|
2000
|
|
|
Nahikoa nuen egia esatearekin. Zazpi
|
emakume
haiek ez ziren haragizkoak, Parnasoko zazpi musak baizik, idazleon aingerutxo salbagarriak. Nola idatzi haiek ematen diguten ibaian busti ezean?
|
|
|
Baina, tira, salbuespenak salbuespen, jendea ongi portatu zela esan behar, eta ez da horixe meritu eskasa ikusi ziren gordinkeriak ikusi eta gero. Eta ikusi aditza erabili dut, bai, jendeak ikusi egin zuelako ikuskizuna, eta ikusiz gozatu; baina niri ez dit noski aditz horrek balio, nik ez bainuen ikusi, pairatu baizik, desgogara guztiz, eta min handia eragin zidaten ikusitako hainbat basakeriek; eta emanaldiak iraun zuen tarte amaigabean, atzera ene haurtzaroarekin akordatu nintzen, eta talko hautsekin; eta pentsatu nuen
|
emakume
haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean, munduaren azken muga irudikatu nuen ene ... Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere munduak merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista.
|
|
|
Pentsio diskretu bat zen, alde guztiz Henrirentzat egokia, bere semi klandestinitateko aldi hartan behinik behin. Geroztik han izan ote zen, esan zion Elik; noski, orain ez zen izango baina,
|
emakume
haiek, dudagabe gogoratuko ziren...
|
|
|
buruzut; bere ziztrintze hura aldi batekoa eta oso funtzio konkretuei mugatua balitz bezala. Zenbat denbora egin zuen bertan Henrik, zein izan zen haren harremana
|
emakume
haiekin. Fidatzekoak al ziren?
|
|
|
Bazetorren Eli. " Vete con la abuela", esan zion neskatilari; izan ere, adineko
|
emakume
haietako bat: mottoduna, ezpain gorri gorriekin, beraiei begira zegoen, Xani begira orduantxe, irribarre errukarrizko batekin; behar ere Elik bista apartarazi zion;" kaferik?", eskaini zion.
|
|
2001
|
|
|
Gogoratzen ditut, goizero goizero erosketak egitera irteten ziren bi
|
emakume
haiek. Eguneroko ohitura bilakatu zen haien jardunean parada bat egin eta epe laburrekoa bazen ere, nire magalean eseririk beren aritzea.
|
|
2002
|
|
|
Gehiago hurreratu zirenean, hiru
|
emakume
haietako bik kopetaren erdian begi zulo huts bana zeukatela ikusi zuen. Hirugarren emakumeak, aldiz, begi bakar distiratsua zuen kopetaren erdian, eraztun bateko diamante distiratsu bat baino distiratsuagoa.
|
|
|
etxearen gobernuaren egunerokoaztarnak, normaltasunak eta tentsioak barne. Eta hain zuzen ere, dokumentu horietan aurkitu ditugu
|
emakume
haien aztarnak, bizi zituzten eguneroko arazoenak, etxearen gobernuaren inguruan sortzen ziren tirabiretan zeukaten betebeharrena, etab. Zein dokumenturekin ari gara lanean?
|
|
|
Protokoloek eguneroko normaltasuna erakusten badute ere, nahiz eta tentsioakere bertan azaltzen diren, auzietan ikus daitezke garbien etxearen antolaketak etaetxearen inguruan egituratutako harreman mota haiek sortzen zituzten eztabaidak, eta
|
emakumeek
haietan nola parte hartzen zuten. Gipuzkoako Artxibo OrokorrekoKorrejimentu sailean eta Valladolideko Chancillena n gordetzen diren auziek ereinformazio ugari ematen dute; batez ere konfliktuak aztertzeko, hau da, familiarenbarruan zeuden tentsioak ikusteko.
|
|
|
Baina garaiko dokumentuek beste errealitate bat erakutsi ziguten: gizarteestamental eta korporatibo baten errealitatea, non gizabanakoaren posizioa taldearekiko zuen harremanean definitzen zen; honek eraldatu egin zuen emakumeenjokaerak aztertzeko modua, eta horrela ulertu ahal izan genuen zergatik egitenzituzten
|
emakume
haiek beren etxeentzako negozioak, nola gobernatzen zituztenberen seme alabak, eta zergatik balio zuten ezkontzaren bitartez harremanak bideratzeko. Noski, gizarte estamental hartan bazeuden menpekotasunak, eta, legez etatradizioz, gizona zen gizarte hartan nagusiena.
|
|
|
Varela, 1997: 10). Gaur egungo ideala dena delakoa izanik ere, emakumearen irudia ere historianzehar sortutako zerbait dela azpimarratu nahi genuke, eta beti ez dela berdina izan.Gure iritziz, hori kontuan hartzea oso garrantzizkoa da,
|
emakume
haien bizitzaaztertzerakoan gure nahi eta kezkak haien gain ez proiektatzeko, eta emakumehaien gizarte errealitatea errealitate haren baitan ulertzeko. Horrek ez du esan nahi, emakume haiek sufri zitzaketen menpekotasunak aztertu behar ez direnik, bainabai haien gizartearen baitan aztertu eta ulertu behar direla, eta haien momentuhistoriko zehatzean kokatu behar direla.
|
|
|
10). Gaur egungo ideala dena delakoa izanik ere, emakumearen irudia ere historianzehar sortutako zerbait dela azpimarratu nahi genuke, eta beti ez dela berdina izan.Gure iritziz, hori kontuan hartzea oso garrantzizkoa da, emakume haien bizitzaaztertzerakoan gure nahi eta kezkak haien gain ez proiektatzeko, eta emakumehaien gizarte errealitatea errealitate haren baitan ulertzeko. Horrek ez du esan nahi,
|
emakume
haiek sufri zitzaketen menpekotasunak aztertu behar ez direnik, bainabai haien gizartearen baitan aztertu eta ulertu behar direla, eta haien momentuhistoriko zehatzean kokatu behar direla. Agian, jasoko dugun imajina, guk esperodugunaren oso ezberdina izango da.
