|
2003
|
|
|
Aurreko urtean baino ia 170 lagun gehiago bildu zen Iruñean 1984 urtean, 679 lagun guztira. Horien matrikulak ia 5.500.000 pezeta ekarri zituzten UEUren boltsara, baina sortutako gastuak ia 10 milioikoak izan ziren egoitzari zegokionez, 1.800.0000 pezeta irakaskuntza gastuenak eta beste
|
bi
milioi urte osoko idazkaritza mantentzeko. Beraz, jasotako diru-laguntzek defizit arriskua saihestu zuten eta miloi eta erdiko superabita utzi zuten, baina ez zituzten konpondu UEUren ekonomiaren sakoneko arazoak.
|
|
2004
|
|
|
Bi gorputz adarretan, sabanan barrena ibiltzea ez ezik, horizontea begiratzea ere errazagoa zen, espezie arriskutsurik ote zegoen begiratzeko. Hala ere, bipedalismoaren ebidentzia zaharrenak
|
bi
milioi urte berriagoak ziren. “Austrolopithecus anamensis”, Turkanako aintzira (Kenya) inguratzen zuen eremuan landarez elikatzen zen beste giza arbaso bat.
|
|
|
Espezie hori Afrikatik sortu zen, eta gizaki modernoen aurrekoa ere bada. Duela
|
bi
milioi urte, Homo erectus Afrikatik atera eta Asia kolonizatzen hasi zen Indonesiaraino. Zientzialari talde horren arabera, “Floresko gizona” duela ehunka mila urte uharte horretan bakartuta geratu zen “Homo erectus” populazio baten ondorengoa izan liteke, eta, beste ugaztun espezie batzuen antzera, gorputz forma nanorantz eboluzionatu zuen.
|
|
|
“Nik uste dut hominido horiek uhartean harrapatuta geratu zirela teknologia litiko hori erabiliz. Duela
|
bi
milioi urte Afrikatik atera zen espeziea, Eurasian zehar bidaiatu eta Java uhartera iritsi zena, industria hori bazuen jada”, azaldu du José María Bermúdez de Castro arkeologoak, Atapuercako ikerketa taldeko zuzendarikideak. Flores uhartean agertutako garezurraren tamaina duela 2,5 milioi urte Afrikan bizi zen “Australopithecus africanus” espeziearen antzekoa da, 380 zentimetro kubiko inguruko ahalmen entzefalikoa baitu (433 gramoko pisua).
|
|
2005
|
|
|
Ur hau orain dela denbora asko erori zen, ekialdean, euri zaparradetan.
|
Bi
milioi urte behar izan ditu apurka apurka harkaitz porotsua zeharkatu eta, gero, erdialdean agertzeko.
|
|
2006
|
|
|
dinosauroak desagertu egin ziren milaka urte iraun zuen glaziazio baten ondorioz, meteorito handi baten eraginpean. Bestalde, azken
|
bi
milioi urteetan, gutxi gorabehera, giza espeziearen borroka izan da hurrengo glaziazio zikloetara egokitzeko, bipedismoa, adimena, mundu mailako giza migrazioak edo zibilizazioa garatuz.
|
|
|
drogen kontsumoa zainetik, babesik gabeko harremanak gizon homosexualen artean eta sexu merkataritza ere babesik gabe. ONUSIDAK asko aurreratu dela azpimarratzen duen arren (2002 urteaz geroztik
|
bi
milioi urte inguru salbatu direla kalkulatzen du, sendagai erretrobiralen hornidurari esker), bide luzea dago egiteko. «OME, 3 × 5 ekimenaren bidez [tratar a 3 millones de personas antes 2005] eta nazioarteko agentzien inplikazioarekin, tratamendua 1.300.000 pertsonari iristea lortu du, MSFk egiten zuena baino gehixeago edo gutxiago», dio Sanchok.
|
|
2007
|
|
|
Gaur egun, San Petersburgoko Historia Zoologikoaren Museoan dago ikusgai, “Masha” izenarekin. Mamutak —elefanteen arbasoak— duela hiru edo lau milioi urte agertu ziren Afrikan, Europara eta Asiara emigratu zuten duela
|
bi
milioi urte, Ipar Amerikara iritsi arte, Bering itsasartetik pasatuz, duela 500.000 urte. Desagertzearen arrazoia misterioa da oraindik ere.' Animalia horien populazioa jaitsi egin zen duela 11.000 urte inguru, eta orain 3.600 bat urte desagertu zen.
