|
2007
|
|
|
Bestalde, irakasleen lan baldintzak pixkanaka hobetuz joan badira ere, oraindik bide luzea
|
dugu
euskara irakasten gurekin aritu nahi duen edonori lan baldintza duinak eskaintzeko. Oraindik aje asko ditugu eta zenbait lekutan irakasleak topatzeko zailtasun handiak.
|
|
|
Nahi nuke nire lana euskaraz burutu eskolan euskara ikasten duten nire haurrak lagundu nahi
|
ditut
euskara lehen hizkuntza bezala transmititu nahi diet nire haurrei esaldi sinple batzuk ulertu nahi ditut euskarari esker lan bat atzeman nahi dut
|
|
|
Nahi nuke nire lana euskaraz burutu eskolan euskara ikasten duten nire haurrak lagundu nahi ditut euskara lehen hizkuntza bezala transmititu nahi diet nire haurrei esaldi sinple batzuk ulertu nahi
|
ditut
euskarari esker lan bat atzeman nahi dut
|
|
|
Ezin ziurta daiteke, esaterako, jarrera aldekoa duenak euskaltegi batean matrikula egingo duenik. Euskara ikasleek ere aldeko jarrera
|
dute
euskararen aurrean baina, lehengoaren haritik, alde egoteak ez du, halabeharrez, lorpen emaitza jasoagorik ekartzen.
|
|
|
Kontuak kontu, nahiz eta egia borobila den lana aurkitzeko perfilak eskatu ezean gure ikasleen erdiak baino gehiagok ez
|
lukeela
euskara ikasiko, ezin dugu ukatu azterketa bat gainditu beharrak presio handia sortzen diela eta horrek jarrera negatiboa eragiten diela. Beraz, bide berriak urratu lirateke.
|
|
|
Gune askea eta ekintzaren izaera ez formala azpimarratu nahi izan dugu eta horren harira hona ekarri nahi dugu Pello Jauregi2 ikerlariak" Gazteak eta euskara Lasarte Orian II" ikerketan plazaratu zuen hausnarketa: " Gure irudikoz, euskarazko erabilerak ez du aurrerapen nabarmenik ezagutuko, baldin eta gizarte multzo handiek, eskolaz gain, ez
|
badute
euskarazko esperientzia luze eta sakonik talde informalen batean, dela talde hori familia den, dela sare horizontaleko talderen bat den. Berezko talde informal horietan garatzen baitira benetan hizkuntzazko erraztasuna, atxikimendua eta ohitura".
|
|
|
Ez diogu erabiltzaileari zama gehigarri bat eman nahi. Bizipen positibotatik nahi
|
dugu
euskarara erakarri. Harreman sare berriak euskaraz sor daitezela nahi dugu.
|
|
|
1989an gazte euskaldunek atxikimendu txikia
|
zuten
euskararekiko, beste adin taldeek baino askoz txikiagoa –gazteen gaitasunaren eta erabileraren arteko indizea beste adin taldeena baino askoz txikiagoa zen–, eta urteak pasatu ahala atxikimendu horrek gora egin du, urteotan hizkuntza normalizazioaren alde egindako lanaren ondorioz. Hala ere, oraindik gazteen indizea beste adin taldeena baino txikiagoa da, gero eta parekatuago badaude ere.
|
|
|
Hori oso positiboa bada ere, zaila da euskaldun berri horiek euskararen kale erabileran nola eta zenbateraino eragiten duten jakitea. Eragin eragiten dutela badakigu eta, batez ere, euskara lehen hizkuntza
|
dutenek
euskaraz egitea
|
|
|
Nire ustez, gure artean nagusi den erabilera arauaren isla da hori: euskara bigarren hizkuntza duten haurrek –gainontzeko adin talde guztietako euskaldun berriek bezala– oso joera txikia
|
dute
euskara erabiltzeko familian eta lagunartean. Gazteen indizeari dagokionez, berriz, 1989an gazte euskaldunek atxikimendu txikia zuten euskararekiko, beste adin taldeek baino askoz txikiagoa –gazteen gaitasunaren eta erabileraren arteko indizea beste adin taldeena baino askoz txikiagoa zen–, eta urteak pasatu ahala atxikimendu horrek gora egin du, urteotan hizkuntza normalizazioaren alde egindako lanaren ondorioz.
