|
2000
|
|
|
Bestalde, abantaila ekonomikoak eskuratzeko, gizarte laguntzaren alorrean Frantses estatuan Espainiarrean baino aukera zabalagoa izaki, edota osasungintzari dagokionez gizarte segurantza frantsesaren menpeizateko, bi nazionalitateak izatea onuragarri suertatzen da. Are gehiago garai batean, XX. mendeko historia lazgarria kontuan harturik, gerrak mugaren alde bietara bainaez aldi berean, suertatu baitziren bata bestearen ondotik, hasi jadanik XIX. mendeko karlistadekin, eta Algeriako gerra arte,
|
bi
Mundu Gerrak eta Espainiakoa tarteanizaki. Orduan nazionalitate bikoitza izatea bizirik irauteko pasaporte suerta zitekeen, armetara deitua izatean, ondoko estatuko nazionalitatearen aitzakitan, herritikmugitu gabe gerra ez egiteko aukera ematen baitzuen.
|
|
|
PEREZ BILBAO, Antonio Arrantzaren hauzia. 11 zk. (1979), 111 Euskal krisia. 23 zk. (1982), 6 (Itz.: Gotzon Nazabal).
|
Bi
munduen arteko gerra. 63 zk. (1991), 33 (Itz.: Andoni Sarriegi). Latinamerika.
|
|
|
Estatu mugak (Orain eta Hemen). 17/ 18 zk. (1981), 156 Kondairaren itzulinguruak. 66 zk. (1991), 99
|
Bi
munduen arteko gerra. 63 zk. (1991), 33 (Itz.: Andoni Sarriegi). Latinamerika.
|
|
|
Bere hitzak entzunda, beti bi mundutan zatiturik zebilela ikusten dugu: alde batetik, bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik, bere adopzio lurraldean, Ingalaterran (gogora dezagun Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere
|
bi
mundu gerratan mugitu zirela: lehenengoan, kasu, bere lagun mina David Pinsent ek —berari eskainita dago Tractatus Logico Philosophicus liburua— ingelesekin egin zuen gerra, eta Wittgensteinek Austria Hungariarekin:
|
|
2001
|
|
|
Anton Garitanok euskaratu du" Berlin Alexanderplatz", Alfred Doblin idazle alemaniarrak 1929an plazaratu zuen nobela ospetsua. Iragan mendean Europa odolustu zuten
|
bi
mundu gerren artean girotua dago eleberria, eta garai hartan Alemaniako hiriburua zen Berlinen kokatua, hain zuzen. Franz Biberkopf behartsuaren istorioa kontatzen zaigu, bereziki, bertan.
|
|
|
Esan beharrik ere ez dago, planteamendu hau zein urruti dagoen nobelako gertakari guztiak Jainko baten moduan antolatzen zizkigun ohiturazko nobeletako narratzaile orojakilearengandik. Arrazionalismoaren eta positibismoaren itzalean mundua guztiz menderagarria zekusan gizakiari kontamolde tradizionala, lineala, bazegokion,
|
bi
mundu gerrak jasan dituen gizaki etsituak bere existentziatik abiatuz egin dio aurre ulergaitz eta krudela bilakatu zaion munduari.
|
|
|
Arrazionalismoaren eta positibismoaren itzalean mundua guztiz menderagarria zekusan gizakiari kontamolde tradizionala, lineala? bazegokion,
|
bi
mundu gerrak jasan dituen gizaki etsituak bereexistentziatik abiatuz egin dio aurre, ulergaitz eta krudela bilakatu zaionmunduari.
|
|
2002
|
|
|
Itsasoaren gaineko pasealekuari jarraikiz,
|
bi
Mundu Gerretan hildakoei eskainitako monumentuaren aurrean Itsasoaren museoa dago, hiriko interesgarriena. Museo moderno honek era atseginean itsasoaren mundura hurbilduko gaitu, euskaldun eta itsasoaren gaineko harremana jorratuz, hainbat animalia eta tresna erakutsiz, itsasoaren gaineko geologia, meteorologia eta etnografiari buruzko gelak bisitarien argigarri izanik.
|
|
|
Adibidea oinarritzat harturik, baina bestelako adibideetan ere bai, inguruko erantzun ahalegin orok erakundeen estrategietara jo behar du. Nekazaritza industrialak aurrez zentzurik izan duela onartuta ere, bereziki
|
bi
mundu gerren ostean zegoen egoeragatik, gaur egun ezinbestekoa da nekazaritza industrialari, nekazaritza iraunkorrak?, edo, zentzuzkoak?, edo, ekologikoak, aurre hartzea.
|
|
2003
|
|
|
Ez da hau Estatu Batuek
|
bi
mundu gerretan eta, beraz, XX. mendeko Europaren bilakaeran jokatu duten rola arakatzeko parada. Bai, ordea, egungo Europak bere arazoak konpontzeko erakutsi duen ezintasuna onartzekoa:
|
|
|
Guztia gutxi bailitzan, mendebaldeko telepolisen bada gaur egun Frantziako Iraultzan eta
|
bi
mundu gerretan ez zegoen zerbait: telealbistegiak.
|
|
2004
|
|
|
Alabaina, horren inguruan dena esanda dagoela iritzita, egileak ikuspuntu arras berritzailea proposatzen du:
|
bi
mundu gerren arteko epean nabarmendu ziren zientzilari juduen biografietan sakontzen du, gertakizunen aurrean komunitate zientifikoak agertu zuen jarrerak asko esaten baitu orduko egoeraz. Modu horretan, kimioterapia asmatu zuen Paul Ehrlich, Lehen Mundu Gerran gas toxikoarekin esperimentatu zuen Fritz Haber, zein erlatibitatearen teoriari esker ospea lortu zuen Einstein, protagonista bihurtzen dira bi Mundu Gerren artean jazotakoa aztertzea xede duen obra honetan.