|
|
|
Gure ustez, ezinbestekoa da leinuarekiko, etxearekiko eta estamentuarekikoerreferentzia,
|
emakume
haien jokaera ulertzeko24.
|
|
|
Burutzen ari garen ikerketa proiektuaren helburua, emakume kapareek Gipuzkoako etxeen gobernuan zer eginkizun zuten ezagutzea da: oeconomicaren barnean
|
emakume
haiei emandako funtzioak, betetzen zituzten jarduera espazioak, zeukaten autoritate eta botere espazioa zein zen, autoritate eta jarduera espaziohori nola erabiltzen zuten, eta, izatekotan, egoera hori posible egiten zuen gizartekonfigurazioa zein zen ulertzea2 Ikerketa hau, noizbait gure tesia izango den esperantzarekin, Jose Antonio Marin Paredes irakaslearen zuzendaritzapean burutzenari gara.... Esan daiteke gure lana, Donostian Deustuko Unibertsitateak duen egoitzan Historia Sailean garatzen ari den ikerketa lerroaren barruan dagoela.
|
|
|
Esan bezala, tesiaren helburu nagusia emakume kapareek etxearen gobernuanbetetzen zuten lekua ezagutzea da. Era berean,
|
emakume
haiek leinuen parte zirenez eta leinuen baitan ulertu behar direnez, gure ikerketak leinuen funtzionamendu orokorra hobeto ezagutzea posible egingo duela uste dugu. Ikerketaren subjektuak emakume kapareak izango direla azpimarratu nahi genuke, eta badakiguaukera honek kanpoan uzten dituela beste emakume batzuk.
|
|
|
Kontuan izan behar dugu, halaber,
|
emakume
haiek, guk ikertutakoak behintzat, eliteen parte zirela eta, horrek ere, botere posizio bat ematen ziela, adibidez, gizarte maila baxuagoko pertsonekin zituzten harremanetan.
|
|
|
Bestalde, zenbait egoeratan etxeko andereek gizonezkoenak diruditen botereak hartzen zituzten beren gain. Horrela, ez da arraroa,
|
emakume
haiek kontratuak ematen ikustea, zentsuak egiten, baserrietako errenta kontratuak eguneratzen, eta abarretan. Normalean, jarduera horiek gizonezkoak ez zeudenean berenganatzen zituzten.
|
|
|
Zentzu horretan, bereziki interesgarria da alargunek zuten eginkizuna, batezere, alargun izatearekin batera seme alaben tutoretza eskuratzen zutenean. Tutoretza horrek, seme alaben gaineko boterea emateaz gain,
|
emakume
haien esku uztenzuen ondare ekonomikoaren kudeaketa, baita adin txikikoak (garai hartan 25urterainokoak) ziren seme alabak legearen aurrean defenditzeko gaitasuna ere.
|
|
|
–Gizon
|
emakume
haiek parapentean ikusi genituèn egunaren biharamunean, Kosme Urrutiari komentatu nion, eta ba al dakizu zer esan zidan. Lehengusu bat duela, Iñigo, mendizale amorratua, eskalatzen ere ibili izan dena.
|
|
|
Lidia eta Tatiana. Aurkezpenak egiterakoan, Sergioren poztasun urduriaz ohartu zen Sara, hain baitziren bi
|
emakume
haiek eder. Tatiana batez ere.
|
|
2003
|
|
|
Demagun bere ilobatxoak skate woardaz egindako akrobaziak txalotzen ari den amona xarmangarri hori: trummerfrau bat izana da agian, Bigarren Mundu Gerrak Berlinen utzitako hondakinak erretiratzen eta pilatzen aritu behar izan zuen
|
emakume
haietako bat.
|
|
|
Lur azala hoztu zenean, Jainkoak gizon emakumeak, animaliak eta landareak sortu zitian. Gizon
|
emakume
haiek, ordea, oso atzeratuak zituan. Ez zitean ezagutzen, esate baterako, gaurko lanabesik:
|
|
|
–Hik badakik, bestalde, gizon
|
emakume
haiek nomadak zirela... Baina ba al dakik zer den nomada?
|
|
|
–Gizon
|
emakume
haiek, bada, batetik bestera zebiltzaan, harik eta, halako batean, giza talde batek munstro erraldoi itxurako haren eskeletotzarrarekin topo egin zuen arte. Eta lehenik zer ikusi zuten?
|
|
|
–Eta nola zekiten gizon
|
emakume
haiek eskeleto hura Luziferri zegokiola, eta ez beste munstroren bati... dinosauroren bati edo, lehen esan dizudan bezala?
|
|
|
Ez zuen ezer esan, baina barne poza eta harrotasun punttua nabari zi  tzaion. Itxaron ere, itxaron zuen
|
emakume
haien gorpu lehertuak kamio bazterrean su eta kearen artetik antzeman zituen arte. Baten bat oraindik besoa edo hankak mugitzeko gauza bazen ere, gehienak geldi geldirik zeutzan.
|
|
2004
|
|
|
Serenoak ezetz esaten zuen. Nortzuk ziren
|
emakume
haiek. Ezin duzu gizona horrela sartu kartzelan, honen arrazoiak entzun ere egin gabe, espediente bat ireki gabe.
|
|
|
Hotzean begiratuta, nire planteamenduak ez zuen akatsik:
|
emakume
haiekin inolako konpromisorik hartzen ez nuela, neure karrera profesionalari ekin bainiezaiokeen. Baina orduan ere, bat gertatu zitzaidan teoria, eta beste bat praktika.
|
|
|
" Peña Eneko". Emakumeez osatua zegoen, bereizgarri gisa, eta nire etxetik pasatutako
|
emakume
haietako bat zen presidente: Nuria.
