|
2005
|
|
|
Gaur egun bertsolariak hala kantatzen du. Lehengo
|
emakume
bertsolariek ez zuten horrela kantatuko akaso. Lehengo gizonek ere behar bada ez.
|
|
2006
|
|
|
80ko hamarkada horretan abestu zuen plazan lehenengo
|
emakume
bertsolariak: Kristina Mardaras.
|
|
|
Kristina Mardaras.
|
Emakume
bertsolariak aspaldikoak dira, baina plazan ibilitakorik ez zegoen ordura artean. 1982an abestu zuen lehenengoz plazan Mardarasek eta honela kontatzen du Bizkaiko Bertsogintza IV liburuan:
|
|
2009
|
|
|
Asko estimatzen da Lasarteko gainerako bertsolariekin astero biltzeak Etxeberriari ematen dion ikuspegi gaurkotua; lehengo
|
emakume
bertsolariei egiten dien aitormena, besteak beste.
|
|
2010
|
|
|
Bainan gazterik joan zen hemendik Bordelera? 29 Lukaskoin Senpereko bertsolari zaharrak, 1939an, Joseba Zubimendiri kontatu zionez, 1910 urtearen bueltan Kanbo herriko plazan egindako bertsolari lehiaketara hamar bertsolari aurkeztu ziren, euren artean bi emakume (bata azkaindarra, eta bestea itsasuarra). Beste
|
emakume
bertsolari bi aipatzen dira Lapurdin: Mari Hargain, Kanbokoa, eta Ana Etchegaray, Hazparnekoa30 Izan ere, garai hartan, bertsoen oihartzuna Lapurdiko txoko askotara heltzen zen, zoli heldu ere:
|
|
2011
|
|
|
Bihar, larunbatarekin, azaroaren 25ean aldarrikatzen den Emakumeenganako Indarkeriaren Kontrako Nazioarteko Egunaren ekitaldiak abiatuko dituzte Berangon. Arratsaldeko 7etan,"
|
Emakume
bertsolariak" lelopean jardun dute Uxue Alberdi, Iratxe Ibarra eta Onintza Enbeitak, Nahikari Ayok gidatuko duen bertso saioan. Ekitaldia Berangoko Udalak antolatu du eta Santa Ana auzoko Berango antzokian egingo da.
|
|
2013
|
|
|
Nire sasoiko bertsolariak ni besteko onak ziren, gizonezkoak ziren, eta denek ez zuten aukera berdina eduki. Ondora ailegatu zirenean
|
emakume
bertsolari onak, nik nire burua erretiratu nuen plazatik. Nire helburua bete nuen; bidea hastea.
|
|
2014
|
|
|
horiek ezinbesteko lehengai bihurtu dira bertsolarien artean elkarzirikatzeko, umorea lantzeko: baten sudurra, bestearen belarriak, kupela, ile falta... Bertsolaritza garaikidean
|
emakume
bertsolariak agertzearekin batera, gauzak ez zirengehiegi aldatu. 1980ko hamarkadaren bukaeran eta 1990ekoaren hasieran KristinaMardaras, Arantzazu Loidi, Iratxe Ibarra, Estitxu Arozena, Maialen Lujanbio beraedo Ainhoa Agirreazaldegi, besteak beste, bertsotan aritzen ziren, baina CarmenLarrañagak garai hartan egindako diagnostikoa ezin argiagoa zen (Aristi, 1992): bertsolaritzan ez zegoen tokirik feminitatearentzat; emakumeentzat bai, bainamaskulinizatzearen truke.
|
|
|
Bi ama zen. Ardura profesionalak zituen eta horrek eramaten zuen esatera berazela
|
emakume
bertsolari bakarra, azken batean genero sistemak emakumeei ezartzendizkien rolak, ardurak, mugak, eta abar, denborarekin egiten dira bereziki nabarmen: lan munduan sartzerakoan, familia osatzearen alde agertzerakoan. Bertsozaletzateta euskaltzaletzat jotzen zuen bere burua, eta horiek izan ziren bere kasuan bertsotanmurgiltzeko arrazoi sendoak.
