|
2000
|
|
|
Hasieratik garbi eduki
|
zuten
euskara hutsean izango zela,
|
|
|
Galdeketa bidez ere hainbat ale bildu du hirukoteak. Horretarako hiru zatitan banatu
|
zuten
euskararen eremua eta bakoitzak gertuen zuena landu zuen. Jon Zelaia oñatiarrak Gipuzkoako mendebaldea hartu zuen, bizkaieraz egiten den zonaldea.
|
|
|
Hartara, errebeldia amini bat sortu zen eskualdunon baitan. Zenbaitek errebeldia hori baliatu
|
zuten
eskuararen kontra joaiteko. Belaunaldi zenbait Parisera joan zen Euskal Herria fini zelakoan.
|
|
|
Jatorriz erdaldunak izaki, denez ez zuten harreman maila bera euskararekin, eta ez ziren euskaraz mintzatzekogai. Dena den, ohiko harremana
|
zuten
euskararekin eta ulertzeko gai ere baziren.Euskararekiko aldeko edo errespetuzko jarrera zuten, ez kontrakoa.
|
|
|
Iparraldeari dagokionez, bistan da euskal herri mugimenduak irrati sare garrantzitsua eratu zuela 80ko hamarkadan. Urte haietan eta neurri handi batez Iparraldeko euskaltzale, apez eta Eliza euskaldunari esker, erantzuna eman zitzaion herritar askok eskatzen
|
zuten
euskarazko informazioa jasotzeko irritsari. Alde batetik, Estatu frantsesak turismoari ateak zabalduz Iparraldeko jatorrizko kulturari egindako mesprezuari aurre eginez, eta bestetik, herria bizi zedin euskal nazionalismoak agertutako grinari esker, euskarazko irratien panorama biziki aldatu da Baionako Gure Irratia, Nafarroa Behereko Irulegiko Irratia eta Xiberoko Botza irrati estazioen agertzeaz batera.
|
|
2001
|
|
|
Dirudienez, self made womanik ez da euskal literaturaren eremuan. Agian, filologia ikasten zuten gazteen artean sorturiko aldizkariek, behialako anaiek edoosabek plantatzen
|
zuten
euskaraz idazterako zurkaizgo morala osatu zutenlarrogeiko urteetan. Kandela (Gazteiz), Ttuttua (Bilbo), Susa (Donostia), Korrok (Iruñea) eta Maiatz (Baiona) aldizkarietan biltzen ziren, ahantzi gabe hurbilagoadugun Lubaki banda?
|
|
|
Firebird irakurri zuen pistoletarik baten alboan. Guardia zibilen pistola, metraileta eta fusilak besterik ez zituen ordura arte Goiok ikusi, eta haiek ez
|
zuten
euskaraz egiten.
|
|
|
Oker geunden, noski. Zaharrek, zaharretan onenek, guk baino hobeki idazten
|
zuten
euskaraz, lehen eta oinarrizko hizkuntza zutelako guk ez bezalako moduan; hitz egin, noski, guk baino ederkiago egiten zuen edozein nekazarik, edozein bertsolarik, euskaraz funtsaren funtsean ederkiago zekielako. Hori, urte haietan, dagoeneko aldarrikatua zuten Altubek, Mokoroak," Sabiagak" (Apalategik), gehiegik entzungor egin bazien ere.
|
|
|
Utz dezadan alde bat kristau dotrina, hau azkenean bederen euskaraz ematen baitzitzaien euskaldunei, mugaldeetan izan ezik agian. Batzuen eta besteen ahaleginek, eta ez genuke hemen Larramendiren izena bazterrean utzi behar, zabaldu
|
zuten
euskara elizan eta elizakoetan, Iparraldean aspaldi eskura zutenaren antzeratsu, eta zabaldu ez eze, baita  jaso eta apaindu ere, gaiari zegokion duintasunaren mailakoa izan zedin.
|
|
|
Gustura joaten nintzen. Nire aldean askoz hobeto hitz egiten
|
zuten
euskaraz hango neska mutilek, ni baino gazteagoak izan arren. Mendira ere joaten ginen.
|
|
2002
|
|
|
MILAGROS RUBIO. Pentsatuko
|
zuten
euskarazko" mintza praktika" egitera bildu garela edo holako zerbait. Hemen" los vascos" gaudela ere pentsa dezakete, haiek kanpoan sentitzen diren kategoria bateko jendeak.
|
|
|
Azken 25 urteetan eman den jauzia garrantzitsua da, jarraitua eta joera hobera doa. Tolosan edo Añorgan duela 25 urte gazteek ez
|
zuten
euskaraz hitz egiten. 77 Gasteizen Dato kalea zeharkatzean ez zen euskara izpirik entzuten, eta gaur egun, ezinezkoa da Dato kalea edo Gasteizko beste edozein auzo zeharkatzea euskararik entzun gabe, gutxi baina entzuten da.
|
|
|
Ez da harritzekoa, beraz, AdolfoSuarez ek Paris Match eko kazetariari esan omen zionean esaldi xelebre hura? «Euskaraz ez dago fisika nuklearra ematerik»? iraintzat jotzea euskal kulturjendeak, eta erantzun ugari jasotzea; besteak beste Jose Ramon Etxebarriarena etaNatur Zientziak hiztegiaren, Aranzadi Zientzia Elkartearen eta Jakin en eskutik.Talde horiek, beraz, garrantzi handia izan
|
zuten
euskara hizkuntza unibertsitarioraegokitzeko bidean21.