|
|
2008
|
|
|
Bai. Planetaren historia aintzat hartuta, badakigu glaziazio/ glaziazioarteko zikloak izan direla azken
|
bi
milioi urteetan, Kuaternario osoan. Beraz, pentsatzekoa da aurrerantzean ere glaziarrek agertzen eta desagertzen jarraituko dutela.
|
|
|
Moldaera horiek oso zaharrak direla ikusi dute ikerketan. Orain dela
|
bi
milioi urte bizi ziren Australopithecus generoko espezieek dagoeneko bazituzten. Bi hankan ibiltzen hasi eta berehala agertu behar izan zutela esan dute, moldaera hori gabe bizkarreko kalteak askoz handiagoak izango baitziren.
|
|
|
Hori guztia, hain zuzen ere, gaiaren zati honetan landuko dugu, baina bereziki pleistozeno delako garaian (Kristo aurreko ia
|
bi
milioi urte lehenago hasi eta k.a. hamar milagarren urtean amaitzen den garaian) gertatu ziren gizakuntza prozesuak, hau da, primatea gizaki bihurtu zen prozesua. Hala, gizakuntza gizakia beste espezieetatik bereizten duten ezaugarrien multzoa da.
|
|
|
Duela hiru milioi urte hasi zen istorio hori, txinpantze bipedo eta begetariano moduko batekin. Duela
|
bi
milioi urte, gizaki bat (“homo” generokoa), haragijalea eta entzefalo masa nabarmena zituen. Proteinek, seguruenik, lagundu egin zuten ‘Australopithecus’ ek hobeto jasan zitzaten garai hartako baldintza gogorrak Ikertzaileentzat, urrutiko hominido haien ezaugarri nabarmenetako bat da hildako animalien hezurrak hausteko eta balio energetiko eta elikagarriko substantzia batez (tuetanoa) elikatzeko harrizko tresnak erabili zituzten lehen izaki bizidunak izan zirela.
|
|
2010
|
|
|
Aurkitzaileek Australopithecus espezie berri bat dela aldarrikatu dute Ia
|
bi
milioi urte dituzten bi hominidoren fosilak aurkitu dituzte Hego Afrikako Witwatersrand Unibertsitateko ikertzaile
|
|
|
Ia
|
bi
milioi urte dituzten bi hominidoren fosilak aurkitu dituzte Hego Afrikako Witwatersrand Unibertsitateko ikertzaile batzuek. Fosilak mutil gazte batenak eta emakume heldu batenak dira.
|
|
|
Neandertalak duela 200.000 eta 300.000 urte bitartean erregistratu ziren Europan. Duela
|
bi
milioi urte Afrika utzi zuten hominidoetatik jaitsi ziren. Duela 27.000 urte inguru desagertu ziren, Afrikatik zetozen Homo sapiensak kontinentera iritsi ondoren.
|
|
2011
|
|
|
Afrikan sortutako homo adarreko lehen banakoak (Homo habilis) duela
|
bi
milioi urte inguru atera ziren kontinentetik, eta Georgiara iritsi ziren. 1991z geroztik Dmanisiko aztarnategian aurkitutako fosilak, Homo georgicus direlakoak (Afrikako Homo habilis en ahaideenak), ez dira duela 1,77 milioi urtekoak, orain arte uste zuten moduan, 200.000 urte lehenagokoak baizik.
|
|
|
Izan ere, ez litzateke Homo erectus mundua kolonizatu zuena, Afrikatik atera zen lehen homo a alegia, baizik Homo georgicus edo, hobeto esanda, Homo habilis, Afrikan sortutako haren ahaide gertukoena. Batzuentzat zaila izango da teoria hori sinestea, Homo habilis homo en multzoan kokatzea ere zalantzan jartzen baitute, australopithecus moten artean ikusten baitute egokiago.Dmanisiko (Georgia, Kaukaso) aztarnategian ikerketa egin dutenen aburuz, ordea, Homo habilis duela
|
bi
milioi urte atera zen Afrikatik, eta Asian Homo georgicus i eman zion bidea. Gero, Homo erectus bilakatu zen, eta Homo erectus Afrikara itzuli zen ondoren; Homo ergaster izena hartu zuen han, duela 1,6 milioi urte; baina espezie bera ziren ergaster eta erectus.Hala ez bada, beste aukera da Homo habilis engandik ergaster (Afrikan) eta erectus (Asian) sortu zirela pentsatzea, biak ere modu independentean.
|
|
|
465 G. L.: «Duela
|
bi
miliun urte Afrikan lurperatu 800 ZM3 ko buru hezur bat...», Zabal, 2 (1973), 41.