|
|
|
bi mundu gerren arteko epean nabarmendu ziren zientzilari juduen biografietan sakontzen du, gertakizunen aurrean komunitate zientifikoak agertu zuen jarrerak asko esaten baitu orduko egoeraz. Modu horretan, kimioterapia asmatu zuen Paul Ehrlich, Lehen Mundu Gerran gas toxikoarekin esperimentatu zuen Fritz Haber, zein erlatibitatearen teoriari esker ospea lortu zuen Einstein, protagonista bihurtzen dira
|
bi
Mundu Gerren artean jazotakoa aztertzea xede duen obra honetan.
|
|
2005
|
|
|
Gerrak ez du festa inon ez inoiz sorrarazi. Bestela,
|
bi
Mundu Gerren ostean, euren ondorengo festez beteta geundeke. Arma edo agerraldiko dantzak egiten direnean ez da gerraren metafora, bestelako metafora edo isla baino.
|
|
2006
|
|
|
Ostera, gizaldi bat geroago, zentzu gabetasunak eta katastrofe sentimenduek aginduko dute. Pasatu berri den gizaldian izandako esperientzia tamalgarriek,
|
bi
mundu gerrek eta esperientzia totalitarioek (estalinismoa eta nazismoa) eragina izango dute etorkizunaren irudi ezkor horretan. XIX. mendean modernitateak baikortasun mugagabea adierazten bazuen ere, XX. mendeak nolabaiteko antimodernismo bati hasiera emango dio (besteak beste, Nietzsche eta Freud errreferente gisa hartuko dituen pentsamendu tradizioari).
|
|
|
Tartean, berriz, XX. mendeko gertakaririk lazgarrienen(
|
bi
mundu gerrak, nazismoa, sozialismo errealeko esperientzia totalitarioa...) lekuko gehienetan zuzenak izandakoak: Frankfurteko Eskolako kideak.
|
|
2007
|
|
|
Kontatu duzun istorioa, giza historiako berealdiko gertakari eta mugarri garaian eraiki duzu.
|
Bi
Mundu Gerraren artean kokatua, Espainiako 1936ko gerra zibila tartekoa delarik. Esana duzu hobeto ezagutzen duzula Alemania nazien historia eta juduen historia, Espainiakoa bera baino.
|
|
|
biraketa larria berriro: Europa
|
bi
Mundu Gerretara bidean sartua jada. Alemaniari dagokiola:
|
|
|
world view edo esamolde ohikoak, eskura zeuzkanak, ekidin eta, bera hizkuntzako munduaren irudiaz mintzo da («picture of the universe»). Alemanian orobat, mundu ikuskeraren tesia
|
bi
Mundu Gerren artean eta ondoren neohumboldtarrengan ikusi ohi da errepresentatua. Norabide horretan, J. L. Weisgerber-ek, korronte horren burua, «Ama hizkuntzaren indarrei buruz» titulu orokorraren azpian lan handi bat publikatu du (1957 eta hurr.). Baina, bitxiki, Weisgerber-ek ere ez du gorde nahi izan, Humboldt-engandik zetorren terminologia, eta Weltansicht ordez (mundu ikuskera), Cassirer-ek eta beretua, berak Weltbild zuzendu du (munduirudia).
|
|
2008
|
|
|
Lasaitzea, arreta eta gogoak biltzea... eta antzeko alorretan berebiziko mesedeak omen dakarzkio txikleak soldaduari.
|
Bi
mundu gerratan txiklegaiaren garraioa babestua egiten zen Mexikotik AEBetara, hortik atera kontuak zenbaterainoko garrantzia zuen. Egun mundu zabalean sortzen duten sarraski ugaritan antzera jarraitzen dute, matrailezurra dantzatzen, keinuekin ere kolonizazioan.
|
|
|
Nazioen Elkarteak estatuen eta gobernuen konpromiso bat eskatzen zuen. Eta
|
bi
Mundu Gerren arteko epean gerra garairako lege berriak egin zituen, batez ere 1925eko Genevako Protokoloarekin, arma kimiko eta biologikoen inguruan. Arma saltzaileen inguruan ere jardun zuten, eta gobernu askok onartu zituzten armen salerosketa kontrolatzeko sistemak.
|
|
|
osatzen zuten. Baina Richard Sakwa k dioen bezala, talde horren presentziak ez zuen demokraziaren ezarrera bermatzen,
|
bi
mundu gerren arteko Alemaniako gertakariek egiaztatzen duten bezala31.
|
|
|
betidanik, lehengaien prezioak gutxiago igotzen dira eraldatutako produktuena edo zerbitzuena baino. Salbuespen bakarra krisi garaia da, hala nola azken
|
bi
mundu gerrak edo oraingoa. Krisia igarotzen denean joera berreskuratzen da.
|
|
|
Hala ere, gezur eta zentzugabekeria pila horren muina bere sakoneko posizionamendua da: «gaur independentzia defendatzea aberrazioa baita, eta historian atzera egitea, nazionalismoek sustatutako
|
bi
mundu gerrek agerian utzi zuten bezala».
|
|
|
Modu bitxia da historia ulertzeko (Cunqueirok erakutsitako unibertsoarena). Izan ere, nazionalismoek baino gehiago, XX. mendeko
|
bi
mundu gerrak estatu handiek bultzatu, sustatu eta burutu zituzten. Interes eta ideologia inperialak zituzten estatuek, Espainia bezalakoek, bide batez esanda.