|
|
|
Bakoitza bere moduan egoeraraegokitzeko ahaleginak egiten ari zen, baina, lan pertsonalaz aparte, beste alderdi bataipatu behar dela uste dut:
|
emakume
bertsolari gazte haiek bertsolaritzan orokorreangertatzen ari zen aldaketa prozesu baten parte izan ziren. Elementu asko eta osoezberdinak (Gartzia, Egaña eta Sarasua, 2001:
|
|
|
Baina
|
emakume
bertsolarien presentzia sendotzearekin batera emakume gehiagoagertuz joan dira, eta kopuruarekin batera aniztasuna: pentsakeran, ikuskeran baitaeuren burua aurkezteko moduan ere:
|
|
|
Hainbat
|
emakume
bertsolari gazte ohiko estereotipoetatik ihesi eta estetika zeinpoetika berri baten bila ari dira. bertsotan. Baina haien gorputzek, haien janzkerek (minigonek, bota altuek.) maskulinizatutako esparruaren ordenan hainbat pitzaduraeragiten dituzte.
|
|
|
Lujanbiok egindako lanari esker iruditeria berrientzako bideazabaltzen ari da bertsolaritzan.
|
Emakume
bertsolariek euren presentzia finkatudute: aurpegi, gorputz, ahots, keinu, jarrera bat dute, inoiz baino pluralagoa etakonplexuagoa.
|
|
|
1980ko eta, batez ere, 1990eko hamarkadetako informazioa berraztertzean gauza batek harritunau:
|
emakume
bertsolarien izen asko agertzen dira. Neska oso gazteak dira ia denak, ezezagunakgehienak.
|
|
|
|
Emakume
bertsolariak: bertsotik bertsora, hanka puntetan1
|
|
|
Beti egon dira
|
emakume
bertsolariak, baina ikusezinak izan dira orain dela gutxiarte. Eremu pribatuan jardun dute nagusiki (etxean, lagun edo familiakideen artean), apenas esparru publikoan (plazan, sagardotegian, kalean...) edo zaleen aurrean.Egun, ibilbide luzea izan duen emakume bertsolari bakarra dugu:
|
|
|
Beti egon dira emakume bertsolariak, baina ikusezinak izan dira orain dela gutxiarte. Eremu pribatuan jardun dute nagusiki (etxean, lagun edo familiakideen artean), apenas esparru publikoan (plazan, sagardotegian, kalean...) edo zaleen aurrean.Egun, ibilbide luzea izan duen
|
emakume
bertsolari bakarra dugu: Maialen Lujanbio (Hernani, 1976).
|
|
|
Bigarrenean, bertsolaritzak gorputzarekiko izan duen jarreran erreparatu nahiko nuke, emakumeenbizipenetan arreta berezia ipiniz. Azkenik,
|
emakume
bertsolarien gorputzen inguruanegindako hainbat irakurketa aipatuko ditut haien presentziak sortutako erreakzioazjabetu ahal izateko.
|
|
|
90eko hamarkadan plazaratu zen lehen
|
emakume
bertsolari taldetxoa. Orduraarte, Kristina Mardarasek eta Arantzazu Loidik bakarka urratu behar izan zutenbidea.
|
|
|
Garaiko
|
emakume
bertsolari haien emozioak, kokapena eta diskurtsoaezagutzeko adierazgarria da 1996ko urrian Beran egin zen bertsoaldi hau. Ordukotxapelduna zen Andoni Egaña izan zen gaiak jartzen, eta bertsotan Maialen Lujanbio, Iratxe Ibarra, Estitxu Arozena eta Estitxu Fernandez.
|
|
|
Ezaugarri horiek gorputz eta ahots sendoa, kontundentzia, erantzun azkarra, lotsagabekeria, pieza batekotasuna... ziren, maskulinotzat jo izandirenak. Plazara talde gisa sartu zen lehen
|
emakume
bertsolarien belaundaldi hartako kideek maskulinotzat jotzen diren ezaugarriak indartuz eta femeninotzat jotzendirenak leunduz egin zuten bidea. Entzuleen juzgua ere halakoxea zen:
|
|
|
Urteluzeetan ezkutuan gelditu dira emakumeen emozio eta bizipen asko (bertsolaritzan etajendartean gune bistakoetan), eta emakumeen sexualitateaz eta desiraz apenas kantatuden bi hamarkadatan.
|
Emakume
bertsolari kopuru minimo bat behar da horretarako, sentsibilizazioaz eta kontzientziaz gain. Bertsolariak zirela onartu zitzaien «gizonekbezala» egiten bazekitela erakutsi zutelako, baina ia emakume izaera ukatzearentruke.