|
|
|
Gizon
|
emakume
haien artean denetik egongo zen, nik uste: erakustaldi hura ontzat jotzen zutenak, eta gehiegizkotzat jotzen zutenak, amona Sinforosa bezala; hala ere, nire aldeko bibak eta oihuak izan ziren han nagusi; haiekin batera, guztia esan beharra dago-eta, andregaiaren edertasuna azpimarratzen zutèn oihu eztiak... nik halaxe oroitzen dut behintzat; baina oroitzen dut, halaber, atentzioa deitu zidàn iruzkin bat, kexazkoa iruditu zitzaidana eta momentuan ulertu ez nuena:
|
|
|
Oihu egin zien
|
emakume
haietako batek garitako poliziei: haserre zegoen, denbora asko zeramatelako zain.
|
|
2005
|
|
|
Edo auskalo, jendarmeriakoek Polaroid kamera sortu berriak baliatuko zituzten beharbada, presaka egin beharreko zeregin deseroso haietarako. Baina latorrizko bainuontzia ahaztuta, elkarren eskuei oratzen zieten bikote aparteko hartako gizon
|
emakume
haiek barre eta barre egiten zuten gogotik. Izan ere, sofa baten eta latorrizko bainuontzi baten artean bada ezberdintasun garrantzitsu bat:
|
|
2006
|
|
|
gizonezkoekin zerikusia daukanak prestigioa dauka, emakumezkoekin zerikusia daukanak ez. " Emakumeak esparru publikora irtetzen hasi dira, baina esparru hori gizonezkoena denez erabat,
|
emakumeek
haien eredura egokitu behar izan dute. Nik esango nuke kirol eskaintza gizonei zuzendutakoa dela batik bat, eta emakumeak horri heltzea beste konponbiderik ez dutela eduki".
|
|
|
direla milaka urtez aleutiarrak! Gizon eta
|
emakume
haiek
|
|
|
Pilar probaren bat egitera bidaliko zutela pentsatu du. Arraro egin zaio gela bi
|
emakume
haiek gabe ikustea. Beste bat ematen du.
|
|
|
Eta gizonezkoak oilartuta, ahalegin barik emakume katxarro haiek ondoan, gainean, gerritik helduta, emakumeak belarrian zerbait xuxurlatzen... euren bizitzako gizona topatu balute bezala. Bezeroak gustura,
|
emakume
haiek euren graziengatik hurbiltzen zitzaizkiela sinetsi guran. Sexuaren gezur plaza bat gehiago.
|
|
|
Joxanek gintonikak ordaindu eta ilunpean atzera egitean,
|
emakume
haietako batekin berbetan zegoen Suso. Orduantxe ikusi zuen Bibi aurreneko aldiz.
|
|
2007
|
|
|
Emakumezkoek lan munduan bidezko tratua izatea lortzeko, emakume askok egindako lana, aldarrikapenak eta borroka ahanzturatik atera eta berreskuratzea da kultur proiektu honen helburua,
|
emakume
haiek, nahi izan gabe, une historiko baten gizarte industrialaren adibide adierazgarri bihurtu baitziren. Proiektua, gainera, gaur egungo emakumearen lanaren inguruan eztabaidatzeko aitzakia ere bada.
|
|
|
Proiektua, gainera, gaur egungo emakumearen lanaren inguruan eztabaidatzeko aitzakia ere bada. Sustatzaileen esanetan, intrahistoria pertsonalen bidez Bilboko hiriaren historia eraiki zuten
|
emakume
haietaz gogoratu eta emakume haiek aurkitzeko proiektua da, industria garapenaren eta zehatz esanda Deustuko erriberaren garapenaren ikur bilakatu baitira. Halaber, emakumeak nagusi izan ziren zirga, bakailao lantegi, jute fabrika, kalamu txirikordatze, bela joste eta ontzigintzaren jarduerarekin zerikusia duten bestelako industria osagarrietan.
|
|
|
Proiektua, gainera, gaur egungo emakumearen lanaren inguruan eztabaidatzeko aitzakia ere bada. Sustatzaileen esanetan, intrahistoria pertsonalen bidez Bilboko hiriaren historia eraiki zuten emakume haietaz gogoratu eta
|
emakume
haiek aurkitzeko proiektua da, industria garapenaren eta zehatz esanda Deustuko erriberaren garapenaren ikur bilakatu baitira. Halaber, emakumeak nagusi izan ziren zirga, bakailao lantegi, jute fabrika, kalamu txirikordatze, bela joste eta ontzigintzaren jarduerarekin zerikusia duten bestelako industria osagarrietan.
|
|
|
Mujer y Trabajo en el Bilbao Industrial liburua. Marta Zabalak eta Maite Ibañezek idatzi dute eta, bertan, irudi eta testigantzen bidez bildu dute
|
emakume
haien industria jarduera: lanbidea, makinekin zeukaten harremana, lanaldi nekagarriak, soldatak, eta ugazaba eta arduradunekiko harremana.
|
|
|
Zuloan aho sudurretako maska batzuk jantzita aztaka ari ziren langile batzuei begira begira zeuden. Kamerak gertuko planoak hartu zizkien gizon
|
emakume
haiei. Nahigabetu antzean zeuden.
|
|
|
Bat egiten zuten bi ahots haiek era miragarrian, eta gizonkote bat baino gehiago ikusita daukat negar malkotan urtuta, hain baitzen eztizkoa berez eztia baino ez zen kantua bi
|
emakume
haien ahotan.
|
|
|
Diccinoren zirkuko egun haietan, egunen gurpilean konturatu nintzen gero eta ordu gehiago pasatzen nituela bi
|
emakume
haien alboan. Haien begi eta ezpainetara ohitzen hasteko gogoz zirela nireak, eta, batez ere, haien hitzetan bakarrik aurkitzen nuela kulunka benetakoa.
|
|
|
Harritzen zuen, baita ere, bi
|
emakume
haiek zuten dotorezia berezkoak eta batek bestearen ondoren hitz egiteko zeukaten abileziak. Harritzen zuen bi beso eta bi esku, zango biak, bi bularrak eta gerria, nola goberna zitzaketen bi buruk halako sintonian.
