2000
|
|
Baina gogoan izan behar dugu, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai hartan familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa zutela jaioterriak baino. Horregatik,
|
bi
anaiok Dominikoen ordenan sartzean, Vitoria hautatu zuten deituratzat, jatorriaren lotura jarraitzeko asmoz, noski.
|
|
1546an hil zen Vitoria maisu handia, eta aipaturiko
|
bi
lanok, ikasle izan zituenek, beraiek jasotako oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua zen Jacques Boyer jaunari eman zizkioten. Eta honek bi liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean.
|
|
1546an hil zen Vitoria maisu handia, eta aipaturiko bi lanok, ikasle izan zituenek, beraiek jasotako oharrak eta maisuaren zenbait izkribu bilduz eta osatuz, Frantziako Lyon-en inprimatzaile ospetsua zen Jacques Boyer jaunari eman zizkioten. Eta honek
|
bi
liburukitan argitara eman zituen 1557 urtean. Horregatik, bere ahozko ikasgaiak dizipuluek jaso eta ezagutarazi zituztelako, Frantzisko Vitoriari maiz eman zitzaion So krates izengoitia.
|
|
Bestalde, liburuaren bosgarren hitzaldian (70 orrialdean) Pirinioetako mugaren gainetik, gure nortasuna indartu nahian, elkartasuna proposatzen zigun. Gogoan izan zenbait urtez Baionan bizia zela eta, beharbada, han ulertu zuen mugaren
|
bi
alderdietan ginela euskaldunak, gure hizkuntza eta iritzi berdintsuei esker, elkarren artean edozertan laster ados jartzen ginenak.
|
|
eskaintzen zion idazlanean gaineratu zuen beste honako hau: . Jakintasuna eta enorantzia baliatzen dira
|
bi
harma diferentez. Batak darabila nekea eta trabaillua; bertzeak aisia eta alferkeria; jakintasunak edo zientziak gerla egiten dio enorantziari nekearen eta trabailluaren bidez, harma hautaz garaitzen du.
|
|
Hegoalde honetan, berriz,
|
bi
hizkuntzok ofizial izendatuak izan arren, oraindik epaitegietan euskarari sarrera emateko eragozpenak ditugu. Nola daiteke hori?
|
|
Bestela, eibartarrok isekaz erabili ohi dugun esaldia gogoratu: Esana bat eta egina
|
bi
, esanaren kontentuz izan hadi.
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan
|
bi
hizkuntzak ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira, zer ez da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi ez zuen Frantziapean dagoen Euskal Herrian. Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe.
|
|
Era horretara jarraituz, 9 artikuluan, beste honako hauek azaltzen ditu: Justiziarako ere,
|
bi
aldeetariko bati hizkuntza gutxituan epaitzearen eskaria aski zaio, bere burua berea duen hizkuntzan defendatu ahal izateko. Horretarako, tribunalak, beharrezko diren bitartekoak jarri ditu, hizkuntza gutxitua dakitenekin osatuz eta aldi berean agiriak ere bere hizkuntza jatorrean jarriz.
|
|
Eta, 14 artikulua, guretzat hain interesgarriak diren mugaz gaindiko harremaneri buruzkoa. Oroi Europako
|
bi
Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik ez dugula. Anai edo kiderik hurbilenak, lege natural guztien aurka, mugaz zatiturik eduki gaituztela, eta orain dugula ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
Bidasoaren
|
bi
alderdietako euskaldunok elkarrengandik zatituago utzi gintuen Gaztelako erregeak, Irun eta Hondarribiaz jabetu zenetik.
|
|
Gainera, argi dago haurtzarotik euskaraz eta erdaraz dakitenek,
|
bi
hizkuntzok beraien egituraz elkarregandik hain desberdinak izanik, errazago ikasten dutela hirugarren hizkuntza. Ikastoletan aspalditik irakasten duten ingelesa dugu horren lekuko.
|
|
Euskararen sustraiak preindoeuroparrak izanik, gutxienez duela lau bost mila urte Eneolitos garaitik harat jarri beharrekoak ditugu, gizona ehiza, arrantza eta abelzaintzatik bizi zen garaian noski. Eta horren arabera, Pirinio mendi hegalen
|
bi
alderdiak zituen bizileku. Hargatik zioen hain ongi R.
|
|
Hargatik zioen hain ongi R. Plandé zenak, Pirinioa, askok uste duten muga naturala izatea baino urrutiagokorik ezer ez dela, zeren bertako bizimoldeak
|
bi
alderdiak elkartasunean lotzen baitzituen (ikus R. Plandé,. La formation politique de la frontière des Pyrénées?, Géographie Pyrénées, t. IX, 221 orr.
|
|
Toulouse, 1938). Bizitza
|
bi
urtarotan zatitua zen: negua eta uda.
|
|
Pirinioaren
|
bi
alderdietan era berean mintzatu izan dira; Okzitaniako Languedoc hizkuntzaren dialektoak ere gure mende honetara arte berdintsu erabili dira Ipar hegoaldean. Baina argi utzi nahi dut, Languedoc baino lehenago, Neolitos garaian euskara erabiltzen zela, bertako leku izenek adierazten diguten bezala.
|
|
Aurretikorik ez dugu ezagutzen, ulergarri ez diren irudiera edo marra batzuk baizik. Eta duela
|
bi
mila urte Pomponius Mela-k Chorographia zeritzan III. liburuko 15 partean aipatzen zuen: vardulli (Araba eta Gipuzkoa, dirudienez) herrialdeetan, ingurukoengandik bereizirik, ibaiek beraien izen jatorrak zituztela hizkuntza adierazi ezinezko batean.
