|
2000
|
|
|
Non hasi eta noraino iritsi zehazteko lagungarri zaigu Nafarroako bi idazleren lan bana jendaurreratze dataz baliatzea. Horrela, Felipe Riusen Polaro id liburuko irudiak argi bihurtu ziren unerako honako kronika honen iazko edizioa itxia zegoen modu
|
berean
, oraingo lerro hauen amaiera erabakia dago Aingeru EpaltzakRo ck ’ n’Ro ll izenekoaren aurkezpena iragarria duenean. Bi aurkezpen saio horien arteko urtebete horretan Nafarroako euskal letretan aipuak izan ditu Castillo Suarez altsasuar gazteak.
|
|
|
Bi aurkezpen saio horien arteko urtebete horretan Nafarroako euskal letretan aipuak izan ditu Castillo Suarez altsasuar gazteak. Egile berrientzako Iruñeko udalaren saria lehendabizi, eta Ernestina de Chamburci deritzana irabazi ondoren, Mugarri estaliak liburuan argitara eman ditu
|
bere
olerkiak. Enfasia egiteko moduko gertaera dela dirudi:
|
|
|
Obsesio pertsonalei behin betiko kitto emateko ariketa da, mendekantza gupidagabea. Beti ere, tamaina txikiagokoa izanagatik interes handiagokoa da agian Sanchez Ostizen
|
beraren esku
artetik atera den beste lan bat. Hiru liburutto ñimiño (12 zm. luze, 10 zm. zabal) dira, hirurak bat eginik, sasi faksimilean argitaratuak.
|
|
|
Lan honek ahanzturatik atera digu Gabriel de Biurrun Garmendiaren oroitzapena. Iruñeko idazle, pentsamenduz eta sentimenduz euskaltzale, nazional faxisten mendeko Iruñean eman zuen argitara
|
bere
titulurik ezagunena, El coqueto Don San cho Sanchez. Altxamendu frankistaren garaipen giro hartako Iruñean zebiltzan intelektual falangista gazte ezagun andana ageri da Sanchez Ostizek prestaturiko Los barrun tos de la botica azterlanean.
|
|
|
Eta aurrerago," Inkisidoreak" deitu epigrafean: " Ezagugarri bat
|
bera
dute dogma guztiek: boterea behar dute.
|
|
|
Eta hizkuntzaren alorrean muturreko egoeran bizi diren euskaldunen meritua ez da makala, baina hala ere, Frantziako Gobernuak ofizialtasuna onartzen ez duen bitartean, esfortzu horren etekina oso murritza da. Departamendua
|
bera
ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi dituzte departamenduaren aurkako jarrera dutenek eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango. Eta Ipar Euskal Herrian euskararen egoera aztertzen duen Larrun aldizkariaren 36 alean Itxaro Bordak salatzen duen moduan, eta Hego Euskal Herrian bide beretik goazela ezin uka, gure hizkuntza abertzaleen artean sinesgarritasuna galtzen ari bada, konponbide zaila izango du galera horrek, eta gainera ezin izango zaio inori errurik leporatu.
|
|
|
Departamendua bera ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi dituzte departamenduaren aurkako jarrera dutenek eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango. Eta Ipar Euskal Herrian euskararen egoera aztertzen duen Larrun aldizkariaren 36 alean Itxaro Bordak salatzen duen moduan, eta Hego Euskal Herrian bide
|
beretik
goazela ezin uka, gure hizkuntza abertzaleen artean sinesgarritasuna galtzen ari bada, konponbide zaila izango du galera horrek, eta gainera ezin izango zaio inori errurik leporatu.
|
|
|
Historian zehar beti izan dira euskaldunak alderdiotan. Eta Ipar Euskal Herrian bezala, horien guztien gaur egungo isiltasun eta kontzientzia faltak ematen du zer pentsa (abertzaleon ardura
|
bera
ere ahaztu gabe). Areago historian zenbait eskualdetan euskal kontzientzia izan duten sozialisten kasuan.
|
|
|
Joxemi Zumalabe Fundazioa, ABK, AEK... Helburua Espainiako alderdiek Eusko Jaurlaritza
|
bera
lortzea izanik, beste asmo askoren artean, erakutsi dutenez, euskalgintza eta, beraz, herrigintza desaktibatzeko —erakunde pribatu zein publikoetatik hasita—, noraino iritsiko dira Espainiako botere faktikoak euren ahaleginean, areago lehendakaritza iristen ez badute?
|
|
|
Antzerki talde profesionalak, harrokeria handirik gabe eta enpresa egitura sortuta, finkatzea lortzen ari dira. Garrantzi handia du bizibide dituzten antzezlanak arrakastatsu suertatzeak, baina, tamalez, ez da beti hala izaten, eta Sarean
|
bertan
sarbidea duten antzezlan batzuek ez dituzte aurreikuspenak betetzen. Era berean, garrantzi handia du erakunde publikoen laguntzak.
|
|
|
Garrantzi handia du bizibide dituzten antzezlanak arrakastatsu suertatzeak, baina, tamalez, ez da beti hala izaten, eta Sarean bertan sarbidea duten antzezlan batzuek ez dituzte aurreikuspenak betetzen. Era
|
berean
, garrantzi handia du erakunde publikoen laguntzak. Nagusia Eusko Jaurlaritzak urtero ematen duena da, Sarea osatuta, dirulaguntzaz gain hainbat antzokitara iritsi ahal izatea bermatzen duena.
