|
2000
|
|
|
Goraxeago aipatu bezala, Axun izango da bere parte hartze eta oroitzapenen bidez, bi planoak uztartuko dituen pertsonaia. Gainera, bi plano hauetariko bakoitzean mundu manikeoak aurkezten dizkigu, nahiz eta
|
bi
munduen arteko zubia egiten duten pertsonaia eta gertaera ugari ere badiren. Mundu ezberdin hauetara gerturatzeko fokalizazioa darabil, batik bat kanpo fokalizazioa.
|
|
|
" Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal herria. Urtuellaren ardatza, berriz, meatzean dago, industrializazioan eta baita ideia berrietan ere." (Egan 48) Antza denez, gertu dauden bi herri hauen arteko urruntasuna deskribatzeko asmoz,
|
bi
mundu erabat ezberdin deskribatu dizkigu.
|
|
|
betetzen ditu; baina ez alderantziz: behar sozialak
|
bi
mundu ezberdin eraikitzen ditu. Batean, etekin pribatuen inguruan dagoen. Iparra?
|
|
|
Bestalde, abantaila ekonomikoak eskuratzeko, gizarte laguntzaren alorrean Frantses estatuan Espainiarrean baino aukera zabalagoa izaki, edota osasungintzari dagokionez gizarte segurantza frantsesaren menpeizateko, bi nazionalitateak izatea onuragarri suertatzen da. Are gehiago garai batean, XX. mendeko historia lazgarria kontuan harturik, gerrak mugaren alde bietara bainaez aldi berean, suertatu baitziren bata bestearen ondotik, hasi jadanik XIX. mendeko karlistadekin, eta Algeriako gerra arte,
|
bi
Mundu Gerrak eta Espainiakoa tarteanizaki. Orduan nazionalitate bikoitza izatea bizirik irauteko pasaporte suerta zitekeen, armetara deitua izatean, ondoko estatuko nazionalitatearen aitzakitan, herritikmugitu gabe gerra ez egiteko aukera ematen baitzuen.
|
|
|
Azken hogei urteotan, nazioarteko merkataritzaren hazkundea estatuen barne produktu gordinarena baino handiagoa izan da. Era berean, baina prozesua pixka batgeroago hasita, nazioarteko eta barneko finantza eragiketak ugaritu egin dira, etaherri guztietatik barreiatu dira, nahiz
|
bi
mundu gerrateen tartean izan zuten mailaraez heldu. Nazioarteko era guztietako eragiketa horien hazkundea mundualizazioaedo globalizazioa izenaz ezagutu ohi dugu.
|
|
|
Eta ni, azkenean, haserretu egiten nintzaion, ulertzen ez nuenez gero nola na has zitezkeen zer ikusirik ez zuten
|
bi
mundu haiek —indiarrena, alde batetik; eta giristinoena, bertzetik— hain bidegabeki eta hain modu arbitrarioan.
|
|
|
PEREZ BILBAO, Antonio Arrantzaren hauzia. 11 zk. (1979), 111 Euskal krisia. 23 zk. (1982), 6 (Itz.: Gotzon Nazabal).
|
Bi
munduen arteko gerra. 63 zk. (1991), 33 (Itz.: Andoni Sarriegi). Latinamerika.
|
|
|
Estatu mugak (Orain eta Hemen). 17/ 18 zk. (1981), 156 Kondairaren itzulinguruak. 66 zk. (1991), 99
|
Bi
munduen arteko gerra. 63 zk. (1991), 33 (Itz.: Andoni Sarriegi). Latinamerika.
|
|
|
Hori egia izanik ere, Wittgensteinen egia korapilatsuagoa da. Beti
|
bi
mundutan zatiturik bizi zen. Egia da logika matematikoaren gurasoak —Frege eta Russell— bere maisuak izan zirela, baina egia ere bada Goethe, Schopenhauer, Weininger, Kraus edo Nietzsche bere gaztetako irakurketetan zeudela.
|
|
|
Bere hitzak entzunda, beti
|
bi
mundutan zatiturik zebilela ikusten dugu: alde batetik, bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik, bere adopzio lurraldean, Ingalaterran (gogora dezagun Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere bi mundu gerratan mugitu zirela:
|
|
|
Bere hitzak entzunda, beti bi mundutan zatiturik zebilela ikusten dugu: alde batetik, bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik, bere adopzio lurraldean, Ingalaterran (gogora dezagun Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere
|
bi
mundu gerratan mugitu zirela: lehenengoan, kasu, bere lagun mina David Pinsent ek —berari eskainita dago Tractatus Logico Philosophicus liburua— ingelesekin egin zuen gerra, eta Wittgensteinek Austria Hungariarekin:
|
|
|
Filosofia, orduan,
|
bi
mundu desberdinen artean mugitzen da. Alde batean, logika eta zientziarena.
|
|
2001
|
|
|
Anton Garitanok euskaratu du" Berlin Alexanderplatz", Alfred Doblin idazle alemaniarrak 1929an plazaratu zuen nobela ospetsua. Iragan mendean Europa odolustu zuten
|
bi
mundu gerren artean girotua dago eleberria, eta garai hartan Alemaniako hiriburua zen Berlinen kokatua, hain zuzen. Franz Biberkopf behartsuaren istorioa kontatzen zaigu, bereziki, bertan.