|
|
Baina, horiez gainera, Nafarroako Lerga hirian latinez irarritako harrian argi agertzen da Ume sahar, gure hizkuntzaren lekuko. Pirinio mendien
|
bi
hegaletan Kataluniaraino agertzen dira euskarazko toki izenak. Eta Erdi Aroan, lehenik guztiok Nafar erresumaren eskutik joan ginen, latinez ziotenaren arabera Lingua Navarrorum mintzatuz, 1200 urtean Gaztelako Alfonso VIII.a sartu arte.
|
|
Egia da Nafarroako erresuman, Lingua Navarrorum aipatua gorabehera, bertako administrazioko erabileran, hizkuntza ofizial gisa, latina, okzitanoa eta nafar erromantzea izan zirela nagusi. Florencio Idoatek,
|
bi
funtzionariok 1415 urtean elkarri euskaraz egiten zioten gutunetariko bat azaltzean erakusten zuenez, gogozkoa eta ziurrenik ulerterrazagoa zitzaielako. Ikus,. Una carta del siglo XV en vascuence?, Fontes Linguae Vasconum studia et documenta, 2 zenbakia (1969), 287 orrialdeak.
|
|
Hori guztiori aski ez dela, Gobernuak ez zuen bete berak Kontseiluari ezarritako arauek agintzen dutena ere; izan ere, urtean
|
bi
bilera egitera behartua dago, eta 1998an bat besterik ez baitzen egin, Kontseiluaren gehiengoak egin zion eskakizunari ezezkoa emanez.
|
|
Euskaltzaindiak bere sorreratik Jagon Sailaren ardurapean dituen eginkizunetarako baliagarri ditugu ONU eta Unesco ren arau horiek, Euskal Herriko muga guztien gainetik, nahiz Iparralde nahiz Hegoalde, ahal denean administrazioekin erarik hoberenean arituz eta lan eginaz; eta, hori ezinezko zaigunean, horien gainetik aipaturiko
|
bi
erakundeotara edo Europako Parlamentura joaz.
|
|
Hala behar lukete1 Beren buruak abertzaletzat dituzten askok ere hobe dute euskara ikastea eta erabiltzea. Eta federalistatzat azaltzen diren sozialistek ere, azalpen horren arabera, hobe dute
|
bi
hizkuntzak ofizial diren Autonomia Elkargoan, hezkuntzari dagokion ekintza sailean, euskararen eredua onartu. Horrela erakutsiko lukete federalismoaren ongi betetzea.
|
|
Horrela erakutsiko lukete federalismoaren ongi betetzea. Zeren, hemen bake biderantz abiatuko bagara,
|
bi
hizkuntzak ditugu beharrezko.
|
|
prestatu nuen. Antolaketaren arabera,
|
bi
lanok nituen denboraz eta neurriz mugatuak. Horregatik orain hemen bi lanok gehigarriz eskaintzen ditut.
|
|
Antolaketaren arabera, bi lanok nituen denboraz eta neurriz mugatuak. Horregatik orain hemen
|
bi
lanok gehigarriz eskaintzen ditut.
|
|
On deritzat Araba elebidunari, alde batetik bertako jatorrizkoa oraindik zenbait herritan egiten den euskara delako eta, bestetik, legez Euskal Autonomia Erkidegokoa delako. Horren arabera, 1979ko abenduan onarturiko Estatutuaren barnean ibili beharra dugu, gaztelera eta euskara,
|
bi
hizkuntzok ofizialtzat hartuz, eta 10/ 1982 azaroaren 24ko euskararen normalizazio legeak onartzen duenaz baliatuz. Ez baita legezko talde politiko bakoitzak berak deritzon eran erabiltzea, gehiengoak legeztatuan baizik.
|
|
Aguuur, eta salto egin zuen burdinarantz. Bost lau hiru
|
bi
bat.
|
|
Bost haietan erreparatu nuen, izan ere ahopeka ari baitziren hitz egiten, eta horrek harritu egin ninduen. Eta bat batean, Enniseko bidetik, Chrysler zuri bat azaldu zen, luze horietako bat, badakizue; eta hondartza parean jiratu eta bere barrutik
|
bi
tipo irten ziren. Beno, uste dut bietatik bat neska zela.
|
|
Txikia, baina nahikoa biak bereizteko. Itsaso bortitzak bidetxo bat aurkitu zuen, antza, lehorrean barneratzeko, eta orain hemen nago,
|
bi
itsasoen arteko lurmutur honetan eraikitako etxetxoan. " Itsasoa eta lurra bat egiten diren hartan, han urrutian, bakardadean, galdu Irlandan...", hauxe da Breschiren musikak eta Jose Anjel Irigarairen hitzek diotena, eta hortxe nago ni.
|
|
Eta asko lasaitu ninduen beste zerbait ere egin zuen, ordurarte ez Rocíok, ez Jabik, ezta Txemak berak ere hain era benetakoan lortu ez zuten zerbait: nire izena aipatu zuen behin eta berriro, bost hizki horiek gozatuz bezala, Eider hitzaren txoko guztiak deskubrituz bezala, eta Eider, Eider esaten zuen bitartean egia bor borka jaurtitzen zuten
|
bi
begi horiekin egiten zidan so.
|
|
itsasoa, haizea, euria askotan... txoko bikaina mundutik ihes egin nahi duenarentzat. Gela
|
bi
eta sukaldea ditu, eta komun txiki bat ur berorik gabekoa. Almazena ere badu, janariz betea, eta giltzaz itxitako ganbara bat.