|
|
|
XX. mendea tristeki hasi zen Euskal Herriarentzat, Frantziarekin eta Britainia Handiarekin batera Gerla Handian sartu eta milaka euskal soldadu lubakietan gorpu gelditu zirelarik; Euskal Herriko plaza edota eliza guztietan dago, azaldu diet, sarraski horren oroigarriren bat, handia edo txikia, udalerritik heriotzara abiatu ziren bere seme guztien zerrendarekin. Anchorageren erdigunean, bide batez esanda, badago,
|
bi
Mundu Gerren eta Vietnamgoaren erorien omenezko oroitarrien ondoan, berriago bat, War Against Terror delakoarena hain zuzen ere," Terrorearen Aurkako Gerrarena", irailak 11ren ondorengo Afganistango eta Irakeko inbasioetan hildako anchoragetarren izen abizenak biltzen dituena. Lau alde ditu monolitoak, eta horietarik bi eta erdi betetzen ditu zerrendak:
|
|
2009
|
|
|
Frantziak eta Alemaniak hiru gerra egin zituzten 1870 eta 1939 bitartean: franko prusiarra eta
|
bi
mundu gerrak. Orain inori ezin zaio bururatu etorkizun hurbilean berriro elkarren kontra altxa litezkeenik.
|
|
|
Talde kohesioa areagotzen duen ezaugarrihonetaz goiz asko ohartu ziren nazio estatuak gerran hildakoak ohoratzea estatuauzi bilakaraziz, gerra irabazi edo galdu.
|
Bi
mundu gerren inguruan sortu etasendotu den hildakoen gurtza dugu horren adibide. Oroitzeko betebehar horrekiragana etorkizunarekin lotzen du, orainaldiko ekintza eta diskurtsoen bidez.Gertakari traumatikoen memoriaren eraikuntza baina, ez da horratik ez erraza ezbeti erosoa.
|
|
|
Gertaera traumatikoak asko eta askotarikoak izan dira mundu garaikidean, etahorietako gehientsuenak gerra testuinguruei dagozkie. Gerra ondorenean, sarraskirik lazgarriena jasangarri edo bederen ulergarri aurkezteko joera dago Jay Winterhistorialariak
|
bi
mundu gerren inguruko lekukotzen tratamenduari buruzko lanaipagarri batean jasotzen duenez (2007). Diskurtso eta errepresentazio horiekbaina, «lekuko moral» gisa definitzen dituenen testigantzekin egiten dute topomaiz.
|
|
|
Britainiar Museoak urte luzetan hartu zuen ere Erresuma Batuko Liburutegi Nazionala. Sortu zenetik, bi alditan bakarrik egon da itxirik museoa,
|
bi
mundu gerretan. Bildumaren zati batzuk lekuz aldatu zituzten orduan, segurtasun neurri moduan.
|
|
|
Etxepare medikuak egindako gerra kronikak ezagunak dira oso. Izan ere,
|
bi
mundu gerrak ezagutu baitzituen Eskualduna k.
|
|
|
UPyDko De la Rivak PPko proposamenarekin bat egin zuen, eta, aurrerantzean, herritarren eskubideak herrien eta etnien eskubideen gainetik jarri beharra aldarrikatu zuen: . Eskubide horien defentsak
|
bi
mundu gerra sorrarazi ditu dagoeneko?.
|
|
|
Europan ere sustraitu egin ziren horiek, eta eragin nagusia izan ziren, dantza antzerkia agertu arte. Europako Rudolf Labanen dantza librea ezagutzen zen, baina dantza espresionista eta antzekoak apur bat itzalean geratu ziren,
|
bi
mundu gerrengatik.
|
|
|
Hitzok idatzi zituenean, PÃo Barojak ez zituen imajinatu ere egiten
|
bi
mundu gerrek eragingo zituzten sarraskiak, zenbat hildako eta zauritu utziko zituzten giza eromenaren zangetan. Baina bi gerren testuinguru horretan, ez da harritzeko medikuek eta medikuntzak ordu arte ez bezalako protagonismoa eskuratu izana.
|
|
|
|
Bi
mundu gerren garaietako nobelagintzak medikuen istorio ugari kontatu zizkigun. Inoiz ez bezala ugaldu ziren mediku idazleak âedo mediku ohiak, PÃo Baroja bezalakoakâ, eta beren esperientziatik kontatzen zizkiguten istorioak.
|
|
|
Iliadak Troiako gerra kontatzen badigu, gerra hartan parte hartu zuen heroietako baten etxerako itzulera kontatzen digu Odiseak. Hurbilagora etorriz denboran, agortezina da Napoleonen kanpainek edo
|
bi
mundu gerrek emandakoa literatur iturri gisa.
|
|
2010
|
|
|
Kapitalismoa bereziki lurralde aberastuetan sasoi larria pasatzen ari bada ere, ez dugu gutxietsi behar historikoki aldaketei eta egoera berriei egokitzeko eta indartuta ateratzeko erakutsi izan duen gaitasuna. Aipatutakoa agerian geratu zen 1929ko crash ean,
|
bi
mundu gerren ostean edota 1973ko petrolioaren krisiaren ondoren, joan den mendean sistemak izan zituen memento kritikoenetariko batzuk aipatzearren.
|
|
|
|
Bi
Mundu Gerren artean sortu zen taldea, eta ehun bat lagunek parte hartzen dute ikuskizun bakoitzean. Taldearen hastapenetan, gerran eta ospitaleetan zeuden soldaduei amodiozko eta itxaropenezko abestiak kantatzen zizkieten.
|
|
|
XX. mendean, eta lehen Mundu gerra amaituta, gutxiengo nazionalen hizkuntza eskubideen babesa jasotzen zuten nazioarteko zenbait itun agertu ziren nazioen elkartearen babespean. bestalde,
|
bi
mundu gerren artean zenbait estatuk gutxiengoen hizkuntzei begirako zenbait legegarapen zirriborratu zuten. belgikak, esaterako, frantsesaren eta nederlanderaren arteko oreka bermatzeko zenbait neurri ezarri zituen. bigarren Mundu gerra amaitutakoan, nazioarteko ordena berrirako sortu ziren tresna juridiko berriek ez zuten jasotzen gutxiengoen eskubideen inguruko ezer. itxuras, nazio sentimenduen...