|
|
|
1970 urte inguruan irakasle boluntario batzuek hartu
|
zuten
euskararen aldekolana eta konpromisoa Donostiako Irakasle Eskolan. Garai haietan erdara zennagusi, eta euskara zabaltzeko saiakera guztiak orokorki gaizki ikusita zeuden giroerdaldun hartan.
|
|
|
bat deituko. Finean, lan finkorik ez dutenirakasleek behartuta daude azterketa hori egitera, euskaraz aritu nahi badute; bainairakasle finkoen artean azterketa ez da kasu guztietan onartu eta, hori dela eta, nahiz eta 1999/ 2000 ikasturtean NUPeko 41 irakaslek euskaraz irakatsi, eta 41horiek EGAdunak izan, 34k bakarrik
|
zuten
euskaraz irakasteko baimena.
|
|
|
Juan Mari Torrealdaik idatzitako El libro negro del euskera liburuan jasotzen denez, irrati arduradunek ordezkaritza espainiarrean zehaztu behar
|
zuten
euskarazko irratsaioen zerrenda, eta baimenduak zirenak soilik eman ahal ziren euskal hizkuntzan. Publizitatea eta arrakasta handia zuten disko eskainiak hortik kanpo geratzen ziren19 Idazleak azaltzen duenez, euskara «denboraz kanpoko» irratsaioetan soilik erabil zitekeen; hau da, kulturaletan, literatura edo historiari buruzkoetan, eta erabat debekaturik zegoen gaurkotasunarekin zerikusia zuten edukietan, publizitarioak izan arren (Torrealdai, 1998:
|
|
|
Zalantzarik gabe, trantsizio garaian Hego Euskal Herrian zeuden eta sortu ziren komunikabideek erronka handia
|
zuten
euskara eta euskal kultura ezagutarazi eta bultzatzeko. Berrogei urteko zentsura eta ukazio ofiziala jasan eta gero, Hego Euskal Herriko emisora askok euskaldunen eskakizunei egokitu behar izan zieten irrati hizkuntza.
|
|
|
Tokiko iragarkiak soilik agertzen ziren euskaraz, eta normalean euskarazko saioetan tartekatuta, oso zaila baitzen horrelakorik entzutea programazio konbentzional erdaldunetan. Irrati komertzialek ere ez
|
zuten
euskararen aldeko apusturik egin, eta hizkuntza horretan iragartzeko espresuki eskatzen zuten bezeroei soilik ematen zieten aukera, besterik gabe.
|
|
|
Gaztelaniaren aurrekoa, ahalke eta herabe ere ematen dit denok dakizuen hau letretan jartzea, latina zen. ...la trikuharrietan etzanda daudenek guk bezala hitz egiten garai hartan eta, gutxienez, Kristoren gorpua gaubeilatzen zuten soldadu erromatarren mintzoaren eta Gran Vian goiti eta beheiti ibiltzen diren banketxeetako langileen erdararen artean dagoen desberdintasunaren pareko zerbait izango dela Gernikan piperrak saltzen dabiltzanen eta Santimamiñeko gibel hartan margoak egin zituztenek erabiltzen
|
zuten
euskararen artean. Ez dugu dokumenturik jakiteko nolako itxura zuen erromatarrekin trukean aritzen ziren euskaldun haien mintzairak, nahiz latinaren eta gaztelaniaren artean holako gorabeherak baldin badira, oraingo euskararen eta orduko euskararen artean ere gorabehera aski handiak izango diren.
|
|
|
Uste dut, bestetik, batzuetan zinezko euskaltzaleak direla, maila hori bereganatu zutenean ez baitziren hartara bortxatuak izan. Borondatez ikasi
|
zuten
euskara, borondatez egin bere garaian azterketak. Eta borondatez eskuratu agiri ofiziala.
|
|
2003
|
|
|
Jon Aranok, Gontzal Agotek eta Daniel Martiartuk honako artikulua idatzi
|
zuten
euskarazko argitarapenekiko egun dauden hainbat jarrera kritikatuz. Testua «Gara»n argitaratu zen lehengo astean:
|
|
|
Hau alderantziz eskubikoa dugu, erregetiarra, katolikoa, zuria. Halere biek elkarrekin lan egin
|
zuten
euskararen alde, bereziki 1836an agerturiko gramatika lan batean. Eta liburua eskainiko dute, beren jatorrizko zubereran «ZAZPI USKAL HERRIETAKO USKALDUNER».
|
|
|
Hori bihur zitekeen bere produkzioaren gune sozial babeslea. ...gitaratzeko gisa bereko laguntza ukapenak gertatu ziren) 36 Beñat Oiharzabalen ikerketak erakusten duenez, XVII. mendearen erdialdetik aurrera, frantsesa kultur hizkuntza gisa gero eta gehiago sartu zen Iparraldeko klase ertainen artean (Hegoaldean gaztelaniaren hegemonia bere hartan mantentzen zelarik) 37 Hortaz, euskal erakunde publikoek, Iparraldekoek zein Hegoaldekoek, eliteen esku egonik, ez
|
zuten
euskaraz idatzitako kultur produkzioa sustatzeko interesik agertu, auzi horietarako erdara nahiago baitzuten. Eta, hola, euskarazko historiografia, eta oro har euskara idatzi oro, produkzio gune sozial laiko gabe geratu zen Antzinako Erregimenean.