|
|
|
euskara bigarren hizkuntza duten haurrek –gainontzeko adin talde guztietako euskaldun berriek bezala– oso joera txikia dute euskara erabiltzeko familian eta lagunartean. Gazteen indizeari dagokionez, berriz, 1989an gazte euskaldunek atxikimendu txikia
|
zuten
euskararekiko, beste adin taldeek baino askoz txikiagoa –gazteen gaitasunaren eta erabileraren arteko indizea beste adin taldeena baino askoz txikiagoa zen–, eta urteak pasatu ahala atxikimendu horrek gora egin du, urteotan hizkuntza normalizazioaren alde egindako lanaren ondorioz. Hala ere, oraindik gazteen indizea beste adin taldeena baino txikiagoa da, gero eta parekatuago badaude ere.
|
|
|
Beraz, Nafarroan gizarte zati bat
|
dugu
euskarari atxikimendu handia diona eta, koiunturak koiuntura, azken urteotan erabilera sozialaren mailari eutsi egin diona. Baina ezin dugu espero kinka horretan egoteak luzera, ala luze gabe ere, bere eragina izanen ez duenik.
|
|
|
Hau da, gurera ekarrita: haur eta gazte euskaldunek ez
|
dutela
euskaraz adieraziko euskaraz eman ez zaiena, euskaraz bizi izan ez dutena (izan agurra, ipuina, txistea edo haserrea). Beraz, haur eta gazteen eskolako hizkuntza esperientzia osatzea beharrezkoa da eta Nafarroan babes instituzionala laburrean handituko ez dela jakinda, honako hau izan genuke garbi:
|
|
|
Beraz, Nafarroan gizarte zati bat
|
dugu
euskarari atxikimendu handia diona eta, koiunturak koiuntura, azken urteotan erabilera sozialaren mailari eutsi egin diona. Baina ezin dugu espero kinka horretan egoteak luzera, ala luze gabe ere, bere eragina izanen ez duenik.
|
|
|
2001eko neurketan 10.00025.000 biztanlekiko udalerrietan ez da adineko hiztunik behatu (5 taula). Honek, noski, ez du erran nahi adineko hiztunek ez
|
dutela
euskara erabilten udalerri horietan. Halere, emaitzen balioa erlatibizatzen du.
|
|
|
Izan ere, euskararen erabilera %11, 3koa da 1993an, %10, 5ekoa 1997an, %8, 9koa 2001ean eta %7, 6koa 2006an. Joera horren arrazoiak anitzak dira, hala nola, ez
|
dutela
euskara eskolan ikasi, ez daukatela eguneroko bizian euskara erabiltzeko aukera handirik geroz eta pertsona gehiago kostaldeko hirietan bizi baitira eta lana zein zerbitzuak bertan aurkitzen direlako, eta ez dutela euskara baliatzeko premiarik, ez lanean, ez administrazioarekiko harremanetan, ezta ere familiarekiko loturetan.
|
|
|
Izan ere, euskararen erabilera %11, 3koa da 1993an, %10, 5ekoa 1997an, %8, 9koa 2001ean eta %7, 6koa 2006an. Joera horren arrazoiak anitzak dira, hala nola, ez dutela euskara eskolan ikasi, ez daukatela eguneroko bizian euskara erabiltzeko aukera handirik geroz eta pertsona gehiago kostaldeko hirietan bizi baitira eta lana zein zerbitzuak bertan aurkitzen direlako, eta ez
|
dutela
euskara baliatzeko premiarik, ez lanean, ez administrazioarekiko harremanetan, ezta ere familiarekiko loturetan.
|
|
|
Joera horren arrazoiak anitzak dira, hala nola, ez
|
dutela
euskara eskolan ikasi, ez daukatela eguneroko bizian euskara erabiltzeko aukera handirik geroz eta pertsona gehiago kostaldeko hirietan bizi baitira eta lana zein zerbitzuak bertan aurkitzen direlako, eta ez dutela euskara baliatzeko premiarik, ez lanean, ez administrazioarekiko harremanetan, ezta ere familiarekiko loturetan. beraien erretiroa ipar Euskal Herrian igarotzeko, bizi kalitatea eta eg... Horietariko frango, Lapurdiko herrietan kokatzen dira, Urruña ala Ziburu adibide direla.