|
|
Bera Ipar Irlandako Derry hirian bizi da, eta haurtzaroko garaietara iritsi gara. Ni baino urte
|
bi
gazteagoa da: 26 udaberri fresko.
|
|
" Gure antzera", esan dit Ralphek, eta ez naiz konturatu nire esku bat heltzen ari zela bere
|
bi
eskuekin, eta berbetan jarraitu du: " hala uste dut behintzat".
|
|
Connemara erdian galduta, ai inon zerurik bada! Connemaran, bai, eta kanpoan haizearen zaratak bat egiten du etxetxo hau inguratzen duten
|
bi
itsasoekin. Pozik nago, bai jauna.
|
|
Hara, Jabi: arrazoi
|
bi
emango dizkizut" lagunengana" ez joateko. Lehena, zure moduko lagunik ez dudala behar.
|
|
" Another one, please", eskatu zion hain denbora luzez begira izan zuen tabernariari. Bikote batek irriak praktikatzen zituen, eta mutilaren ahoak alkohol tantaz bustitzen zituen neskaren ezpainak, eta
|
bi
droga gogor iruditu zitzaizkion horiek Txemari: alkohola eta amodioa.
|
|
Hori guztia gertatzen denean erantzun psikologiko
|
bi
daude gizakiaren bizitzan:
|
|
Hiru irlandarrek txundiduraz begiratu zioten Txemari, txakur bat arraunean ikusten duenak bezala, eta Clay bibotedunak hartu zuen berriro hitza: " Mozkorti
|
bi
hauek badakite, eta ez zait ardura beste batek ere jakitea. Hara, my basque fellow, nik emaztearen arropak janzten ditut askotan.
|
|
Nik Tereren laguna izaten jarraitu nahi nuen, eta horretarako biderik onena, dudarik ez, Txemarekin hastea nuen. Eta horrela, akademiako hurrengo klasean
|
bi
ginen elkarren ondoan ingelesa ikasten ari ginen bikoteak.
|
|
Aparteko ezer egiteko aukerarik ez zegoenez, eliza batean sartu zen. Baten faltan,
|
bi
zeuden parez pare: protestantea eta katolikoa.
|
|
Esaten ari nintzen Dublin utzi nuela, hain zuzen ere heldu eta hurrengo egunean. Egia esateko, tentazioa izan nuen egun bat edo
|
bi
gehiagoz bertan gelditzeko, tentazio goxoa gainera. Ikusi gabekoak ezagutu, kale estuetan sartu, edan, paseatu...
|
|
Zeren Rocíok zerbait dauka ia magnetikoa, ez dakit, deabrutxo polit bat da, bere alkandora gorria bezain arriskutsua iruditzen zait neska hau. Eta bere begirada enigmatikoak eskatzen dit berarekin geratzeko, sikiera deskubritu arte begi nini
|
bi
horien dirdira lotsagabearen atzean zenbat plater gehiago apurtzeko intentzioa dagoen.
|
|
Hain arriskutsua, ezen euren arteko konfiantza punturik gorenera heldu zenean bere etxera joateko proposamena luzatu baitzion Rocíok Txemari. Eta Txemak egun
|
bi
eman zituen proposamen harekin bueltaka, baietzaren eta ezetzaren arteko ika mikan sartuta. Harik eta, bi egun haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema hitz egiten ari ziren tabernako izkinatxora.
|
|
Eta Txemak egun bi eman zituen proposamen harekin bueltaka, baietzaren eta ezetzaren arteko ika mikan sartuta. Harik eta,
|
bi
egun haien buruan, Eider azaldu zen arte Rocío eta Txema hitz egiten ari ziren tabernako izkinatxora. Aurpegi alaiz zetorren Eider, eta gogo nabarmenak erakutsi zituen Txemarekin hizketan zebilen hura ezagutzeko.
|
|
Rocíok erlojuari begiratu zion, eta agur formal bat luzatu zien biei: Eiderri musu
|
bi
eman zizkion masailetan," pozten naiz zu ezagutzeaz" esan ondoren; Txemari, berriz, agur esan zion eskuarekin. " Ea laster aurkitzen garen berriro", bota zien segituan," bariantea egin baino lehenago behintzat".
|
|
Ba ez, ez zait batere inporta. Zerbait idatzi behar eta, ez nuen jarriko Euskal Herrira bueltatzeko egun
|
bi
baino ez zaizkidala falta, ezta. Kristalezko ametsa hausteko egun bi.
|
|
Zerbait idatzi behar eta, ez nuen jarriko Euskal Herrira bueltatzeko egun bi baino ez zaizkidala falta, ezta? Kristalezko ametsa hausteko egun
|
bi
. Ez nuke nahi kristalaren pusketekin inor zauritzerik.
|
|
Baina ez, ez zegoen batere gaizki, kontuan izanda ez zela hiriko auzorik liluragarriena ere. Eta askoz ere pisu politagoa izango zen Eider berarekin bizitzera joan izan balitz, baina ez zuen urrats hori ez bat ez
|
bi
eman nahi, eta Txemak ere ez zuen txarto hartu erabaki probisional hura. Zeren probisionala zela ulertzen zuen, argi baitzegoen denboratxo bat igaro ondoren Eiderrek maletak egingo zituela euren maitasun habiara joateko.
|
|
Eider behin baino gehiagotan ahalegindu zen amari azaltzen elkarrekin erabaki garatu baten ondorioa zela, eta ez zutela beharrezko ikusten ezkontzaren pausoa. Maite ez zen berehala konforme geratzen, eta beraz Txemari ondo iruditu zitzaion Eiderrek bere denbora hartzea, hilabete osoa nahi bazuen, edo
|
bi
bestela. Piztiak baretzea inoiz ez da erraza izaten.