|
|
|
Eta XIX. mende erdialdetik gisa bereko poema historiko gehiago agertu ziren. Edozein kasutan historia lan guztiok ez
|
zuten
euskarazko historia erlijiosoek adinako produkziorik ez oihartzunik lortu (ikus taula eta 7.1 zerrenda).
|
|
|
Frankismoaren urteetan sortutako ikastetxeek kaosa areagotu zuten. Aukeratutako ereduak eta lurralde banaketak eragin nabarmena izan
|
zuten
euskara eta euskal kulturak unibertsitatean biziko zuten bilakaerarekin. Beraz, ez da harritzekoa, askatasun egarria zabaldu zenean, Frankoren diktaduraren azkeneko garaian, Euskal Unibertsitatearen aldarrikapenak oihartzun zabala izatea, askatasun politikoaren eta sozialen eskariak Euskal Herriari atxikitako unibertsitatearen eskariarekin lotuta egon baitira historikoki.
|
|
|
Euskara arlotekeriaren mundutik ateratzeko ahalegin berezia egin zuenean UEUk,, euzkoek? lelo berria zabaldu zuten, «unibertsitatea bai; euskal unibertsitate, según eta», eta horrela, binomio faltsua sortu
|
zuten
euskara eta kalitate falta uztartzean. Txillardegiren esanetan, ondorioa garbia zen,, euzkoek?
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, Euskal Unibertsitatearen aldekoek bat egiten
|
zuten
euskara bertan egon behar zela aldarrikatzean, baina ikusiko dugun moduan, desberdintasunak nabarmenak ziren erritmoari eta kantitateari dagokienez. Hortaz, batzuek ezinbesteko ikusten zuten unibertsitate berriak euskaraz funtzionatzea; beste askok, ordea, mailakatu egiten zuten hizkuntza honen beharra edota kritikatu euskarari emandako pisua Euskal Unibertsitatearen definizioan15 Alderdi politikoen artean PSE PSOErena izan daiteke azken jarrera horren adibiderik nabarmenena.
|
|
|
Batez ere,. mendetik aurrera, euskal kulturaren munduan ezaguna izan da euskararen aldeko pentsalarien presentzia, baina Sabino Aranak euskal aberriaren definizioa egin zuenean eta, nabarmen, bere praktika politikoan, euskara bigarren mailan geratu zen. Gutxi batzuek azpimarratu
|
zuten
euskararen garrantzia 1936ko gerraren aurretik: Arturo Campion, Resurrección Maria Azkue, Luis Eleizalde, Gregorio Mujika, Jose Mari Agirre. Lizardi?
|
|
|
zein toki izan behar zuen euskarak unibertsitatean. Gerra aurrean, Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar
|
zuten
euskarak eta euskal kulturaren azterketak eta babesak. Lehenengo mailako irakaskuntza euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden.
|
|
|
Aranzadi Zientzia Elkartearen eta Jakin taldearen eskutik argitaratutako Natur Zientziak Hiztegia ere nolabaiteko erantzuna izan zen. Beraz, talde horiek garrantzi handia izan
|
zuten
euskara hizkuntza unibertsitariora egokitzeko bidean25.
|
|
|
Epaileek formazko akatsak besterik ez zituztela aipatu, eta mamiari inolako kritikarik ez ziotela egin nabarmendu zuten gobernuko iturriek. Euskalgintzako taldeek gogoratu
|
zuten
Euskararen Kontseilua osatu behar zela horretarako, eta" etorkizun zaila" iragarri zioten araudi berriari.
|
|
|
Erdi Aroko harresiak gaindituta, haran eta ibar zokoetako herri nagusietara iritsi ziren mezu sarkorra zeramaten hitzaldiak, euskal festa, be rtsolari saio, musika eta ohiko dantza alaiez horniturik. Eragin berezia izan
|
zuten
euskara zekiten haur guztiei emandako sariek. Hiriko jaun ospetsuak herriz herri ibili ziren horrela hizkuntza zaharraren estimu galdua suspertueta bultzatzen.
|
|
|
Neuk ezagutu ditudan ekintzak dira eta bete betean nozitu ditut horren ondoreak. Nire senideetan bi txikienek galdu egin
|
zuten
euskara. Etena sortu zen herrian bezala familietan ere, bereziki neskatoen artean.
|
|
2004
|
|
|
Beatrizek esan digu duela 25 bat urte euskararik ez zela aditzen Bastidan eta neurri batean ikastolak bultzatuta herrian gaur egun giro euskalduna sumatzen dela. Ikastolako zuzendariak esan digunez, hasieran ereduan bakarrik lantzen
|
zuten
euskara, baina orain 10 bat urte eredua ezarri zuten. Bastida herri txikia da eta Arabako Errioxan dago, Gasteiztik baino Logroñotik gertuago.
|
|
|
Horrek indartu egin zuen gaztelaniaren eginkizuna, prozesu zibilaren berezko espresabide moduan. Euskal erakundeek behin eta berriro erreklamatu
|
zuten
euskararen ofizialkidetasuna eta Justizia Administrazioaren zerbitzupeko langileek euskara jakitea. Alferreko ahaleginak izan ziren, ordea.
|
|
|
Haren jarraitzaileek bizirik nahi
|
zuten
euskara, eta, Aranaren asmoekin bat eginez, arlo desberdinetara ekarri zuten euskara bera. Aipuetan jarriko ditut, besteak beste, foru administrazioa, euskalgintza, komunikabideak eta eliza.
