|
2000
|
|
|
Arantxa Urretabizkaia izatea, euskal
|
emakume
idazle bakarretakoa izatea hainbat urtetan... Zein harremana duzu zure pertsonaiarekin?
|
|
|
Gero, azpigeneroetara joz (eta generoen sailkapena gustatzen ez bazaigu, azpigeneroena are gutxiago), badago genero bat, genero" femeninoa", oso modan jartzen ari dena zoritxarrez. Eta zoritxarrez diot, ez gero eta
|
emakume
idazle gehiago dagoelako, baizik azpigenero bezala hartzen delako, eta politikoki zuzena delako hori bultzatzea. Ni ere, printzipioz, ez nago ados generokako sailkapenarekin.
|
|
|
"
|
Emakume
idazle bati galdetu egiten zaionean (eta beti galdetzen zaio, alajaina!) ea emakume literatura egiten duen, erantzuna sarritan izaten da' ez da existitzen emakume ala gizon literatura, literatura ona ala txarra baizik'. Eta erantzunak ez dio gaiari heltzen.
|
|
|
Ez enoratu (emakumeak" gardenak" izan gara une batzuetan) eta ez nabarmendu, formolean gorde behar den ale bitxia bailitzan. Espero dezagun egun batean
|
emakume
idazleek erantzun behar ez izatea beren sexuari buruzko galderei, lan bat plazaratzen duten bakoitzean.
|
|
|
AZURMENDI, Nerea
|
Emakume
idazleak euskal literaturan. 45 zk. (1987), 25
|
|
|
AZURMENDI, Nerea
|
Emakume
idazleak euskal literaturan. 45 zk. (1987), 25
|
|
2001
|
|
|
|
Emakume
idazleen autozentsura, beren lana gizonen kanonetara egokitzeko.
|
|
|
Adibidetarako kontatuko dizuet, lehendabiziko sari entzutetsua irabazi nuenean, beste
|
emakume
idazle batek, epaimahaian zegoen bera, esan zidala«Animo!
|
|
|
esan zidala«Animo! Euskal Herrian
|
emakume
idazleak behar ditugu», eta erabat deskolokatuta utzi ninduela. Nik jakin banekielako emakumea nintzela, eta Euskal Herrikoaere bai; baina ipuina, idazle bezala egin nuelako, emakumea noski?
|
|
|
Nik ez dut arazo horietatik bakar bat ere bizi, emakumea naizen arren.Alderantziz, nago, emakumea naizelako erabili egiten nautela zentzu batean: politikoki zuzena da emakumeren bat tartean izatea, dela argitaratzeko orduan, dela mahai inguru bat antolatzeko orduan, dela hitzaldi sorta batean... eta beti, osoondo tratatua sentitu naiz. Ondoegi... moskeatzeraino ia ia, ze, nik idaztendudanean, ez dut nahi
|
emakume
idazlea naizela gogoratzerik. Emakumea naiz, harro nago, ez dut aldatu nahi, baina idazten dudanean idazlea naiz.
|
|
|
Emakumea naiz, harro nago, ez dut aldatu nahi, baina idazten dudanean idazlea naiz. Etakokoteraino nago,
|
emakume
idazlea naizela entzuteaz. Benetan.
|
|
|
Zentzu horretan, gizonezkoak eta emakumezkoak nahiko parean gaudela uste dut. Hortik aurrera, merkatuan sartzea lortzen duen emakumeak baditu hainbat erraztasun, besterik ezbada ere?
|
emakume
idazleen kuota, mantentzea oso ondo geratzen delako.
|
|
2002
|
|
|
Torrealdairen datuetara itzulita, argi dago euskal
|
emakume
idazleen kopurua inguruko literaturetakoa baino txikiagoa dela, gaztelaniazko literaturan idazleen% 14 baitzen emakumezko 1988an, eta frantsesezkoan% 18 baita egun. Horretaz gain, euskal emakume idazleen soslaiari begiratuz gero, honako ezaugarriok nabarmendu lirateke:
|
|
|
Torrealdairen datuetara itzulita, argi dago euskal emakume idazleen kopurua inguruko literaturetakoa baino txikiagoa dela, gaztelaniazko literaturan idazleen% 14 baitzen emakumezko 1988an, eta frantsesezkoan% 18 baita egun. Horretaz gain, euskal
|
emakume
idazleen soslaiari begiratuz gero, honako ezaugarriok nabarmendu lirateke:
|
|
|
• Orokorrean,
|
emakume
idazleak gizonezkoak baino gazteagoak dira (emakume idazleen% 58,8k 40 urte baino gutxiago ditu).
|
|
|
• Orokorrean, emakume idazleak gizonezkoak baino gazteagoak dira(
|
emakume
idazleen% 58,8k 40 urte baino gutxiago ditu).
|
|
|
•
|
Emakume
idazleen lan gutxiago itzuli dira gizonezkoenak baino (emakumeen% 94k ez du itzulitako lanik).