|
|
|
Bestalde, orain arte Estatu espainiarra zen jomuga bakarra, baina hizkuntza lagun, jauzi egiteko esperientzia ere probatzen hasia da zenbait talde. Era
|
berean
, gero eta talde gehiagok, gaur egun bizirauteko modu bakarra dela jabetuta, enpresa bihurtzeko ausardia erakutsi izana pozgarria da. Baina egitura hori sortu eta funtzionamendurako eustea oso zaila dela antzematen hasi dira bide honetan aitzindari diren euskal talderik sendoenak.
|
|
|
Oso deigarria izan da Kutxak hartu duen erabakia. Javi Cilleroren lana saritua izan zen 1999ko Donostia Hiria lehiaketan eta antolatzaileak, aurrezki kutxa horrek, ardura
|
bere
gain hartu eta taulara eramatea erabaki zuen, produktore, manager eta saltzaile bihurtuta. Baliabide ugari eskaini zaizkio lan honi eta oso txalotzekoa da ekimen hau, non eta ez den egun bateko lorea.
|
|
|
Gero eta zailagoa da horrelako tradizioa duen funtzionamenduari jarraipena ematea. Baina azken batean, hori dena gertatzearen arrazoia, erakunde publikoen babes falta da eta, era
|
berean
, halako taldeentzako antzoki sare bat ez antolatzea, prestatzen diren lanak eskaintzeko aukera izateko. Horrekin batera, antzerki talde profesionalek eta ikus entzunezko komunikabideek herriz herri maila amateurrean aritzen ziren aktoreak, gazteak zein beteranoak, talde hauei zurrupatu izana ere bada lanerako oztopo, jakina baita horregatik ez direla afizionatuaren esparrutik behin betiko ateratzen.
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik azken urte honetan eta desintegrazioaren bide
|
beretik
doala esan daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion.
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik azken urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala esan daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan
|
bertako
antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion. Erakunde publikoek izan lukete zeresana arlo honetan, batez ere euskaraz idatzi eta egiten dela kontuan harturik.
|
|
|
Antzerki eskolen egoera hobetzen ari dela ematen du. ...menduak klandestinitatearen esparrua gainditzen lagundu die eta homologazioa, mailakatzea, bateragarritasuna eta antzerkia unibertsitateko karrera izatea bilatu behar da gaur egun. Talde profesionalak, erakunde publikoak eta ikus entzunezko komunikabideak jabetuta daude beharrak asetzeko adina aktore prestatzeko duten gaitasunaz eta ez litzateke txarra bide honetatik esfortzuak bateratzea eta, era
|
berean
, antzerki amateurrari bere esparrua errespetatuta, haien osagarri edo unibertsitate eta antzerki eskolen eremuan zirkuitu propioa izatea.
|
|
|
Antzerki eskolen egoera hobetzen ari dela ematen du. ...sparrua gainditzen lagundu die eta homologazioa, mailakatzea, bateragarritasuna eta antzerkia unibertsitateko karrera izatea bilatu behar da gaur egun. Talde profesionalak, erakunde publikoak eta ikus entzunezko komunikabideak jabetuta daude beharrak asetzeko adina aktore prestatzeko duten gaitasunaz eta ez litzateke txarra bide honetatik esfortzuak bateratzea eta, era berean, antzerki amateurrari
|
bere
esparrua errespetatuta, haien osagarri edo unibertsitate eta antzerki eskolen eremuan zirkuitu propioa izatea.
|
|
|
Agian azken garaian suma daitekeen joera da idazle berri batek ez duela atxiki behar aurretik sorturiko" kapila" batean. Nor
|
bere
kabuz abia daiteke literaturgintzan, uj batzuekin edo besteekin lerrokatu behar izan gabe. Kotoa zabaldu da.
|
|
|
Bestalde, eta ugaritasunaren ondorioz, gero eta gehiago begiratzen zaio idazlearen lanari, eta ez
|
bere
izenari. " Izenik gabeko" idazle gero eta gehiagoren liburuak dira aipagarri.
|
|
|
Idazle berrien, anonimoen eta talderik gabekoen joerarekin batera, joera zaharrak ere mantendu dira aldi
|
berean
.
|
|
|
Kolektibo batez mintza daitekeen arren, ordea, ez dugu homogeneizazioaren arriskuan jausi behar. Idazle hauen artean, idazle guztien artean dauden alde
|
berak
daude. SeN xua, beraz, sailkapenerako lotura bat gehiago izan daite<3 ke, adina, lurraldetasuna, euskalkia edo ideologia izan dais tekeen neurri berean, ez gehiago ez gutxiago.
|
|
|
Idazle hauen artean, idazle guztien artean dauden alde berak daude. SeN xua, beraz, sailkapenerako lotura bat gehiago izan daite<3 ke, adina, lurraldetasuna, euskalkia edo ideologia izan dais tekeen neurri
|
berean
, ez gehiago ez gutxiago. Okerra litzateke emakume guztiak saku berean sartzea, gizon guztiak saku berean sartzea bezain okerra alegia.