|
|
Arratsaldeetako ordu amorfoei itxura konkretua ematen zieten bien artean. Beste batzuetan
|
bi
edo hiru egun (eta beste hainbeste gau) ematen zituen pisuan, normala denez eta batera bizitzeko gogoari tokia eginez. Baina inoiz ez zen maletekin agertzen, eta Maiteren ideia feudalen aurkako gudua gogorra zela suposatzen zuen, beraz, Txemak.
|
|
Ez dakit zergatik den: inoiz ikusi dituzten neskarik politenak garelako, alaienak eta orainaldi perfektu baten jabe garenak; edo bestela, lurmutur honetan ez delako oso normala
|
bi
neska eskutik helduta joatea. Berdin zait.
|
|
Banekien gertatu behar zuela. Eskerrak
|
bi
oheko gela bat hartu genuen, bestela Rocío gauza baita hamabiko batean ere berdina egiteko.
|
|
Koadrilakoak. Kasualitatez udaleku berean lan egitea egokitu zitzaigun koadrilako
|
bi
. Noski, ez genuen serio hartzen txantxa inozo hura, baina nik ez dakit hainbeste errepikatzearekin Jabik erdi sinetsi ote zuen.
|
|
gelan sartuta igaro zuen arratsalde bat gogoratu eta, hari horri jarraituz, ustezko depresio baten inguruko teoria sortzen da, ahaztuta beste edozein garaitan ere Eiderrek ordu luzeak pasatzen zituela bere gelan, tripako min batek edo parrandaren osteko biharamunak eraginda ziur aski. Eta gero, gogoratu hil baino
|
bi
egun lehenago ez zuela, esaterako, berdura zopa jan nahi izan, eta hara, autopsia ofiziala konpleto dugu: depresio batek suizidiora eraman zuen.
|
|
Bagoiek handiagoak ziruditen kanpotik. Ez ordea jarlekuek, egur xaflaz egindako eskeleto haiek guk baino
|
bi
buru gehiago neurtzen baitzuten gutxienez. Trenak eguneroko minutu pare laburra iraungo zuen estazioan geldi ziurrenera, baina guk eternitatea zer zen ikasi genuen jarlekuetan jesarririk eta hankak dingilizka genituela.
|
|
Hegazkinera igotzerakoan nabaritu dut lehendabiziko atximurkada, eskaileretatik gora Sondikako lurra urruntzen zihoala. Aurreneko
|
bi
mailak lurrera begira igo baditut ere, egoera kursiegia zela iruditu zait, zentzua duen inork ez baitu atzera begira alde egiten. Eta horregatik burua altxatu eta gora egin dut begiekin, eta oraindik beste hamar maila edo ikusi ditut nire pausoaren zain, eta abioiko atea zabalik.
|
|
Hasierako garaiak etorri zaizkit gogora handitasunaren kontu horiek aipatzean, Txemarekin ibiltzen hasi nintzeneko garaia alegia. Gertatu zen herriko
|
bi
mutil ingelesa ikasteko akademia batean sartu zirela, euretako bat gainera oso guapoa. Eta nola gertatzen den gasolina arrasto bat erretzean, halaxe izan zen herriko neska gehienekin ere, mutil horren atzetik hasi ginela denok.
|
|
Oholesiak lauzpabortz ziren, elkarri itsatsiak, bakoitza ate tipi edo ateska batekin, zeina aise ireki eta herts baitzitekeen, lokarriz eginikako lakio batez baliaturik. Oholesi haietarik batean hiru orein zeuden, zeinetarik
|
bi
, bata arra eta bertzea emea, elkarren ondoan baitzebiltzan, hirugarrenetik —bertze ar bat— bereiz. Eta iritsi zen haien akabatzeko orena, eta hiru gizon hurbildu zitzaizkien oreinei:
|
|
Eta iritsi zen haien akabatzeko orena, eta hiru gizon hurbildu zitzaizkien oreinei: ireki zuten ateska, sartu ziren hiru gizonak, hertsi zuten ateska; atzeman zuten,
|
bi
gizonen artean, bereiz zebilen oreina; hirugarren gizonak aiztoa jaso... eta gero, bi oholen arteko zirritutik, odol iturri hura eta oreinaren gorputz dardarak hartua begiztatu nituen... eta ene begiak eta ene behakoa, bere batez, oreinaren begietan pausatu ziren: ai, oreinaren begi bi haiek, noraezean!, oinazeak iparrik ez balu bezala, zeren, oinaze oinazetsuak bere erpez eta atzaparrez harrapatzen gaituenean, jaun André, galtzen da iparra hegorako bidean, ekia mendebalerakoan, oinazea bera bihurtzen delarik, finean, ipar eta hego, eki eta mendebal, errealitate bakar eta gordin.
|
|
Eta iritsi zen haien akabatzeko orena, eta hiru gizon hurbildu zitzaizkien oreinei: ireki zuten ateska, sartu ziren hiru gizonak, hertsi zuten ateska; atzeman zuten, bi gizonen artean, bereiz zebilen oreina; hirugarren gizonak aiztoa jaso... eta gero,
|
bi
oholen arteko zirritutik, odol iturri hura eta oreinaren gorputz dardarak hartua begiztatu nituen... eta ene begiak eta ene behakoa, bere batez, oreinaren begietan pausatu ziren: ai, oreinaren begi bi haiek, noraezean!, oinazeak iparrik ez balu bezala, zeren, oinaze oinazetsuak bere erpez eta atzaparrez harrapatzen gaituenean, jaun André, galtzen da iparra hegorako bidean, ekia mendebalerakoan, oinazea bera bihurtzen delarik, finean, ipar eta hego, eki eta mendebal, errealitate bakar eta gordin.