|
|
|
|
Emakume
bertsolariok gizonezkoena izan den bertso plazan sartzeko erabiliizan ditugun bi ate nagusiak marraztu nahi izan ditut. Baina ez dut hirugarrenamarraztu gabe utzi nahi:
|
|
|
Bio emakumeak eta bio gizonak bakoitza rol, ezaugarri, balio etajokamolde jakinetara mugatzeak ezinezko egiten du nortasunak osoki garatzea, etabertso plazetan jendarteko diskurtso eta botere harreman berberak erreproduzitzendira. Horregatik,
|
emakume
bertsolari bat bezain haustaileak eta normaz kanpokoakdira gerria dantzatuz eta keinuka abesten duen gizonezko bertsolaria edo txapelaospatzeko pozez jauzika hasten dena, adibidez.
|
|
|
Hainbat
|
emakume
bertsolari bat etorri izan gara otorduen jirako bertso saioetanjende artera kantatzera irteten garenean askoz zailagoa egiten zaigula emakumeeiburuzko umorea egitea gizonezkoei buruzkoa egitea baino. Bertsolaritza, neurrihandi batean, «adarjotzean» oinarritu izan da, eta zenbaitetan baita burlan ere.
|
|
|
Azken urteotan
|
emakume
bertsolarioi jarri zaizkigun bakarkako lan hauek ongiilustratzen dute goian esana.
|
|
|
Begiek entzuten dutena.
|
Emakume
bertsolariak euskal kulturaren begiradapean
|
|
|
|
Emakume
bertsolariak euskal kulturaren begiradapean
|
|
|
Urte askoan zehar
|
emakume
bertsolariak identitate edo profil ezagatik kexatudira. Kolektibo bezala existitzen ziren bakarrik:
|
|
|
|
Emakume
bertsolarien desagerpena edo ikusezintasuna ulertzeko gizarteegiturari zein arauei egin izan zaie erreferentzia. Ez zegoen ondo ikusia emakumeakplazan edota tabernetan ikustea.
|
|
|
Eskizofrenia moduko horren arrazoiak gizartean bertan topa daitezke. Garaibatean
|
emakumeek
bertsolariak izateko trabak gizartean topatzen zituzten, eta egunoztopoek bertan jarraitzen dutela esan dezakegu. Feminismoa edo berdintasuna ezda, oro har, proiektu sozialtzat hartzen eta, ondorioz, aldaketa sakonak bultzatzeaoso zaila egiten da.
|
|
|
Bilintxek ematen du
|
emakume
bertsolari honen berri eta bat batekoan zuen trebezia nabarmenduzuen bertso batzuen bidez.
|
|
|
Behintzat denbora luze batez ez dira apenas dokumentu edotakroniketan aipatuak izango. XX. mendeak aurrera egin arte oso gutxi dira ezagutzendiren
|
emakume
bertsolarien izenak. Carmen Larrañagak haietako batzuk aipatzenditu egindako bilketa lan interesgarrian.
|
|
|
horiek ezinbesteko lehengai bilakatu dira bertsolarien arteanzirikatzeko, umorea lantzeko: baten sudurra, bestearen belarriak, kupela, ile falta... Bertsolaritza garaikidean
|
emakume
bertsolariak agertzearekin batera, gauzak ezziren gehiegi aldatu. 1980ko hamarkadaren bukaeran eta 1990ekoaren hasieranKristina Mardaras6, Arantzazu Loidi, Iratxe Ibarra, Estitxu Arozena, MaialenLujanbio edo Ainhoa Agirreazaldegi, besteak beste, bertsotan aritzen ziren, bainaCarmen Larrañagak garai hartan egindako diagnostikoa ezin argiagoa zen (Aristi, 1992):
|
|
|
Berriz ere
|
emakume
bertsolarien adibidea har dezakegu. Neska bertsolarigazteak taularatzen hasi zirenean euren (neska) itxura eta gorputza ezkutatu zuten, testuinguruaren irakurketa azkarra egiteko gaitasuna izan zutelako.
|
|
|
, (2012): ?
|
Emakume
bertsolariak: bertsotik bertsora hanka puntetan?, in A. Alvarez eta G. Lasarte, Gorputza eta Generoa Euskal kulturan etaliteraturan, UPV/EHU, Bilbo, 51
|
|
2015
|
|
|
|
Emakume
bertsolariek egindako ekarpena azpimarragarria zaie Vazquezi eta Agirreri. “Uste dut sekulako hobekuntza ekarri diola emakumearen presentziak bertsolaritzari zentzu horretan”, esango zuen Agirrek.
|
|
|
Ordutik hamaika pauso eman dira ibilbide horretan. Horren fruitu izan dira, esaterako, hainbat
|
emakume
bertsolarik egindako gogoetak, 2009an sorturiko Bertsozale Elkarteko genero taldea edo 2014ko Bertso Eguna.