|
|
|
SeN xua, beraz, sailkapenerako lotura bat gehiago izan daite<3 ke, adina, lurraldetasuna, euskalkia edo ideologia izan dais tekeen neurri berean, ez gehiago ez gutxiago. Okerra litzateke emakume guztiak saku
|
berean
sartzea, gizon guztiak saku berean sartzea bezain okerra alegia.
|
|
|
SeN xua, beraz, sailkapenerako lotura bat gehiago izan daite<3 ke, adina, lurraldetasuna, euskalkia edo ideologia izan dais tekeen neurri berean, ez gehiago ez gutxiago. Okerra litzateke emakume guztiak saku berean sartzea, gizon guztiak saku
|
berean
sartzea bezain okerra alegia.
|
|
|
Iraganak eta historiak presentzia handia dute oraindik ere, eta baita, nolabait, herrian bizi dugun egoera politikoak ere (askotan zeharka azaldua). Gaiak, ordea, dibertsifikatuz doaz, idazleen jatorria, adina eta erreferente kulturala ugalduz doazen neurri
|
berean
.
|
|
|
Aurreko urteetako zurrumurrua oihu bihurtzen ari da: planifikazio sistematikoa behar da
|
bertako
lanak kanpoan ezagutuak izan daitezen.
|
|
|
Benetan, alimaleko lana egin dute, bai egoitzako eraberritze lanetan, sbai kanpainako jardueretan eta hau guztia dohaintasun osoz, jakina.
|
Bere
euskaltasunari zentzu bat ematen dion gazteria bat da, zinez, Muskildikoa, eta Xiberoko Botzaren egonleku berria ikuskatzerat etorriko zaretenok, muskildiar gazte horien esku hartze oso handiaz gogoratuko zaretelakoan nago. Bisitaldi horretan erakutsiko dizuete, ziur aski, emanaldiak jendaurrean egiteko gela handia.
|
|
|
Edukiak, beraz, bazekarren
|
bere
garramuratxoa. Menturaz, argitalpen harrigarriren bat ere tartean izan zitekeen, titulu handi mandi baten azpian hutsik eta deus gabe orri zuriak ematen dituzten horietakoa.
|
|
|
N Hara biltzen ziren kea, burdina, erreka eta itsasoa. Euskara
|
bera
ere, aspaldikoa, bertakoen aho zein idatzietan. sHasi dira hangoak, bat batean, euren buruari Mendebaldekoak esaten, mendebaldetik sarri sarri datorren erreka haize hori eragile bizia nahi dutelako. Mendebaldea bera, hortaz, mugalde luzea.
|
|
|
Euskara bera ere, aspaldikoa, bertakoen aho zein idatzietan. sHasi dira hangoak, bat batean, euren buruari Mendebaldekoak esaten, mendebaldetik sarri sarri datorren erreka haize hori eragile bizia nahi dutelako. Mendebaldea
|
bera
, hortaz, mugalde luzea. Halakoak dira horiek, euskauj raren mugarriari gogor eta sendo eusten diotenak.
|
|
|
Bizkaia, jakina, hori baino gehiago bada. Hasteko, eta besterik gabe, euskalgintza
|
bera
ulertzeko modua ere badugu Bizkaia, ziur asko, hamaikatxo" aurreraturena" baino bestelakoa, osterantzekoagoa.
|
|
|
Bizkaia dugu orain bidegintza horretarako tresna, asteartetik igandera esku eskura, zortzi orrialdetan eguneroko albisteak eta
|
bertako
ingurumariak erakusten dituena. Hori ondo!, esango du norbaitek.
|
|
|
Sobera ditu euskalkikeria batzuk. Onak ditu asmoak, gogoak eta ekintzak, batez ere, denboraren harian astinaldi sakona ekartzen badio Bizkaiari, euskal herrialde horrek, inolako lotsarik gabe,
|
bereak
dituenak kanpora ditzan. Badatoz horretarako zantzuak, gero eta bistaragokoak.
|
|
|
Bizkaiak
|
bere
seme euskaltzale bati zor ziona bete du, Frai Bartolomerenak berriro gure eskuetan jarriz. Urkiza eta Baraiazarra euskaltzaleen adoreari eskertu behar diogu hori.
|
|
|
Ez da horretan agortu bizkaieraren emaitzarik, aurten ere, albo albotik egin baitio oles gure Frai Bartolomek Frai Mateo Zabala
|
bere
geroko hurbilaren idazlekideari. Azken horren testuak ere, eskuragai eta irakurgarri, Aita Villasanteren babespean.
|
|
|
Asaldatu ziren orduan saiakeraren esparrukoak, hizkuntzaren ederra jendilaje horien eskuetan jausiko zelakoan. Biba klasikoak!, esango luke beste horrek —ni ere taldeko, jakina— Kezkaburu, bide
|
beretik
ere, euskal klasikotasuna aipatzerakoan maiz sarri sumatzen den irizpiderik eza.
|
|
|
Edozein akademiarentzat garrantzitsu izan ohi da hizkuntzaren hiztegia ontzea.
