinbolikoa metodologiaren ardatza izan da, eta elkarrizketa sakonaren bidez, 2014an Gipuzkoako eta Arabako bost emakume preso ohien bizipenak jaso eta aztertu dira. Datuek adierazi dute jarduera fisikoa egitea garrantzitsua dela
|
emakume
presoentzat, eta maila ezberdinetan zeresan esanguratsua izan du. Besteak beste, denbora zereginez betetzearen rola, burdina artean bizi izandako egunerokotasunetik ihes egiteko aukera edo euskarri funtzioa bete zuen jarduera fisikoak elkarrizketatutako emakumeentzat.
|
|
|
Ruth Alvaradoren (2012) esanetan, emakume izateagatik eta preso izateagatik diskriminatuak baitira.
|
Emakume
presoa gizartean munstro baten gisara hautematen da; ez emakumea da, legeak eta bere generoaren araberako rolaren uste sozialak urratu baititu (De Miguel, 2012). Horren guztiaren ondorioa da Espainiako espetxeko politikaren tratamenduak emakumeen etxekotasuna, feminizazioa eta infantilismoa bultzatzea (Almeda, 2003).
|
|
|
Bidelagun bezala definitzean, espetxean eman beharreko denbora tarte guztian laguntza euskarri baten pare ipini dute. Kezkei aurre egiteko zein lo egiteko ezintasunaren aurkako tresna eraginkorra da
|
emakume
preso ohien esanetan. Espetxean dauden osasun arazo handienetariko bi lo egin ezina eta estresa izanik (Rutherford et al., 2009), jarduera fisikoaren bidez gaitz horiei aurre egin eta euren osasun maila hobetzen lagun dakieke.
|
|
|
Izan ere,
|
emakume
presoek preso zein emakume izategatik bizi duten diskriminazioa bikoitza da (Alvarado, 2012). Espetxearen inguruko estigma sozial negatiboei aurre egin behar diete, bai espetxera sartzean bai behin kalera irtendakoan.
|
|
|
«Politiko»ek, berriz, salatu eta eurentzako aukera berdinak aldarrikatzen zituzten.
|
Emakume
preso orok kartzelan emakume eta kirolari izateak zenbait ondorio zituela antzematen zuten, baina kasu guztietan modu positiboan ikusten zuten, zerbait ona egingo balute bezala, probetxuzkoa.
|
|
|
Ikerlan honetan jorraturiko informazioa aintzat hartuz ondoriozta genezake elkarrizketaturiko
|
emakume
preso ohientzat espetxean praktika motorrek zeresan handia izan zutela. Ariketa fisikoak presoen bizi kalitatearen zenbait alderditan sortzen zituen onuren hautematea agerikoa da, batez ere arlo pertsonalean jorraturiko bizi kalitateari dagozkion faktoreen pertzepzioan.
|
|
|
Ariketa fisikoak presoen bizi kalitatearen zenbait alderditan sortzen zituen onuren hautematea agerikoa da, batez ere arlo pertsonalean jorraturiko bizi kalitateari dagozkion faktoreen pertzepzioan. Jarduera fisikoak, besteak beste, hiru rol bete ditu
|
emakume
presoen esanetan: denbora azkarrago pasatzeko erreminta, askatasun zein ihesbide iturria eta beharrezko bidelaguna izatea.
|
|
|
|
Emakume
presoak euren genero arauak hautsiz preso erortzean, genero arauei arrakalak egiten jarraitzen dute espetxean kirola eginez. Espetxeak androzentrismotik izan dira eraikiak, gizonek eraikiak, gizonezkoentzat eraikiak.
|
|
|
Horren adibide baliagarri eta interesgarria Bilgune Feministako kide den Oihana Etxebarrieta burutzen ari den ikerketa da. Etxebarrietak, hainbat
|
emakume
preso politiko ohien esperientziaz baliatuta, galdera sakon bati heltzen dio: erlazio afektibo sexualak espetxe garaian askatasun gune edo une?
|
|
|
Emakumeen kasuan, putak, mari mutilak, desbideratuak, gaiztoak, lesbianak eta eroak dira; ez emakumeak (Wittig, 1973). Baina ‘ez emakumea’ izateak ez du inola esan nahi gizona bihurtzeko arriskuan egotea; ‘ez emakume’ izatea zigor sozialera, ostrazismora eta kartzelara(
|
emakume
presoak ‘ez emakumeak’ dira) eramango gaitu (Lagarde, 2003).