|
|
|
Ez litzateke espezie bat desagertuko, bi baizik: iaz, “PLoS Biology” aldizkariaren azterketa batek baieztatu zuen Afrikako sabanaren elefantea eta basoko elefanterik txikiena urruneko lehengusuak direla,
|
bi
milioi urtetik zazpi milioi urtera bitartekoak. Bolizko legez kanpoko trafikoa:
|
|
2012
|
|
|
Gure arbasoak, duela
|
bi
milioi urte, arkakuso, zorri eta eulien bizikide izan ziren, seguru asko; halaxe pentsa genezake ikusita gaur egungo primateek ere zomorro horiek beren inguruan dituztela.
|
|
|
Eskualde horiek, Latinoamerikak eta Brasilgo ekialdeak bezala, urarekin zerikusia duten gaixotasunen agerraldiak jasateko arrisku handiagoa dute, E. colitik dengera. Zientzialarien ustez, munduko heriotzen %4 ia
|
bi
milioi urtean eta gaixotasunen %5, 7 ur osasungaitzarekin, saneamenduarekin eta higiene arazoekin lotutako gaixotasun infekziosoek eragiten dituzte. Urarekin lotutako gaixotasunak garatzeko arriskuei eragiten dieten gizarte eta ingurumen faktoreak kontrolatzea da mundu osoan osasun baliabideak banatzeari lehentasuna ematen dioten politikak bideratzeko lehen urratsa.
|
|
|
Duela ia
|
bi
milioi urte hasi omen zen dena. Lehenago, gu tximuen pareko ginenean, janari gordina jaten genuen haiek bezala.
|
|
2014
|
|
|
Hori guztia, hain zuzen ere, gaiaren zati honetan landuko dugu, baina bereziki «pleistozeno» delako garaian (Kristo aurreko ia
|
bi
milioi urte lehenago hasi eta K.a. hamar milagarren urtean amaitzen den garaian) gertatu ziren gizakuntza prozesuak, hau da, primatea gizaki bihurtu zen prozesua. Hala, gizakuntza gizakia beste espezieetatik bereizten duten ezaugarri multzoa da.
|
|
2017
|
|
|
milioi urteetan dinosauruen fosil dibertsitate maximoa K/ T mugaren aurreko
|
bi
milioi urteetan izan zela, eta, horrek desagertze gradualaren ideia ahultzen du.
|
|
|
Lehenengoa orain dela milioi bat eta
|
bi
milioi urte tartean gertatu zatekeen. Dirudienez, Homo erectus izenekoaAsiako ekialderaino hedatu omen zen, handik Europara joateko.
|
|
2019
|
|
|
Uro zezen euroasiatikoaren ondorengoak edota bisontearenak izango ziren duela
|
bi
milioi urte Asia erdialdean sortu eta barreiatzen joan zirenak Europa guztia bere egin arte. Arrek bi metroko goiera izan zezaketen.
|
|
2020
|
|
|
Azken
|
bi
milioi urtean izandako erupzio handienetakoa gertatu zen duela 74.000 urte inguru Sumatra uhartean (Indonesia), Toba sumendiak eztanda egin zuenean. Hain izan zen handia ezen proposatu baita sei eta hamar urte arteko sumendi negua abiatu zuela planetan osoan, atmosferara botatako partikulen ondorioz.
|
|
|
Azken
|
bi
milioi urtean izandako erupzio handienetakoa gertatu zen duela 74.000 urte inguru Sumatra uhartean (Indonesia), Toba sumendiak eztanda egin zuenean. Hain izan zen handia ezen proposatu baita sei eta hamar urte arteko sumendi negua abiatu zuela planetan osoan, atmosferara botatako partikulen ondorioz.
|
|
2021
|
|
|
Nazio Batuen Klima Aldaketari buruzko Gobernu arteko Taldearen (IPCC) 2021eko txostenaren arabera, metanoa —atmosferan gutxiago irauten du, baina co2 ak baino 28 aldiz ahalmen handiagoa du— azken 800.000 urteetako kontzentraziorik altuenean daude. Eta
|
bi
milioi urte behar dira egungo karbono dioxido atmosferikoaren antzeko maila bat aurkitzeko: dagoeneko 410 zati milioiko gainditu dira, Industria Iraultza baino ia %50 gehiago.
|
|
2023
|
|
|
Berotzea ezohikoa den bi datu adierazgarri: azken 50 urteetako tenperatura igoera 2.000 urteotako handiena izan da, eta atmosferako karbono dioxido kontzentrazioa, azken
|
bi
milioi urteetako handiena.
|