|
|
|
Gero irriño batez ematen zidaten muxu, batek lehenik eta gero besteak. Zerua aurkitu nuen haien alboan lurrean, baina Diccinok itxi behar zuelarik zirkua, bien begietan antzeman nuen infernua zetorkigula gainera,
|
emakume
haiek erabakita baitzuten ez zutela egingo bizitzan aurrera. Alferrik ziren nik esandakoak, neuk zainduzko zaituztet eta antzekoak.
|
|
2008
|
|
|
"
|
Emakumeek
haienganako indarkeriaren aurkako duten konpromezua handia da eta nik nire lanean eta hitzaldietan hori erakusten saiatzen naiz," honela hasi zuen Teresa Mollák Emakumearenganako indarkeriaren kontrako egunean Zentro Zibikoan eskaini zuen hitzaldia." Lehentasun handiko arazoa da, urtero bizia galtzen duten pertsona kopuruagatik," gogoratu zuen Mollá andereak eta jarraian," b... Estatu espainiarrean, emakume batek bataz besteko 8 urte itxaroten ditu tratu txarren salaketa jartzeko, 8 urte hauek ez dira arrosa kolorekoak, sufrimendu urteak dira." Jarraian, indarkeriaren eskailera azaldu zuen" lehenengo mailan indarkeria psikologikoa dator, ostean hitzen indarkeria, hirugarren mailan indarkeri sexuala eta indarkeria fisikoa dago laugarrenean.
|
|
|
Eta ez zituen gaueko eguzkiak argitzen, egun egunekoak baizik, koloreak, bolumenak eta ertzak garbi, begiak bere egiten zuèn nahaste borrasterik gabeko ikuskizunean. Eta, lehen aldiz ikusi zituenean ez bezala,
|
emakume
haiek ez zitzaizkion, ez, sorginak iruditu! Eta hala ere?
|
|
|
Eta nola erakartzen zuen, bai, begiak irten irtenak zituen behintzat, orbitetatik kanpo?, beste errealitate hark! Nola sartu zitzaion, une batez, hiru
|
emakume
haien soinekoak janzteko irrika, zer ziren, bada, bere soinekoak, logelako armairuan gordetzen zituenak, haiekin konparatuta, huskeria bat baizik!?, gerritik behera lasaiera handikoak zirenak, baina gerritik gora estuak, titiburuak tentetu eta bi pinporta bezala hazi ote zitzaizkion Reginari une hartan, haragiaren berezko erreakzio batean??, bularren formetara doituak?! Eta nola sentitu zen errealitate berri haren aurrean arnasarik gabe, gero eta txikiagoa, etxeko katutxoa baino txikiagoa, inurri bat baino txikiagoa, ezer ez?!
|
|
|
Komentuko kapilaua aita karmeldar bat zen, frai Millan, Cuencakoa, hirurogei urteko gizon mehe bizarduna?, kargu hartarako hilabete pare bat lehenago izendatu zutena. Halaxe egin zuten topo gizon
|
emakume
haiek, mende batzuk lehenago san Frantziskok eta santa Klarak egin zuten bezala. Frai Millan ez zen san Frantzisko ez Ernestina santa Klara, jakina, baina haiek ere, san Frantzisko eta santa Klararen antzera, bi arima biki ziren, gora begira bizi zirenak eta jarrera bertsua zutenak, bizimolde espirituala bideratzeko orduan.
|
|
|
Nadiarenak apalagoak izaten ziren, tristeagoak, beharbada mistikoagoak. Begiak zurian jarrita iristen zen gailurrera, handik mugarik gabeko infinitua edo amildegi baten ertza ikusi izan balu bezala geratzen zen bere baitara bildua, eta garai bateko eliza ilunetan jauna hartu eta ia lurra zapaldu gabe itzultzen ziren
|
emakume
haien antzera itzultzen zen nire ondora eta esker onez, nire indarrak miretsiz, estutzen zen nire kontra, baina denbora bat behar izaten zuen bere onera eta zereginetara itzuli aurretik.
|
|
|
a quienes tambien se les ocupara con consideracion a su tierna edad»726 Emakumeei dagokienez, batailoi propioa osatzeko baimena eskatu zioten erreginari, uztailaren 26ko erasoan fusila erabiltzen bazekitela frogatu zuten eta727 María Cristinak eskatutako baimena eman zuen ala ez, baina bai herria zoriondu zuela Zabalaren aurrean erakutsitako ausardiarengatik728 Emakumeen parte hartze zuzenak borroka armatuan, Eibarren pentsamolde liberalak zeukan garapen izugarria adierazten digu, emakumeak ideia berriez bustita eta horiek defendatzeko prestrik gertakizun honi buruz agertzen direlako, ez soilik karlisten aurka, baita, ziur aski, beraien senar eta gurasoen iritziaren aurka ere, nahiz eta horiek ere liberalak izan. Tamalgarria da 100
|
emakume
haien nortasunak ez ezagutzea, ezta beraiengandik jasotako testigantza729 Emakumeek osaturiko talde armatuei buruz aurkitu dudan lehen aipamena da. Lekeition ere eratu zen bat, antiguas cantabras?
|
|
|
Komentuko kapilaua aita karmeldar bat zen –frai Millan, Cuencakoa, hirurogei urteko gizon mehe bizarduna–, kargu hartarako hilabete pare bat lehenago izendatu zutena. Halaxe egin zuten topo gizon
|
emakume
haiek, mende batzuk lehenago san Frantziskok eta santa Klarak egin zuten bezala. Frai Millan ez zen san Frantzisko ez Ernestina santa Klara, jakina, baina haiek ere, san Frantzisko eta santa Klararen antzera, bi arima biki ziren, gora begira bizi zirenak eta jarrera bertsua zutenak, bizimolde espirituala bideratzeko orduan.