|
|
|
Gizonezkoa da azterketaren gune eta zentroa eta horrek eragin zuzena du eskaini ohi diren emaitzetan. Whiteren ikerketaren ondorioei kasu eginez gero, 1980 bitarteko
|
emakume
idazleen ehunekoa, %2 ez, baizik% 32 litzateke; literatoena, berriz,% 3 ordez,% 27 Honetaz gain, bada beste datu aipagarri bat: gerra aurreko emakumezko idazle gehienek aldizkarietan argitaratzen bazuten eta ogibidez andereño ziren obra bakarreko egileak baziren, gerra ostean aldatu egiten dela emakumezkoen idazle soslaia eta hainbat ogibidetako egileez osatua dela.
|
|
|
Eleberriari dagokionez, I. Borda (2), Y. Arrieta, A. Urretabizkaia, L. Oñederra eta I. Rozas ditugu artean eleberriak kaleratu dituztenak; guztira, 5
|
emakume
idazle. Esan beharrik ez dago, kopuruok urruti daudela Alicia Redondo Goicoecheak 1998an kaleratutako emaitzetatik.
|
|
|
X. Etxaniz (1996), E. Martin (1998), M. Lopez (2000) 33 Aipatzekoak dira, halaber, Nevadako Unibertsitateak Renon duen egoitzan irakurri diren bi tesiak: bata euskal
|
emakume
idazleei buruzkoa (White, L.: 1996), euskal polizi eleberriari buruzkoa bestea
|
|
|
Horiekin guztiekin batera, aipagarriak dira, euskal
|
emakume
idazleen lanak aztergai dituzten argitalpenak. Hasi Kultura Sailak argitara ematen duen Bidegileak sailean kaleratu diren Euskal emakume idazleak() (M. Atxaga, Eusko Jaurlaritza, 1997) eta Emakumea Euskal Antzerkian (H.
|
|
|
Horiekin guztiekin batera, aipagarriak dira, euskal emakume idazleen lanak aztergai dituzten argitalpenak. Hasi Kultura Sailak argitara ematen duen Bidegileak sailean kaleratu diren Euskal
|
emakume
idazleak() (M. Atxaga, Eusko Jaurlaritza, 1997) eta Emakumea Euskal Antzerkian (H. Cano, Eusko Jaurlaritza, 1997) liburuxkekin, eta M. J. Olaziregik 1998ko Angel Apraiz bekari esker idatzitako Intimismoaz haraindi.
|
|
|
Deigarria da hainbat emakumezko idazlek parte hartu zuela argitalpen horietako batzuetan, hala nola Euskal Esnalea eta Euskalerriaren alde aldizkarietan. M. Atxagak Euskal
|
Emakume
Idazleak() (Eusko Jaurlaritza, Gasteiz, 1997) lanean egiaztatu duen bezala, emakume idazleen zerrendan zeuden, besteak beste, Rosario Artola, Katalina Elizegi, Sorne Unzueta, Tene Muxika, Julia Gabilondo, Maria Pilar Lekuona eta Julene Azpeitia.
|
|
|
Deigarria da hainbat emakumezko idazlek parte hartu zuela argitalpen horietako batzuetan, hala nola Euskal Esnalea eta Euskalerriaren alde aldizkarietan. M. Atxagak Euskal Emakume Idazleak() (Eusko Jaurlaritza, Gasteiz, 1997) lanean egiaztatu duen bezala,
|
emakume
idazleen zerrendan zeuden, besteak beste, Rosario Artola, Katalina Elizegi, Sorne Unzueta, Tene Muxika, Julia Gabilondo, Maria Pilar Lekuona eta Julene Azpeitia.
|
|
|
1 Euskal
|
emakume
idazleen lanei dagokienez, hogeigarren mendearen lehenengo berrogei urteak benetan emankorrak izan ziren. Nazionalismoaren deiari erantzunez, emakumezkoek euskararen defentsan eta hedapenean protagonismo itzela izan zuten.
|
|
|
Nuñez Beteluk tesiaren ondorioetan dioskun modura, erlijioak eta nazionalismoak zehaztu zuten euskal
|
emakume
idazleon lanen ildoa. Euskararen aldeko defentsa erlijioaren defentsaren barnean kokatzen da eta Ama Birjina bihurtzen dute euskaldun ama zintzoentzako eredu.
|
|
|
|
Emakume
idazleok guztiok eta urte haietako aldizkarietan parte hartu zuten gainerako egileek garai hartako egoeraren irudi baikorregia eman badiezagukete ere, argi dago orduko irakurle kopurua ez zela uste zitekeen bezain handia. Euskal irakurleak ez zeuden orduan sortzen ari ziren eleberri eta narrazioek eskatzen zuten irakurketa isil eta intentsibora ohituta, eta, eskolatzea batez ere espainieraz zenez, zaila zen euskal irakurleen kopurua areagotzea.