|
|
|
Haren jarraitzaileek bizirik nahi zuten euskara, eta, Aranaren asmoekin bat eginez, arlo desberdinetara ekarri
|
zuten
euskara bera. Aipuetan jarriko ditut, besteak beste, foru administrazioa, euskalgintza, komunikabideak eta eliza.
|
|
|
Orrengaitik, Bonaparte, Canpion, eta Azkue’k batez ere egin duten lanari, epaille ta erabakitzalle deritzat, aiek bildu ta ikasi bait
|
zuten
euskera bizi biziaren azkenaldia.
|
|
|
Euskerari buruz ez dago alderatzerik ere: askoz obeto ta jatorrago erabiltzen
|
zuten
euskera antziñako euskal idazle askok, gaurkoak baño.
|
|
|
Izkuntza bizietan ez dago garbikeririk. Ain zuzen ere, erdaldunak sortu
|
zuten
euskera" garbiaren" mitoa.
|
|
2005
|
|
|
Atxaga aldizkarian hasi zen idazten Obabakoak (1989) maisu-lanak batuko zituen ipuin batzuen lehenengo bertsioak. Euskarazko inoiz10 Erabili ohi
|
zuten
euskaragatik X. Kintanak kritikatuak izan ziren Nazioarteko ipuinak izeneko liburuaren hitzaurrean. ko libururik arrakastatsuena, euskal ipuingintzaren klimaxa ezartzen duena. " Obabako" ziklo horren ondoren Sarrionandiaren hiru narrazio bilduma arrakastatsuak:
|
|
|
aipatu hiru uharte handietako dialektoak direla Bonapartek gehien ematen dizkigunak, ia erdia baino gehiago. Dena den, orduko hizkuntzalariek, eta bereziki dialektologoek, Italiako dialektoen argitalpenak lortzeko bide errazagoa
|
zuten
euskarazkoekin jabetzeko baino,
|
|
|
Hala ere, ez zuen etsi; niri ez etsitzeko eskatzen zidan bezala, berak ere eutsi egiten zion ahaleginari; belarri fina baitzuen, azkar jarri zen ahoskerarik aldrebesenak ere ulertzera, eta, azkenean, jende guztiarekin aise mintzatzeko gauza zen. Haurroi grazia handia egiten zigun Adelaren gure hizkuntza mintzatzeko moduak, ez zuen-eta batere antzik Andaluziatik eta Extremaduratik iritsitako etorkinen umeek zuten hitz egiteko erarekin; ez zuen antzik, halaber, urtero txatarra, traste zaharrak eta artilezko lastairak erostera igotzen ziren ijitoek egiten
|
zuten
euskararekin ere. Adelaren doinua bakarra zen, berezia.
|
|
|
Eta euskaldun" pasibo" dira, aurreko belaunaldietakoek ez
|
zuten
euskarazko oinarrizko ezagutza on bat eduki arren, ez dutelako" eskolaz gain, euskarazko esperientzia luze eta sakonik talde informalen batean". Eta, joera orokor bezala, ohitura edo jokaera aldaketaren bat da tartean, borondatezkoa edo behartua, mota honetako hiztun euskaldunek era horretako" esperientzia luze" bat izan dezaten, beren ingurune natural hurbilekoan ez baitute izaten horrelako" talde" rik (hain zuzen, inguruan txikitatik horrelako talderik izan ez dutelako dira, nolabait," euskaldun berri").
|
|
|
Gure arbasoek ez
|
zuten
euskara aintzakotzat hartzen, bera ren balioa ezagutzen ez zutelako. Nik ikusi izan dut baserri batzuetan, aspaldiko kutxa zoragarriak, zaharrak zirela eta, errekara botatzen edo ijitoei merke baino merkeago saltzen.
|
|
2006
|
|
|
Norbaitek pentsatu al du horretan, nola bizi izango
|
zuten
euskararena. Guk nola bizi izan genuen mila aldiz entzun behar izan dugu, baita etorkinen seme alabek ere.
|
|
|
Hala ere, kontuan hartu behar da neurketa egin zenean oso gazte gutxi zegoela. Baina zeudenek, guztiek egin
|
zuten
euskaraz.
|
|
|
• Ez
|
zuten
euskara erabiltzeko beharrik sentitzen.
|
|
|
Garbi dago, nire irudiko, Francisco Tomas y Valienteren, Miguel Angel Blancoren eta Fernando Buesaren hilketen ondoren (1996, 1997 eta 2000), amildegi bat zabaldu zela espainiar liberalen eta euskal abertzaletasun ororen artean, eta, lehenengo aldiz Errepublikaren denboretatik, amildegi hori mailaz maila gizartearen sektore zabaletara hedatu zela. Ondorioz, espainolismoaren sektore gogorrenek bidea libre ikusi
|
zuten
euskararen kontra ageriki jotzeko, Euskaldunon Egunkaria itxiz eta bere sortzaileak atxilotuz terroristak izatearen akusaziopean. Eta, tamalez, ez da egia Euskal Herri osoa altxatu zela haien defentsan.
|
|
|
50 urteotan Jakin behin eta berriz berrasi da, berrantolatu da, berrasmatu behar izan dugu bizpahiru aldiz, esaterako, 1967ko krisiaren ondoren edo 1977an debekualdi luzearen ostean. Guztietan harrigarriena hasierako hura gertatzen zait niri, nola asmatu
|
zuten
euskara ereduarekin eta aldizkari ereduarekin. Kultura, kultura modernoa, euskararentzat errebindikatu zuten.