|
Bere
berea du Euskaltzaindiak euskararena eta horri ekin dio, buru belarri, azken urteotan. Askorentzat luzeegi joan doana, beste batzuentzat labur arin etorri dator, hizkeraren biziraupenari bagagozkio bederen.
|
|
|
Edozein akademiarentzat garrantzitsu izan ohi da hizkuntzaren hiztegia ontzea. Bere
|
berea
du Euskaltzaindiak euskararena eta horri ekin dio, buru belarri, azken urteotan. Askorentzat luzeegi joan doana, beste batzuentzat labur arin etorri dator, hizkeraren biziraupenari bagagozkio bederen.
|
|
|
Urliak hauxe, sandiak horixe eta berendiak huraxe. Gehienetan, hala ere, ohar egileak ura
|
bere
errekara eraman nahian. Euskalgintzak, historian lehendabizikoz behintzat, dirua omen dakar eta merkataritzako mundua, ondotxo dakigunez, ez doa barne barnetik estekaturik hizkuntzaren kalitate eta duintasunarekin.
|
|
|
Bi horien izenean maiz eskaintzen zaigun euskal" kultura" horren aurrean, zerbait egiteko premia larria inon bada, Euskaltzaindian da. Hor izan luke zinezko —eta ez itxurazko— habia eta egonlekua euskal kultura anitz eta zabalak, aukera bakarrekoa baino, euskarari
|
berari
bide desberdinak eskain diezazkiokeena. Horretarako, alabaina, Euskaltzaindiak bereganatu behar ditu hizkeraren neurria emateko ardura eta kezka, historiatik, tradiziotik eta lanetik datorkionari eutsita.
|
|
|
Eta horren kariaz, euskara bigarren tipokoa denez gero, logika horrekin espero izateko ondorioa ateratzen zuen: gure hizkuntzak ez zuela balio Euskal Herrian jadanik jaiotzen ari zen hirugarren mailako gizarte mota honetarako, eta horrexek zekarkiola, hain zuzen,
|
bere
noraezeko beherakada7.
|
|
|
...arte izan dugu irakaskuntza ofizialean ere, espainol konkistatzaileek Amerikan zapalduriko herri autoktonoei" nuestra lengua" irakasten zietelako, poz pozik agertuz, horrekin ezkutatu nahirik, antza, aztekek, maiek edo inkek, europar jendeekin harremanik izan baino askoz lehenago, ezin hobeki zekitela mintzatzen, eta kultura original eta zibilizazio miresgarria garatuak zituztela, zeinek
|
bere
hizkuntzan adieraziak.
|
|
|
Honi buruz, utziko didazue kontatzen, diodanaren argiarri, pasadizo bat, duela hogei bat urte, Kaukasoan lehen aldiz izan nintzenean, Tbilisiko Unibertsitateko katedradun batek, Leo Gabunia paleontologoak, azaldu zidana. Urte batzuk lehenago,
|
bere
arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen. Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola, hark gure hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta.
|
|
|
Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen.
|
Bere
alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola, hark gure hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat.
|
|
|
Eta informazio eta ulerpenik ez horrek oraindik ere
|
bere
horretan dirau. Hirurogeita hamarren bukaeran oihartzun handia eragin zuten prentsan Adolfo Suarez Espainiako orduko lehendakariaren esanek, hots, irrigarria iruditzen zitzaiola, ezinezkoa baitzen, fisika euskaraz irakatsi nahi izatea.
|
|
|
Horrek halako eskandalu txikia sorrarazi zuen, eta berehala erantzun zioten gure unibertsitateko irakasle batzuek, irakasgai hori euskaraz aspaldian ematen zihardutenek. Bide
|
berean
, duela bi urte, Madrilen, Kultura Ministerioan nengoela, mahai gainean nuen Euskaldu non Egunkaria ikustean, espainol idazle ezagun batek kortesiaz galdetu zidan —nolabaiteko lotsa aitortuz baina— ea egiazki euskara jadanik informazio bide egokia izateko egoeran aurkitzen ote zen. Ageri denez, Unamunoren behialako iritzi haiek atzetik segizio luzea utzi dute, gainditzeko aski zaila.
|
|
|
Halere, aurrera egin baino lehenago, uste dut zenbait gogoeta egin behar dugula Unamunoren jarreraz, gauzak, xehekiago begiratuz gero, beti korapilatsuagoak izaten dira eta. Hortaz, edozein giza hizkuntzak
|
bere baitan
garatzeko eta goi kulturako mintzaira bilakatzeko ahalmenak dauzkala onetsirik ere, gogoan izan behar dugu, aldi berean, hori ez dela berez lortzen.
|
|
|
Halere, aurrera egin baino lehenago, uste dut zenbait gogoeta egin behar dugula Unamunoren jarreraz, gauzak, xehekiago begiratuz gero, beti korapilatsuagoak izaten dira eta. Hortaz, edozein giza hizkuntzak bere baitan garatzeko eta goi kulturako mintzaira bilakatzeko ahalmenak dauzkala onetsirik ere, gogoan izan behar dugu, aldi
|
berean
, hori ez dela berez lortzen.