|
|
|
90ko urteetako euskal literaturaren eta, batez ere, narratibaren ibilbidea errepasatzean, azpimarratzeko iruditzen zaidan beste alderdi bat da
|
emakume
idazleen presentziaren areago  tzea; badago emakumeen literaturaren boom batez hitz egin duenik ere. Izan ere, hamarkada horretan zehar (eta, batik bat, bigarren erdian) emakumezko egileen izen berriez hornitu da euskal literaturaren panorama:
|
|
|
Baina boom bezalako hitz potoloen erabilerak arriskuak ditu beti (izan ere, esapide berbera erabili izan da, baita ere, 80ko hamarkadako emakumezko idazleen ugaritzea deskribatzeko, Arantxa Urretabizkaiak"
|
emakume
idazle bakarra" izateari utzi ziolarik hain zuzen ere). Koantitatiboki, behintzat, zaila da eztanda izugarrizko batez hitz egitea, Mari Jose Olaziregik ondo azaldu duen bezala:
|
|
|
Aldaketa, egotekotan, koalitatiboa izan da: interes handiagoa argitaratzaileen eta komunikabideen aldetik, ikerketa espezifikoen kaleratzea (Olaziregiren Intimismoaz haraindi, adibidez), memoria historikoaren berreskuratze saioak (Linda Whiteren Basque Women Writers of the 20th Century),
|
Emakume
Idazleen Lantaldearen sorrera 1999an eta Gutiziak ipuin bilduma kolektiboaren kaleratzea (2000)... Dena den, Lourdes Oñederraren Eta emakumeari sugeak esan zion (1999) nobelaren harrera bihurtu da, ziurrenik egilearen beraren gogo eta itxaropenen kontra?
|
|
|
Atal honek, edonola ere, ez du konponduko gaiak beti planteatzen duen kontraesan intrinsekoa: alde batetik
|
emakume
idazleen bideen aniztasuna aldarrikatzen da, eta literatura orokorraren barruan aztertu behar direla baiesten, baina, bestetik, badirudi taldekatzeak, desberdintzeak berak(" emakumezkoen literatura" genero bezala aldarrikatzeraino) kokapen eszentriko batera kondenatzen duela egile hauen lana (are gehiago: liburu honetan halako atal bat sartzeak konpondu ez, perpetuatu egiten du kontraesana; baina, nola hitz egin 90eko hamarkadako literaturaz gaia ukitu gabe?).
|
|
|
bulkada hau gizonezko eleberrigileengan baino ez dut aurkitzen: 90eko hamarkadako
|
emakume
idazleen lanei erreparatuz, ez dut tamainarekiko grina hori topatzen...). Ez naiz hasiko ahalegin horien emaitzak banan banan azter  tzen:
|
|
2003
|
|
|
Egia esan, Elizak eta gizarteak emakumeari ezarritako bide estutik ateratzen den izen goraipagarri bakarra ezagutzen dugu garai hartan, bera ere biziki elizkoia: Bizenta Antonia Mogel (Azkoitia, 1782 Abando, 1854), euskarazko lehen
|
emakume
idazlea. Bete betean bizi izan zuen garai gatazka  tsu hori, eta gogotik hartu zuen parte euskara literatur  hizkuntza gisa goratzeko kontzientziatze lanean eta foruen aldeko aldarrikapen politikoetan.
|
|
2004
|
|
|
Idazleen arteko lankidetza eta harremana bultzatzeko asmoz sortu zen eta adierazpen askatasunaren alde lan egiteko, edozein delarik kideen hizkuntza, arraza, kolorea eta pentsamendu politikoa. Erakundearen barruan hainbeste lan-talde eta komisio daude, esate baterako, beren iritzien edo idatzitakoarengatik preso dauden idazleen aldeko batzordea, itzulpen eta hizkuntza eskubideen aldekoa, bakearen aldeko idazleena,
|
emakume
idazleena, idazle atzerriratuen aldeko programa, larrialdietarako PEN fondoa...
|
|
|
Gogoratzen dut orain zenbait urte, durangoko azokako Aretoan, idazle batzuei galdetu zietela ea zergatik idazten duten eta, beste arrazoi batzuen artean, mahaian zeudenlaurek erantzun zuten" maitatuak izateko". Entzule zen honek esan zien nabarmena zela laurak gizonezkoak zirela,
|
emakume
idazle bati behin ere ez baitzaio burutik pasatu horrelako erantzunik. Emakumeek baitakite eremu pribatutik publikora pasatzeko hautua egiten dutenean errazago bilduko dutela ingurukoen errefusa, mesfidantza edo errezeloa maitasuna baino.