|
|
|
Gainera hurrengo proiektua zinean egiteko pentsatuta daukat dagoeneko, dantzako ikuskizuna izango da, baina prozesu osoa gero film labur bat egingo dela pentsatuz egiten ari da. Asko gustatzen zaidan mundua da, eta beraz, gustuko ditudan
|
bi
munduak nahasten ditut.
|
|
|
Droga edukitzeagatik atxilotuak izan diren hiru aktoreren istorioa kontatzen digu Otzenbergerrek bere azken lanean. Nekazari gune batean lan egitera behartuta, elkarren kontra dauden
|
bi
mundu ezberdin erakusten dira aipatu filman.
|
|
|
Esan beharrik ere ez dago, planteamendu hau zein urruti dagoen nobelako gertakari guztiak Jainko baten moduan antolatzen zizkigun ohiturazko nobeletako narratzaile orojakilearengandik. Arrazionalismoaren eta positibismoaren itzalean mundua guztiz menderagarria zekusan gizakiari kontamolde tradizionala, lineala, bazegokion,
|
bi
mundu gerrak jasan dituen gizaki etsituak bere existentziatik abiatuz egin dio aurre ulergaitz eta krudela bilakatu zaion munduari.
|
|
|
Arrazionalismoaren eta positibismoaren itzalean mundua guztiz menderagarria zekusan gizakiari kontamolde tradizionala, lineala? bazegokion,
|
bi
mundu gerrak jasan dituen gizaki etsituak bereexistentziatik abiatuz egin dio aurre, ulergaitz eta krudela bilakatu zaionmunduari.
|
|
|
Bi mota horietako aldagaiak oso garrantzitsuak dira, baita helduen euskalduntze prozesua bere osotasunean ulertu nahi bada ere. Baina, oraingo eredu hori, partziala bada ere, garrantzitsuena bezala kontsidera daiteke Euskal Herriko hizkuntz ukipenarekin lotzen den edozein gai aztertu eta ulertzeko, lan honetan aztertu nahi den helduen euskalduntze prozesua barne; hori horrela da, eredu horrekondo jasotzen dituelako
|
bi
mundu hauek: a) alde batetik, aldagai zabalenak etaobjektiboenak direnak (soziologikoak direnak), horregatik gizabanakoarentzat hainhautazkoak ez direnak, b) alderantziz, gizabanako mailan bakoitzarentzakohautazkoenak (psikosozialak direlako) direnak.
|
|
|
Hizkuntz politikari eta plangintzari dagokienez,
|
bi
mundu osatzen duten taldehauetan, ofiziala eta soziala, antzekotasunak eta desberdintasunak aurkitzen ditugu. Antzekotasunen artean aipagarriena hauxe da:
|
|
|
Desberdintasunen artean, berriz, aipagarriena ondorengoa da: Euskal Herriarentzat azken helburutzat proposaturiko hizkuntz normalizazio eredua eta
|
bi
mundu hauen arteko koordinazioareneta elkarlanaren eredua.
|
|
|
Edo New Yorketik Bilborako bide luzea. Erakusketa bat eta
|
bi
mundu. Edo Manhattango bosgarren abenidatikAbandoibarrako trenbide geltokira (kontenedore geltokia, gainera, eta RENFErena) glamourra nola gal daitekeen.
|
|
2002
|
|
|
Itsasoaren gaineko pasealekuari jarraikiz,
|
bi
Mundu Gerretan hildakoei eskainitako monumentuaren aurrean Itsasoaren museoa dago, hiriko interesgarriena. Museo moderno honek era atseginean itsasoaren mundura hurbilduko gaitu, euskaldun eta itsasoaren gaineko harremana jorratuz, hainbat animalia eta tresna erakutsiz, itsasoaren gaineko geologia, meteorologia eta etnografiari buruzko gelak bisitarien argigarri izanik.
|
|
|
X. AIZPURUA. Bizkaian ere
|
bi
mundu ikusten dira: Bizkaiko ekialdekoa, nahiko euskalduna, eta mendebaldea, askoz ere erdaldunagoa.
|
|
|
Ez omen dago hori saihesterik eta lehenbiziko aztarnak ikusten ari gara jada. Ez dirudi zalantza handirik dagoenik ETAk Ertzaintzaren aurka jotzeko duen borondateaz, eta horrek bere horretan jarraitzen badu eta hala dirudi
|
bi
mundu horien artean dagoen giro istilutsua biziki areagotuko da. Saihestezina bide da, eta horrek sor ditzakeen ondorioen biguintzea ei da, besteak beste, aipatu bi alderdi politikoen ardura nagusietakoa.
|
|
|
Bi basoren artean, eskuinean ameztia eta ezkerrean pinudia jarraituko dugu mugarriz mugarri.
|
Bi
munduen artean, bata intentsiboki ustiatzen den Intsignis pinuaren (Pinus radiata) edo lergorriaren (Pinus sylvestris) basoa, bestea gaur egun apenas ustiatzen den ameztia. Garai batean inguruko baso guztiak garbitzen zituzten ikazkinek.