|
|
|
Bestalde, hizkuntza guztiotan, batasunaren9 nahitaezko aurrepausoaz gainera, tentazio bikoitza izan da: alde batetik garbizaletasunerako joera, hizkuntzaren
|
beraren
erro zaharretatik kultur eta zientzi terminologia propioa sortu nahi duena, eta, bestetik, aukera populista, erraztasunaren kariaz, ordura arteko hizkuntza ofizialaren edozein hitz onartzeko prest dagoena. Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile:
|
|
|
Euskararen kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile: alde batetik, lexiko internazional greko latindarra onartzea, berau gure hizkuntzaren morfologia eta ortografiara egokituz, eta, aldi
|
berean
, nazioarteko irizpide argirik ez dagoenean, euskarak hitz elkartu eta eratorri berriak eratzeko dauzkan baliabideak garatzea, euskal erroko zientzi eta kultur hitz ugari sortzeko10.
|
|
|
Ordea, hori ez zen gertatzen euskaldunen erru soilagatik. Estatuaren gainegitura politikoak, euskara zapaltzen eta baztertzen jardun beharrean, hura
|
bere
administrazioan onartu eta irakaskuntzan bultzatu balu, berehalaxe agertuko zatekeen hizkuntza estandarizatzeko premia. Baina euskaraz diogunez, joanak joan eta balizko oleak burdinarik egin ez daroa, gauzak ez ziren horrela izan, eta, beraz, alferrik da orain izan balizko horiekin burua nekatzea.
|
|
|
Hortaz,
|
bere
garaiko gizarte egoera ikusita, Unamunok —Barojak, Sabino Aranak eta beste anitzen antzera— bere obretan espainiera erabili nahiago izan zuen, hots, hizkuntza jadanik batua eta aurrekoek egokitua, eta ama hizkuntza zuen aldetik, euskara baino hobeki zerabilena, literatur euskara batua sortzen aritu baino. Gaztelaniaren aldeko aukera honek, gainera, irakurle askoz gehiagorengana heltzeko era eskaintzen zien, ezagutza eta ospe handiagoarekin batera, bai eta, kasu batzuetan, ekonomian eta politikan etekin hobeak lortzeko parada ere.
|
|
|
Hortaz, bere garaiko gizarte egoera ikusita, Unamunok —Barojak, Sabino Aranak eta beste anitzen antzera—
|
bere
obretan espainiera erabili nahiago izan zuen, hots, hizkuntza jadanik batua eta aurrekoek egokitua, eta ama hizkuntza zuen aldetik, euskara baino hobeki zerabilena, literatur euskara batua sortzen aritu baino. Gaztelaniaren aldeko aukera honek, gainera, irakurle askoz gehiagorengana heltzeko era eskaintzen zien, ezagutza eta ospe handiagoarekin batera, bai eta, kasu batzuetan, ekonomian eta politikan etekin hobeak lortzeko parada ere.
|
|
|
Eta berriro nator hasieran etenik utzi dudan puntura, hau da, Migel jaunaren sakoneko motibazioetara, ez baitirudi oso zuzena, Unamuno, 1901.eko Lore Jokoetan, besterik gabe probokatzaile agertu zela pentsatzeak. Aranak
|
berak
ere, haren hitzak gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi hartan Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta bertako errektorea zen, hots, jadanik bere ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen.
|
|
|
Aranak berak ere, haren hitzak gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi hartan Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta
|
bertako
errektorea zen, hots, jadanik bere ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen. Ez zuen, hortaz, inoren uzkia musukatzen ibili beharrik.
|
|
|
Aranak berak ere, haren hitzak gogorki kritikatzeko egin zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi hartan Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta bertako errektorea zen, hots, jadanik
|
bere
ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen. Ez zuen, hortaz, inoren uzkia musukatzen ibili beharrik.
|
|
|
Ez zuen, hortaz, inoren uzkia musukatzen ibili beharrik. Bestaldetik, diplomaziarako trebetasuna ez zen On Migelen bertuterik nabarmenena, eta horrek maiz orduko botere faktiko nagusien etsaigoak erakarri zizkion, horien artean Primo de Rivera jeneralarena edo Espainiako erregearena
|
berarena
. Beraz ez zait bidezkoa iruditzen Unamunori" eguzkia nora zapiak hara" delako etiketa leporatu nahi izatea.
|
|
|
Bestaldetik, diplomaziarako trebetasuna ez zen On Migelen bertuterik nabarmenena, eta horrek maiz orduko botere faktiko nagusien etsaigoak erakarri zizkion, horien artean Primo de Rivera jeneralarena edo Espainiako erregearena berarena.
|
Beraz
ez zait bidezkoa iruditzen Unamunori" eguzkia nora zapiak hara" delako etiketa leporatu nahi izatea.
|
|
|
Zentzuzkoagoa litzateke gertakari haiek bestela ulertzea, hots, nabarmentzeko ohi zuen bide epatant harekin, kritika horien bidez Unamunok, sibilak bezain maltzurki,
|
bere
herritarrei erronka egiten ziela pentsatzea, euskararen aurkako erasoekin min emanez, hala, haserrez eta kontrakarrean, haiek, eginekin, euskara zientziaren zehaztasuna eta filosofi mintzabidearen xehetasunak oro adierazteko egiazki gai zela frogatzen ahalegin zitezen, bera oker zegoela erakutsi arte. Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa.