|
|
|
Eta ez zituen gaueko eguzkiak argitzen, egun egunekoak baizik, koloreak, bolumenak eta ertzak garbi, begiak bere egiten zuèn nahaste borrasterik gabeko ikuskizunean. Eta, lehen aldiz ikusi zituenean ez bezala,
|
emakume
haiek ez zitzaizkion, ez, sorginak iruditu! Eta hala ere... hala eta guztiz ere, errealak zirenik ere ezin esan!
|
|
|
Eta nola erakartzen zuen, bai –begiak irten irtenak zituen behintzat, orbitetatik kanpo–, beste errealitate hark! Nola sartu zitzaion, une batez, hiru
|
emakume
haien soinekoak janzteko irrika –zer ziren, bada, bere soinekoak, logelako armairuan gordetzen zituenak, haiekin konparatuta, huskeria bat baizik! –, gerritik behera lasaiera handikoak zirenak, baina gerritik gora estuak –titiburuak tentetu eta bi pinporta bezala hazi ote zitzaizkion Reginari une hartan, haragiaren berezko erreakzio batean? –, bularren formetara doituak...!... Eta nola sentitu zen errealitate berri haren aurrean arnasarik gabe, gero eta txikiagoa, etxeko katutxoa baino txikiagoa, inurri bat baino txikiagoa, ezer ez...!
|
|
2009
|
|
|
Behiak jezten zituzten emakumeak, batzuetan, behi baztangarekin kutsatzen ziren, eta egun batzuetako ondoeza eta pikor batzuk eragiten zizkien, baina ezer larririk ez. Eta
|
emakume
haiek immunizaturik gelditzen ziren baztanga arruntarekiko.
|
|
|
–hots egin zuen Xabierrek?. Beharbada Anaren hilketa uka dezake, baina ez Ezpeletako gizon
|
emakume
haiena!
|
|
|
–Orduan, galdetu zion Oskarrek?, zerbait erraten ahal diguzu Salustianok lurperatu zituen gizon eta
|
emakume
haiei buruz?
|
|
|
–Begira, Fusilatu eta Desagertuen Ahaide eta Adiskideen Nafarroako Elkartearen telefono batzuk daude hemen. Agian horiek jakinen dute nortzuk ziren Salustianok lurperaturiko gizon eta
|
emakume
haiek. Lehendabizikora deituko dut.
|
|
|
Bikote lagunik ez zutenak, guztiak. Progesterona, obozitoen kontaketa, obulazio test, tenperatura basal eta FHS hormonetatik zintzilik bizi ziren
|
emakume
haiek, ama izan nahi zutelako, kosta ahala kosta. Eta beren kalbario pertsonala kontatu ohi zuten foro horietan.
|
|
|
Hogeita hamar bai! erantzun nion harro, eta gero, barrez, dendako bi
|
emakume
haiek bere aitari buruz esan zuten txorakeria kontatu nion, ni ere josketan erabat kontzentratuta.
|
|
|
kaka zaharra!; orain, aldiz, munduko izakirik barregarriena sentitzen zen, eta horrek min izugarria ematen zion; minarekin batera, gainera, aitaren aurkako? baina, batez ere, amaren aurkako eta izeba Ernestinaren aurkako gorrotoa sentitu zuen, gezurrari urteetan eta urteetan eutsi ziotelako, eta horrek are min handiagoa ematen zion,
|
emakume
haiek zirelako, hain zuzen ere, Adarekin batera, munduan gehien maite zituèn pertsonak; eta ez zion balio gezur hura errukizkoa zela esateak, xehetasun hura inguruabar astungarri gertatzen baitzitzaion, aringarri gertatu beharrean; eta, batez ere, oihu lazgarri bat egiteko gogoa zuen?. Hala ere, hegan egingo dut, bai horixe!??: egiteko puntuan zegoenean, baina, aitaren begirada nabaritu zuen, ahoa istantean itxiarazi ziona, autodefentsazko erreakzio inkontziente batean; aita, izan ere, jarrera abegikorrarekin zetorkion, itxura batean?
|
|
|
Jeannette! , oihu egin zuen bizardunak, eta
|
emakume
haietatik hiru zutitu, eta batek, zaharrena zirudienak, esan zuen:
|
|
|
bai mahaia argitzen zuèn kriseilua; bai afariaren xehetasunak, jan zituztèn hiru oilasko erreak, eta edan zituztèn garagardoak, hauek neurriz, ezohiko bilera hartan bizarduna baitzen gehien agintzen zuena, afaria eta afalondokoak berak ordaintzeko asmoa zuenez gero, eta apostoluak, anarkista egin zenean ere Kristo miresteari utzi ez zionak, bere iritzi partikularrak baitzituen puntu hari buruz: ...ra arautzen/ desarautzen zuèn hizkera, hara sartzeko aukera zabal ziezaiokeena; Domingok bazuen, baina, hura baino kezka larriagorik, afari osoan ezin kendu izan baitzuen burutik ideia bat, obsesio bat, obsesio guztiak bezala joan orduko etortzen zitzaiona, etorrera bakoitzean burura indartsuago itsasteko, argi eta garbi ikusten baitzuen, afalorduko entretenigarrien ondotik bakarrik geratuko zela
|
emakume
haietako batekin, eta orduan zer?; horregatik, afalduta gero bizardunak erabaki zuenean: –Oilaskoak jan ditugu, eta orain oilandak falta:
|
|
|
eta esku nabetan utzi zizkion, ezin emekiago, eskaintza erritual bat bezala; orduan, baina, zerbaitek eztanda egin zuen Domingoren gorputzean, adrenalina isuriak odolean eragindako argi ikara??, esku bularren konjuntzio haren ondorioz neuronen arteko sarean zirkuitulabur bat gertatu balitz bezala; hotzikara bortitz bezain eztiaren eraginpean, Domingo indarrez eta kemenez gainezka sentitu zen, halako moldez, non indarrak eta kemenak ohetik altxarazi baitzuten, baita barrutik askatu eta desinhibitu ere, burutik pentsamendu eta irudi guztiak ezabatuz, Brigitte besarkatu eta haren ezpainak bilatzen zituen bitartean: sasikotzat zituen jendeak
|
emakume
haiek, bai, baina zeinen gustura zebilen Domingo, sasiko sasien artean, Brigitteren ezpainetako masustei kosk txikiak egiten eta haiei zerièn zukua mihiaz dastatzen!