|
|
|
Espetxeak animaliak biltzen ditu, gizartean solte eduki ezin daitezkeen ale ez birziklagarriak. Eta, animaliak direnez, baztertuak daudenez, sadismo guztia askatzeko objektu izaten dira askotan espetxeratuak —adibiderako, 2001ko Apirilean argitaratu bezala, Meco espetxeko funtzionarioek pribilegioak ematen zizkieten
|
emakume
presoei sexuaren truke. Ikerketa ofizialaren arabera, baliteke Meco espetxeko zuzendaritzak honen berri izateaz gain, jakin eta berehala eragotzi ez izana; horrexegatik edo iritzi publikoaren aurrean zer edo zer egiten denaren itxurak egiteagatik, zuzendaritza osoa kanporatua izan da azkenean.
|
|
2016
|
|
|
Ipar Carolinako espetxe bateko guarda zuri bat erailtzea leporatzen zioten. Little zen espetxe hartako
|
emakume
preso bakarra. Aitorpenean, Joann Littlek azaldu zuen guardak ziegan bortxatu zuela eta berak bere burua defendatzeko hil zuela guarda, hark bera mehatxatzeko erabili zuen izotz pikarekin berarekin.
|
|
|
Beraz, elkarrizketatutako espetxe langileen aburuen arabera, badirudi
|
emakume
presoen jokaeretako asko ulertezinak iruditzen zaizkiela. Ildo beretik, sentimenduak adierazteko dituzten moduak ere haientzat nahiko adigaitzak direla dirudi; bada, gizonek ez bezala, era nabarmenean edo deigarrian egin ohi dutenez, batzuetan, portaera okertzat hartzen dira, halakoxeak ez izan arren.
|
|
|
preso laguntzaileek ardura handiegia dutela, ez dutela hori egiteko prestakuntza nahikorik eta zaintzarako txandak luzeegiak direla. Era berean, aintzat izan behar dugu nagusiki
|
emakume
presoei eragiten dien egitatea dela; bada, Errespetu Moduluetan nahitaezkoa da preso laguntzailearen papera egitea, eta, arestian esan bezala, euskal presondegietako emakumeentzako kasik departamentu guztiak halakoxeak dira, gizonenak ez bezala.
|
|
|
Horretarako, Kartzela, genero erakundea:
|
emakume
presoen bizipenak, erresistentziak eta estrategiak doktore tesiaren testuinguruan egindako elkarrizketa sakonen edukiak aztergai izango ditugu. Hainbat esparru hartuko dugu kontuan:
|
|
|
Artikulu honek oinarritzat du egun lantzen ari naizen doktore tesia; hau da, Kartzela, genero erakundea:
|
emakume
presoen bizipenak, erresistentziak eta estrategiak ikerketa1, jomuga duena emakume preso sozialen esperientzietan barrentzea eta haien agentzia nabarmentzea. Baina, era berean, ohargarria da horrek aurretik egindako beste ikerlan bat duela abiapuntu; hain zuzen, taldean burututako Mujeres ex presas:
|
|
|
Artikulu honek oinarritzat du egun lantzen ari naizen doktore tesia; hau da, Kartzela, genero erakundea: emakume presoen bizipenak, erresistentziak eta estrategiak ikerketa1, jomuga duena
|
emakume
preso sozialen esperientzietan barrentzea eta haien agentzia nabarmentzea. Baina, era berean, ohargarria da horrek aurretik egindako beste ikerlan bat duela abiapuntu; hain zuzen, taldean burututako Mujeres ex presas:
|
|
|
Azken urteotan, espetxe sistemari buruzko ikerketek garrantzi aipagarria lortu dute; bereziki, kontrol politiken eraldaketaren testuinguruan (Garland, 2005), Kode Penalaren zorroztea4 eta kartzelatzeen areagotzea5 landuta (Zuloaga, 2014; Díez Ripollés, 2015). Alabaina, gaurkotasun handiko gaia izanagatik ere, gutxitan erreparatu zaio
|
emakume
presoen espetxeko egoera zehatzari. Baina, nolanahi ere, ezin ukatuzkoa da nabarmengarriak diren hainbat ekarpen burutu direla bai gizarte antropologiatik bai soziologiatik, baita ikerketa feminista eta generokoetatik ere; kasu baterako, giltzapetutako emakumeek pairatutako estigmatizatzea nahiz kartzelako diskriminazioa landu baitira.