|
|
|
...bestela ulertzea, hots, nabarmentzeko ohi zuen bide epatant harekin, kritika horien bidez Unamunok, sibilak bezain maltzurki, bere herritarrei erronka egiten ziela pentsatzea, euskararen aurkako erasoekin min emanez, hala, haserrez eta kontrakarrean, haiek, eginekin, euskara zientziaren zehaztasuna eta filosofi mintzabidearen xehetasunak oro adierazteko egiazki gai zela frogatzen ahalegin zitezen,
|
bera
oker zegoela erakutsi arte. Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa.
|
|
|
Zentzuzkoagoa litzateke gertakari haiek bestela ulertzea, hots, nabarmentzeko ohi zuen bide epatant harekin, kritika horien bidez Unamunok, sibilak bezain maltzurki, bere herritarrei erronka egiten ziela pentsatzea, euskararen aurkako erasoekin min emanez, hala, haserrez eta kontrakarrean, haiek, eginekin, euskara zientziaren zehaztasuna eta filosofi mintzabidearen xehetasunak oro adierazteko egiazki gai zela frogatzen ahalegin zitezen, bera oker zegoela erakutsi arte. Izan ere, Salbatore Mitxelenak
|
berak
ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa. Beraz, hark hain gustuko zituen paradoxetako bat erabiliz, itxurazko kolpe latz harekin, azken buruan mesedea egin digu nolabait.
|
|
|
Zentzuzkoagoa litzateke gertakari haiek bestela ulertzea, hots, nabarmentzeko ohi zuen bide epatant harekin, kritika horien bidez Unamunok, sibilak bezain maltzurki, bere herritarrei erronka egiten ziela pentsatzea, euskararen aurkako erasoekin min emanez, hala, haserrez eta kontrakarrean, haiek, eginekin, euskara zientziaren zehaztasuna eta filosofi mintzabidearen xehetasunak oro adierazteko egiazki gai zela frogatzen ahalegin zitezen, bera oker zegoela erakutsi arte. Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren
|
beraren
argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa. Beraz, hark hain gustuko zituen paradoxetako bat erabiliz, itxurazko kolpe latz harekin, azken buruan mesedea egin digu nolabait.
|
|
|
Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea
|
bera
izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
Salbatore Mitxelenak irudimenez egin zion elkarrizketa zirraragarri hartan, Unamunok beste mundutik euskara berpizten ikusten zuen atseginez. Nik ere uste dut bilbotar argia, edonon delarik ere, pozik dagokeela
|
bere
obretarik bi berak bere gaztaroan bultzatu zuen hizkuntzan argitaraturik12 eta UPV/ Euskal Herriko Unibertsitatean honezkero enborreko irakasgaien% 50 euskaraz ematen direla ikustean, mintzaira hori, bere kritika zorrotzei esker, hirugarren milurtekoaren hasieran, jakite hegoek igoa, jadanik kultur hizkuntza izateraino heldurik. Horrela bete da, gainera, lehen euskal idazleak, Bernard Etxeparek, 1545.ean profetikoki aldarrikatu zigun nahi zaharra:
|
|
|
Salbatore Mitxelenak irudimenez egin zion elkarrizketa zirraragarri hartan, Unamunok beste mundutik euskara berpizten ikusten zuen atseginez. Nik ere uste dut bilbotar argia, edonon delarik ere, pozik dagokeela bere obretarik bi berak
|
bere
gaztaroan bultzatu zuen hizkuntzan argitaraturik12 eta UPV/ Euskal Herriko Unibertsitatean honezkero enborreko irakasgaien% 50 euskaraz ematen direla ikustean, mintzaira hori, bere kritika zorrotzei esker, hirugarren milurtekoaren hasieran, jakite hegoek igoa, jadanik kultur hizkuntza izateraino heldurik. Horrela bete da, gainera, lehen euskal idazleak, Bernard Etxeparek, 1545.ean profetikoki aldarrikatu zigun nahi zaharra:
|
|
|
Salbatore Mitxelenak irudimenez egin zion elkarrizketa zirraragarri hartan, Unamunok beste mundutik euskara berpizten ikusten zuen atseginez. Nik ere uste dut bilbotar argia, edonon delarik ere, pozik dagokeela bere obretarik bi berak bere gaztaroan bultzatu zuen hizkuntzan argitaraturik12 eta UPV/ Euskal Herriko Unibertsitatean honezkero enborreko irakasgaien% 50 euskaraz ematen direla ikustean, mintzaira hori,
|
bere
kritika zorrotzei esker, hirugarren milurtekoaren hasieran, jakite hegoek igoa, jadanik kultur hizkuntza izateraino heldurik. Horrela bete da, gainera, lehen euskal idazleak, Bernard Etxeparek, 1545.ean profetikoki aldarrikatu zigun nahi zaharra:
|
|
|
4 Unamunok
|
bere
gaztaroan euskara maite zuela zalantzarik ez dago. Santi Onaindiak argitaraturiko euskal poesiaren antologian haren gabon kanta bat jarri zuen eta han bertso hau irakur daiteke:
|
|
|
6 Sabino Aranak, pragmatikoagoa izanik, argi ulertu zuen euskararen gainbeheraren arrazoiak ez zeuzkala hizkuntzak
|
bere baitan
, inguruko egoera bereziak baizik, hots, ofizialtasunik ezetik zetozkiola. Horregatik, bere planteamendu politikoetan ez zuen ahantzi hizkuntza baliabide politikoz hornitzea, horrela suspertu eta aurrera egin zezan:
|
|
|
6 Sabino Aranak, pragmatikoagoa izanik, argi ulertu zuen euskararen gainbeheraren arrazoiak ez zeuzkala hizkuntzak bere baitan, inguruko egoera bereziak baizik, hots, ofizialtasunik ezetik zetozkiola. Horregatik,
|
bere
planteamendu politikoetan ez zuen ahantzi hizkuntza baliabide politikoz hornitzea, horrela suspertu eta aurrera egin zezan: " Haced que el euzkera (sic) sea necesario en su patria, yentonces, no lo dudeis, ningun hijo del pueblo lo ha de olvidar.