|
|
2007
|
|
|
Euskara ulertzen dute bainan ez mintzo edo oso guti. Eskolara sartu arte ez
|
zuten
euskararik baizik mintzo bainan aitzinago aipatu tribuko burasoak izan dituzte edo gure mintzairaren geroaz iazko haizeaz bezainbat axola zutenak. Tribu honetan jarrera ezberdinak bereiz daitezke.
|
|
|
Bidegileak bilduman lau euskal juristen inguruko beste hainbeste ale kaleratu zituen Eusko Jaurlaritzak 2005ean, haien biografiarekin. Andres Urrutiaren hitzetan idatziz baino ahoz erabili
|
zuten
euskara jurista hauek eguneroko lanean: Nazario Oleaga abokatua(), Hipolito Larrakoetxea karmeldarra(), Jesus Maria Leizaola lehendakari ordea() eta Bonifazio Etxegarai idazkaria().
|
|
|
1989an gazte euskaldunek atxikimendu txikia
|
zuten
euskararekiko, beste adin taldeek baino askoz txikiagoa –gazteen gaitasunaren eta erabileraren arteko indizea beste adin taldeena baino askoz txikiagoa zen–, eta urteak pasatu ahala atxikimendu horrek gora egin du, urteotan hizkuntza normalizazioaren alde egindako lanaren ondorioz. Hala ere, oraindik gazteen indizea beste adin taldeena baino txikiagoa da, gero eta parekatuago badaude ere.
|
|
|
euskara bigarren hizkuntza duten haurrek –gainontzeko adin talde guztietako euskaldun berriek bezala– oso joera txikia dute euskara erabiltzeko familian eta lagunartean. Gazteen indizeari dagokionez, berriz, 1989an gazte euskaldunek atxikimendu txikia
|
zuten
euskararekiko, beste adin taldeek baino askoz txikiagoa –gazteen gaitasunaren eta erabileraren arteko indizea beste adin taldeena baino askoz txikiagoa zen–, eta urteak pasatu ahala atxikimendu horrek gora egin du, urteotan hizkuntza normalizazioaren alde egindako lanaren ondorioz. Hala ere, oraindik gazteen indizea beste adin taldeena baino txikiagoa da, gero eta parekatuago badaude ere.
|
|
|
Haurrek eta adinekoek egiten
|
zuten
euskaraz gehien kalean 1989an. Adinekoek gutxixeago egiten zuten haurrek baino.
|
|
|
Beste garrantzi handiko hitzarmen bat izenpetu zen, 2003an eta 2007an, eep eta eusko Jaurlaritzaren artean. hizkuntza politika komun bat finkatu
|
zuten
euskararen aldeko lau erronka oinarritzat hartuz: transmisioa, gizarte erabilera, hizkuntzaren kalitatea eta hiztunen motibazioa. estrategia komun bat eramanen dute, elkarrekin muntatuko duten fondo bakar baten bidez, eep kudeatzaile. eskaera leihatila bakarra irekiko da elkarte eta eragileen ekimenak laguntzeko, lehentasunez sostengatuz erakunde egituratzaileak, ikastola eta eskola elebidunak, euskal irratiak, gazte aisialdiak (uda leku), bertsolaritza eta helduen formakuntza (Aek).
|
|
|
Euskara eta Kaukasoko kartveliar hizkuntzen arteko senidetasuna defendatzen duten teoriak oraintsuago sortuak dira. Hizkuntzen tipologiak ikertzen hasi zirenean hizkuntzalariek idoro
|
zuten
euskara eta beste batzuk" ergatibo" tipokoak zirela, indoeuroparrak eta beste asko" nominatibo" tipokoak. Tipologiaren aldetik euskara eta kaukasiar hizkuntzak mota berekoak zirela ikusi zen.
|
|
|
Erabilitako hizkuntzari dagokionez, artikulu guztiak frantsesez izan ziren idatziak. Bitan baino ez
|
zuten
euskara bera gaitzat hartu:
|
|
|
1930eko bilera hartan erabaki
|
zuten
euskarazko eskuizkribuak La, tteri bidaltzea, La, tteren estatusak izan zuen gorakada erakusten duena, kontuan harturik erabakia hartu zutenak ez zirela nolanahikoak: Louis Dassance? 1928an Gure> Herriaren administratzaile kudeatzaile izendatu zutena Blazyren ordez332?
|
|
|
Azken urteotan, predikuak erdaraz izkiriatzen eta oihukatzen zituztela azpimarra dezaket. Baina berdin zitzaidan, eliza ez baitzen nehoiz izan batzuek aldarrikatzen
|
zuten
Euskararen Etxea. Hendaiako Nazioarteko Zubia pasatzean irriz karkailaka lehertu nintzen.
|
|
2008
|
|
|
Larraulen hasi eta herriko eskola itxi zenean Asteasun ibili nintzen. Eskola nazionalak ziren orduan eta bi urte gazteagoek izan
|
zuten
euskaraz hasteko aukera. Gogoan dut iritsi zela unea erdaraz pentsatzen nuena eta orduan kito esan nuen.
|
|
|
–Ondo kontatzen du J.S. Sesma irakasleak. Euskara hiztun ez izatea erabaki
|
zuten
euskara hiztunak, idazlanean.