|
|
|
Joera horren arrazoiak anitzak dira, hala nola, ez dutela euskara eskolan ikasi, ez daukatela eguneroko bizian euskara erabiltzeko aukera handirik geroz eta pertsona gehiago kostaldeko hirietan bizi baitira eta lana zein zerbitzuak bertan aurkitzen direlako, eta ez
|
dutela
euskara baliatzeko premiarik, ez lanean, ez administrazioarekiko harremanetan, ezta ere familiarekiko loturetan. beraien erretiroa ipar Euskal Herrian igarotzeko, bizi kalitatea eta eguraldi ederra direla eta. Horietariko frango, Lapurdiko herrietan kokatzen dira, Urruña ala Ziburu adibide direla.
|
|
|
Egoera hori, euskarazko irakaskuntza eskaera eta eskaintzaren gorakadari lotua dago zeren biztanleri kanpotar, nahiko gazte, kalifikatu eta dirudun horrek, euskararekiko sentikortasun eta interes bat adierazten duen une berean, eta herri horien biztanleriek azken urteetan nabarmen gora egin dutenez, ikastola eta gela elebidun berriak sortu dira. Hori dela eta, beraien haurrek erraztasun handiagoak
|
dituzte
euskara eskolan ikasteko.
|
|
|
Haurrek ereduan euskara formala ikasten dute, baina ez kalean jolasteko behar
|
duten
euskara, euskara informala, komunikatiboa. Ahozko euskararen, edo euskara komunikatiboaren, garapen eskasaren ondorioz, haur euskaldun askok eta askok adierazkortasun bila erdarara jotzen dute.
|
|
|
Zentzu honetan aztertu egin dugu, batetik zein den gurasoek ematen ahal duten eredua, zein diren gazteek erabiltzen dituzten kodeak eta kode horien artean zein diren euskaldunak. Eta bestetik nola ez zein baliabide dauden jarriak gizartean administrazioen aldetik gazte horiek eskura
|
dutena
euskaraz izan dadin: lanbide heziketaz ari naiz, unibertsitateaz, etab. luze bat.
|
|
|
Nafarroan nahiz eta administrazioaren babesik ez izan, euskararen etorkizuna itxaropentsua da, haur eta gazteek helduek baino gehiago bai darabilte, beraz legezko erabakiek ez dute beti zehazten hizkuntza batekiko hiztunaren jokabidea. Iparraldea da bestelako prozesua bizi duen lurraldea, benetako galzoriaren joera lurralde honetan bizi
|
du
euskarak.
|
|
2008
|
|
|
ZER LEKU
|
DU
EUSKARAK ARLORIK BERRIENETAN?
|
|
|
Zer leku
|
du
euskarak arlorik berrienetan?
|
|
|
Egun 700.000 hiztun
|
ditu
euskarak, biztanleagoaren %25 gutxi gora behera, baina ahalegin guzti horiek eginda ere euskararen etorkizuna oraindik ez dago ziurtatuta. Aipatu urrats horiek guztiz orokorrak ez izateaz gain, euskara industri guneetatik kanpo jarraitzen du, Informazioa eta Komunikazioaren Teknologia (IKT) berriarekin lotuta dauden industri guneetatik ere bai.
|
|
|
Horrelakoekin erabiltzaileak erraz kontsulta dezake hitz bat hiztegi batean, nahikoa da kontsultatu nahi den hitzaren gainean klikatzea bere informazioa pantailan ikusteko leiho dinamiko baten bitartez. Noski, morfologia aberatsa
|
duen
euskara bezalako hizkuntza baterako kontsulta askoz erosoagoa da lematizazio automatikoa egiten bada, bestela atzizkiren bat duen hitz bat bilatzerakoan ez zen ezer aurkituko. Lematizazioa espainieraz ere lagungarria izaten da; hori ikus daiteke ondoko irudian, esate baterako, erabiltzaileak cupiéramos hitza aztertu nahi duela.