|
|
|
Gipuzkeraz dago idatzita, eta euskaltasun tradizionalistaren azken hondarraren baserri munduaren kontakizun idealizatua da. K. Otegik, Pertsonaia euskal nobelagintzan (1976) bere liburuan, obraren oinarrizko ezaugarriak deskribatu zituen, hots, geografiaz, moralez, hizkuntzaz eta ideologiaz definitutako
|
bi
munduren azalpena: batetik, euskal mendi eta baserriaren mundu idealizatua, euskal funtsaren eremu berezia, eta mundu urbanoa, bestetik, bertute abertzale zein moralik gabea.
|
|
|
Adibidea oinarritzat harturik, baina bestelako adibideetan ere bai, inguruko erantzun ahalegin orok erakundeen estrategietara jo behar du. Nekazaritza industrialak aurrez zentzurik izan duela onartuta ere, bereziki
|
bi
mundu gerren ostean zegoen egoeragatik, gaur egun ezinbestekoa da nekazaritza industrialari, nekazaritza iraunkorrak?, edo, zentzuzkoak?, edo, ekologikoak, aurre hartzea.
|
|
|
Kontrolak eta tanketak, ordea, bai, oso sarri ikusten  nituen-eta institutura bidean. Banekien, jakina,
|
bi
mundu horiek egoera beraren bi aurpegiak zirela, baina, praktikan, kausa efektuzko loturarik gabeak ziren niretzat. Tanketek bakarrik asaldatzen ninduten.
|
|
|
O ro har, demokrazia eta berdintasuna nahi ditugu egungo gizartea gidatzeko, balio sozial handiko hitzak dira horiek
|
biak
mundu aurreratuetan. Demokrazia eta berdintasun linguistikoak errebindikatzen ditugu guk unibertsitate euskalduna sortzeko unean.
|
|
2003
|
|
|
Ez da hau Estatu Batuek
|
bi
mundu gerretan eta, beraz, XX. mendeko Europaren bilakaeran jokatu duten rola arakatzeko parada. Bai, ordea, egungo Europak bere arazoak konpontzeko erakutsi duen ezintasuna onartzekoa:
|
|
|
Honela hasten da Rodriguez eta neskäaren arteko senaremaztegei aldi xamurra, eta bata bestearen ezpainetatik zintzilik, han doaz
|
biak
munduko gauza guztiak ahaztuta.
|
|
|
Eta ordurako
|
bi
mundu gerla bizi izan zituen belaunaldiaren izenean aitortu zuen ministro bakegile handiak jarraian: Guk, gure aldetik, onartu dugu uko egin behar geniola gure soberaniaren apur bati eta, besteek beren aldetik, berdin egin dute.
|
|
|
Ez dakit lerro horiek aurkitzen direnetz maisuaren obra osoa biltzen ari diren liburukietan, baina uste dut merezi dutela hor sartzea. Haren belaunaldiak egin
|
bi
mundu gerlen ondorioak atera zituen Robert Schumanek. Gisa berean, Santamariaren solasek irakusten dute Euskal Herriak jasan berri zuen gerla zibilaren irakaspenak atera zituela pentsalari donostiarrak.
|
|
|
Badakigu bakarrik
|
bi
mundu gerlen ondotik, Mendebaldeko Robert Schuman, Konrad Adenauer, Alcide de Gasperi deitzen ziren bizpalau gizon ausartek bideratu zutela, Jean Monnetek asmatu bezala, Europa berriaren batasuna, Ikatzaren eta Burdinaren batasuna zeritzona.
|
|
|
Aukeratu dudan esparrua Unibertsitatea eta euskara lotzen dituena da, hirurogeita hamarreko hamarkadan hedatu zen aldarrikapenetako bat. Ordura arte, bata bestetik hain urruti egondako
|
bi
mundu uztartzea eskatzen zuena, alegia. Eskakizun hark eremu berezia izan zuen garatu ahal izateko:
|
|
|
Bost urte baino lehen apartatu egin dira.
|
Bi
mundu ikuskera dira eta bi nortasun elkargaitz. Victor Hugo, behin amarekin, bestean aitarekin, amaren maitasun beroak alde batera tirata, aitaren miresmen itsuak bestera, teinka bizian haziko da Parisen, Napolin, Madrilen.
|
|
|
Guztia gutxi bailitzan, mendebaldeko telepolisen bada gaur egun Frantziako Iraultzan eta
|
bi
mundu gerretan ez zegoen zerbait: telealbistegiak.
|
|
|
Beste era batez esana, Diputazio bakoitza lurraldean lurraldeko" Errepide Kontrol Zentroa" irekitzeko gertu eta Jaurlaritza, berriz," Trafikoaren Kudeaketarako Zentroa" zabaltzeko prest. Ondorioz, oraintsu arte bakoitza bere aldetik ari ziren
|
bi
mundu horiek informatikak elkartu ditu eta ezinbesteko kortozirkuitua eragin.
|
|
|
uste du
|
bi
mundu ezagutzen dituela,
|
|
|
|
bi
mundu ezagutu zituen pertsona jakintsua.