|
|
|
2.1 Lehenengo
|
emakume
bertsolari haiek
|
|
|
1935ean Bertsolari Txapelketa jokatu zen hain justu lehenbizikoz. Lehenengo edizio horietan ez zen
|
emakume
bertsolaririk oholtzaratu, ezta hurrengo zenbaitetan ere.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi fokua askatasunean dagoenik. Uxue Alberdik azaldu bezala,
|
emakume
bertsolariek bi estrategia subkontziente dituzte, gizona bezalakoa izaten saiatzea, edo patriarkatuan molestatzen ez duenarena. Akaso ez da oso zuzena transformismo fenomeno hori bertsolaritzaren arloan soilik dagoela esatea, aipaturiko garaietako jendarteari erreparatuta, antzeko zerbait gertatzen dela ikusiko dugu, hau da, emakumeek onartuak izateko estrategia horiek erabili izan dituztela.
|
|
|
Egun bertsolaritza nagusiki bat bateko jendaurreko jardunarekin lotzen dugu, eta hemen gizonezkoen nagusitasuna nabarmena izan da, azken urteotan plazetan gero eta
|
emakume
bertsolari gehiago badabil ere. Joera horrek eragina izan du egungo bertsolaritzan.
|
|
|
Jendaurreko jardunari helduz, plazetako emakume eta gizon bertsolarien kopuruari erreparatzen badiogu, aztergai dugun 2013ko Txapelketa Nagusian% 70 gizonezkoa zen, eta% 30 emakumezkoa. Ohiko plazetako saioetan alde horrek gora egiten du, emakumeak% 20 baitira eta gizonak% 80 Horri lotuta, sarri
|
emakume
bertsolarien aldeko diskriminazio positiboa egin izan dela esan izan du Maialen Lujanbiok, saioko neskaren figura bete behar izan dutelako hainbatek, desagertzear dagoen espeziea balitz bezala. Positibotasun hori erlatiboa da, ordea:
|
|
|
Halaber, Estitxu Arozenak esan bezala, neskak «perfekzionistak dira autodestrukzioraino», eta oholtzan sentitzen duten ziurtasunik ezak bertsolaritza uztera bultzatzen ditu zenbait. Horri lotuta,
|
emakume
bertsolariek beraiek onartzen dute bi emakumeko bertso afari batean deserosoago sentitu izan direla, saio txarra ateraz gero emakumeak direlako izan delako usteagatik edo.
|
|
|
Baltsean dantza egiteagatik neskei arbuioa erakusten zien euskal gizarte katolikoan, nekez izango zuten
|
emakume
bertsolariek taberna, sagardotegi eta festa tokietan ibiltzeko aukerarik. Mikela Elizegi ibili omen zen, baina gutxi; bere lehengusu Lukasia Elizegi, batere ez.
|
|
2016
|
|
|
Zer gertatzen da partekatuak ez diren emozio edo nahiak mahai gainean jartzen direnean? Halakoetan,
|
emakume
bertsolaria sortzen diren deserosotasunen kudeatzaile da".
|
|
2017
|
|
|
Baita Zarautz bertso herri izatearekin ere. Esaterako, Inaxi Etxabe, azken Gipuzkoako Txapeldunari txapela jarri zion
|
emakume
bertsolaria Zarautzen bizi da azken urte luzeetan, baina izatez Oikiakoa da. Oikiakoa zen Inazio Jauregi zena ere, 1985 urtean Herri arteko Txapelketan zarauztarrekin parte hartu zuena ere.
|
|
|
“Ni asko zaletzen hasi nintzen
|
emakume
bertsolariekin. Bertsolariak askotan ikusi eta teknika miretsi arren, batzuetan emaitzak ez zidan ezer esaten.
|
|
|
Gaur egun beti aipatzen da
|
emakume
bertsolariak badabiltzala plazan, estreinekoz, eta gu garela pixka bat horren banguardia. Baina historia, emakumeen historia galdu egiten da beti, baina jakin badakigu 1452ko Bizkaiko Foruetan aipamen bat egiten delako, orduan ere bazirela emakume bertsolariak, edo profazadorak esaten zitzaienak.
|
|
|
Gaur egun beti aipatzen da emakume bertsolariak badabiltzala plazan, estreinekoz, eta gu garela pixka bat horren banguardia. Baina historia, emakumeen historia galdu egiten da beti, baina jakin badakigu 1452ko Bizkaiko Foruetan aipamen bat egiten delako, orduan ere bazirela
|
emakume
bertsolariak, edo profazadorak esaten zitzaienak. Profazadorak nonbait ziren, hiletetan, jaiotzetan eta ospakizunetan, ezkontzetan, holako festetan kantatzen zuten emakumeak.