|
|
ireki zuten ateska, sartu ziren hiru gizonak, hertsi zuten ateska; atzeman zuten, bi gizonen artean, bereiz zebilen oreina; hirugarren gizonak aiztoa jaso... eta gero, bi oholen arteko zirritutik, odol iturri hura eta oreinaren gorputz dardarak hartua begiztatu nituen... eta ene begiak eta ene behakoa, bere batez, oreinaren begietan pausatu ziren: ai, oreinaren begi
|
bi
haiek, noraezean!, oinazeak iparrik ez balu bezala, zeren, oinaze oinazetsuak bere erpez eta atzaparrez harrapatzen gaituenean, jaun André, galtzen da iparra hegorako bidean, ekia mendebalerakoan, oinazea bera bihurtzen delarik, finean, ipar eta hego, eki eta mendebal, errealitate bakar eta gordin.
|
|
Baina amorioaz izanen dugu, bai, gerorat ere, zer mintza eta zer asma eta, inguru minguruka ibili gabe, derradan ezen festa eguneko bazkari ezin joriagoan, oreinkia zerbitzatu zigutela, eta nik ez nuela dastatu ere egin, zeren oreinaren begi iraungi
|
bi
haiek baitzetozkidan gogorat, gogoa bera ere erroetarik kentzerat.
|
|
Eta historia hura halakoa izan zen eta hala akabatuko zen, bertzerik gabe, baldin handik astebeterat bururatu izan ez balitzait bururatu zitzaidana, komunionea egiten ari nintzela... zeren eta orduan ere, ene aitzinean akabatu zuten oreinaren
|
bi
begi etsi haiek etorri baitzitzaizkidan gogorat... Eta, komunione hartan bururatuak burutik ezin edekirik eta ezin bazterturik nenbilela, guztiok mahai inguruan bazkaltzen ari ginenean, hala erran nion don Frantziskori:
|
|
Baina egia da, halaber, ezen, abersitatearen aitzinean, aitzina egiteko disposizione hori ere badudala. Eta hala sentitzen ditut usu neure baitan
|
bi
jaidura edo bi sentimendu kontrajarri horiek, bi zaldi balira bezala, elkarren aurka garaikarrean, nor gehiago. Eta batzuetan irabazten du batak, bertzeetan bertzeak.
|
|
Baina egia da, halaber, ezen, abersitatearen aitzinean, aitzina egiteko disposizione hori ere badudala. Eta hala sentitzen ditut usu neure baitan bi jaidura edo
|
bi
sentimendu kontrajarri horiek, bi zaldi balira bezala, elkarren aurka garaikarrean, nor gehiago. Eta batzuetan irabazten du batak, bertzeetan bertzeak.
|
|
Baina egia da, halaber, ezen, abersitatearen aitzinean, aitzina egiteko disposizione hori ere badudala. Eta hala sentitzen ditut usu neure baitan bi jaidura edo bi sentimendu kontrajarri horiek,
|
bi
zaldi balira bezala, elkarren aurka garaikarrean, nor gehiago. Eta batzuetan irabazten du batak, bertzeetan bertzeak.
|
|
Baina itzul nadin aitaren erran hartarat: ...ea!" Banekien nik, bai, nor zuen aitak gogoan, noiz eta hitz haiek xuxendu baitzizkidan; banekien, bai, jaun Esteban Etxegoienen gogaide egin nahi ninduela, familiako lehen luthertar eta ustez bakarrarena, zeinak, noiz eta jakin baitzuen ezen guztia galdua zegoela eta gaztelau tropek inguraturik zegoela, bere burua koldarki hil baitzuen, etsaiari buru egin beharrean, nola egin baitzioten bere
|
bi
anaiek, Pedrok eta Eusebiok, Amaiurren eta Noainen ezin balentkiago guduztatu zirenean, aitona Nikolasi behin baino gehiagotan eta aitari berari ere nehoizka aditu izan nionez. Eta halatan zen gure etxeko ardi beltz hura bi aldiz maradikatua:
|
|
" Hori bakarrik falta zitzaiguan, familian bertze protestant bat izaitea!" Banekien nik, bai, nor zuen aitak gogoan, noiz eta hitz haiek xuxendu baitzizkidan; banekien, bai, jaun Esteban Etxegoienen gogaide egin nahi ninduela, familiako lehen luthertar eta ustez bakarrarena, zeinak, noiz eta jakin baitzuen ezen guztia galdua zegoela eta gaztelau tropek inguraturik zegoela, bere burua koldarki hil baitzuen, etsaiari buru egin beharrean, nola egin baitzioten bere bi anaiek, Pedrok eta Eusebiok, Amaiurren eta Noainen ezin balentkiago guduztatu zirenean, aitona Nikolasi behin baino gehiagotan eta aitari berari ere nehoizka aditu izan nionez. Eta halatan zen gure etxeko ardi beltz hura
|
bi
aldiz maradikatua: lehenik, protestant izan zelako, eta, bigarrenik, bere buruaz bertze egin zuelako, oilobusti halakoak...!