|
|
|
gurdiaren karrozeria esateko Foix apaizak omen argan > > hitza bildu zuen eta erromaniko mailegua zitekela dio Lhanderen hiztegiak, baina gazte denboran ez dut organtetxe> baizik entzun. Noski abade guztiek ez zuten labo rantza dastatu, eta ikasiko
|
zuten
euskaraz etxe> hitza adierazi zabalekoa dela, zerbai ten karrozeria, edo ingurua adierazten duela, hala nola leiho etxe, > makina etxe> eta organtetxe.
|
|
|
Unamunok (eta berarekin batera garaian nagusi zen «zentzu komunak») ez
|
zuten
euskara hirian ikusten, ezta bizitza modernoan ere. Eta hartarako eraiki zitezkeen bideak ere gaitzesten zituen, horri hizkuntza «asmatzea» iritziz (edo filologo mozorrodun xoroen gauzak).
|
|
|
olerki horretan, A zkuek 1916ko hitzaldian bezala xe, Etxepareren «heuskara jalgi hadi» aipatu zuela: biek nahi
|
zuten
euskara ordura arteko eremu tradizionaletik haratago jalgitzea.
|
|
|
Ikusten denez, maistra nazional honentzat euskara ia ia naturaren parte zen, berez, mendi artean isolatuta, inoren laguntza beharrik gabe iraungo zuena. Horrek eta Elizaren sermoiek sobera ere bermatzen ei
|
zuten
euskarari eustea. Horregatik hezkuntzak ez zuen inondik ere euskaraz kezkatu behar.
|
|
|
Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar
|
zuten
euskarak eta euskal kulturaren azterketak eta babesak. Lehenengo mailako irakaskuntzan euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden.
|
|
|
Proiektu sendoena eta iraunkorrena Baionako Eskualduna astekari elebiduna izan zen 1888 urtetik, baina bertan goi mailako gaiak frantsesez tratatzen ziren, euskara gai apalagoei utziz434 Dinamika pragmatiko hau, euskarazko kazetaritza laborari mundura mugatzen zuena (eta erdarazko eskolatzeak aurrera egin ahala galbidera kondenatua zegoena), Hegoaldean hautsi zen XIX. mendearen amaieran. Beharrizanak baino gehiago arrazoi ideologikoek bultzatuko
|
zuten
euskarazko kazetagintza berria, Azkuek parte zuzena izanik.
|
|
|
1927an Azkue, Julio Urkixorekin batera, Real Academia Española ko kide izendatu
|
zuten
euskararen ordezkari gisa. Izatez Primo de Rivera izan zen Espainiako Akademian hizkuntza «erregionaletako» ordezkariak egon beharra dekretuz ezarri zuena.
|
|
|
Helburu batzuk bai erdietsi zituen, baina ez hasierako espektatiben neurrian. Izatez maila ofizialean kontrakotasuna ere eragin
|
zuten
euskaren aldeko ekimen hauek. Gernikako 1922ko kongresuan, adibidez, ohorezko gonbidatu gisa mintzatu zen Espainiako erregeak, euskararen faboretan «urrunegi» joatearen arriskuak salatu zituen:
|
|
|
Baina ahalegin hauek guztiek oso emaitza apala izan zuten: hizkuntza ofiziala bultzatzen zuen hezkuntza sistema, bai estatala zein Elizarena, oso garatuta eta finkatuta zeuden, eta agintariek oso neurri txikian toleratu
|
zuten
euskarazko irakaskuntzaren alternatiba.
|
|
|
Nolanahi ere, Oñatiko saio hartan bertan hizkuntza saileko kideek aho batez onartu
|
zuten
euskara zaintzeko eta ikertzeko erakunde bat sortzea. Akademiaren baitan bi sail nagusi egongo ziren, bata hizkuntzaren ikerketari zuzendua (Iker saila izango zena) eta bestea sustapenera zuzendua (Jagon saila).
|
|
|
Galdekaturiko 42 irakasleetatik 41ek erantzun
|
zuten
euskara batua eta herriko hizkera.
|
|
|
Bestalde, baliteke aurrekontuen murrizketek Terminologia Linguistikoa (30.000 euro) eta duela gutxi aurkeztu
|
zuten
Euskaren Mediateka, Fonoteka eta Liburutegian eragitea (60.000 euro). «Liburuen erosketan ere nabarituko da aurrekontuen murrizketa», aipatu du Azanzak.
|
|
|
Inkomunikatuak egon diren egunetan konfiantzazko medikuek bisita egin ahal izan diete egunero, baina baldintza «oso zorrotzetan» izan dela salatu du. «Guardia zibilak bertan gelditzen ziren, eta ezin
|
zuten
euskaraz hitz egin. Azterketei dagokienez, oso gainetik izan dira, eta grabazioak badaude, ez ditugu inoiz ikusi».
|
|
|
Udal bakoitzak eremu mistoan sartu nahi duen erabaki behar duela adosteaz gainera, PSNren Kongresuan erabaki
|
zuten
Euskararen Legea aldatzeko oinarriak ikerketa ofizial bat izan behar duela. Nafarroako Gobernuak 2006an egindako ikerketa batek ondorioztatu zuen lau udalerri horiek eremu mistoan sartu nahi zutela, hala ere, UPN eta CDNk beharrezkotzat jo dute beste ikerketa bat egitea.