|
|
|
Etxean jakin dakiten arren, ez jakitea rena egiten dute(" tratatzen naute idazle ez banintz bezala", zioen berak), ez dute haren idazkirik irakurtzen, ez dute kritikarik segitzen, ez dira liburuen aurkezpenetara joaten eta, etxeko dinamika gehiegi distortsionatzen ez duen neurrian, kontsentitu egiten da. Agian ez dago aurkako diskurtsorik, ez dago debeku espliziturik, baina" kristalezko sabaia" modu fisikoan nozitzen du
|
emakume
idazleak, eta argi du, une oro, mugak non dituen.
|
|
|
Nola edo hala,
|
emakume
idazleari ikusarazi egiten zaio ez dela taldekidea, bera ez dela koadrila berekoa.
|
|
|
Galdera bera egin dezakete" tropeleko belaunaldia" deitua izen den barruan dauden
|
emakume
idazle gazteagoek. Putz aldizkariak (desagertu aurretik) belaunaldi horren irudi grafikoa eskaini zuenean, txirrindulari talde biluzia eta erakargarria agertu zuen, baina talde horretan ez zegoen joanesomarribarik.
|
|
2005
|
|
|
Euskal
|
emakume
idazleen lekua
|
|
|
Jakin aldizkariaren 148 zenbakian azaltzen diren lanen artean Amaia Alvarez Uriak idatzitako Euskal
|
emakume
idazleen lekua literaturaren historian. Dorrearen arrakalak agerian uzten dago.
|
|
|
Dorrearen arrakalak agerian uzten dago. Egilearen iritziz, izan ere, orain arteko historia ofizial androzentrikoak ez ditu euskal
|
emakume
idazleak aintzat hartu, baina izan beti izan dira, eta horren adibide modura XVI. mendetik gaur egunera arteko emakume idazle sorta bat aurkeztu du. Bestalde, Alan R.
|
|
|
Dorrearen arrakalak agerian uzten dago. Egilearen iritziz, izan ere, orain arteko historia ofizial androzentrikoak ez ditu euskal emakume idazleak aintzat hartu, baina izan beti izan dira, eta horren adibide modura XVI. mendetik gaur egunera arteko
|
emakume
idazle sorta bat aurkeztu du. Bestalde, Alan R.
|
|
|
1 5 4 5etik 1879ra 101 liburu argitaratu ziren, haietatik 4 bakarrik literarioak9 Beraz, esan dezakegu batez ere azken 30 urteetan metatzen dela euskal literatura. Hala ere ez dugu 1975era arte itxaron behar
|
emakume
idazleen lana aurkitzeko, 1804an argitaratu baitzen Bizenta Antonia Mogelen Ipui Onac liburua. Lehen euskal emakume idazlea.
|
|
|
Hala ere ez dugu 1975era arte itxaron behar emakume idazleen lana aurkitzeko, 1804an argitaratu baitzen Bizenta Antonia Mogelen Ipui Onac liburua. Lehen euskal
|
emakume
idazlea.
|
|
|
Hiru garai garrantzitsu daude mende honetan
|
emakume
idazleentzat idazle eta lanen kopuruari begira: XX. mendearen hasiera (gerra aurreko garaia); 1980ko hamarkada (edo diktadura osteko garaia) eta XX eta XXI. mendeen arteko trantsizioa (edo gaur egungo garaia).
|
|
|
XX. mendearen hasiera (gerra aurreko garaia); 1980ko hamarkada (edo diktadura osteko garaia) eta XX eta XXI. mendeen arteko trantsizioa (edo gaur egungo garaia). Garai hauetako hasierei buruz hitz egiten denean,
|
emakume
idazleen tradizioaren hasierari buruz hitz egiten da, aurretik ezer egon ez balitz bezala, Bizenta Mogeli buruz, Sorne Unzuetari buruz, Amaia Lasari buruz... Horrela txatal guztiak batu eta soinekoa erakusten jarraituko dugu hemen.
|
|
|
Garai hau euskal abertzaletasuna ren garaia da, erlijioaren/ fedearen eta euskararen defentsa egiten dute eta emakumeei dagokienez amatasun aberkoia sustatzen da. Ezizen zehaztugabeak, inizialak edo anonimatua oso ohikoak dira, bai gizon bai emakumeen artean; beraz, oso zaila da
|
emakume
idazleei buruzko informazio zehatza lortzea, identifikatzea, kokatzea. Linda Whitek dioena ere kontuanha rtu genuke:
|
|
|
Garai honetako
|
emakume
idazle askoren helburuakultura eta euskara umeei transmititzea, gordetzea eta biltzea izan da hein handi batean (ipuinak eta alegiak bildu eta asmatu eta argitara eman dituzte idazle askok). Beste batzuek antzerkiaren bidez adierazi dute euren euskararekiko konpromisoa eta beste batzuek olerkietan papereratu dituzte euren sentipen abertzale eta jainkozaleak, besteak beste.