|
|
|
Eta mila marabediko isuna jarriko zaiola hola kantatzen harrapatzen denari. Beraz, kurioski,
|
emakume
bertsolarien lehenengo aipamena prohibizio baten bidez daukagu. Baina behintzat Foru horrek ematen digu berri 1452an garai hartan bazirela kantatzen zuten emakumeak.
|
|
|
Baina behintzat Foru horrek ematen digu berri 1452an garai hartan bazirela kantatzen zuten emakumeak. Ordutik hona gure irudipena izan da, eta gaur eguneko diskurtsoak diona da
|
emakume
bertsolaririk ez dela egon gaur arte. Baina oraindik ere baserrietan eta etxe askotan aipatzen digute behar bada familia hartan bertsolaririk onena amona zela, edo ama zela, edo izeba zela.
|
|
|
Eta hori da kontua. Ez
|
emakume
bertsolaririk ez dela egon, baizik eta emakume bertsolari horiek ezin izan dutela plazara atera, zirkunstantzia sozial eta ohitura sozialengatik. Orduan herriko plazan edo festan kantatu izan dutenak beti gizonezkoak izan dira.
|
|
|
Eta hori da kontua. Ez emakume bertsolaririk ez dela egon, baizik eta
|
emakume
bertsolari horiek ezin izan dutela plazara atera, zirkunstantzia sozial eta ohitura sozialengatik. Orduan herriko plazan edo festan kantatu izan dutenak beti gizonezkoak izan dira.
|
|
|
Historian, emakumeen historia galdu egiten da beti baino, jakin badakigu 1452 ko Bizkaiko Foruetan aipamen bat egiten delako orduan ere bazirela
|
emakume
bertsolariak edo profazadorak esaten zitzaienak. Profazadorak nonbait ziren pixka bat hiletetan, eta jaiotze ospakizunetan, ezkontzetan, holako festetan kantatzen zuten emakumeak.
|
|
|
Orduan Bizkaiko Foru horrek aipatzen du galerazten zaiela emakume profazadora horiei kantatzea eta 1.000 marabediko isuna jarriko zaiola horrela kantatzen harrapatzen danari. Beraz, ba bueno, kurioski,
|
emakume
bertsolaria lehenengo aipamena prohibizio baten bidez daukagu, ezta?
|
|
|
Telefonoz deitu, eta bertsotarako neska bat behar duela esan didan bakoitzak derrigortu egin nau kolektibo baten parte izatera:
|
emakume
bertsolariak. Hitzetik Hortzerako pantailan nire bularrek atentzioa ematen dutela entzun nuen behin; atera kontuak!
|
|
|
Nestor Basterretxea, Koldobika Jauregi, Anselmo Guinea.
|
Emakume
bertsolariak. Unai Iturriaga, Jon Maia, Aitor Sarriegi.
|
|
|
Kontsumo taldekoek, berriz, jaietako kontsumo ereduari buruzko hausnarketa egitea dute helburu nagusitzat, eta baita pixkanaka aldaketak eta berrikuntzak txertatzea ere. • ‘Ez da kasualitatea’ bertso saio musikatuaEz da kasualitatea’ Hori da
|
emakume
bertsolari zenbaitek musikariek lagunduta egiten duten saioen izena, eta Elgoibarko jaietan ere izango da horrelako saio musikatua entzuteko aukera. Maalako Jai Batzordeak eta Elgoibarko Izarrak antolatu dute elkarlanean, eta lau bertsolari ariko dira kantuan:
|
|
|
Gainera, aurtengo berrikuntzen artean, “EZ DA KASUALITATEA” bazkaria izango dugu. Non
|
emakume
bertsolariak nagusi izango dira.
|
|
2018
|
|
|
Gaur egun nabarmena da antzeko zerbaiten hasiera izan daitekeela.
|
Emakume
bertsolariek eta publikoaren gehiengoa osatzen duten emakumeek zer leku izango duten bertsolaritzan, horrek nabarmen baldintzatuko du bertsolaritzaren etorkizuna.
|
|
|
Eta laster erakutsi zuten eusteko ez ezik bertsolaritza zabaltzeko, sakontzeko eta indartzeko gaitasuna ere bazutela.
|
Emakume
bertsolariek eta publikoko emakumeek, ziur aski, askoz gehiago egiteko potentziala dute. Zenbaki kontu bat da, besteak beste.