|
|
|
Horrela, XX. mendearen lehen erdialdean Alemania eta inguruko fisikari eta kimikariek (eta baita beste arlo batzuetako hainbat zientzialarik ere) Nazismoarekin topo egin zuten.
|
Bi
Mundu Gerren arteko egoera latza izan zela zer esanik ez dago. Horrela, garai hartako Nobel Sari gehienak III. Reich aren aurka azaldu ziren; bi, Stark eta Lenard, alde agertu ziren; eta beste batzuek, Planckek eta Heisenbergek esaterako, inperioari menpekotasun leiala erakutsi zioten.
|
|
|
Honen bidez gerra eta literatura egin zituen. Horrela adierazi zuen
|
bi
mundu gerretan izkiriaturiko testuetan. Bere eleetan:
|
|
|
ez egitea, hots, espainolez, euskara ezta aipatu ere?. Hizkuntza bakoitzak bere musika duela azpimarratu ondoren, literatura espainolaren zenbait lagin adierazi zituen, jarraian bi mendetan bizi izan zela azpimarratzeko, baita galtzaileen alderditik
|
bi
mundu gerretan parte hartu zuela ere (berak bi gerra galdu zituen, bere semeak eta juduek, ordea, bizia). Hori zela eta,, bi?
|
|
|
Lehen MunduGerrak amaiera eman zion Britainia Handiko hegemoniapeko munduratze aldihorri.
|
Bi
mundu gerren artean estatu nagusietan politika protekzionistak ezarriziren eta ondorioz nazioartekotzeak atzerapauso nabarmenak ezagutu zituen.
|
|
|
Imagen: Louisiana Sea Grant College Program Orcadas uharteetan (Eskozia), Scapa Flowko ainguralekua da Europako hondoratze eremurik handiena,
|
bi
mundu gerren ondorioz. Eremu horretan 170 metrotik gorako luzera duten zenbait ontzi daude, eta, orain, 5.000 bat urperatze erakartzen dituzte urtean.
|
|
|
|
Bi
Mundu Gerren arteko egoera atsekabegarriaren aurrean, hainbat hiriren berregite prozesuarekin batera, Europako estatuek esku hartze irmoz ekin zioten etxebizitza sozialen eraikuntzari. Zereginotan sozialdemokraziako Alemaniako Weimarko Errepublika (1919) eta Austriako Lehenengo Errepublika (1919) nabarmendu ziren, gerran kaltetue netakoak izan baitziren.
|
|
2011
|
|
|
Hala ere, goraldi hori moteldu egin zen
|
bi
mundu gerren, Espainiako gerra zibilaren, totalitarismoen, diktaduren eta komunismoarenganako beldurraren ondorioz.
|
|
|
Korronte filosofiko honek bere osotasuna
|
bi
mundu gerren artean ezagutu zuen. Filosofia Existentziala gizarte eta kultur krisi baten erantzun zuzena dugu:
|
|
|
Ez hilobiengatik, baina hirurek XX. mendeko autoreengan egon den kezka poetiko filosofiko politikoaren eskalak bezala eskaintzen dituztelako Mediterraneoaren magalean.
|
Bi
Mundu Gerrak, Espainiako gerra zibila, mendebaleko espirituaren larria, etorkizun berri baten esperantza komunistak, faxismo eta nazismoen gora: gogoetagai politak, ikasturteko lanak ahaztu eta, oporraldi baterako.
|
|
2012
|
|
|
Gaur egungo mundua ez da XX. mende hasierakoa.
|
Bi
Mundu Gerren tarte labur hartan sortu zen Bauhaus! Ba al dakizu gerra bat zer den?
|
|
|
Positibismoa bezala, modernismoaren proiektu humanista ere sinesgarritasuna galtzen joango da pixkanaka. Aurrerapen teknologikoaren eta emantzipazio sozialaren bidez zibilizazio hobe bat lortuko dela hitz ematen duen proiektu modernoak, izan ere, ez baitu lortu
|
bi
mundu gerrak saihestea, ezta Mendebaldeko zenbait sistema ekonomikoren porrotari irtenbidea aurkitzea ere.
|
|
|
Emankizun hauekin guztiekin,
|
bi
mundu gerren arteko kritika modu marxistakkulturaren esparrua bere osotasunean ulertuko du. Kultura, hain zuzen ere, estetikarilotuta dagoen arte formatzat eta manifestazio sortzailetzat atzematen da lehenik; izanere, klasizismo europarrean normala zen moduan.
|
|
|
" Lurrikara ezagutu dugu, gerra zibil bat, bederatzi errege, errege hilketa bat, hamasei presidente, berrogeita sei lehen ministro, hiru errepublika, sei estatu kolpe,
|
bi
mundu gerra, Berlingo harresiaren amaia, Europaren batasuna, euroaren sorrera. Baditugu gai horiei buruzko liburuak ere".
|
|
|
XX. mendea oso zaila izan zen Europan (Alemanian bereziki).
|
Bi
mundu gerrak, nazionalsozialismoa, estalinismoa. Kontzientzia kolektiboa oso kolokan ibili zen mendean zehar.
|
|
2014
|
|
|
" Gerra urteetan nabaritu zen ekoizpenaren jaitsiera, jende asko frontean edo hilda zegoelako. Baina ez
|
bi
mundu gerretan bezainbeste. Kaleak eta errepideak suntsituta zeuden, eta abere mordoa hil zituzten, baina nekazaritza ez zen horrenbeste kaltetu".