|
|
|
Beste batzuek antzerkiaren bidez adierazi dute euren euskararekiko konpromisoa eta beste batzuek olerkietan papereratu dituzte euren sentipen abertzale eta jainkozaleak, besteak beste. Garai honetako euskal
|
emakume
idazleen profilahu rrengoa da: irakasleak, militanteak edo gizonidazle/ bertsolarien senideak.
|
|
|
Gabriel Aresti hil eta hurrengo batzarrean, Euskaltzaindiak, emakumearen nazioarteko urtean, 1975ean, hiru
|
emakume
idazleri omenaldia egin zien, Julene Azpeitia, Tene Mujika eta Madeleine Jauregiberriri, hilberriaren nahia betez. Erdi aroko eresilariak eta Bizenta Mogel gogora ekarri zituen Villasantek ekitaldi honi sarrera emateko egin zuen hitzaldian.
|
|
|
Mari Karmen Garmendiak aipatutako
|
emakume
idazleak gogoratu zituen eta Etxepare, Garibai, Larramendi eta Azkuerentzat emakumeek, eta batez ere amek, izan duten eragina nabarmendu zuen. Bukatzeko, emakumearen esparrua zein den esan zuen (etxea, dudarik gabe), eta mistikan ere oso andre baliotsuak egon direla gogoratu zuen.
|
|
|
Emakume literaturarenboom ari buruz berba egiten hasi zen XX. mendearen amaieran. Argitaletxe eta liburu dendak promozio kanpaina handiak egiten hasi ziren
|
emakume
idazle batzuen lan berriekin. Horrekin batera, gainera, Gutiziak ipuin bilduma argitaratu zen, Emakume Idazleen Lantaldearen egitasmo bat zen eta euskal emakume idazleen lana ezagutzera emateko helburua zuen liburu honek.
|
|
|
Argitaletxe eta liburu dendak promozio kanpaina handiak egiten hasi ziren emakume idazle batzuen lan berriekin. Horrekin batera, gainera, Gutiziak ipuin bilduma argitaratu zen,
|
Emakume
Idazleen Lantaldearen egitasmo bat zen eta euskal emakume idazleen lana ezagutzera emateko helburua zuen liburu honek. Hogeita bederatzi egile eta ipuin biltzen ditu lan honek, hona hemen haien izenak:
|
|
|
Argitaletxe eta liburu dendak promozio kanpaina handiak egiten hasi ziren emakume idazle batzuen lan berriekin. Horrekin batera, gainera, Gutiziak ipuin bilduma argitaratu zen, Emakume Idazleen Lantaldearen egitasmo bat zen eta euskal
|
emakume
idazleen lana ezagutzera emateko helburua zuen liburu honek. Hogeita bederatzi egile eta ipuin biltzen ditu lan honek, hona hemen haien izenak:
|
|
|
|
Emakume
idazleen lantaldea
|
|
|
Ana Urkizak gaur egungo euskal
|
emakume
idazlearen profila ematean produkzio murritza eta idazlearen estatusa bereganatu gabe dutela aipatzen du, publikotasunik ez dutelako euren lanek. Genero femeninoaren ezaugarriak (amatasuna, lanbide ‘femeninoak’ eta eremu pribatua) dira egoera honen erantzule; argitaratze eta promozio murritza, baloratzeko eta baliarazteko neurri gabezia eta presentziaren azterketaren beharra.
|
|
|
Hiru ildotan banatzen ditu lantaldearen erronkak:
|
emakume
idazleak (idazle estatusa eta publikotasuna eskuratu); argitaletxeak (estilo, eduki, izen eta lan berriakezagutarazi eta zabaldu) eta jendartea (emakumearen sormen balioa onartu, lagundu eta balioztatu).
|
|
|
Euskal literaturan ere
|
emakume
idazleek tradizio literarioa daukate, hau gaur egun harilkatzen eta elkar ezagutzen hasi bada ere. Hasieran orriotara ekarri dugun kezka bat agertzen da jarraian; tradizio honetan agertzen diren etenek eta urraketek oso berandura arte iraun dutela hain zuzen ere:
|
|
|
E. Showalter eta G. Greerek diotenez, ospe literarioa emakumeentzat iragankorra da; bere garaian ospetsuak izandako
|
emakume
idazleak, urteak pasatu eta gero, arrastorik utzi gabe desagertzen dira (Moi 1995, 66). Badirudi hori gertatu dela euskal letretan aritu diren andreekin hasieratik hona.
|
|
|
Gaur egungo ikusmirari buruz esan genukeprodukzioa igo dela eta andre gehiago daudela idazten. Egungo
|
emakume
idazlearen profila ematea oso zaila dela esan behar dugu ere, denetarik topa dezakegulako idazleen artean orain. Eta azken urteotan idazle gazteak, izen berriak agertzen hasi zaizkigula ere aipatu behar hemen:
|
|
|
Gaur egun dagoen euskal literaturaren historia ez dago osorik, subjektiboa da. Hasier Etxeberria ren liburuak jadanik zegoen kanon maskulinoa finkatu du, sendotu du, zilegitasuna eman dio (Aldekoaren historian berresten eta are gehiago murrizten dena) 27 Jendearen onarpena jaso zuen lan horretan bost idazle, bost gizon agertzen dira, eta
|
emakume
idazle bakar bat agertzen da, txiripaz: bost IDAZLE horietako batek gomendatzen dituen hamar liburuen artean BAT da emakume batek idatzitakoa (Bordaren Bizitza nola badoan) 28.