|
|
|
7 Interesgarria da, era
|
berean
, bere kontutik eta marxismo bidean abiatuz, Niko Marr hizkuntzalari georgiarra ere antzeko ondorioetara heldu zela jakitea, hau da, estadialismo famatura, luzaro, alderdi komunistaren laguntzarekin, SESBean ofizialki indarrean izan zen teoriara. Harik eta beste georgiar batek, Arnold Txikobavak, estadialismoak sobietar hizkuntz ikerketei zekarzkien ondorio negargarriak eta mendebaldeko ikerlariengandik gero eta aldenduagorik zebiltzala ikusita, Stalini elukubrazio horiek gaitzesteko baimena eskatu eta lortu arte bederen.
|
|
|
7 Interesgarria da, era berean,
|
bere
kontutik eta marxismo bidean abiatuz, Niko Marr hizkuntzalari georgiarra ere antzeko ondorioetara heldu zela jakitea, hau da, estadialismo famatura, luzaro, alderdi komunistaren laguntzarekin, SESBean ofizialki indarrean izan zen teoriara. Harik eta beste georgiar batek, Arnold Txikobavak, estadialismoak sobietar hizkuntz ikerketei zekarzkien ondorio negargarriak eta mendebaldeko ikerlariengandik gero eta aldenduagorik zebiltzala ikusita, Stalini elukubrazio horiek gaitzesteko baimena eskatu eta lortu arte bederen.
|
|
|
8 Galegoaren kasua oso argigarria da. Berez, portugalera eta galiziera hizkuntza
|
beraren
bi dialekto hurbil izan arren, —elkarrengandik hagitzez hurbilagoak, esaterako, bizkaiera eta gipuzkera baino—, bistan da lehenengoari aspaldiko ofizialtasunak zer nolako prestigio eta garapen kulturala ekarri dion, bigarrenak oraintsu arteko lege babesik ezagatik, bazterkeria nabarmena pairatu behar izan duen bitartean.
|
|
|
12 Klasikoak fundazioak, giza zientzietako autore nabarmenen pentsaera eta zientzi lanak euskaraz argitaratzeko xedeari jarraikiz, 1994.ean Unamunoren Del sentimiento tragico de la vida liburua eman zuen argitara Bizitzaren sentimendu tragikoaz izenburuarekin. Bestaldetik, Elkar editorialak 1996.ean autore
|
beraren
beste obra bat argitaratu zuen, Kristautasunaren agonia, alegia.
|
|
|
/ zenburuak
|
berak
dioenez, Migel Unamunok bere bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure hizkuntzaz adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
/ zenburuak berak dioenez, Migel Unamunok
|
bere
bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure hizkuntzaz adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
Arazo honen hasiera, publikoki bederen, 1901.eko Agorrilaren 29an izan zela esan genezake, Bilboko Lore Jokoetan, hain zuzen, han, ordurako Salamankako Unibertsitateko errektore zena, Bilbok
|
bere
seme ospetsuaren merezimenduei ezagutza egin nahirik, mantentzaile izendatua baitzuen. Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak.
|
|
|
Unamunok eginiko hitzaldian
|
bere
herkideei, bere anfitrioiei, belarriondoko ederra eman zien; eta beren etxean bertan. Sabino Aranak esango zuen bezala:
|
|
|
Unamunok eginiko hitzaldian bere herkideei,
|
bere
anfitrioiei, belarriondoko ederra eman zien; eta beren etxean bertan. Sabino Aranak esango zuen bezala:
|
|
|
Sabino Aranak esango zuen bezala: "
|
bere
jendeari giharrik sentiberenean min emanez", haien norW Xabier Kintana euskaltzaina eta EHUko Euskararako Kabinete Teknikoko zuzendaria da. tasuna bera mespreziatuz: " Joan zoazen herria zara.
|
|
|
Sabino Aranak esango zuen bezala: " bere jendeari giharrik sentiberenean min emanez", haien norW Xabier Kintana euskaltzaina eta EHUko Euskararako Kabinete Teknikoko zuzendaria da. tasuna
|
bera
mespreziatuz: " Joan zoazen herria zara.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela
|
bere
hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, euskarak ere modu berean iraungi zuela.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena
|
berarena
zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, euskarak ere ...