|
|
|
Ikerketan zehar detektatu dugu diskriminazio positiboari buruzko eztabaida dagoela bertsolaritzan, eta fenomeno bitxia da, zeren datuek argi erakusten dute ez dagoela diskriminazio positiborik. Esate baterako, bertsolari kopurua zenbatekoa den eta emakume zein gizon bertsolariek zenbat saiotan parte hartzen duten aztertzen badugu, agerikoa da
|
emakume
bertsolari kopurua handitu ahala handitu dela parte hartze kopurua, ez gehiago ez gutxiago. Edonola ere, kontuan hartu behar da hemen aurkezten ditugun datuak aztertzean ez zaiola zenbakiaren zehaztasunari begiratu behar, joera orokorrari baizik.
|
|
|
Nolanahi den, arazoa ez da soilik kuantitatiboa, kualitatiboa ere bada.
|
Emakume
bertsolariei oholtza gainean uzten zaien espazio sinbolikoa oso estua da oraindik ere, eta publikoaren zati handi batek nekez balioesten du molde hegemonikotik urruntzen dena. Hegemonikoa ez denarekin konektatzea kosta egiten zaie, ez zaie hain ona iruditzen, ez die halako barregurarik eragiten.
|
|
|
Deigarria da, hala ere, bertsolaritzaren nukleoan nahiz publikoan hainbatek ez dutela arazoa dagoenik uste. Ez dute uste
|
emakume
bertsolarientzat zailagoa denik. Ez dute uste emakume bertsolariek leku handiagoa luketenik.
|
|
|
Ez dute uste emakume bertsolarientzat zailagoa denik. Ez dute uste
|
emakume
bertsolariek leku handiagoa luketenik.
|
|
|
bertsolaritzan existitzen ez ziren baldintza inklusiboak sortu zituzten, eta horiei esker hurbildu ziren bertsolaritzara bestela hurbiltzerik izango ez luketenetatik hainbat. Halaber,
|
emakume
bertsolariek elkarren artean sortu dituzten sareak funtsezkoak dira genero desberdinkeria gainditze aldera. Aipatzeko modukoak dira Ez da kasualitatea saioak, Ahalduntze bertso eskola, Zilekoa… Bestalde, funtsezkoa da bertsolaritzaren esfera publikoan gertatzen ari dena, eremu horretan eztabaidagai baitago zer den bertsolaritza eta nondik jo lukeen.
|
|
|
Aurretik pentsaezinak ziren nahasketak ahalbidetu zituen horrek. Orain
|
emakume
bertsolariak, publikoko emakumeak, belaunaldi gazteena… horiek guztiak aukera ona dira bertsolaritzarentzat hub bihurtzen jarraitu dadin.
|
|
|
Xabier Amurizak aipatzen zuen garai batean hiru muga jartzen zitzaizkiola bertsolariari: bertsolaria ezin zen egin, jaiotzetik izan behar zuen bertsolari; ez zen
|
emakume
bertsolaririk izango eta sehaskan euskara jaso gabeko haurrik ez zen bertsolari izango. Pentsa nola aldatu diren gauzak:
|
|
|
Agertzen digu, esate baterako, emakume entzuleen gustua aldatzen ari dela, gizonenak bere horretan jarraitzen duen bitartean. Gustuen eboluzio hori, neurri batean,
|
emakume
bertsolariak egiten ari diren lanari lotua dago. Gaur egun, sekula baino emakume bertsolari gehiago dauzkagu punta puntan:
|
|
|
Gustuen eboluzio hori, neurri batean, emakume bertsolariak egiten ari diren lanari lotua dago. Gaur egun, sekula baino
|
emakume
bertsolari gehiago dauzkagu punta puntan: Maialen Lujanbio, Uxue Alberdi, Alaia Martin, Miren Amuriza, Oihana Iguaran, Oihana Bartra, Miren Artetxe… Izen asko aipa nitzake.
|
|
|
" Konfiantza", gehiengoaren erantzuna. Emakundek 2016an egin zuen ikerketak(
|
Emakume
bertsolariak. Ahazturatik diskurtso propiora) ondorio bertsuak atera zituen:
|
|
|
Biktimismo paternalismo olatuetan ez itotzeko, ordea, zer egin? Gai horien eta beste hainbaten inguruan dabil
|
emakume
bertsolarien kolektiboa, bertsotan egiteari utzi gabe (‘Ber oholtzan jarritako oina’, Berria,). Hau da, autoestimua eta konfiantza lantzen pentsatzen indartzen ari diren une berean ateratzen dira plazara.