|
|
2004
|
|
|
Egin dudan ibilbidean barrena zer ikusi dudan, zer hausnartu behar izan dudan, zer nozitu behartu izan dudan gogoratu eta oso argi daukat. Ni Donostiara ikastera etorri nintzenean, 64an, egiten zen euskara eta gaur egun egiten dena,
|
bi
mundu dira. Ni oraingoarekin geratzen naiz, ez daukat zalantzarik txikiena ere.
|
|
|
Gainera hizkuntzan bikoiztasun horrekin bizi ginen. Ikasketak erdaraz, gure bizimodu normala euskaraz, zinera joan erdaraz, antzerkia euskaraz,
|
bi
mundutan biziko bagina bezala zen. Nik uste dut hori aberasgarria izan zela, baina une batzutan sufritu ere egin genuen.
|
|
|
Aa, bai ba.
|
Bi
munduak lotu ditzakegu.
|
|
|
–Hirugarren Munduko? herrialdeek Europan garatutako nazio kontzeptua eta metropoliek zeuzkaten garapen ekonomiko eta ongizate mailak lortu nahi zituzten (Gerra Hotzaren garaian bi bloke nagusitu ziren,
|
bi
mundu zeuden: edo AEB ren aldekoa zinen edota SESB en aldekoa.
|
|
|
Alabaina, horren inguruan dena esanda dagoela iritzita, egileak ikuspuntu arras berritzailea proposatzen du:
|
bi
mundu gerren arteko epean nabarmendu ziren zientzilari juduen biografietan sakontzen du, gertakizunen aurrean komunitate zientifikoak agertu zuen jarrerak asko esaten baitu orduko egoeraz. Modu horretan, kimioterapia asmatu zuen Paul Ehrlich, Lehen Mundu Gerran gas toxikoarekin esperimentatu zuen Fritz Haber, zein erlatibitatearen teoriari esker ospea lortu zuen Einstein, protagonista bihurtzen dira bi Mundu Gerren artean jazotakoa aztertzea xede duen obra honetan.
|
|
|
bi mundu gerren arteko epean nabarmendu ziren zientzilari juduen biografietan sakontzen du, gertakizunen aurrean komunitate zientifikoak agertu zuen jarrerak asko esaten baitu orduko egoeraz. Modu horretan, kimioterapia asmatu zuen Paul Ehrlich, Lehen Mundu Gerran gas toxikoarekin esperimentatu zuen Fritz Haber, zein erlatibitatearen teoriari esker ospea lortu zuen Einstein, protagonista bihurtzen dira
|
bi
Mundu Gerren artean jazotakoa aztertzea xede duen obra honetan.
|
|
|
Eta gauza bera zitalkeriaz eta ezdeusaz, Parmenideselkarrizketan esan bezala. Nahi ala ez, beharrezkoa da
|
bi
mundu horiek lotzeko bitartekaria. Kontuan hartu behar dugu Ideian bertan badagoela Ongiaren Ideia osatzen duenanizkoitasuna. Edertasunak, Proportzioak, Egiak osaturikoa?.
|
|
|
nola daposible aldi berean Batasunarcn eta Anizkoiztasunaren existentzia onartzea? SokratesekFedon, Sinposioa eta Politeian esan bezala,
|
bi
mundu bereizten dira, baina guresentipenezko esperientzia mundu adigarriarekiko parte hartzcaren bidcz da posible. Izanedo ez izan, horra hor auz.ia. Eta horren azpian ordenarcn kontzcptua.
|
|
|
Lehen Iehenik, XX. mendeko lehenengo hamarkadetakofenomenologiaren hasieran, Franz Brentano-k berreskuratutako kontzientziaren, intentzionalitatea? eta bere psikologia deskribatzailea aurkitzen ditugu, baita Edmund Husserl enkontzientziaren fenomenoetarako itzulera eta intuizio eidetikoak ere, idealismoari etapsikologismoari aurre eginez; baina fenomenologiak ezin izan zituen elkartu Kantek erdibitu zituen
|
bi
munduak. Izan ere, Europako zientzia fisiko matematikoen krisiari buruzkoliburu eder eta goibela idatzi zuen Husserlek bere bizitzaren azken urteetan.
|
|
|
non Marxek egoera politikoa, soziala cta ekonomikoa kritikatu zitucn?, egungo aroan bete betean sartzeaz gain, honako hau begietsidczakegu: ...ismoa, inperia [ismoa, liberalismoa eta sozialismo demokratikoak, nazionalismoa eta, geroago, nazionalsozialismoa, faxismoa edota nazionalkatoiizismoa); giza eskubideen garapena (lehenikgizabanakoarenak, eta gero, gizarte eta komunitatearenak; zuzenbide estatuaren eta demokrazia formalarcn finkapena; horien arteko batasun bereiziezina; herrien artcko harremaneiburuz Kantek zuen iritziari jarraituz
|
bi
Mundu Geiren ondoreu, erakunde intemazionalakabian jartzea ezinbestekoa zela eta sortu zen eztabaida; zuzenbide positiboaren jaiotza (batez ere, H. Kelsenen eskutik); historiografia Kronologia bihurtzea; soziologiaren aurrerapena; alegiazko oinarri zientifikoen gainetik ekononiiaren garapena, etab.