|
|
|
Emakume ahul eta delikatua irudikatu nuen telefonoz bestaldean. Seguru asko, itzuli zen
|
emakume
haietako baten senide hurbila. Edo, hobeto pentsatuta, lagun mina.
|
|
|
|
Emakume
haietako baten begirada lasaia dut gogoan, bizi bizia. Ile luze urdintzen hasia, arropa beltz erosoa jantzita, irribarre triste baina zabala erakusten zuen maiz.
|
|
|
Ea gogoratzen zituen erretratatutako emakume horiek. Hunkitu egin zen gizona, Auschwitzen ondotik beste argazkirik egiteko kemenik izan ez zuen Brasse jauna; Erresistentzian ibiltzeagatik, edo juduak laguntzeagatik, edo juduak kalean gaizki tratatzen ikusi eta protestatzeagatik, edo nazien kontrako grafitiak marrazteagatik, edo etxean Internazionala kantatzeagatik edo Radio Londres entzuteagatik atxilotu eta heriotzara zuzenean eraman zituzten
|
emakume
haiek erretratatzen bazekielako bizitza salbatu zuen argazkilari poloniar hura, Brasse jauna, hunkitu egin zen. Hunkitu, batez ere, zer gogoratzen zuen galdetu ziotenean:
|
|
|
Jeannette! –oihu egin zuen bizardunak, eta
|
emakume
haietatik hiru zutitu, eta batek, zaharrena zirudienak, esan zuen:
|
|
|
bai mahaia argitzen zuèn kriseilua; bai afariaren xehetasunak –jan zituztèn hiru oilasko erreak, eta edan zituztèn garagardoak, hauek neurriz, ezohiko bilera hartan bizarduna baitzen gehien agintzen zuena, afaria eta afalondokoak berak ordaintzeko asmoa zuenez gero, eta apostoluak, anarkista egin zenean ere Kristo miresteari utzi ez zionak, bere iritzi partikularrak baitzituen puntu hari buruz: ...ra arautzen/ desarautzen zuèn hizkera, hara sartzeko aukera zabal ziezaiokeena; Domingok bazuen, baina, hura baino kezka larriagorik, afari osoan ezin kendu izan baitzuen burutik ideia bat, obsesio bat, obsesio guztiak bezala joan orduko etortzen zitzaiona, etorrera bakoitzean burura indartsuago itsasteko, argi eta garbi ikusten baitzuen, afalorduko entretenigarrien ondotik bakarrik geratuko zela
|
emakume
haietako batekin, eta orduan zer...; horregatik, afalduta gero bizardunak erabaki zuenean: " Oilaskoak jan ditugu, eta orain oilandak falta:
|
|
|
irudimenak blokeatzen zuen neurri berean desblokeatzen zuen zentzuak, tirabira hartan eskuak, apurka apurka, luzatu zituen arte, dar dar batean; Brigittek, ordainean, bularrak aurreratu –txokolatearen zaporea ote zuten eta uso lumen ukitu leuna? – eta esku nabetan utzi zizkion, ezin emekiago, eskaintza erritual bat bezala; orduan, baina, zerbaitek eztanda egin zuen Domingoren gorputzean –adrenalina isuriak odolean eragindako argi ikara? –, esku bularren konjuntzio haren ondorioz neuronen arteko sarean zirkuitulabur bat gertatu balitz bezala; hotzikara bortitz bezain eztiaren eraginpean, Domingo indarrez eta kemenez gainezka sentitu zen, halako moldez, non indarrak eta kemenak ohetik altxarazi baitzuten, baita barrutik askatu eta desinhibitu ere, burutik pentsamendu eta irudi guztiak ezabatuz, Brigitte besarkatu eta haren ezpainak bilatzen zituen bitartean: sasikotzat zituen jendeak
|
emakume
haiek, bai... baina zeinen gustura zebilen Domingo, sasiko sasien artean, Brigitteren ezpainetako masustei kosk txikiak egiten eta haiei zerièn zukua mihiaz dastatzen!
|
|
|
" Nik, Jainkoaren seme naizen honek, oroitarazten dizuet ezen, Jainkoaren graziaz, Jainkoak ukitua nagoela, era berezirik berezienean, sortua izan nintzèn mementotik beretik, zeren...": kaka zaharra!; orain, aldiz, munduko izakirik barregarriena sentitzen zen, eta horrek min izugarria ematen zion; minarekin batera, gainera, aitaren aurkako... baina, batez ere, amaren aurkako eta izeba Ernestinaren aurkako gorrotoa sentitu zuen, gezurrari urteetan eta urteetan eutsi ziotelako, eta horrek are min handiagoa ematen zion,
|
emakume
haiek zirelako, hain zuzen ere, Adarekin batera, munduan gehien maite zituèn pertsonak; eta ez zion balio gezur hura errukizkoa zela esateak, xehetasun hura inguruabar astungarri gertatzen baitzitzaion, aringarri gertatu beharrean; eta, batez ere, oihu lazgarri bat egiteko gogoa zuen –" Hala ere, hegan egingo dut, bai horixe!" –: egiteko puntuan zegoenean, baina, aitaren begirada nabaritu zuen, ahoa istantean itxiarazi ziona, autodefentsazko erreakzio inkontziente batean; aita, izan ere, jarrera abegikorrarekin zetorkion, itxura batean... baina Domingo, piztia inguratuaren antzera sentitzen zena, ez zen aitaz fidatu, bai baitzekien –hartan esperientzia luzea zuen– irri baten itxurapean erasorik gogorrenak ezkuta zitezkeela; esan nahi baita, Domingo zain egon zela, aitak noiz pausoa emango, pauso hark erakutsiko baitzion bidea:
|
|
|
Dariok okertu egin zuen pittin bat burua, jirabiraka zerabilela eskuen artean oraindik ia beterik zuen xanpain kopa. Interes handiz ari zen orain bi
|
emakume
haiei aditzen. Txutxu mutxu hura, jendearen eta musikaren zalaparta artetik entzuten zena, ez zen bi kalakari ezjakin eta ergelen arteko berriketa hutsa.