|
|
2019
|
|
|
Gainera, gero eta erreferente gehiago egoteak aukera ireki du beste emakumeek haien burua islaturik ikusteko eta bertsotara animatzeko. Horrek posible egin du egoera duela hamarkada batzuk baino hobeagoa izatea, eta horregatik egin du gora plazan dabiltzan
|
emakume
bertsolarien kopuruak, baina argi izan behar dugu zerotik egin duela gora, %20 ingurura iritsi arte. Arazoa, baina, ez da soilik kuantitatiboa, kualitatiboki ere baloratu behar da, aintzat hartuta emakumeak zer leku duen jendartean, zer posiziotatik kantatzen duen, zein gorputzekin, nondik entzun eta begiratzen zaion eta nondik epaitu.
|
|
|
Aipagarria da, esaterako, 2007ko ikerketan jasotakoaren arabera, oro har entzuleek ez zutela faltan botatzen plazan emakume gehiago entzutea. Azken honetan, ordea, publikoko emakumeek
|
emakume
bertsolari gehiago entzun nahiko lituzketela adierazi dute. Ikusten denez, badira ageriko zailtasunak, baina baita hori aldatzeko joera ere.
|
|
|
Berari galdetuta, ordea, jardun bat nabarmendu du besteen gainetik: batez ere" bertsolari" sentitzen dela esan digu, eta gehitu du"
|
emakume
bertsolaria" dela. Zergatik hala zehaztu?
|
|
|
Hilabete eskas da Kontrako eztarritik liburua argitaratu zela. Uxue Alberdik sinatu du lana, baina lan kolektiboa da hein batean, hamabost
|
emakume
bertsolariren testigantzak bildu baititu; tartean, zeurea. Emakume gisa irakurria izateak plazetan nola eragin dizuen eta nolako zapalkuntzak bizi izan dituzuen kontatu duzue.
|
|
|
|
Emakume
bertsolari batzuek adierazi dute haiek ez direla hala sentitu.
|
|
|
Historiari berari beste ikuspegi batetik begiratzeko saiakera da honako hau, beraz, zirrikituetan arakatu eta ikusezina ikusgarri egiteko ahalegina,
|
emakume
bertsolariak betidanik izan direla azpimarratzekoa.
|
|
|
Jakina da, bakoitzak leitzen du bere liburua. Hala, nola irakurtzen du Urruñan sortu eta Iruñean bizi den 36 urteko gizon zuri, heterosexual, ustez enpatiko batek hamabost
|
emakume
bertsolari ausarten testigantzak biltzen dituen begirada eta luma zorrotzez idatzitako Kontrako Eztarritik?
|
|
|
Beatriz Egizabal ipuin kontalari eta klownarekin, Idoia Torregarai umoregilearekin, Aitziber Garmendia aktorearekin edota Irantzu Varela ekintzaile feministarekin. Belaunaldi ezberdinetako
|
emakume
bertsolariak elkarrizketatu ditut bestetik: Alaia Martin, Uxue Alberdi, Nerea Elustondo, Onintza Enbeita, Ainhoa Agirreazaldegi, Amaia Agirre eta Maialen Lujanbio.
|
|
|
Barrenak mugitzeko beste, kanpoa astintzeko balio luke argitalpenak (Saiakera lana irakurtzeko gonbita luzatzen dizuet, bide batez). 23 eta 42 urte bitarteko 15
|
emakume
bertsolariren testigantza eta gogoetak biltzen ditu; nesken jarduna mugatzen duten mekanismoak azaleratuta. Latza.
|
|
|
Begirada atzera botatzen badugu, Bizkaiko Txapelketaren zurrunbiloan badira behin eta berriz gogoratu eta sekula ahaztu behar ez genituzkeen datu batzuk. 1984an kantatu zuen lehen aldiz
|
emakume
bertsolari batek Bizkaiko Txapelketan. Kristina Mardaras iurretarrak ireki zizkien Txapelketaren ateak, Mungiako pilotelakuan kantatu zuenean, hurrengo urteetan etorriko ziren emakume bertsolariei.
|
|
|
1984an kantatu zuen lehen aldiz emakume bertsolari batek Bizkaiko Txapelketan. Kristina Mardaras iurretarrak ireki zizkien Txapelketaren ateak, Mungiako pilotelakuan kantatu zuenean, hurrengo urteetan etorriko ziren
|
emakume
bertsolariei. Hamar urte geroago, 1994an, 20 urteko Iratxe Ibarra markina xemeindarra izan zen, Bilboko Arriagan, Bizkaian final batean kantatu zuen lehen emakumea.