|
|
Zeren, sasoin hartan, azpialde kasik osoa gartzelatzat hartua izan baitzen. Gero, jauregia berreraiki zutenean, espazio ilun hura birmoldatu, eta
|
bi
partetan partitu zuten: bata sototzat eta etxeko upelategitzat hartu zuten, berdintsu eta orobatsu utzi zutelarik bertzea, norat igortzen eta zigortzen baitzituen aitak —edo amak, bakanago— egun baterako, bitarako edo berak zuzen irizten zion aldirako, gaizki portatzen ziren sehiak eta zerbitzariak, haien hutsen eta falten arabera, eta gure gurasoen aldartearen.
|
|
Baina denbora batean amets bat baino hagitzez gehiago izan zuan... Edo ez al dakik ezen jaun Esteban Etxegoien —gure etxeko ardi beltza— eta haren
|
bi
anaiak —jaun Eusebio Etxegoein eta jaun Pedro Etxegoien— ezin anaikiroago konpondu zirela, hura protestant zen arren eta bertze biak katoliko, ezkutuan eta isil gordean ibili behar izan gabe?"
|
|
Eta Estebanek ez zian nahi, uste zuelako bere heriotza aski izan zitekeela auziaren erabakitzeko, jauregia gaztelau soldaduek setiaturik zegoenez gero, itxuraz, bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik sakrifikatzerat utzi gabe... menerat zituen zortzi beaumondar preso laxatzen zituela, aldi berean. Eta, bide hartarik bere deliberamendu hura aitzina zeramala, bere buruaz bertze egin zian, ezpata bihotzean sarturik, eta pentsaturik ezen zeruan bilduko zela bere
|
bi
anaienganat —Eusebioganat eta Pedroganat—, zeinak, bera ez bezala, katolikoak baitziren, baldin bere bi anaia haiek hilik bazeutzan, Noaingo guduaren ondotik...
|
|
Eta Estebanek ez zian nahi, uste zuelako bere heriotza aski izan zitekeela auziaren erabakitzeko, jauregia gaztelau soldaduek setiaturik zegoenez gero, itxuraz, bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik sakrifikatzerat utzi gabe... menerat zituen zortzi beaumondar preso laxatzen zituela, aldi berean. Eta, bide hartarik bere deliberamendu hura aitzina zeramala, bere buruaz bertze egin zian, ezpata bihotzean sarturik, eta pentsaturik ezen zeruan bilduko zela bere bi anaienganat —Eusebioganat eta Pedroganat—, zeinak, bera ez bezala, katolikoak baitziren, baldin bere
|
bi
anaia haiek hilik bazeutzan, Noaingo guduaren ondotik...
|
|
Hitzik gabe geratu nintzen. " Guztia ez bat ez
|
bi
izan zuan! —erran zidan osaba Joanikotek, bihotza artean bero— Testamentaz ari gintuan, honetaz eta hartaz, noiz eta bat batean erran baitzidan:
|
|
Eta, halarik ere, oroitzen dut ezen ene bizitzako lehen urte haietan gogotsu baino gogotsuago egoiten nintzela aitaren aiduru, hura bidaia haietarik noiz itzuliko, zeren eta beti ekarriko baitzigun Mattini eta bioi, present gisa, jostailu bana edo bertze edozein objektu, biak berdinak gehienetan, baina neurri edo material diferentekoak: zurezko zaldi
|
bi
, aitzin gibeletarat balantzaka ibiltzen zirenak, bata bertzea baino handiagoa; kanoi tipi bi, bata zurezkoa, bertzea brontzezkoa; berunezko bi soldadutxo, kolore biziz pintatuak, bata sarjentua, bertzea jenerala...
|
|
Eta, halarik ere, oroitzen dut ezen ene bizitzako lehen urte haietan gogotsu baino gogotsuago egoiten nintzela aitaren aiduru, hura bidaia haietarik noiz itzuliko, zeren eta beti ekarriko baitzigun Mattini eta bioi, present gisa, jostailu bana edo bertze edozein objektu, biak berdinak gehienetan, baina neurri edo material diferentekoak: zurezko zaldi bi, aitzin gibeletarat balantzaka ibiltzen zirenak, bata bertzea baino handiagoa; kanoi tipi
|
bi
, bata zurezkoa, bertzea brontzezkoa; berunezko bi soldadutxo, kolore biziz pintatuak, bata sarjentua, bertzea jenerala...
|
|
Eta, halarik ere, oroitzen dut ezen ene bizitzako lehen urte haietan gogotsu baino gogotsuago egoiten nintzela aitaren aiduru, hura bidaia haietarik noiz itzuliko, zeren eta beti ekarriko baitzigun Mattini eta bioi, present gisa, jostailu bana edo bertze edozein objektu, biak berdinak gehienetan, baina neurri edo material diferentekoak: zurezko zaldi bi, aitzin gibeletarat balantzaka ibiltzen zirenak, bata bertzea baino handiagoa; kanoi tipi bi, bata zurezkoa, bertzea brontzezkoa; berunezko
|
bi
soldadutxo, kolore biziz pintatuak, bata sarjentua, bertzea jenerala...
|
|
Eta aitak, irria ezpainetan,
|
bi
fardeltxo erakutsi, eta geldi eta baratx ekiten zion lokarri korapiloen laxatzeari, bata bertzearen ondotik.
|
|
Segidan, kentzen zion oihala fardeltxo bati, orobat bertzeari, eta zurezko
|
bi
zaldi ageriko zitzaizkigun, kanoi tipi bi, soldadutxo bi...
|
|
Segidan, kentzen zion oihala fardeltxo bati, orobat bertzeari, eta zurezko bi zaldi ageriko zitzaizkigun, kanoi tipi
|
bi
, soldadutxo bi...