|
|
|
3 Guztira, hogeita hamasei elkarrizketa osatu ditut: banakako hogei elkarrizketa
|
emakume
preso sozialei/ preso sozial ohiei, eta talde elkarrizketa bat haietako lauri; banakako nahiz taldeko sei elkarrizketa kartzeletako langileei (hiru gizarte langile, bi gizarte hezitzaile, hiru irakasle, bi jurista eta psikologo bat); banakako nahiz taldeko sei elkarrizketa emakume presoekin lan egiten duten elkarteetako kideei; eta banakako hiru elkarrizketa EPPK Euskal Preso Politikoen Kolektibo...
|
|
|
3 Guztira, hogeita hamasei elkarrizketa osatu ditut: banakako hogei elkarrizketa emakume preso sozialei/ preso sozial ohiei, eta talde elkarrizketa bat haietako lauri; banakako nahiz taldeko sei elkarrizketa kartzeletako langileei (hiru gizarte langile, bi gizarte hezitzaile, hiru irakasle, bi jurista eta psikologo bat); banakako nahiz taldeko sei elkarrizketa
|
emakume
presoekin lan egiten duten elkarteetako kideei; eta banakako hiru elkarrizketa EPPK Euskal Preso Politikoen Kolektiboko kide ohiei.
|
|
|
5 Datuak aztertzen baditugu, azken urteetan kartzelatzeek nabarmenki egin dutela gora ikusiko dugu, baita zenbatekoak Europako altuenetarikoak direla ere. 2015eko iraileko Hego Euskal Herriko kopuruen arabera, espetxean dauden
|
emakumeak
presoen totalaren% 10,59 dira; erkidegoa kontuan hartuta,% 11,01 EAEn eta% 8,96 Nafarroan (<http://www.institucionpenitenciaria.es>). EB Europar Batasuneko batez bestekoa, ordea,% 5,4 da (Walmsley, 2015).
|
|
|
Espetxeei buruzko Lege Organiko Orokorrean zein Espetxe Araudian gutxi dira emakumezko presoei egindako aipamenak, eta, oro har, honako alderdiak jasotzen dituzte: gizon eta
|
emakume
presoen arteko bereizketa nahiz bereizketa eza (Espetxeei buruzko Lege Organiko Orokorraren 8.3, 9.1 eta 16.a. artikuluak, eta Espetxe Araudiaren 99.3 eta 168 artikuluak); haurdunaldia, erditzea, edoskitzea eta seme alabekiko harremana (Espetxeei buruzko Lege Organiko Orokorraren 29.e., 38 eta 43.3 artikuluak, eta Espetxe Araudiaren 17, 72.2, 133.2.e., 151.c., 178, 209.1.2, 213.1, 226.3 eta 254.3...
|
|
|
Baina, halaber, gabezia nabarmen bezala jasotzen dute Euskal Herrian Amentzako Unitate8 bat bera ere ez egotea edota emakumeek hirugarren gradua (erregimen irekia) egiteko aukera material gutxiago izatea; egitate horiek ere urruntze handiagora eramaten baitituzte. Finean, elkarrizketatuek ondo dakite dispertsio geografiko horrek deserrotze handiagoa dakarrela berekin, baita espetxean bisitak izateko aukera gutxiago eta irteera baimenetan nahiz erregimen irekian etxera joan ahal izateko aukera gutxiago ere; bada, joan etorriak ordaintzea arazo larria da zailtasun ekonomikoak dituzten
|
emakume
preso zein familia askorentzat. Ikus dezagun zer dioten espetxeko zenbait langilek:
|
|
|
8 Espetxeei buruzko Lege Organiko Orokorraren 38 eta Espetxe Araudiaren 17 artikuluen arabera, hiru urte baino gutxiagoko haurrak dituzten
|
emakume
presoek kartzelan beraiekin batera egoteko aukera dute, zenbait baldintza beteta. Horretarako, Espetxe Erakundeek zenbait aukera eskaintzen dituzte:
|
|
|
Bestalde, espazio gabeziak emakumeak profilen arabera sailkatu ahal izatea eragotzi du, espetxe arautegia urratuta12 Hori derrigorrean kaltegarria den ala ez duda egin dezakegun arren, Errespetu Moduluen13 ezarpenari lotuta genero desberdinkeria berriak sortu dituela dirudi. Teorian, horrelako modulu batean egotea borondatezkoa da, baina, praktikan, ez dirudi
|
emakume
presoek horrela bizi dutenik. Izan ere, emakumeentzako departamentu bakarra duten kartzeletan, Iruñean eta Martutenen, hura Errespetuzkoa izatea deliberatu zuten; eta emakume atxiloak, lekualdaketarik ez badute nahi behintzat, onartu beharrean daude, norberaren nahimenak zer esan askorik izan gabe.