|
|
|
25 urte daramatza PSE EE Barakaldoko Udal Gobernuan eta euskararen alde gehien egiten omen duten horiexek honako panorama taxutu dute urtetik urtera: Barakaldoko kaleetan euskararen erabilera %10 ekoa da, udal eredu hirueleduna ezarri
|
zuten
euskarazko eredua baztertu asmoz, Euskararen Udal Ordenantzak eta Normalkuntza Planak pentsaezinezko tresnak dira bertan, Udalak euskara teknikari bakarra du itzulpenak egiteko baliatzen duena, euskara ikasteko beka sistemarik ez dago onartua, Barakaldo Antzokian ingelesezko ikuskizunak euskarara bikoizten dituzte... Ezaugarri guzti hauek (eta makina bat gehiago) aintzat hartuta, 2006 urtean Kont...
|
|
|
Pertsona ezgaitu batek inguruan laguntzeko inor ez duenean, bere tutoretza hartzen duen Hurkoa Fundazioaren nondik norakoak ere ezagutu zituzten.Gipuzkoa mailan lehen aldiz eskaini da ikastaroa bi hizkuntzatan; erdaraz orain arte, Andoainen baita euskaraz ere. Hamasei herritarrek parte hartu
|
zuten
euskarako taldean, hamaikak erdarakoan. Ekimeneko antolatzaileek formazio ikastaroko kideei egunero balorazio inkestak egitea eskatu zizkieten.
|
|
|
Garai bertsuan sortu ziren Dut, Gutariko Bat, Akauzazte, Pilt... Eta molde berriak ez ezik, beste estetika bat ere ekarri
|
zuten
euskarazko rock musikagintzara.
|
|
2009
|
|
|
Deigarria izan da Baionako erantzuna: 200 langilek eskatu
|
zuten
euskara ikasteko aukera. Ez dira denak batera euskara ikasten hasi, jakina.
|
|
|
31 372/ 00 FD auzitara eraman zuten IUk, EAk, EAJk eta Batzarrek elkarrekin; era berean, batera errefusatu zuten ELA, LAB, STEE EILAS, ESK eta EHNE sindikatuek eta horren kontra ere jo
|
zuten
Euskara Kultur Elkargoak; CCOO sindikatuak; Nafarroako herritarrak zatituak dauden hiru hizkuntza eremuetako 58 udalek (86.000 herritarren ordezkaritza zutenak); hainbat herritarrek, eta abarrek.
|
|
|
Generoak prosodian eragiten dituen desberdintasunak zelan islatzen diren irudikatzeko azterketa baten emaitzak aurkeztuko ditugu (honezaz gehiago Gaminde 2009b). Azterketa honetan Lemoako neba arreba biren hiruna testu arakatu ditugu5 Testu bat irakurria izan zen eta biek gauza bera irakurri behar izan
|
zuten
euskara batuan. Hona hemen testuen transkripzioak:
|
|
|
1991 arte ez zen inon euskara planik egin. Aurretik euskararen erabilera areagotzeko lanik egina bazen ere, ELAY Taldean egin
|
zuten
euskararen erabilera sustatzeko lehen proiektu pilotua, Elhuyar aholkularitza enpresaren eta Hizkuntza Politika Sailburuordetzaren laguntzarekin. Lan-talde batek aurkeztutako ideia Zuzendaritzak asanbladan proposatu zuen, eta denek onartu zuten proiektu hari ekitea.
|
|
|
Kontua ez zen euskara Unibertsitatean sartzea soilik, han filologoen esku egoteko, ezpada adar bakoitzean eta diziplina bakoitzean (Unibertsitatean, baina berdin handik kanpora: bankuetan, kiroletan, lantegietan) taldekideak aktiboki euskaraz bizitzea, behar
|
zuten
euskara beraiek lantzea eta sozializatzea, hartarako filologoek eman ahal edo nahi zuketen laguntzarekin kontatuz. Koldo Mitxelenak ulertu gura izan ez duen proiektu bat(, orga idien aurretik?:
|
|
|
Medikuak ogibidez, bi biok herriko alkateak izan ziren tarte desberdinetan, bata gorriekin, bestea xuriekin. Bi biok idazten
|
zuten
euskaraz, orduko Donibane turistiko guztiz euskaldunean. Baina, oso sarritan, mende amaierako kroniketan ikus daitekeenez, paparra kondekorazioz beteta egiten zieten harrera aristokrazia goreneko bisitariei, tartean hainbat errege erreginari.
|
|
|
Hamarkada osoan iraun zuen euskara batuari buruzko eztabaidak, baina 1978an Bergaran egindako Biltzarrean ondorioa garbia izan zen: Arantzazuko irizpideek oro har harrera ona izan
|
zuten
euskara idatziaren erabiltzaileen artean, eta Akademiak berretsi egin zituen erabakiak.
|
|
|
Euskaltzaindia erakundea da, eta ez elkarte edo gisako zerbait. Herri aginteek, Aldundiek, sortu
|
zuten
euskara ikertu eta babesteko. Euskararen unibertsoan talde eta elkarte asko egon daitezke, asko egon dira eta daude orain, baina ezaugarri propioak ditu Euskaltzaindiak sortze egunetik.
|
|
|
Orotara, 43 pertsonen idazleak, gehienak zertzelada biografikoak sartu ditu liburuan. Denek esan du lan egin
|
zuten
euskararen alde.