|
|
|
Horixe besterik ez zitzaion falta erabat porrot egiteko: beste hamar emakumek hango
|
emakume
haiei entzutea eta errepikatzea: " Bada, Henriette Durand ez da bueltatu Dario Asfarrenera.
|
|
|
Kalterik egiten ez duen botika bat, tanta batzuk baso batean...
|
Emakume
haiek uste dute ez dutela ezer gehiago behar. Gau ona igaroko dute.
|
|
|
Emakume dotoreak miresten zituen, senarrarekin edo amorantearekin luxuzko autoetatik jaitsi eta begirada bat bota gabe ere paseatzen ziren haiek. Txikitan, Krimeako hiri txikian, han bizi baitzen, ofizial edo saltzaile aberatsen emazteek portua zeharkatzen zutenean, gustatzen zitzaion haiekin topo egitea eta haien atzean joatea, kalezulo ilun estuetatik mezkitaren pareko plaza bakartiraino, hantxe galdu egiten baitzuten, bat batean,
|
emakume
haiek segurtasun harro hura, eta, azkenean, Darioganako begirada urduria jaitsi, eta, poltsa tinko oratuta, gonak jaso eta bizkortu egiten zuten pausoa. Baina berak ez zituen iraintzen, eta ez zen haietaz trufatzen, beste umeek egiten zuten bezala.
|
|
|
Aurrean zeuzkan hiru
|
emakume
haiek gernikarrak ziren. Hamar bat urte zituzten bonbardaketa sufritu zuten egunean.
|
|
|
Maileguz funtzionatzen zuen, eta emakume gazte batzuek zaintzen zituzten liburutegia eta liburuen joan etorria. Nik damatzat neuzkan
|
emakume
haiek, eta beti liburuz inguratuta ikusten bainituen nik, kulturaz ere oso jantziak behar zutela iruditzen zitzaion nire orduko begirada maleziarik gabeari. Nolanahi ere:
|
|
2010
|
|
|
Era berean, emakumeak ere bere gisa saiatu dira, gizonen gogoaren kontra ere bai, askotan. Zera datorkit, adibidez, Ingalaterrako parlamentuan katez loturiko
|
emakume
haiek, emakumearentzako boto eskubidea aldarrikatu zutenak.
|
|
|
Los amantes del círculo polar eta Lucía y el sexo pelikulen ekoizleak ezezagun diren bi emakume bildu ditu, Alba eta Natasha. Filma aurrera egin ahala,
|
emakumeek
haien bihozkada sakonenak ezagutuko dituzte. Malagako Zinemaldiari amaiera eman zion zinta honek.
|
|
|
Amaren besoetatik lapurtutako haurrak, erditu zituen ama gorrotatzeko heziak, deserria eta urte luzeetako umilazio eta gutxiespena ere utzi zituen kartzelak.
|
Emakume
haiei beren duintasuna lapurtu zitzaien eta memoria, kendu ahal zieten azkeneko gauza ere, kentzen ahalegindu dira; gertaturikoa oroitzeko eskubidea ukatu zaie emakume haiei.
|
|
|
Amaren besoetatik lapurtutako haurrak, erditu zituen ama gorrotatzeko heziak, deserria eta urte luzeetako umilazio eta gutxiespena ere utzi zituen kartzelak. Emakume haiei beren duintasuna lapurtu zitzaien eta memoria, kendu ahal zieten azkeneko gauza ere, kentzen ahalegindu dira; gertaturikoa oroitzeko eskubidea ukatu zaie
|
emakume
haiei.
|
|
|
hain hunkituta, non bere hunkiduraz hunkitu eta ni ere barrez eta barrez hasi bainintzen, barre hura baino gauza liberatzaileagorik?!?, harik eta nik ere, halako batean, lurra besarkatu nuen arte; istant magiko bat izan zen, zinez? lurra besarkatzearekin batera antzina hartan inguru haietan bizi izan zirèn artzain euskaldunak, harrespiletako gizon
|
emakume
haiek, azken batean, Oteizak bere teoria estetikoak eraikitzeko hain present izan zituenak, besarkatzen ari baikinen:
|
|
|
Datozen asteazken eta ostegunean, hilaren 13a eta 14a," Emakumeen ikusgaitasuna hedabideetan" izeneko jardunaldiak egingo dituzte Leioa eta Erandioko campuseko liburutegian. Bertan," komunikabide tradizionaletan" lan egiten duten
|
emakumeek
haien esperientzia propioa azaltzeaz gain, emakume blogariek ere beren blogen inguruan hitz egingo dute, antolatzaileek azaldu dutenez. Horretaz gain, EHUko hiru irakaslek emakumea zineman, prentsan eta irratian nola" ikusi" eta" irudikatu" duten azalduko dute.