|
|
|
Kasu bertsua gertatzen da preposizio bat itzuli nahi izanez gero. Demagun por itzuli nahi
|
dugula
euskarara. Elhuyar hiztegian dugun lehenengo itzulpena – (en) gatik da, baina hori ez da beti por horren itzulpen zuzena izango, beste hainbat itzulpen izan baititzake.
|
|
|
Emaitza orokorrak eskaintzen dira: gurasoen" adinean behera egin ahala lehen hizkuntza euskara duten seme alaben portzentaia handitu egiten da";" hazkunde ikusgarrienak euskaraz egiten duen bikotekidea edo bikotekideak euskaldun berriak direnean izaten da", edo" gurasoetako batek ere ez
|
duenean
euskaraz ondo hitz egiten, balio handienek adin talde gazteenean bakarrik gainditzen dute %10" nahiz eta horrek hazkunde erritmo handia dakarren. Familia bidezko euskararen lehen transmisioa ezagutzea oso garrantzitsua da, izan ere, soziolinguistika arloko adituen artean —bertako zein kanpokoen artean— adostasun maila nahikoa dago gai honen inguruan, hau da, hizkuntza gutxiengo, gutxiagotu edo menderatu baten errekuperazioa, normalizazioa eta iraupen itxaropena neurtzeko adierazle nagusienetakoa familia bidezko hizkuntza transmisioa dela esaterako orduan.
|
|
|
Asko edo gutxi, irakurria dugu zerbait —gehiegi ere ez— hizkuntzen irakaskuntzaz. Bakarren batzuek artikuluren bat ere idatzia
|
badugu
euskararen didaktikaz, eta material didaktikoa sortua ere bai. Baina dena eginkizun genuen.
|
|
|
Ondorioz bost urtetarik hizkuntza egoeraren argazki zehatza badugu: aldagai soziodemografikoak baliatuz, badakigu zein den hiztunen hizkuntza gaitasuna eta euskararen transmisioa, euskara nola erabiltzen duten etxean, ingurumen hurbilean, gizarte bizitzan, herritarrek zer iritzi eta jarrera
|
duten
euskarari buruz. Gainera aldi oroz galdetegia berdintsua baita, euskararen diakronia egin dezakegu inkesta batetik bestera.
|
|
|
• Helduen euskara ikasteko gogoaren eskasa: 2006ko Euskal nortasuna eta kultura XXI. mendearen hasieran inkestaren arabera, pertsona heldu gutxik nahi
|
dute
euskara ikasi. Iparraldean %61 ek ez dute ikasi nahi, %56 ek Nafarroan eta %40 ek Euskal Autonomia Erkidegoan, adibidez.
|
|
|
Gorago ikusi dugun bezala, elkarteak dira euskararen aldeko egiturak sortu dituztenak, hizkuntza plangintzaren eremuak ideki dituztenak. Gero botere publikoek politika hori beregaindu
|
dute
Euskararen Erakunde Publikoaren koadroan, elkarteak politika publikoaren eragileak bilakatuz. Baina betetzen zuten akuilu funtzioa begiratu dute eta elkarte horietatik batzuk ez dira sartu politika publikoan.
|
|
|
2006ko inkestan ere zerbait konparagarria ateratu da: Iparraldean galdezkatuak izan direnen artean beren seme alabek jadanik euskara badakite %20, %48 k nahi
|
lukete
euskara jakin dezaten eta %7 k baizik ez dute nahi (Euskal nortasuna..., 2006: 69).
|
|
|
Azkenik, biek euskaraz ondo hitz egiten dutenean, baina bietako inork ez
|
duenean
euskara lehen hizkuntza esan dezakegu euskarazko hizkuntza gaitasun egoki batek ez duela besterik gabe hizkuntza transmisioa bermatzen. Alegia, bi gurasoak euskaldun berriak direnean (B), ehunekoak askoz txikiagoak dira, lehen hizkuntza gisa euskara jasotzen duten seme alaben ehuneko osoak (bakarrik nahiz gaztelaniarekin batera) ez baitu %50 gainditzen (%32, 2k euskara eta %18, 9k euskara eta gaztelania).