|
|
|
eta zanpatuak, aberatsak eta pobreak, agintariak eta jende xehea...
|
bi
munduen arteko borrokaekartzen digu Erdozaintzi ren obrak, batzuen boterea eta nagusitasuna, eta besteen mendekotasuna. Hiriak bi munduak biltzen ditu, bien arteko aldea areagotzen eta sakontzen, eta poetak errealitate krudel honetara hurbildu nahi gaitu, poesia" giza errealitateaz beti mintzo baita" (HH, 15or.).
|
|
|
eta zanpatuak, aberatsak eta pobreak, agintariak eta jende xehea... bi munduen arteko borrokaekartzen digu Erdozaintzi ren obrak, batzuen boterea eta nagusitasuna, eta besteen mendekotasuna. Hiriak
|
bi
munduak biltzen ditu, bien arteko aldea areagotzen eta sakontzen, eta poetak errealitate krudel honetara hurbildu nahi gaitu, poesia" giza errealitateaz beti mintzo baita" (HH, 15or.). Beraz, metropoliaren bi aurpegiak ikus ditzakegu.
|
|
|
Eta
|
bi
mundu horien artean poeta dago, batari eta besteari beha. Bera ez da eskalea, ez da kale bazterrean bizi, badu aterperik, janaririk, adiskiderik... eta halere" eskelaria bezain pobre eta beharretan nabila" (HH, 52 or.). Gandiagak Madrilen egin zuen bezala, gizatasun apur baten bila dabil gure poeta, eskale baten modura kalez kale.
|
|
|
...i den Aristotelesen sistema fisikoa irauli eta ikuspegi berri bat eskaintzeko duen asmoa; eta honek esan du Aristotelesen fisikaren sistemaren hastapenak suntsitu behar dituela, ez emaitza hau edo bestea auzitan jarriz edo zuzenduz, ez bere baliagarritasunaz zalantza eginez, baizik eta bere oinarriak astinduz, sistema horrek ez diolako balio bere helburu nagusia eskuratzeko, hots, ez diolako balio
|
bi
munduen arteko bereizketa razionala frogatzeko.
|
|
|
" hedadura dagoelako ondorioztatzen da pentsamendua badagoela" edo" pentsamendua dagoelako ondorioztatzen da hedadura badagoela". Berarentzat ez dago zalantzarik
|
bi
mundu kontzeptual ezberdinen aurrean gaudela, eta bikoiztasun horretan errotuko da berak defendituko duen dualismoa.
|
|
|
Seguruenik Descartes ohartuko zen eskolastikak giza ezagutza sentimenetara murriztean fedezko egiak bermatzea zuela helburu, bi esparru,
|
bi
mundu, ezberdin bereiziz: betiereko egiena, jainkozko egiena, alde batetik, eta mundu materialarena eta egia morroiena, bestetik.
|
|
|
Orain arte, bere eginahala, zentzu horretan, razional hutsa den mundura mugatu da, baina heldu da unea mundu fisikoari ere oinarri razionala eskaintzeko. Eta horretarako ezinbestekoa izango da
|
bi
munduen arteko funtsezko bereizketa ontologikoa finkatzea. Frogatu da, orduan, badela mundu fisikoa, mundu espirituala badagoen legetxe, eta, baita ere, bi mundu horiek errealitatearen bi alderdi ezberdin gorpuzten dituztela, bi substantzia razional ezberdin.
|
|
|
Eta horretarako ezinbestekoa izango da bi munduen arteko funtsezko bereizketa ontologikoa finkatzea. Frogatu da, orduan, badela mundu fisikoa, mundu espirituala badagoen legetxe, eta, baita ere,
|
bi
mundu horiek errealitatearen bi alderdi ezberdin gorpuzten dituztela, bi substantzia razional ezberdin.
|
|
2005
|
|
|
Baina, hala ere, joan zaitez Azpeitira taberna batera eta Donostiako euskaldunen taberna batera.
|
Bi
mundu dira. Problema da ezin dela Azpeitikoa besterik gabe txertatu Donostian.
|
|
|
Uztailaren 17an, hogei kana erdiko aizkora lana eta bi ordu bete arte segan. Eta
|
bi
munduak buruan bueltaka dabilzkidala, gauzak erabat ez direla aldatu otu zait. Agian oraingoak argiagoak dira, baina apustuari hartzidura falta zaio.
|
|
|
Europan ez dira berdin herrialde protestanteak, Erreformaren ostekoak, eta katolizismo tradizionalak zeharo eragindako Hegoaldeko herrialdeak.
|
Bi
mundu zeharo ezberdin izan dira. Fedegabekoen festa oso zorrotza izan zen, lehenengo kristautasunaren ildoko festak baino zorrotzagoa.
|
|
|
Gerrak ez du festa inon ez inoiz sorrarazi. Bestela,
|
bi
Mundu Gerren ostean, euren ondorengo festez beteta geundeke. Arma edo agerraldiko dantzak egiten direnean ez da gerraren metafora, bestelako metafora edo isla baino.