|
|
|
Iparraldeari dagokionez, pentsa azken
|
bi
mundu gerretan Frantzia garaile atera zela. Nahi ala ez, beti da erosoagoa garailearen bandoarekiko atxikimendua.
|
|
|
Ibili ote dira bakezale horiek Euskal Herrian barrena? Zenbat gutun idatzi ote diote Frantziako lehendakariari
|
bi
Mundu Gerretan hildakoen omenez herri guztietan dauden monumentu gaitzak kentzeko. Kuneteroek hildako gizon eta emakume errepublikano horiek denak, bertan uztea hobe?
|
|
|
Bigarren Mundu Gerran aditua da Hastings, eta bi gatazkak alderatzeko joera du.
|
Bi
mundu gerrak" moralki" berdinak direla dio; bietan errudun nagusia Alemania dela, alegia. Harentzat gerra saihestea ez zen erraza, eta gainera, gerrara joatea" beharrezkoa" izan zen nolabait, Alemaniari aurre ez egiteak, nahi zuena egiten uzteak, ondorio are kaltegarriagoak izango baitzituen.
|
|
|
" Zain egonez gero, kontinentea berdin berdin hartuko dugu mendean" zioen. Eta hori gertatu da,
|
bi
mundu gerren itzulingurua tarteko.
|
|
|
Francis Scott Fitzgerald (Minnesota, 1896 Kalifornia, 1940) XX. mendeko
|
bi
mundu gerren arteko idazlerik handienetakoa izan zen, berak. Jazzaren garaia, bataiatu zuen aldiaren erretratugile fina:
|
|
|
bazuenak Vienako Kongresuaz gero (Malmedyko kantoia,. Wallonia prusiarra?), ekialdean puska eslabiar ederrak bere mendean hartzeko ez du motibo gutxiago izan1965, Hannoverko erresuma, Hessengo printzerria eta Frankfurt Hiri Libre alemanak anexatzeko baino, hegoalde alemanean bere hegemonia ziurtatuz Austriaren aurka. Frantziak begi onez ikusten ez zuen Prusiaren goititze honek hirugarren gerra piztu du, Frantzia Prusiaren aurka, Napoleon III.ak edonola ere ekidin gura zuen batasun alemana hanka sartze honekin berak azkartuz, Alsaziaren anexioaz Prusiaren aldetik, orduan gerra guztien bukaeran egin ohi zen maneran (geroago ere,
|
bi
Mundu Gerren ostean Frantziak Alemaniari eskualdeak kendu izan dizkio). Azkenean, Alemaniaren batasun nazionala alemanez mintzo den Austriaren aurka egin da.
|
|
|
norbaiten naziotasuna erabakitzeko oinarria, batean non jaio (lurra) izango litzateke, bestean norengandik jaio (gurasoak,, arraza?). Dirudienez, argudio hau Frantzian XX. mendeko
|
bi
Mundu Gerren artean sortua da, eta alderdi politikoen arteko ika miketan ukan du iturburua, berehala, nazioaren teoria frantses, aren artsenalera pasatzeko. Parlamentuko eztabaida politikoetan, eskuindarrek odolaren eskubidea indartu gura zutelarik (edo lurrarena, immigrazioarena?
|
|
|
historiaren filosofietan, espirituaren tokian orain arraza irakurtzen da, espiritu nazionalaren tokian arraza nazionala; historia egiten gizadiaren buruzagi Europa doala ez dago dudarik (arraza zuria), baina lehia gorria dago Frantziari ala Alemaniari dagokion aitzindaritza. Lehia horrek 1870eko gerra franko prusiarrera ekarri du (gero
|
bi
Mundu Gerretara XX. mendean). Lehia horretan kokatzen da, hain zuzen, gure azterketaren gaia:
|
|
|
Gerra garaietan bortxatzea normaltzat hartu izan da. Azken
|
bi
mundu gerretan, Vietnam go gerran edo Kuwait-ekoan menderatutako lurraldeetako emakume asko bortxatu zituzten. Gaur egun sarritan epaitegira eramaten dira gerra garaian emakumeak bortxatu dituzten soldaduak.
|
|
2015
|
|
|
alde batetik bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik bere adopzio lurraldean, Ingalaterran.
|
Bi
Mundu Gerretan puskatuta mugitu ziren Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere: lehenengoan berak, soldadu borondatezko, Austria Hungariarekin egin zuen gerra; bere lagun min David Pinsentek ingelesekin, eta han hil zen.
|
|
|
Ontzi horrek zulo bat zuen goialdean, eta hortik sartzen zen elikagaia, eztainuzko tapoi batekin estaltzen zen. XX. mendean,
|
bi
Mundu Gerretan, nabarmen handitu zen kontserba sektorea, soldaduek elikagaiak edukitzeko modu eraginkorra baitzen. Orduan, oraindik ere geratzen zen oxigenoaren arazoa, lata barruan egoteak bitamina asko galtzen baitzituen.
|
|
|
Gaurko nahasketa eragin duten faktoreak ezberdinak dira, ingeles eta frantsesez euren historiagatik hizkuntzan zegoen anfibologiaz gainera. XX. mendeko
|
bi
Mundu Gerren inguruan eta deskolonizazio prozesuekin batera sortu diren erakunde ‘inter nazionaletan’, Estatua adierazteko Nazioa esatea zabalduz joan da (Nazioen Liga, Nazio Batuak, etab.), Estatuen beren interesagatik, berak baino beste errealitate politikorik aintzat har ez dadin. Hirugarren Mundu deskolonizatuan Estatu independente berri nazioanitzek naziook (etniak) neutralizatzeko xedeaz praktikatzen duten antietnizismoa bereziki salatzen du Sarrionandiak (380).