|
|
|
Ikusi berri dugunez
|
emakume
idazleak egon badaude eta euskal literaturaren hasieratik gainera (gogoratu Garibaik bildutako eresiak), beraz, zein da ez agertzearen arrazoia. Historialari eta kritikariek baztertu izan dute andreen lana urteetan zehar eta, aipatzekotan, haien generoarekin lotutako ezaugarriei erreparatuz eta hori gutxietsiz egin izan dute.
|
|
|
Azken aldi honetan bi datu aipa ditzakegu publikotasunari dagokionez:
|
emakume
idazleen lana ‘gehiago’ ikusi ahal izan dugu, parekidetasun eta aukera berdintasunerako politikaren ondorioz egin den diskriminazio positiboa gogoan hartuta kuota edo kupoa betetzeko beharra ikusi dutelako leku desberdinetan. Literaturaren sisteman ‘literatura femeninoaren’ etiketa asmatu zuten denak zaku berean sartzeko, eta lehenago aipatutako ustezkobooma rekin bizi izan dugu29.
|
|
|
Dagoeneko euskal
|
emakume
idazleak aipatu berri dugun lanarekin hasi dira; haien ekarpenen zertzelada gutxi batzuk artikulu honetan jasotzen eta ezagutarazten ahalegindu gara. Ekarpenok andrazkoen ikuspegiez aparte euskal literaturan gutxi landuta zeuden estilo, gai, diskurtso mota eta generoak ere landu dituzte, beste aukera batzuk aztertuz.
|
|
|
Espero dugu artikulu honekin emakumeen lanen berreskurapen eta plazaratzean urrats txiki bat egin izana. Gustatuko litzaiguke honekin katebegi bat ipintzea lehenago egin diren euskal
|
emakume
idazleei buruzko lanen eta honen ostean egingo direnen artean, eta emakume idazleak haien tradizioa sortzera, bidea egitera, Vi rginia Wool fekzioen bezala, haien ahotsa bilatzera animatzen ditugu.°
|
|
|
Espero dugu artikulu honekin emakumeen lanen berreskurapen eta plazaratzean urrats txiki bat egin izana. Gustatuko litzaiguke honekin katebegi bat ipintzea lehenago egin diren euskal emakume idazleei buruzko lanen eta honen ostean egingo direnen artean, eta
|
emakume
idazleak haien tradizioa sortzera, bidea egitera, Vi rginia Wool fekzioen bezala, haien ahotsa bilatzera animatzen ditugu.°
|
|
|
2
|
Emakume
idazleei buruz idatzitakoa (artikuluak eta idazle bakarrari buruzko lanak alde batera lagata):
|
|
|
• Itxaro Bordaren Hogoigarren mendeko
|
emakumeak
idazle (1 9 8 4).
|
|
|
• Mikel Atxagaren Euskal
|
emakume
idazleak() (1 9 9 7).
|
|
|
3. " Euskal
|
emakume
idazleei buruzko edozein eztabaidak genero literarioen banaketa gainditu behar du, emakumeek esparru desberdinetan idazten dutelako, askok genero literario desberdinak jorratzen dituztelako" (itzulpena nirea da).
|
|
|
18 Bizenta Antonia Mogel 1991, 21 Lehenago aipatu bezala ‘arraroa’ da Bizenta,
|
emakume
idazle binomioaren atzean dagoelako. Horretaz gain, emakumeei ‘laguntzeko’ eskatzen die, nori?
|
|
|
Atxaga, Mikel; Euskal
|
emakume
idazleak(). Bidegileak.
|
|
|
Borda, Itxaro; Hogoigarren mendeko
|
emakumeak
idazle. Txertoa.
|
|
|
Urkiza, Ana;" Euskal
|
emakume
idazleen lantaldea". www. euskonews.com/0057zbk/gaia5705eu.html
|
|
|
Euskal
|
emakume
idazleen lekua literaturaren historian
|
|
|
Non daude
|
emakume
idazleak. Idazten dute emakumeek euskaraz?
|
|
|
Euskal literaturan diharduten
|
emakume
idazleak ez dira oso ezagunak jende gehienarentzat, kalean galdetuko bagenu ez genuke emaitza itxaropentsurik lortuko. Periferian egon dira eta daude, nahiz eta mende aldaketarekin batera euskal literaturaren kanonaren oinarrietan arrakalak agertzen hasi diren.