|
|
|
" Jainkoa jaio da Otxarkoagan" ipuinean are bortitzago azaltzen ditu klase arteko aldeak, aberatsen hipokresia nabarmentzen da. Hemen, besteetan baino indartsuago,
|
bi
munduren arteko aurkakotasuna azaltzen da, batetik Negurin bizi den aberats hipokrita (familia katolikoa baina eskrupulo gabea) eta bestetik, Otxarkoagako etorkin txiroen mundu hitsa.
|
|
|
Baina beste bat da kontua. Izan ere, zurea eta nirea
|
bi
mundu dira, eta utz nazazu bakean, mesedez.
|
|
|
69 milioi kilometrora egongo da,
|
bi
munduen arteko batez besteko distantzia 225 milioi kilometrokoa denean.
|
|
|
Marteren distira handitu egin da azken hilabetean, eta hurrengo goizaldean Sirioren (zeruko izarrik distiratsuenaren) intentsitatearen bikoitza izango du, Lurrera hurbilduko baita. Planeta gorria 69 milioi kilometrora egongo da,
|
bi
munduen arteko batez besteko distantzia 225 milioi kilometrokoa denean. Fenomeno hori bi urtean behin gertatzen da, Eguzkiaren inguruko orbitan bi planetak oposizioan daudenean —astro erregea, Lurra eta Marte liran daude— Bi munduek Eguzkiaren inguruan egiten duten bidaia atletismoko lehiaketa bat da, eta Lurra barneko kalean ibiltzen da, Martek baino abiadura handiagoan.
|
|
|
Planeta gorria 69 milioi kilometrora egongo da, bi munduen arteko batez besteko distantzia 225 milioi kilometrokoa denean. Fenomeno hori bi urtean behin gertatzen da, Eguzkiaren inguruko orbitan bi planetak oposizioan daudenean —astro erregea, Lurra eta Marte liran daude—
|
Bi
munduek Eguzkiaren inguruan egiten duten bidaia atletismoko lehiaketa bat da, eta Lurra barneko kalean ibiltzen da, Martek baino abiadura handiagoan. Gure munduak izarraren inguruko orbita 365 egunetan osatzen duen bitartean, Marteri 687 kostatuko zaio.
|
|
|
Hori dela eta, Lurra planeta gorrira iristen da bi urtean behin, eta han gertatzen da bien arteko hurbiltasun handiena. Baina, Marteren orbita oso eliptikoa denez eta oposizioa ez denez beti gertatzen
|
bi
munduen arteko gertutasun handieneko eremuan, distantzia aldatu egiten da. Bi planetak aurkitu ziren azken aldian, 2003ko abuztuan, 56 milioi kilometro baino ez ziren egon, azken 58.000 urteetan inoiz baino hurbilago.
|
|
|
Miraria da egin dutena. Bizirik atera dute, ia oin
|
biak
mundu honetatik hara zituela. Ez dakit irinarekin pasatu ez ote naizen, sendoegia irten dit.
|
|
2006
|
|
|
Munduko bigarren giza-multzo handienari dagokionez, alde ezberdinetatik saiatu da kazeta hori India erraldoiaren iraganean eta gaurko errealitatean arakatzen. Artikuluetako bat, One Land, two planets (Lurralde bat,
|
bi
mundu), Edward Luce k idatzi du. Luce iaz arte Financial Times egunkari kontserbadoreak eduki du Asia Hegoaldeko bulegoaren buru.
|
|
|
Ia ehun urte elkarren ondoan bizitzen portal berdinetan, eta elkarren ezezagunak gara etorri ziren haiek eta euskaldunak.
|
Bi
mundu.
|
|
|
J. M. Carrere. Hizkuntza aipatuta, elebidunok Euskal Herrian
|
bi
mundu bizi izan ditugu, alfabetizatua eta alfabetizatu gabekoa. Bigarren hau euskal mundua da, euskal kultura belarritik heldu zaigu eta erdal mundua batez ere idatzizkotik.
|
|
|
Ha zan herriko umeek harrika ibilten eben mierderoa, danen koplaburu eta tabernako jolasa, bertan hil ezkero, negar egingo ez eutsien morroi baztertua. Anaiarik gazteena eta
|
biok
mundura jaio ginanean, amak ez eutsan inoiz gu besoetan hartzen ixten. Meatzari batek Peñas Negraseko ezpelaz egindako sehaskara urrunetik, mutu, begiratzen eban, baina besoan hartu, inoiz bez.
|
|
|
|
bi
mundutako errege erreginak, Egiptokoak eta Nubiakoak.
|
|
|
Ostera, gizaldi bat geroago, zentzu gabetasunak eta katastrofe sentimenduek aginduko dute. Pasatu berri den gizaldian izandako esperientzia tamalgarriek,
|
bi
mundu gerrek eta esperientzia totalitarioek (estalinismoa eta nazismoa) eragina izango dute etorkizunaren irudi ezkor horretan. XIX. mendean modernitateak baikortasun mugagabea adierazten bazuen ere, XX. mendeak nolabaiteko antimodernismo bati hasiera emango dio (besteak beste, Nietzsche eta Freud errreferente gisa hartuko dituen pentsamendu tradizioari).