|
|
2016
|
|
|
Hala ere, kritiko agertu zen erakundearekin. Bere ustetan,
|
bi
mundu gerren artean abiatu behar zuten juduen immigrazio masiboa, oraindik Palestina Mandatu Britainiarraren parte zela. Era horretan Peel Komisioak adostutako banaketa saihestu ahal izango zuten, Palestina osoa juduen kontrolpean jarriz.
|
|
|
XX. mendean, 12
|
bi
Mundu Gerretan milaka pertsonak indarkeria eta giza eskubide urraketa oso larriak pairatu zituzten, eta, hori dela eta, kontzientzia aldaketa sakona gertatu zen mundu mailan bakearen eta demokraziaren alde.
|
|
|
108 Biologia eta nazional-sozialismoaz (gizadi zibilizatuaren ‘domestikatuaren’endekatzeaz, arraza gora eta behereez, eugenesiaz, etb.), ik. Deichmann, U., Biologen unter Hitler, Frankfurt 1992 (itz. ingel. osatua, Biologists under Hitler, Harvard UP 1996). Ik. berton K. Lorenz alderdi nazional-sozialistako kide eta ideologia darwinista arrazistaren jarraitzaile izan dela
|
bi
Mundu Gerren artean. Lorenzen defentsan (arrazen artean gorago eta behereagoak antzematea garaiko biologoengan arrunta zela, antisemitismorik ez zaiola nabaritzen, etc.), ik. Bischof, N., Gescheiter als alle die Laffen, Hanburgo 1993 get more military; and so the art of war has constantly improved" (Ib.).
|
|
|
Egiazko altruismorik dagoena ukatzean bilatuko du irtenbide bat. Edo heziketa moralaren ekarria baino ez dela epaituz (prestigioa eta onarpen soziala ematen duena), etab., fenomeno kultural soila alegia, andre gizonaren esklusiboa, eznaturala.299 Ordea
|
bi
Mundu Gerrak, ahaideak ez ziren lagunak salbatzeko bere bizia eman duen jendearen etsenpluz, nahizkari kamikazez, Maximiliano Kolbez beterik daude. Milaka eta milaka izan dira, ideologia eta erlijio guztietako hiritar anonimoak, terrore nazistaren azpian juduei laguntzearren Alemanian (eta Europan) bizia arriskatu eta askotan galdu dutenak.
|
|
2017
|
|
|
Argi dago arbanasi komunitatea Zadarren kokatu zen garaian eta Bigarren Mundu Gerraren amaierara arte, zaratinera eta italiera oso hizkuntza prestigiotsuak izan zirela kroazierarekin batera Zadar hirian. Kroazieraren presentzia eta eragina suspertze garaian indartu ziren, baina zaratinera eta italiera, ahozko eta kultur hizkuntza gisa, hurrenez hurren, bereziki ospetsuak izan ziren inposaturiko italiaartze garaian,
|
bi
mundu gerren artean. Egoera hori ikusita, uste dugu Zadarreko arbanasierak lexiko italo erromatarra bereganatu izana beste ezer baino lehen mailegu kulturala dela.
|
|
|
Horretarako, Zadarreko arbanasierak hiriko beste hizkuntza batzuekin izandako kontaktuari garrantzia emateaz gain, lehenagoko hizkuntza kroato erromatarrekin izandako kontaktuari ere garrantzia eman zion. Cugnok Zadarreko mapa linguistikoari buruz zeukan informazioa
|
bi
mundu gerren arteko denbora tarteari dagokio. Garai hartan derrigorrez inposatu zen italianizazioaa eta kroaziera desagerrarazteko saiakera egin zuten, baina, hala ere, Cugnok eskuragarri izan zituen garai hartan hiriaren iragan linguistikoari buruz egindako inkesta subertsibo batzuk.
|
|
|
Th. Mannek Mendi magikoa n Modemia, edo Europa, bere krisi totalean, moral, ideologiko, sozialean, politikoan,
|
bi
Mundu Gerren biolentziaren artean, totalitarismoen irakinetan, tuberkulosoentzako sanatorio baten metaforan errepresentatu du mendi urruti batean. Aspaldian asmoa banuen, baina honezkero alferrik izango da, konparazio bat egiteko noizbait Mendi Magikoa ren eta Obaba-ren artean alde honetatik.
|
|
|
Demokrazia anabasa eta gobernu faltarekin lotu izan dute hainbat autorek eta haren arriskuen gaineko hamaika saiakera egin izan da. Gaur egungo egoera politikoa eta pentsamoldea egoera historiko zehatz batekin lotzen da, besteak beste, XX. mendeko
|
bi
Mundu Gerren ondorioz eragindakoa izan dena.
|
|
|
kasturte hasieran, lehenengo unitatean, XVIII. eta XIX. mendeetako hainbat iraultza, haiei lotutako ideologiak eta gaur egungoekin duten lotura ikusi ditugu. Bigarren unitate honetan, XX. mendearen lehenengo zatian gertatu ziren
|
bi
mundu gerrak aztertuko ditugu, haien arrazoiak, ondorioak eta protagonisten ikuspegi desberdinak, lehen mailako iturrien azterketa kritiko baten bitartez.
|
|
2018
|
|
|
Duela ia ehun urteko handiki ingelesen unibertsoa zehatz eta doi erretratatzearekin batera,
|
bi
mundu gerren arteko une historikoari argi berria ematen dio Ishigurok, eta izaera konplexu baten azpildurak dotorezia eta ñabardura harrigarriz erakutsi, lanbidezko mirabetzak norainoko gogo morrontza eragin dezakeen frogatuz, sentimenduei hoztasunez eusteak zenbateraino ekar dezakeen nortasunaren irentzea.