|
|
|
Hamar urte geroago, 1994an, 20 urteko Iratxe Ibarra markina xemeindarra izan zen, Bilboko Arriagan, Bizkaian final batean kantatu zuen lehen emakumea. Harrezkero, beste datu esanguratsu bat
|
emakume
bertsolarien ahalduntzeari lotua: 2012tik hona jokatu diren lau txapelketetan finaleko partaideen kopuruan berdintasuna erabatekoa izan da, lau emakume eta lau gizon lehiatu baitira.
|
|
|
Aurretik aititak eta osabak irabazi bezala, orain hirugarren belaunaldiko emakume bati egokitu zaio leinuaren arrastoari segida ematea bere bertsogintza Bizkaiko bertsolaritzaren gailurreraino eramanez.
|
Emakume
bertsolariek egiten duten lanaren erakusleiho dugu txapeldun berria, eta zalantzarik ez gainerako emakume bertsolari guztien isla ere badela. Nabarmentzekoa da, bestalde, azken Txapelketako gai jartzaile taldeko hamaika kideetatik bederatzi emakumeak izatea.
|
|
|
Aurretik aititak eta osabak irabazi bezala, orain hirugarren belaunaldiko emakume bati egokitu zaio leinuaren arrastoari segida ematea bere bertsogintza Bizkaiko bertsolaritzaren gailurreraino eramanez. Emakume bertsolariek egiten duten lanaren erakusleiho dugu txapeldun berria, eta zalantzarik ez gainerako
|
emakume
bertsolari guztien isla ere badela. Nabarmentzekoa da, bestalde, azken Txapelketako gai jartzaile taldeko hamaika kideetatik bederatzi emakumeak izatea.
|
|
|
Nekatuta baina pozik, aisialdirako beta gau partean: Euskal Herriko
|
emakume
bertsolariek girotu dute gaua.
|
|
|
Ezinbestean, bertsolaritzaren historia egiten dugunean kontuan hartu beharrekofaktorea da
|
emakume
bertsolarien lekuarena. Hor egon direla badakigu, eta itzaletik argiraateratzeko lana geurea dugu.
|
|
|
Hiru adibide berri,
|
emakume
bertsolariak beti plazan aritu direnadierazgarri
|
|
|
Hitz gakoak: ahozkotasuna, bertsolaritza, hiletari, plazandre,
|
emakume
bertsolari
|
|
|
Bertsolaritzaren historia egitean, hasierako
|
emakume
bertsolariei horrela deitzen zaie: profazadora, eresiagile, erostagile, hiletari... Guk defendatuko dugu, denak hiletariak direla.Terminoetan dagoen saltsa argitzeko, batez ere autoreek idatzitakoak aztertu, konparatu, etabaloratu ditugu, eta gaur egungo hiztegiek ematen diguten informazioa txertatu dugu.
|
|
|
Gaur ziur gaude, hasiera hartatik bertsolaritza izan dela, eta andre eta gizonen jardunazela, ez soilik genero batena. Lehendabiziko aipamenek emakume izena daukate, eta gerora,
|
emakume
bertsolarien aipamenak urritu egiten badira ere, izan zirenaren arrastoak hor dira.
|
|
|
Hasieratik azaltzen dira
|
emakume
bertsolariak gure tradizioan. Atentzioa ematen du1800 urtera arte bildu diren izen gehienak emakumezkoenak izateak.
|
|
|
Badakigu gero ere emakumeek kantuan segi zutela, baina iada ez da kontuan hartzen, ez zaio leku hori «tokatzen». Pello Errotaren familian asko ziren
|
emakume
bertsolariak: Sabina, Joxepa Iñazi, Mikela eta Lukasia (Zavala 1992: 13).
|
|
|
Galdetegia Interneten bidez helarazi zaie
|
emakume
bertsolariei. Baiezkoa edota galdetegiari erantzuteko baimena eman dutenei inkesta helarazi zaie.
|
|
|
1
|
Emakume
bertsolariak historian zehar: Perspektiba historikoa sartzen denean eta garaiak edo belaunaldiei buruzkoak esaten dituztenean
|
|
|
4.1 Gaurko
|
emakume
bertsolarien profilaren zertzelada batzuk
|
|
|
4 Ikerketaren parte hau Lasarte et al. (2016)
|
Emakume
bertsolariak. Ahanzturatik diskurtso propioraliburuan argitaratu eta modu zehatzean agertzen da.
|
|
|
4.2
|
Emakume
bertsolariak historian zehar5edo zer ezagutzen duten historia horren inguruan gaurko emakume bertsolariek
|