|
|
|
40). Elkarrizketatutako
|
emakume
preso eta preso ohietako batzuek, maiz, bigarren mailan sentitu direla adierazten dute, baita orokorki tratamendua nahiko eskasa dela ere.
|
|
|
|
Emakume
presoentzako zentro gutxiago egotearen eta presondegien antolaketan gizonei lehentasuna ematearen azken adierazle gisa, ezin aipatu gabe utzi emakumeek denbora gehiago behar izaten dutela espetxe batetik bestera lekualdatzeko; horretarako garraio lineak ere gizonentzat pentsatuta daudelako. Honela azaltzen dute zenbait kartzela langilek:
|
|
|
Itxura denez, emakumeak tradizionalki maskulinotzat hartu izan diren ikastaro eta tailer hezigarrietan parte hartzen hasi direla da elkarrizketatuek nabarmentzen duten aldaketa nagusia. Azken batean, esan bezala, emakumeek luzaroan zenbait eremutan egoteko eta zenbait jarduera egiteko izan dituzten mugekin amaitzeko, azken urteotan ohikoa izan da gizon eta
|
emakume
presoak gehiagotan elkartzea; eta, testuinguru horretan, posible izan da emakumeak bestelako zereginetan trebatzea ere. Aitzitik, argi eta garbi hauteman daitekeenez, formakuntza eskaintzak nagusiki gizonengan pentsatuta egiten dira, geroz eta gehiagotan onartu arren emakumeak ere horietan sartzea.
|
|
|
Nolanahi ere, eta salbuespenak salbuespen, elkarrizketatutako
|
emakume
preso eta preso ohiek jardueren eta ikastaroen eremuan gabetasun handiak aipatzen dituzte. Bada, jasotako formakuntza positiboki balioztatzen duenik egon arren, gehiengoak askotariko arazoak nabarmentzen ditu:
|
|
|
Aipuan argi islatzen den moduan, ohikoa da
|
emakume
presoak tradizionalki femeninotzat hartutako zereginetan aritzea; etxeko lanekin eta zaintzarekin lotutakoetan, alegia. Kasurako, asko dira honako espetxe destinoak egin dituztenak:
|
|
|
|
Emakume
preso zenbaitek euren lan esperientzia positiboki balioztatzen duten arren, asko dira kexak ere mahaigaineratzen dituztenak. Soldata baxuen kontuaz bestalde, anitzek diote enplegu aukerak urriak direla, zereginak nahiko mekanikoak eta errepikakorrak direla, prestakuntza eskasekoak, baita kalean lana topatzeko balio nahiko gutxikoak ere15 Era berean, lansari txikien ondorioz, behin behineko nahiz behin betiko askatasunean jaso dezaketen langabezia prestazioa oso eskasa delako ere kexu dira; bada, hain baxua denez, zenbaitetan espetxetik atera direnentzako subsidioaren16 azpitik dago.
|
|
|
Azken finean, eurak dira jardueren, ikastaroen eta enpleguen gaineko hautuak egiten dituztenak; baita batzuetan proposamenak kanpoko eragileek egiten badituzte ere. Bada, betiere, eurek erabakitzen dute zeintzuk onartu eta zeintzuk baztertu, baita, gizon
|
emakume
presoen artean, zeinek zer egingo duen ere.
|
|
|
Elkarrizketatutako
|
emakume
presoetako askok diote, arau hauste berbera eginda, ohikoa dela emakumeei gizonei baino zigor eta muga zorrotzagoak ezartzea. Kasu baterako, honela diote Altagraciak eta Aitanak:
|
|
|
Hortaz, aurretik ere ikusi dugun moduan, badirudi gizon eta
|
emakume
presoak elkartzea arazo denean, oraindik ere emakumeek pairatzen dituztela mugaketa handienak; eta, era berean, haiengan kontrol handiagoa egotearen beste erakuskari bat dela haiekin jarrera paternalistak edo protekzionistak arruntagoak izatea. Izan ere, emakumeen segurtasuna bermatzeko edo arriskuak ekiditeko ezarri ohi dira muga horiek, balizko arazoa gizonek sortzen duten arren.
|
|
|
Neurri batean, emakumeak gizonak baino irekiagoak izateagatik edo euren bizitza pertsonalari buruz gehiago hitz egiteagatik izan daitekeela ukatu gabe, askok kritikatzen dute langileek nagusikeria ikuspegitik egiten dutela. Honela azaltzen du Albak, gizon
|
emakume
presoekin lan egiten duten bi elkartetako kide denak:
|
|
|
(Alba, gizon
|
emakume
presoekin lan egiten duen elkarte ludiko bateko eta elkarte profesionalista bateko kidea)
|