|
|
|
Nina Baymek dioen bezala,
|
emakume
idazleak ikusezinak dira; hor daude, pentsatu baino gehiago eta anitzagoak dira, baina ez ditugu ikusten. Normalean ez daude inon (edo baten bat agertzen da agerraldi publikoetan gizonen artean ‘kolore’ pixka bat emateko).
|
|
|
Ipar Amerikako kritikari buruz dio
|
emakume
idazleak ez aipatzearen arrazoiak hiru direla: aurreiritziagatik lehenengo," kritikariei ez zaielako gustatzen emakume idazlearen ideia".
|
|
|
Ipar Amerikako kritikari buruz dio emakume idazleak ez aipatzearen arrazoiak hiru direla: aurreiritziagatik lehenengo," kritikariei ez zaielako gustatzen
|
emakume
idazlearen ideia". Artistikotasuna eta literatur bikaintasuna maskulinoak direlako bigarren:
|
|
|
Baieztapen hau egin ostean hurrengo argudioak ematen dizkigu: sistemarenperiferian egon dira (honi buruz gorago hitz egin dugu),
|
emakume
idazleen lanei buruzko ikerketa falta izugarria dago2, eta amaitzeko dio ekarpen eskasa egin diotela euskal literaturari historiagileek ez dituztelako emakume idazleak kontuan izan.
|
|
|
Baieztapen hau egin ostean hurrengo argudioak ematen dizkigu: sistemarenperiferian egon dira (honi buruz gorago hitz egin dugu), emakume idazleen lanei buruzko ikerketa falta izugarria dago2, eta amaitzeko dio ekarpen eskasa egin diotela euskal literaturari historiagileek ez dituztelako
|
emakume
idazleak kontuan izan.
|
|
|
A rtikulu honen helburua euskal literaturarenhersto ry batentzako sarrera egitea edo lehenengo urratsak ematea eta
|
emakume
idazleek euskal literaturari egin dizkioten ekarp enak plazaratzea da. He rsto ry hitza definitzeko bi gauza esan daitezke Whiteren definizioaren itzulpena egiten badugu:
|
|
|
Hau gauzatzeko bi bideha rtu ditugu:
|
emakume
idazle batzuen aurkezpena egin eta haien lan baten testu pasartetxo bat orriotara ekarri, idazle hauen lanen printza bat erakusteko, argitan ipintzeko.
|
|
|
Aurkitutako oztopo nagusiak artikuluaren espazioari dagozkion mugak dira(
|
emakume
idazle asko dira eta haien lana oparoa, eta aukeraketa egin behar izan dugu, denak ezin direlako hain orri gutxitan merezi bezala iruzkindu eta agertu); beraz, lehenago aipatutako helburuak kontuan hartuta egin dugu hautaketa. Ez daude diren guztiak, eta uste baino gehiago dira.
|
|
|
Beste bidea genero literarioena da: Whitek dioen bezala, genero literarioen mugak alde batera utzi behar ditugu
|
emakume
idazleen lana mintzagai dugunean, askotan ez dutelako genero bakarra lantzen, bi edo hiru baizik (Itxaro Bordak poesia, eleberria, narrazioa, saiakera eta antzerkia landu ditu, Miren Agur Meabek narrazioa, poesia eta haur eta gazte literatura eta Ixiar Rozasek narrazioa, nobela, poesia eta haur eta gazte literatura, hiru adibide aipatzearren):
|
|
|
Horretarako lan esanguratsuen zerrenda bat aurkeztuko dugu jarraian (zerrendak egiteak duen akatsa du honek; hau aukeraketa posible bat da, beste asko egin ahal ziren baina hau da oraingorako egin duguna). Honekin euskal
|
emakume
idazleek euskal literaturari egin dizkioten zenbait ekarpen4iruzkinduko ditugu:
|
|
|
Hau ikusi ahal dugu irakurtzen ditugun aipu batzuetan. Aipu hauetan, euskal gizon idazle batzuen esanak dauzkagu,
|
emakume
idazleei buruzkoak. Hauetan, harridura daukagu eta ohikotik kanpo daudela, arraroak direla diote beste hitz batzuekin17.
|
|
2006
|
|
|
Pentsa nolako harridura izan zen idazlearena. Une batez printze batekin, parkean aurkitutako tabernari aberats edo merkatari lizun batekin bezalatsu hitz egin izanaren lotsa etorri zitzaion gainera, eta agureak,
|
emakume
idazlearen aztoramendua ulertu izan balu bezala, ez kezkatzeko esan zion, azkenean Parisko parke hartan deserriratutako bi espainiar besterik ez zirela.
|
|
|
Esan behar dugu Iturbe nobelagilea baino ipuingilea edota narrazio motzean aritzen den idazlea dugula. Aipatzekoa da nabarmentzen diren 51 idazle horiek beti ere ez direla berak, eta zer esanik ez
|
emakume
idazleen kasuan, Urretabizkaia, Arrieta eta Oñederra baitira literatur kritikari horien zerrendetan aho batez azaltzen diren bakarrak.