|
|
Segidan, kentzen zion oihala fardeltxo bati, orobat bertzeari, eta zurezko bi zaldi ageriko zitzaizkigun, kanoi tipi bi, soldadutxo
|
bi
...
|
|
Haurra nintzen arren, banekien ezen ene esperantza banoa eta ezinezkoa zela, baina, haurra nintzelako ere, ez nuen esperantza guztiz hiltzerat uzten. Eta, hala, aitaren hurrengo bidaian, berdin egonen nintzen, hura noiz itzuliko, gogo gogotsuz eta gutizia gutiziatsuz, nahiz eta jakin
|
bi
zati izanen zituela josteta hark: lehena zen masusta beltza bezain gozoa, bigarrena zitroin berdea bezain garratza; lehenean loratzen zen esperantza, bigarrenean zapuzten.
|
|
...riak nituenean izanen zen, ausaz, eta Mattinek hamahiru, zeren, oker ez banago, aita Frantzia eta Espainiako errege infanten arteko ezkontza sonatu hartarik itzuli zenean izan baitzen... bai, orduan izan zen, segur, zeren oroitzen baitut nola aitak, okasino hartan ere, bere ondoreak atera zituen gertaki hartarik, azpimarratzen zigularik ezen Eliza katolikoak bedeinkatu ezkontza hura ez zela soilik
|
bi
pertsonaren artekoa, Espainia eta Frantziaren artekoa ere bai, eta ezkontza hark bi estatuen eta bi erresumen arteko urte luzeetako gerlak eta guduak itzali, eta bakealdi sendoa ekarriko zuela, zeina ezin egokiagoa gerta baitzitekeen, bertzalde, bai frantsesen eta bai espainiarren prosperitatearentzat ere—; sasoin hartan, bada, jaun André, bertze bi presentekin heldu zitzaigun aita. Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina.
|
|
...Frantzia eta Espainiako errege infanten arteko ezkontza sonatu hartarik itzuli zenean izan baitzen... bai, orduan izan zen, segur, zeren oroitzen baitut nola aitak, okasino hartan ere, bere ondoreak atera zituen gertaki hartarik, azpimarratzen zigularik ezen Eliza katolikoak bedeinkatu ezkontza hura ez zela soilik bi pertsonaren artekoa, Espainia eta Frantziaren artekoa ere bai, eta ezkontza hark
|
bi
estatuen eta bi erresumen arteko urte luzeetako gerlak eta guduak itzali, eta bakealdi sendoa ekarriko zuela, zeina ezin egokiagoa gerta baitzitekeen, bertzalde, bai frantsesen eta bai espainiarren prosperitatearentzat ere—; sasoin hartan, bada, jaun André, bertze bi presentekin heldu zitzaigun aita. Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina.
|
|
...painiako errege infanten arteko ezkontza sonatu hartarik itzuli zenean izan baitzen... bai, orduan izan zen, segur, zeren oroitzen baitut nola aitak, okasino hartan ere, bere ondoreak atera zituen gertaki hartarik, azpimarratzen zigularik ezen Eliza katolikoak bedeinkatu ezkontza hura ez zela soilik bi pertsonaren artekoa, Espainia eta Frantziaren artekoa ere bai, eta ezkontza hark bi estatuen eta
|
bi
erresumen arteko urte luzeetako gerlak eta guduak itzali, eta bakealdi sendoa ekarriko zuela, zeina ezin egokiagoa gerta baitzitekeen, bertzalde, bai frantsesen eta bai espainiarren prosperitatearentzat ere—; sasoin hartan, bada, jaun André, bertze bi presentekin heldu zitzaigun aita. Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina.
|
|
...ak bedeinkatu ezkontza hura ez zela soilik bi pertsonaren artekoa, Espainia eta Frantziaren artekoa ere bai, eta ezkontza hark bi estatuen eta bi erresumen arteko urte luzeetako gerlak eta guduak itzali, eta bakealdi sendoa ekarriko zuela, zeina ezin egokiagoa gerta baitzitekeen, bertzalde, bai frantsesen eta bai espainiarren prosperitatearentzat ere—; sasoin hartan, bada, jaun André, bertze
|
bi
presentekin heldu zitzaigun aita. Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina.
|
|
Ai, zein handia izan zen ene deskontentamendua, eta zein neurrigabekoa ene desgustua, eta nola bekaiztu nintzen orduan ere hargatik! Zeren eta aitak
|
bi
abere baitzituen eta bi karga, eta orduan ere abererik flakoenari eman baitzion kargarik itsusiena... Eta nola sentitu nuen orduan odolaren irakidura neure gorputz osoan eta neure zain bakoitzean!
|
|
Ai, zein handia izan zen ene deskontentamendua, eta zein neurrigabekoa ene desgustua, eta nola bekaiztu nintzen orduan ere hargatik! Zeren eta aitak bi abere baitzituen eta
|
bi
karga, eta orduan ere abererik flakoenari eman baitzion kargarik itsusiena... Eta nola sentitu nuen orduan odolaren irakidura neure gorputz osoan eta neure zain bakoitzean!
|
|
Hura urduritasuna, eta hura asaldura, lehen egun haietan partikularzki...! Hainbertzekoa izaiten zen, non
|
bi
begiak ireki edo biak hersten bainituen, ezinegonak itsuturik.
|
|
Eta, esku batez begi bat estali, bertzeaz so egin, eta habia eta
|
bi
mikakumeak begiztatu nituen nik ere, erraiten nuela:
|
|
—Lehenengo lezionea —erran zidan, mahaiaren inguruan zeuden
|
bi
aulkietan esertzen ginela, mahai gainean zegoen mapamundiaren alde baterat, udazkeneko arratsalde apal epel batean—: Scientia est habitus per demonstrationem adquisitus:
|
|
Ametsaren ulertzeko, ordea, bertze
|
bi
kontu kontatu nizkizuke aitzinetik.