|
|
|
alde batetik bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik bere adopzio lurraldean, Ingalaterran.
|
Bi
Mundu Gerretan puskatuta mugitu ziren Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere: lehenengoan berak, soldadu borondatezko, Austria Hungariarekin egin zuen gerra; bere lagun min David Pinsentek ingelesekin, eta han hil zen.
|
|
2019
|
|
|
Entzuleen arteko agintari politikoak asetzeko asmoarekin, M. Barrès bezalako eskuindar protofaxistaren" hizkuntza nazionala" ren aldeko aipua erabili nahi izan zuen euskararen alde, Bizkaiko frankistentzat hizkuntza nazional bakarra gaztelania ez balitz bezala. Bestalde,
|
bi
mundu gerren ondoko" Mitteleuropa" zinez multikulturalean gertatutako aldaketa politiko linguistikoak Espainia frankistarako eredutzat jartzea, F. Krutwigen errealitatearekiko itsukeriaren froga baino ez zen (cf. Kamusella 2012). 799 Hain zuzen, M. Lecuona Gasteizko elizbarrutiaren seminarioko euskara katedradun ohia mahaiburu zuen ekitaldian, F. Krutwigek euskal hierarkia erlijiosoari egin zion eraso bortitzak harrituta utzi zituen entzule guztiak.800 Izenez ez aipatu arren, Bilboko eta Donostiako apezpikuen autoritate morala nahiz erlijiosoa guztiz ukatu zituen.
|
|
|
Errepresentatu ezin den trauma sendatzeko, oihuen errepresentazio artikulatua ikertu zuen Alfred Wolfsohn abeslariak,
|
bi
mundu gerrek berarengan utzi zuen arrasto sakona garraisiaren komunikazio moduaz ikertzearen bidez. Beretzat gizakiaren ahotsa zen giza psikearen adierazmolderik behinena, horregatik, sendabideak ahotsaren lanketarekin edukibehar zuten zerikusia (Otaegi, 2016: 166).
|
|
|
Gandarak (2016) egin bezala, Otaegik ere ikuspegi zabalago bat ematen dio kantari donostiarraren obrari. Lehena lokalaren eta unibertsalaren arteko zubiez modu orokorrean mintzo bada, bigarrenak
|
bi
Mundu Gerren artean izandako arte joerekin lotzen du. Honela deskribatzen du zehazki haren ekarpena:
|
|
|
Estilo horiek XX. mendean zehar erabiliak eta maitatuak izan badira ere, haien ospea
|
bi
mundu gerren ostean itzaltzen joan zen (Brittain Catlin, 2018). Churchill-ek, aliatuen bandoan gerra irabazi bazuen ere, 1945ean galdu zuen gobernua alderdi laboristaren aurka.
|
|
|
" Berlin Alexanderplatz, 1929an argitaratua, mende honetan Europa odolustu duten
|
bi
mundu gerren artean dago girotua. Askok aipatu dute Berlin Alexanderplatz dela, literatura aleman modernoan, James Joyce-ren Ulyssesen (1922) parekoa.
|
|
2020
|
|
|
Iraultza industrialaren ondoren, mobilizazio jarraituari esker, eta
|
bi
Mundu Gerren ondorioz, emakumeak lan merkatuan sartzen hasiko dira masiboki. Merkantilizazio prozesuan sartzeak independentzia ekonomikoa ahalbidetu izan die emakume askori, gizonekiko independentzia lortze bidean, hau da, desfamiliarizazioa lortze bidean, nahiz eta merkantilizazioak beste esklabotza mota bat sor dezakeen (ikerketa honetan jorratuko ez duguna).
|
|
|
Patriarkatu liberalean, kapitalismoaren garapenarekin eratuko den patriarkatu motan, gizonentzat erreserbatutako espazioetatik kanporatuak izan ziren emakumeak; ostera, zehazki XIX eta XX. mendeetan, eta sindikatuen eta patronalaren ezezkoari aurre eginda borroka jarraituaren bidez, merkatuan masiboki sartzen hasi ziren emakumeak, tartean,
|
bi
mundu gerra medio, baina betiere baldintza birekin: gizon langileek kobratzen dutena baino gutxiago kobratzea eta haien lanak ez hartzea, finean, gizonek duten kapitalarekin (ekonomikoa, soziala eta sinbolikoa) ez parekatzea; emakumeen merkaturatze masiboa gizon langileen kalterako zela argudiatzen baitzen eredu sindikalista maskulino horietatik.
|
|
|
Aurretik beste hiru aldiz atzeratu edo geratu dira bertan behera Olinpiar Jokoak, 1916an, 1940an eta 1944an.
|
Bi
Mundu Gerren erruz izan zen.
|
|
|
Aipatu itunak Estatuek aldebikotasunez egiten zituzten, baina haien eraginkortasuna auzitan jarri izan da. Bestalde,
|
bi
mundu gerren artean zenbait Estatuk hizkuntza gutxiengoen aldeko lege garapenak zirriborratu zituzten.
|
|
|
Arizmendiarrietaren ekarpen nagusia. Gogoan izan dezagun pertsonalismoak pertsonaren kontzientzian aitortzen dituela absolutua eta sakratua
|
bi
mundu gerren arteko eta ondorengo existentzialismoa eta ‘ezereza’ eta ‘ezdeusa’ (Sartre, Heidegger, Txillardegi) eta Arizmendiarrieta eta Santamaria alderatzen ari naiz.5 Alde horretatik, azpimarratzekoa da Azurmendik historiaren filosofiaz eta, beste maila batean, antropologia filosofikoaz irakatsi digun guztia. Gomutan izan behar dugu gizakia bere nahasmenaren jakitun den garaian (‘gizakiaren tragedia’, ‘pentsamendu mendebaldarraren krisia’) gaudela.