|
|
|
Tartean, berriz, XX. mendeko gertakaririk lazgarrienen(
|
bi
mundu gerrak, nazismoa, sozialismo errealeko esperientzia totalitarioa...) lekuko gehienetan zuzenak izandakoak: Frankfurteko Eskolako kideak.
|
|
|
Eta oraindik ere ordaintzen ari gara:
|
bi
mundu daude eta
|
|
|
Badakigu Malenferrek posta bidezko harremana zuela aitonarekin. Biak ala
|
biak
mundutik desagertuak ziren, garai bertsuan gainera. Ez dakit hiltzaileak ziren ala biktimak.
|
|
|
Euskal Artzainak.
|
Bi
munduen artean/ Bergers Basques. Entre deux mondes [Rustika].
|
|
2007
|
|
|
Kontatu duzun istorioa, giza historiako berealdiko gertakari eta mugarri garaian eraiki duzu.
|
Bi
Mundu Gerraren artean kokatua, Espainiako 1936ko gerra zibila tartekoa delarik. Esana duzu hobeto ezagutzen duzula Alemania nazien historia eta juduen historia, Espainiakoa bera baino.
|
|
|
Dena den, seguru bazirela gehiago eta haien berri berandu baino lehen izango dugula. Baina funtsean horien guztien jardunak aditzera ematen digu
|
bi
munduren arteko ezinikusiaren gainetik zubiak jartzerik badagoela, lehen bezalaxe gaur egun.
|
|
|
historiak biografia historikoa eskaini zuen euskaraz; literaturak, aldiz, eleberri biografikoa, gaztelaniaz, aurki zeuon eskuetan edukitzeko parada izango duzuena. Argitalpen honetan lehenengoa baino ez dago1 Ignazio Arginareñaren bizitzan bi hizkuntza, bi herri, bi kultura elkartu zirenez, Ameriketako euskaldunen aztarnen bila gabiltzanok ere, horrela ibiltzen gara,
|
bi
munduetako euskaldunen arteko zubiak eraikitzen.
|
|
|
Guda amaituta, mundua bitan banaturik geratu zen; eta mundu bi horien muturretan, AEB batetik eta SESB bestetik.
|
Bi
mundu, bi ideologia, bi kultura; ongi bereizitako bi bando, isilpekoa zen guda berri batean. Haien arteko lehiak kosmosera eraman zuen gizakia, lehen aldiz.
|
|
|
biraketa larria berriro: Europa
|
bi
Mundu Gerretara bidean sartua jada. Alemaniari dagokiola:
|
|
|
Horrekere aurrekariak ditu, baina bere horretan nahiko laburra da.
|
Bi
Mundu Gerrenarteko zientzialari bakezaleak, 1945aren ondoren biderkatu egiten dira, gizasarraski antolatu, hirien txikizio eta Bonbaren estreinaldiarekin. Azkenik, 1968.urte mitifikatuaren inguruan, beste faktore batzuk gehitzen dira, optimismozientifikoaren behin betiko eztanda suposatuko dutenak:
|
|
|
Mundu soziala eta ez soziala bereizteko irizpideak ezartzea zaila den arren, aurreko orrialdeetan agertutako argudioei jarraiki,
|
bi
mundu horiek ezberdinakdirela onartzen da. Ildo horretan, horiei buruzko ezagutza ere ezberdina da.
|
|
|
world view edo esamolde ohikoak, eskura zeuzkanak, ekidin eta, bera hizkuntzako munduaren irudiaz mintzo da («picture of the universe»). Alemanian orobat, mundu ikuskeraren tesia
|
bi
Mundu Gerren artean eta ondoren neohumboldtarrengan ikusi ohi da errepresentatua. Norabide horretan, J. L. Weisgerber-ek, korronte horren burua, «Ama hizkuntzaren indarrei buruz» titulu orokorraren azpian lan handi bat publikatu du (1957 eta hurr.). Baina, bitxiki, Weisgerber-ek ere ez du gorde nahi izan, Humboldt-engandik zetorren terminologia, eta Weltansicht ordez (mundu ikuskera), Cassirer-ek eta beretua, berak Weltbild zuzendu du (munduirudia).
|
|
|
Horrek, bereizketak formulatu ahal izateko unean, baten eta bestearen azterbideak aldarazten ditu. Baserritarrak, mendian ibilki, problemarik gabe esan ahal izango dizu arbola baten aurrean, «haritza ez da pagoa»; baina kaletarrak dizu esan «zuhaitza ez da zuhaitza»1308 Biak hizkuntza berean bizi dira, baina
|
bi
mundu ikuskeratan, esan genezake (mundu ikuskera hizkuntzak beste gabe eta berak bakarrik eratzen ez duelakoan); hizkuntza berean, baina bi modutan. Eta, hala ere, gaurko euskarak biei zuhaitz bereizketak egiteko aukera berberak eskaintzen dizkie; hizkuntza guztiek ez, eta agian garai bateko euskarak ere ez.