|
|
Eta, kontatu berri dizkizudan
|
bi
kontu horiek buruan nituelako edo, hara zer nolakoa izan zen hereneguneko ametsa: lehenbizikotz, Piarres Oihartzabal kapitaina ikusi nuen, gure aitarentzat aldi batez lan egin zuen gizona, baina batik bat osaba Joanikoten lagun mamia izan zena eta jauregirat noizik behin etortzen zena, osabarentzat libururen bat zekarrela edo bertze zernahi.
|
|
izan ere, bertze nonbait kontatu dizut, jaun André, nola egin zuen ene arimak Felisak kontatzen zizkidan ipuinen aterbetik zientziaren aterberat; baina hirugarren aterbe bat ere izan nuen, bertze biak bezain inportanta, bederatzi hamalau urte bitartean bere babesa eman zidana eta alborat utzi ezin dudana, eta aterbe hura izan zen jaun Marcel Dibarsorok bere irakaspenekin eta bere bihotz liberaltasunarekin eskaini zidana. Zeren eta, bertzenaz, ez baitago endelegatzerik handik urte gutirat izan nuen haustura, ene nortasuna eta ene izatasuna
|
bi
partetan partitu zituena.
|
|
Erretorika eta oratoria emaiten zigunean, mihiaren trebatzeko eta geure arrazoinen aitzinatzeko, anaia eta biok eztabaidan ipintzen gintuen jaun Mar celek, erabiltzen eta manaiatzen zituela, hartarakotz, edo Fedro edo Esoporen fabularen bat,
|
bi
animalia edo bi pertsonaia antagonikoren solasa biltzen zuena —txirrita eta inurriarena, konparazione— eta guk harrointzat hartu behar izaiten genuena, nork bere arrazoinak defenda zitzan bertzearen aitzinean, jakinik ezen emanaldi haiek bigarren parte bat zutela, zeren lehenengoan txirrita iduri egin zuenak inurri iduri egin behar baitzuen bigarrenean, eta inurri iduri egin zuenak txir... Baina, hartan hasi aitzin, jaun Marcelek oroitarazten zigun ezen biok anaiak ginela, eta, nork berea atxiki behar zuen arren, ez genuela koleratu behar, eta bai dibertitu... eta behartzen ere gintuen kortesiazko salutantziaren egiterat, hala hastean nola akabatzean, adierazi nahi baligu bezala ezen gure arteko solas haiek jostetatik gehiago zutela zinezko polemikatik baino.
|
|
Erretorika eta oratoria emaiten zigunean, mihiaren trebatzeko eta geure arrazoinen aitzinatzeko, anaia eta biok eztabaidan ipintzen gintuen jaun Mar celek, erabiltzen eta manaiatzen zituela, hartarakotz, edo Fedro edo Esoporen fabularen bat, bi animalia edo
|
bi
pertsonaia antagonikoren solasa biltzen zuena —txirrita eta inurriarena, konparazione— eta guk harrointzat hartu behar izaiten genuena, nork bere arrazoinak defenda zitzan bertzearen aitzinean, jakinik ezen emanaldi haiek bigarren parte bat zutela, zeren lehenengoan txirrita iduri egin zuenak inurri iduri egin behar baitzuen bigarrenean, eta inurri iduri egin zuenak txirrita iduri. Baina, hartan hasi aitzin, jaun Marcelek oroitarazten zigun ezen biok anaiak ginela, eta, nork berea atxiki behar zuen arren, ez genuela koleratu behar, eta bai dibertitu... eta behartzen ere gintuen kortesiazko salutantziaren egiterat, hala hastean nola akabatzean, adierazi nahi baligu bezala ezen gure arteko solas haiek jostetatik gehiago zutela zinezko polemikatik baino.
|
|
Baina beti ere neurriz. Zeren, hark zioen bezala,
|
bi
ziren oratoria eta eskritura onaren ezaugarriak: neurria eta distira, distira eta neurria.
|
|
Eta hala eta halatan, ene sasoin hartako pentsuen eta jakintasunaren balantzak
|
bi
plater zituen, eta jaun Marcel eta osaba Joanikot ziren bi plater haiek... eta, hargatik, beharbada, bataz oroitzen naizela, bertzeaz oroitzen naiz, kasik ezinbertzean.
|
|
Eta hala eta halatan, ene sasoin hartako pentsuen eta jakintasunaren balantzak bi plater zituen, eta jaun Marcel eta osaba Joanikot ziren
|
bi
plater haiek... eta, hargatik, beharbada, bataz oroitzen naizela, bertzeaz oroitzen naiz, kasik ezinbertzean.
|
|
Eta horrela ibili nintzen, harik eta egun batean neure deliberamenduaren hartzerat deliberatu nintzen arte: Jainkoak
|
bi
hautabide eman zizkidan, eta nik ere bertze bi emanen nizkizun: erran nahi baita ezen zuri gutun bat skribatzea bururatu zitzaidala, enea ez zen bertze letra batekin:
|
|
Eta horrela ibili nintzen, harik eta egun batean neure deliberamenduaren hartzerat deliberatu nintzen arte: Jainkoak bi hautabide eman zizkidan, eta nik ere bertze
|
bi
emanen nizkizun: erran nahi baita ezen zuri gutun bat skribatzea bururatu zitzaidala, enea ez zen bertze letra batekin:
|