|
|
|
Kazeta abertzale diglosikoen lehorreratzeak nahasmen hori eragin zuela ikusita, autobaieztapen saioari ekin zioten Anaitasunatik: argi utzi gura izan
|
zuten
euskara hutsez egiten zena baino ez zela euskal prentsa. Amatiñok, aurretiaz, hauxe idatzi zuen Zeruko Argiaren 675 zenbakian(, 18):
|
|
|
Escualdun Gazetaren eta California-ko Eskual Herriaren ondoren, ordea, hurrengo belaunaldiek ez
|
zuten
euskaraz idatzitako aldizkarien beharrik izan edo sentitu, amerikar gizartean gero eta integratuago baitzeuden.
|
|
|
Bi mundu horiek, nekazarienak eta langileenak, lotura handia
|
zuten
euskararen egoerarekin; lehenengoan euskara nagusia zen, baina bigarrenean euskarak atzera egiten zuen. Horrekin batera, industrializazioa modernitatearekin eta aurrerapenarekin lotu zen, eta nekazarien mundua, ordea, atzerapenarekin; eta horrek isla izan zuen hizkuntzetan ere, gai «garrantzitsuak» erdaraz jorratzen ziren, eta etxekoak, aldiz, euskaraz.
|
|
|
Era berean, 2006ko martxoan, «Euskarazko hedabideen topaketa mintegia» antolatu
|
zuten
euskarazko hainbat hedabidek2 Mintegi hartako laburpen txostenean ere, lan baldintzei buruzko kezka agerian geratu zen: «Euskarazko medioetako langileek orokorrean lan baldintza txarrak pairatzen dituzte eta lan prekarietatea begi bistakoa da.
|
|
|
Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak 2007an lagundu zituen 5 irratietatik (Arrate Irratia, Xorroxin Irratia, Bizkaia Irratia, Herri Irratia eta Segura Irratia) 2 baino ez dira datu bilketan sartu, ezta lizentziarik gabe ari direnak ere. Telebistei dagokienez, 2007an Eusko Jaurlaritzaren diru-laguntza jaso
|
zuten
euskarazko telebista guztiak sartu dira datu bilduman: Zarautz eta Kito Telebista, Oizmendi Telebista, Goiena Telebista, Goierri Telebista, 28 kanala, Ttipi ttapa Telebista eta Xaloa Telebista, alegia.
|
|
|
Ekainaren 13az geroztik, UEMA Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko kide dira Etxalar eta Bera, Nafarroako Araitz eta Larraun, Gipuzkoako Elgeta eta Amezketa eta Bizkaiko Busturiarekin batera. Egun horretan ospatu zen UEMA Eguna Beran, Euskarak elkartzen gaituelako lelopean eta orduan hartu
|
zuten
euskaraz funtzionatzeko konpromisoa.
|
|
|
Langile batzuei elkarrizketak egin eta guztiei, betetzeko galdeketa bana eman zieten. Hamaseitik bik besterik ez dakite euskaraz eta hasieran euskara ikastera derrigortuko zituztela pentsatuz zertxobait beldurtu baziren ere, berehala ulertu
|
zuten
euskara bultzatzea zela helburua. Nola bideratuko duzue enpresan plana aurrera ateratzea. Administraria naizenez eta paper gehienak hemendik ateratzen direnez, Elhuyar eko aholkularitza taldekoekin neroni arduratuko naiz gehien gaia aurrera eramateaz.
|
|
|
Eskaria onartu, eta administrazioan euskararen erabilera murrizteko dekretua indarrean jarri zuen UPNk: ingelesaren eta alemanaren pare utzi
|
zuten
euskara. 2008an, eremu mistoa Iruñerri osora zabaltzeko Euskararen Legea moldatzeari uko egin zion PSNk, hasieran prest agertu bazen ere.
|
|
|
Azpeitiko Udalean eta herrian bertan" euskararen erabileraren sustapena eta normalizazioa arautzeko eta ondorio juridikoak garatzeko" sortu
|
zuten
euskararen udal ordenantza hau.
|
|
|
2001eko atlasean, ordea, Espainiako partean" arriskuan" eta Frantziako aldean" arrisku larrian" kalifikatuta utzi zuten gure hizkuntza; 2009ko 2 eta 3 mailetan, hurrenez hurren. Okerrago, 2009an baino arrisku biziagoan klasifikatu
|
zuten
euskara 2001ean Unescoko hizkuntzalariek. Ikusi nahi ez duenak ere ikusi beste erremediorik ez du, beraz, ukatuko badu ere, jada aurreratu duguna:
|
|
|
Kontua da ez idatzizkoan, are gutxiago ahozkoan, euskarak ez zuela gizarte moderno batean bizirauteko edozein hizkuntzak behar duen forma komun edo estandarrik, hots, euskal hiztun guztiek administrazioan, hedabideetan, hezkuntzan, kulturgintzan, zerbitzu ezberdinetan eta askotariko arlo espezializatuetan erabiliko luketen hizkuntza komunik. Aspaldi begiz joa
|
zuten
euskararen batasunaren premia: XVII. mendean Axularrek berak ere ohartarazi zuen premia horretaz.
|
|
|
Frankismoaren jazarpena eta etorkinen uholdea dela eta euskaldunon komunitatea desagertzeko zorian zegoen. Hori gutxi balitz EAJren buruzagiek galdutzat emana
|
zuten
euskara. Egoera hark astindu ederra eta jarrera iraultzailea eskatzen zuela konprenitu zuten ETAko lehenengo militanteek.
|