|
|
|
Inpresio edo (erre) presentazio berez iheskor bat geldiarazi, segmentatu eta errepresentatu dugunean, zeozelan atera egin dugu denboratik eta atera egin dugu «subjektutik» ere, hots, beregain bihurtu dugu, objektibo. Horrela mundu material inpresioen igorlearen eta gizaki (erre) presentazio iheskorren hartzailearen artean,
|
bien arteko
mundu berezi bat sortzen dugu airean (sortu egin dugu!), errepresentazioena, objektu «pentsatuena» edo pentsamendu zatikatuarena objektutan, munduaren pentsamendua edo ispilua (gizatiarra). «Pentsamendu 1»eko zati (kontzeptu) horiek orain, lehen ere sentsuen ekarpenari zor zirenak, «pentsamendu 2»ak elkartu edo banatu egiten ditu, erlazioetan jarri eta ordenatu (nahiz ontologiaren maneran:
|
|
|
Bikote hau, Jose Sua eta Marian, orain oso lagun onak dira, mundu osoan zehar bidaiatzen dute beste hizkuntza bat jakin gabe, eta primeran moldatzen dira. Zer bidaia egin zenuen
|
bi
mundu bira proiektu horiei ekin aurretik. Dezente, motxila bizkarrean nuela, Europa, Erdialdeko Amerika eta Kanada ezagutu nituen, eta Montrealen bizi izan nintzen urtebetez.
|
|
|
3 Europa eta beste
|
bi
munduak.
|
|
|
4 Beste
|
bi
munduak elkarren artean.
|
|
|
Bigarren Mundu Gerratea amaitu ostean, Europako herrialdeen arteko lankidetza bultzatu beharra zegoela gardenki ikusten zuten garai hartako agintari gehienek. Ezin zitekeen onartu
|
bi
Mundu Gerrateen arteko urteetan ezagutu zen egoera. Izan ere, garai hartan estatuen politika ekonomikoa erabat dibergentea izatera heldu zen, eta horrek, ekonomiari lagundu ordez, krisialdi sakonagoan sartu zuen.
|
|
2008
|
|
|
Egunkariaren afera tarteko,
|
bi
mundu eta moldatzerik ez.
|
|
|
Lasaitzea, arreta eta gogoak biltzea... eta antzeko alorretan berebiziko mesedeak omen dakarzkio txikleak soldaduari.
|
Bi
mundu gerratan txiklegaiaren garraioa babestua egiten zen Mexikotik AEBetara, hortik atera kontuak zenbaterainoko garrantzia zuen. Egun mundu zabalean sortzen duten sarraski ugaritan antzera jarraitzen dute, matrailezurra dantzatzen, keinuekin ere kolonizazioan.
|
|
|
Ez, artzain ari naizenean ardietan pentsatzen dut, ez daukat borrokan pentsatzeko denborarik.
|
Bi
mundu ditut: borroka eta ardiak.
|
|
|
Borrokan ari naizenean borrokan ari naiz, eta ardietan ari naizenean, ardiak. Familiari esker,
|
bi
munduen artean bizi naiz. Baina familiari esker!
|
|
|
Artzaina, borrokalari olinpiko.
|
Bi
mundu ditu Maider Undak, bietan bizi da, noiz batean, noiz bestean, familiaren laguntzari esker. Urte askoan egindako lanaren ordaina du, emaitza bikainak lortu izanarena.
|
|
|
Ikuspegi beretik, digitalizazioak informatika eta gaur arte telebistaren arteko konbergentzia erraztuko du.
|
Bi
mundu horien arteko mugak desagerraraziko ditu eta igorle gisa aritzen den kanal bat eta milaka hartzaileen arteko norabide bakarreko harremana hautsi egingo du. Telebista izendatzen dugun hori, aldatuz joan da eta are eta gehiago aldatuko da, epe laburrean, eskaerapeko ikus entzunezko zerbitzuen erabilera normaldu, ordenagailu, telefono mugikor zein bestelako kontsumo plataformak zabaldu eta etxeetan iturri desberdineko edukien kudeaketa
|
|
|
Auxtini ziòn beldurra, mendekuaren gauzatzeak aurrez eragiten ziòn antsietatea, arriskuz jositako etorkizunak eragiten ziòn ezinegona??, baina, arrazoiak arrazoi, une hartan zoriontsu sentitzen zen batez ere, ezinbestean sentitu behar zuen?, hainbestetan izorratu zuena behingoz berak izorratu zuelako, ederki izorratu ere; Beñardo eta Auxtin, beraz, elkarren etsai ziren une hartan, marra batek bereizten zituenak: marraren bi aldeetan,
|
bi
mundu simetriko, elkarrekin lotuta zeudenak, bai, baina zeinu kontrajarriak zituztenak, bi munduen arteko etengabeko eraginean, bataren energia positiboa energia negatibo bihurtzen zen aurkariaren baitan modu automatikoan?; hots, Beñardok, Auxtinekiko distantziari esker eta bere oinen arintasunari esker, zeinek etsaiarengandiko balizko mehatxu erasoetatik aldentzen baitzuten, mendekuaren eztia d... mendekuari beste mendeku batekin erantzuteko prest, zeren itomenaren arnasa mendekua den.
|