|
|
|
Garai oso berezia da. Beste maila batean, europar faxismoa, hilketa zelaiak,
|
bi
mundu gerrak, estalinismoa eta Espainiako gerra zibila garai hartakoak dira. Materialismoari ere kosta egin zitzaion pertsonaren auzia berariaz alboan uztea (oroit Garaudy eta Schaff).
|
|
|
Idealizatu da espazio zabal hori herri eta kultura aniztasunaren espazio moduan, Europa osoa izan litzatekeenaren eredu.14 Konprenitzen da errealitate inperialaren oroimina, kontuan harturik gero
|
bi
Mundu Gerren artean eta oraintsuago ere espazio horretan gertatutako sarraskiak. Franz Werfel, 15 Stefan Zweig edo Joseph Roth ere atzerabegirako utopia horren sostengatzaile izango ziren.
|
|
|
Apez egin zen eta Arrangoitze eta Uztaritze izan zituen haren lekuak.
|
Bi
Mundu Gerretan parte hartu zuen.
|
|
|
Horiek gainditzeko aukerak dauden ala ez ikustearren, beste planteamendu batzuk aipatuko dira. Esaterako, Espainiakoa europar mailako balizko" gerra zibil" batean kokatzen dutenak —" Europako Gerra Zibila" edota" Hogeita Hamar Urteko Gerra" —,
|
bi
mundu gerrak batuz, baita haien artean dauden prozesu politiko zein militarrak barneratuz ere. Horrekin batera," gerra zibila" kontzeptua bera sistematizatzen eta konplexutzen duten azalpenak ere badaude.
|
|
2021
|
|
|
Multzo osoaren, edo elementu bakoitzaren, antzinatasuna alde batera utzita, zera nabarmenduko nuke: hilerri txiki horietan eta beren elizetan nagusi den isiltasuna; hilobi eta panteoietako inskripzioetan eta
|
bi
mundu gerretako hildakoen omenezkoetan ageri diren deituren kadentzia; edota mendiren baten gailurrean zein beiratez itxitako espazioetan bakartuta dauden gurutze eta hilarriak.
|
|
|
H.G. Wellsen bizitza eta obra ulertzeko gako garrantzitsua da, bestalde, XIX. mendeko mundu viktoriar zorrotzaren gainbehera ez ezik,
|
bi
mundu gerrak ezagutu izana: biek ala biek, eragin handia izan zuten haren kosmobisioaren bilakaeran.
|
|
|
Izan ere, XX. mendean biblioklastia lazgarria izan da nagusi(
|
bi
mundu gerretan bonbardatutako liburutegiak, nazien suak, erregimen zentsuratzaileak, Txinako Iraultza Kulturala, sobietarren purgak, Sorgin Ehiza, Europako eta Latinoamerikako diktadurak, erretako edo bonbardatutako liburu dendak, totalitarismoak, apartheida, zenbait buruzagiren borondate mesianikoa, fundamentalismoak, talibanak edo Salman Rushdieren kontrako fatua, katastrofearen beste erakusgar... Eta XXI. mendearen hasieran, Irakeko museo eta liburutegien arpilaketa gertatu zen, tropa estatubatuarrek toleratua, non eta idazkerak mundua lehenbiziko aldiz kaligrafiatu zuen tokian.
|
|
|
zure aurka.
|
Biren arteko
mundu gerra,
|
|
|
Ez nintzen inoiz diruaz axolatu, lanaren kostuz etortzen zitzaidan pirta pirtaka, baina orain, zahartzen ari nintzela, arazoa bihurtzen zihoakidan. Oroitzen nintzen gure auzoko Batita Eiheraz,
|
bi
Mundu Gerretan parte hartu zuen, Hamalaukoan doietatik salbatu zen; bigarrenekoan, Maginot linea defenditzen ari zela, preso hartu zuten alemanek eta Bavaria eskualdeko baserri batean iragan zuen gerra garaia, azken aldera lagun frantses batzuekin ihesari eman zen arte. Kartierreko laborari etxe handi batean higatu zen mutil, jan eta lo leku trukean, selauruan ohatzen baldin bazen ere.
|
|
2022
|
|
|
Ospakizunaren erdian, diakono anglikanoak, hitza hartuz, jakinarazi zigun justu egun hartan, ehun urte lehenago, ireki zela koruaren ostean dagoen Memorial Chapel kaperatxoa. Haren hormak
|
bi
mundu gerretan hildako college hartako ikasleen eta irakasleen izenek apaintzen dituzte. Bihotza urratzen du ehunka izen gazte irakurtzeak, errenkada dotoreetan.
|
|
|
Berebat aipatu behar da gizonen arteko biolentzia kolektiboak aukera berriak zabaldu diezazkiokeela genero harremanen aurrerabideari. Mende honetako
|
bi
mundu gerrek trantsizio garrantzitsuak ekarri zituzten emakumeen enpleguan: genero ideologia astindu eta komunitate homosexualen eraketa azkartu zuten.
|
|
|
Jakina, ez zen horrelakorik gertatu. xx. mende hasieran
|
bi
mundu gerrek bereziki bigarrenakbildu zituzten bonba atomikoak eta heriotza esparruek argi utzi zuten gizateria utopiatik baino desagertzetik hurbilago zegoela. Noiz eta nola bilakatu zen amets ilustratua xx. mendeko gehiegikeria?
|
|
|
green revolution.
|
Bi
mundu gerra handien artean erdietsitako aurrerakuntza zientifikoen eta borondate politikoen emaitzaz, gutxien aurreratu baina garapen bidean zihoazen herrialdeetako nekazaritza aldarazteko politika teknologiko jarraitua (1960 1975 1990) izan zen iraultza berde hura. Helburua:
|