|
|
|
Bernardo Atxaga eta Mariasun Landa. Artikulu honen azken helburua euskal literaturan aurki ditzakegun pertsonaia femeninoak urriak eta ahulak direla esatea da, baina teoria hori hankaz gora jartzen dutenak, hain zuzen ere, Mariasun Landa bera, eta kasurik gehienetan
|
emakume
idazleak ditugu: Urretabizkaia, Oñederra, Mintegi eta Rozas, beste batzuen artean.
|
|
|
Baina denak ere pertsonaia modernizatuak eta subjektuak ditugu. Azpimarratzekoa da, aukeratutako hamabietatik, sei pertsonaia femeninoren egileak
|
emakume
idazleak direla. Pertsonaiaren bilakaeran euskal nobelagintzan sortu diren pertsonaia femeninoetan murgildurik, esan behar dugu hortaz, 80 nobela ingurutik aipaturiko 12 emakumezko protagonista baino askoz gehiago ez dugula topatu aipaturiko tenore horretan.
|
|
|
Bukatzeko, esan dezagun hamabi pertsonaia femenino jarri ditugula mahai gainean euskal literaturari ekarri diotena kontatzen: sei protagonista
|
emakume
idazleenak eta beste seiak gizonezkoenak. Subjektuak denak eta gure literaturan espazioa nahiz denbora emakumezko ikuspegi batetik interpretatu dutenak; Lucia Guerra Cunningham-i kasu eginez, emakumeen sinbologia eta izatea berreskuratzen lagunduko digutenak.
|
|
|
Ahanzturarena edo isiltasunarena. Halaxe frogatu zuen Linda White-k euskal
|
emakume
idazleez argitaratu den doktorego tesi bakarrean2 Renoko Unibertsitatean irakasle den honek azaltzen zuen Jon Kortazar, Koldo Mitxelena, Luis Mari Mujika, Ibon Sarasola eta Luis Villasanteren historietan aipatzen diren 261 idazleetatik sei bakarrik direla emakumeak (Mayi Ariztia, Katalina Elizegi, Lourdes Iriondo, Luisa de la Misericordia, Bizenta Mogel eta Arantxa Urretabizkaia).... Jesus Mari Lasagabasterrek, Jon Kortazarrek, Mari Jose Olaziregik eta Iñaki Aldekoak azterturiko 1975etik 2000 bitarteko nobela garaikidean batez beste 51 nobelagile nabarmentzen dituzte, horietarik zazpi emakume azaltzen dira (Arantxa Urretabizkaia, Laura Mintegi, Yolanda Arrieta, Itxaro Borda, Lourdes Oñederra, Ixiar Rozas eta Arantxa Iturbe).
|
|
|
Juan Joxe Iturriotzen ustez, berriz, aitzakia merke bat zen hura guztia; Txalapartakoek, laborariek,
|
emakume
idazleek eta gisakoek, hainbat bilera egiten zutenez bertan, ziur zen egoitza mikrofonoz betetzea zutela helburu.
|
|
2007
|
|
|
Martxoaren 3an aurkeztu zuten Lekeition Sareinak bloga bi asmo nagusirekin. Lehenengoa, euskararen munduan literatura eta metodologia feminista uztartzea, ezagutaraztea eta praktikan ipintzea; bigarrena,
|
emakume
idazleen lanak ezagutzera ematea. Berau egituratzeko irakurleen laguntzarekin sare bat osatu nahi dute, eta http://eibar.org/blogak/ sareinak gunea iritzi, kritika eta abarren gunea n dadila.
|
|
|
Gema Lasarte eta Amaia Alvarez Uriaren doktorego tesiek pertsonaia femeninoa eta euskal literaturan
|
emakume
idazleek egindako lana dute ardatz. Informazioa biltzen hasi ziren eta berehala ohartu ziren ezer gutxi zegoela idatzita horri buruz.
|
|
|
Literaturgintzaren urteotako ibilbidea ondo samar ezagutzeak ematen didan talaiatik, gizonezkook ia inoiz aipatzen ez dugun kontu bat ekarriko dut lerrootara, atrebentzia ez bada: euskal
|
emakume
idazleak. (Gizasemeok joera dugu gaia baztertzeko, literatura sexuen arabera epaitu behar ez delakoan, eta emakume batzuek erantzun ohi dute ez ikusiarena egitea egon dagoen diskriminazio egoera iraunarazteko bidea besterik ez dela; behingoz bada ere, neure iritzia emango dut beraz, mutur sartzetzat hartuko ez zaidan esperantzan.)
|
|
2008
|
|
|
"
|
Emakume
idazleak pozik egon daitezke. Aurten ere beren eguna izan dute".
|
|
|
2002an zen hori. Baina
|
emakume
idazleak pozik egon daitezke. Aurten ere izan dute beren eguna.
|