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri
|
bere baitako
egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, euskarak ere modu berean iraungi zuela.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. ...a, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, euskarak ere modu
|
berean
iraungi zuela.
|
|
|
Zuk egiten duzun hizkuntza hori, jende euskalduna, euskara hori zurekin batera galtzen ari da: ez du ardura, zure antzera, hark ere galdu beharra duelako; beraz, hil ezazu
|
bera
lehenbailehen eta ehortz ezazu ohorez; mintza zaitez espainieraz! 2
|
|
|
batetik euskal herritar eskolatu eta erdaldunena, eta euskaldun ezjakinena bestetik. Honetan, Unamunok, berdintzaleago izanik —Sabino Aranak
|
berak
bezala3— euskal herritar guztiek kultur maila goren berbera lortzeko eskubidearen alde egiten zuen, eta horregatik euskararen aurka jartzen zen, berau paria ezjakin batzuen mintzaira izan zitekeelakoan. Eta, azken buruan, hori hizkuntzaganako maitasun eta duintasun zentzuagatik egiten zuela uste dut, hots, euskara hilik ikusi nahiago zuelako, guztien irrigarri izan baino.
|
|
|
Kontuan har dezagun, Unamunok, 1864.ean Bilboko Zazpi Kaleetako Erronda kalean jaioak, haurtzaroan euskararen gainbehera ezagutu zuela
|
bere inguruan
. Izatez, etxeko giroan gaztelania hizkuntza nagusia izana zuen, baina halere, bere herriaren mintzaira zaharra bereganatu nahirik, euskara ikasten saiatu zen.
|
|
|
Kontuan har dezagun, Unamunok, 1864.ean Bilboko Zazpi Kaleetako Erronda kalean jaioak, haurtzaroan euskararen gainbehera ezagutu zuela bere inguruan. Izatez, etxeko giroan gaztelania hizkuntza nagusia izana zuen, baina halere,
|
bere
herriaren mintzaira zaharra bereganatu nahirik, euskara ikasten saiatu zen. Eta jakitera heldu ere bai.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen
|
berak
hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago,
|
bere
gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. ...o zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela
|
berak
hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. ...eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak
|
berak
kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
|
Bere
tesian Unamunok gizarte etapa horien gainean Schleicher alemanaren hizkuntz eskema aplikatu nahi izan zuen. Honek munduko hizkuntza guztiak tipologia aldetik hiru taldetan sailkatzen zituen:
|
|
|
Gaur egun, August Schleicher en hirutariko sailkapen hark
|
bere
balioa galdu ez duen arren, harez gainera, badakigu hizkuntza guztiek, gutxi edo asko, beste taldekoen ezaugarri batzuk ere edukitzen dituztela. Hau da, funtsean tipo horietako batekoak izan arren, bestetarikoen bereizgarri batzuk ere aurki daitezkeela haietan.
|
|
|
Era
|
berean
, hirugarren munduko herri indigenen hizkuntzek, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere guztiz bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako herri jatorren mintzaira gehienek daukaten aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu esaten mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik, guztiak tresna ezin egokiagoak izan daitezke giza komunikaziorako.
|
|
|
Praktikak, bestalde, ongi erakusten digu, botere publikoak alde ez dituenean, edozein hizkuntzak, malgukaria izan edo ez,
|
bere
lehenagoko feudoan eremua galtzen duela, babesa dutenak, aldiz, haren kaltean hedatzen diren bitartean. Independentzia lortu duten behialako kolonien kasuak aski argigarriak ditugu.
|
|
|
Gabriel Aresti idazle fundazionala egiten duten osagarrietako bat dugu hauxe. Mailuaren sinboloaren bitartez, euskal poesia autokontzientziara iristen da,
|
bere
burua definitzen ausartzen da. Aitor dezadan, niretzat behintzat, harako" etorkizunez beteriko arma" kurtsi samar hura baino bortitz eta baliagarriagoa egiten zaidala bere biluzian, edozein joera literario hautatuagatik.
|
|
|
Mailuaren sinboloaren bitartez, euskal poesia autokontzientziara iristen da, bere burua definitzen ausartzen da. Aitor dezadan, niretzat behintzat, harako" etorkizunez beteriko arma" kurtsi samar hura baino bortitz eta baliagarriagoa egiten zaidala
|
bere
biluzian, edozein joera literario hautatuagatik.
|
|
|
" Iragana eta geroa orainean lotu nahi lituzkeen amets bat" du poesia, bakoitzaren dakarren tirabiraren gunea, eta honen hitza. " Poesiak ez du buru buztanik, baina ez da gezurtia." Ezta dolamen kantua ere, baizik eta"
|
bere
kuskutik ateratzen ari den langile gizarte baten elea." Hitzok estu hartuta, iritzi okerra aterako genuke Erdozaintziren poesiaz. Itxaro Bordak ongi ikusia duen moduan, Erdozaintzi saiatzen da Iparraldeko kutsu erlijiozko poesiaren eta Hegoaldean garai horretan idazten zen poesia sozialaren artean bide liriko desberdin bat bilatzen.
|