|
|
|
/ Oi, goiz eme,/ parre gozoz ernea!"; eta bat batean, halaber, barrez eta barrez hasi zen, pozaren pozez, lurrari errepikatzen zion bitartean" oi lur!" eta" oi lur!"; lagun poeta, beraz, hunkituta zegoen: hain hunkituta, non bere hunkiduraz hunkitu eta ni ere barrez eta barrez hasi bainintzen —barre hura baino gauza liberatzaileagorik...! —, harik eta nik ere, halako batean, lurra besarkatu nuen arte; istant magiko bat izan zen, zinez... lurra besarkatzearekin batera antzina hartan inguru haietan bizi izan zirèn artzain euskaldunak —harrespiletako gizon
|
emakume
haiek, azken batean, Oteizak bere teoria estetikoak eraikitzeko hain present izan zituenak— besarkatzen ari baikinen: Euskal Herriko jende xume hura, nire lagun poetak eta nik neuk ere hainbeste maite genuena; Elorrieta ez zen, beraz, toki urrun bat, Garibayk esan zuen bezala:
|
|
|
gerta al zitekeen nik egunen batean ama alaba haien artean zegoena konpartitzea, photoshopak argazki hartan neurea sar zezakeen bezala? Ez al nintzen beti arrotz sentituko bi
|
emakume
haien artean. Eta bestetik, ez al nintzen urrutiegi joaten ari, hasi baino egin ez zen harremanari gehiegizko iraupena eta intentsitatea ekarriz?
|
|
|
Hori deiadar batean esan eta oihu egin zuen gizona, jaiki egin zen eta beste bi emakumerekin batera elizatik irteten hasi zen. Denok isilik geunden, nik ere itxoin nuen pixka bat gizona eta bi
|
emakume
haiek kanpora joan arte. Atera zirenean, jarraitu nuen lasai lasai hitz egiten.
|
|
|
|
Emakume
haiengan Irene, Mar eta Irantzu ezagutu ditut.
|
|
|
—Horixe bera. Gaurko gizon
|
emakumeak
haien ondorengoak garela esan liteke, eta, oharkabean bada ere, lehengo batasun eder eta indartsu haren oroitzapen moduko bat daukagunez, horregatik sortu omen zen maitasuna, eta horregatik jotzen omen dugu elkarrengana. Alegia, hau dena doktrina heretiko samarra izango da baina, gizonak eta emakumeak, gorputzez eta arimaz bat egiten dutenean, jainkoen pare bihurtzen direla, edo gutxienez, horrek irauten duen bitartean, zeruetako erresuman sentitzen direla.
|
|
|
Ustezko erasotzaileak eta biktimak elkar ezagutzen zuten, Udaltzaingoak jakinarazi duenez. Antza, atxilotua lagun batzuekin zegoen, eta
|
emakumea
haiek agurtzera gerturatu zenean, ipurdia ukitu zion.
|
|
2011
|
|
|
Sukalde bazterrean irudikatu dira sarri
|
emakumeak
haiei buruz egin diren erreferentzietan. Sukaldean amak, amamak, izebak, alabak.
|
|
|
Espaloia emakumez betea zegoen, denak garrasika, haserre aurpegiak edonon, eta ni han erdian eta aurrera egiten.
|
Emakume
haiek nigan erreparatu zuten eta nazka aurpegiak sumatzen nituen. Batek oihu egin zidan:
|
|
|
Oraingoan ere, dena aldrebesa, legea zintzo zintzo betetzen dutenak poliziaz inguratuta, eta naziak herrian nahi dutena egiten. Geroago konturatu nintzen
|
emakume
haiei falta zitzaizkien gizonezkoak lasai asko ibili zirela beraien desfilean, kale guztia hartzen, poliziarik gabe, herriaren jabe. Emeak plastikoei eusten eta harrak espazio publikoa hartzen.
|
|
|
Bere artean «Lagundu, Jainkoa» esanda, bidexka txiki hartan gora joan, eta atea jo zuen. Begi zorrotz haiengandik urruti balego, edo edozein gauzaren azpian gordeta, baita
|
emakume
haien xal baten azpian ere. «Saskia utzi eta joango naun, erabaki zuen?.
|
|
|
Nik koloretan flipatzen nuen. Hura maila fisiko intelektuala
|
emakume
haiena!
|
|
|
Diodan gau hura ondo itsatsia geratu zen nire oroimenean.
|
Emakume
haiei entzuten nien. Surtara begira nengoen.
|
|
|
Orain, banan banan, isil isilik, desagertzen ari direnean horixe gogoeta: oraingo euskaltzaleok gai izanen al gara gizon
|
emakume
haiek erakutsitako konpromiso eta kemenaz ohartu, eta jokamolde hura eredutzat hartzeko?
|
|
2012
|
|
|
Emakumearen lana publikoki ikusten ez zela gogoratu du. Baina, era berean, gizonak ere emakumearekiko dependentzia zuela adierazi du.Jarraian ohituraz emakume, zein gizonek izan behar dituzten baloreak aztertu dira eta kulturak eta hezkuntzak desberdintasun horrekin zer ikusia dutela.Villa Mirentxuko hitzaldi aretora hurbildu diren
|
emakumeek
haien iritzia eta adostasun eza adierazteko aukera izan dute, baita galderak egitekoa ere.TailerraHitzaldiaz gain, Guraso Bananduen Elkarteak, Lasarte Oriako Emakumeen Zentro Zibikoan datozen hiru ostegunetan, otsailak 16, 23 eta martxoaren 1ean, 18:00etatik 20:00etara" Berdintasunean hezteak zer dakarkit eta nola egin dezaket" tailerra burutuko du. Sara Gonzaleze adituak hitzaldian azaldu duenez," tailer honetan bakoitzarentzat berdintasuna zer den ikusiko dugu". Elkarteak herritar guztiak animatzen ditu ekimen honetan parte hartzera.
|
|
|
Salbazio eske lepoa nire eskuinera okertzen nuen bakoitzean, bestalde, Lucia ere modu berean jiratua topatzen nuen, Carlosen nagusiaren emaztearekin berriketan. Buruak elkarren ondoan eta ia belarrira ari zirenez, ez nintzen bi
|
emakume
haien arteko elkarrizketa pribatua mozten ausartzen. Ezertaz ezagutzen ez nituen gainontzeko mahaikideekin solasean hasten, are gutxiago.
|
|
|
Azpitituluekin eta tarteka, oso oso tarteka baino ez komunikatzea. Festa erraldoi hartan bi
|
emakume
haien oinazea ikusita, bizitzak zuri beltzekoa zirudien.
|