|
|
|
Azkenik, guraso batek ere ez
|
duenean
euskaraz hitz egiten, lehen hizkuntza gaztelania duten seme alaben portzentajea %85etik gorakoa da adin talde guztietan; hala ere, A motako gurasoen igoerarekin bat datorren nolabaiteko beherakada bat nabaritzen da adin talde gazteenetan.
|
|
|
Azkenik, gurasoetako batek ere ez
|
duenean
euskaraz ondo hitz egiten (X mota), balio handienek adin talde gazteenean bakarrik gainditzen dute %10a (%13); baina azpimarratu behar da portzentaje hori 25 eta 29 urte bitartekoen taldekoarena (%2, 3) baino ia 7 aldiz handiagoa dela, eta horrek hazkunde erritmo handia islatzen du.
|
|
|
Azpimarratu behar da Vianako bertako eta inguruetako partehartzaileen portzentajea; hots, nafar bisitarien %19, 7 baitira. Horrek adierazten du inguru horretako auzokideek zer nolako atxikimendua
|
duten
euskararekin eta ikastolekin. Horietatik, %73, 3 urtero joaten da.
|
|
|
Batzuk zein besteak euskarazko telebista ulertzeko gai direla aintzat hartuz gero, irauli egin dira portzentajeak: ETB sortu zenean populazioaren %64k ezin
|
zuen
euskarazko emanaldirik ulertu, gaur egun %45 litzateke kopuru hori, 1 taulan ikus daitekeenez:
|
|
|
Honek zera esan nahi du: edozein izanda ere bakoitzak
|
duen
euskararen ezagutza eta erabilera maila eta desberdinak izan arren famili testuingurua edota inguru linguistikoa, euskararen existentzia, bere baitan dakarren unibertso kulturalaren eta sozialaren gaineko irudi positiboa eskainiko duen telebista egiBaina kanal bien arteko bereizketa linguistikoa eginda, kanal bakoitza populazioaren zati bati zuzentzeko joera nabarmendu zen.
|
|
|
2008an, 240 bat. Horietatik oso gutxi euskara hutsezkoak dira, eta beste 60ek
|
badute
euskaraz zer edo zer. Beste gauza bat da nolako komunikabideak diren eta zenbatek kontsumitzen duten.
|
|
|
Bere irizpideen eta beharren arabera funtzionatzen dakiena da beregaina. Beregaintasun propioa diseinatu behar
|
dute
euskarazko hedabideek, erdal/ elebidun diren hedabideen imanetik aske ibiltzeko.
|
|
|
Aurrera egin, arrakasta erdietsi eta goragoko maila komunikatiboetara heltzeko, bere lantegi erabat propioa behar
|
du
euskarak; ez beste inoren tailer atal atxikia.
|
|
|
Horrekin guztiarekin esan nahi baita ezen ildo propioa bilatu behar
|
duela
euskarazko hedabideen sektoreak, ibili gabe beti erdal medioek zer esan eta zer egin.
|
|
|
Tropel propioa behar
|
dute
euskararen txirrindulariek.
|
|
|
Erdaldunak berak jakingo du zergatik ez dakien. Baina, ezin
|
du
euskaraz jardun. Aldiz, euskaldunak bai, ahal du.
|
|
|
8 Teknologia berrietan inbertitu behar
|
dute
euskarazko hedabideek. Indartsuago izateko, ekoizpen aukerak askotarikoak izateko, jende gehiagorengana heltzeko, errentagarritasun enpresariala eta profesionala ugaritzeko.
|
|
|
Bide horretan, informazio orokorra eta espezialdua uztartzen ikasi behar
|
du
euskarak. Era berean, bere jendea, bere komunitatea entretenitzen ikasi behar du euskarak.
|
|
|
Bide horretan, informazio orokorra eta espezialdua uztartzen ikasi behar du euskarak. Era berean, bere jendea, bere komunitatea entretenitzen ikasi behar
|
du
euskarak.
|
|
|
Bide horretan, informazio orokorra eta espezialdua uztartzen ikasi behar
|
du
euskarak. Era berean, bere jendea, bere komunitatea entretenitzen ikasi behar du euskarak.
|
|
|
Bide horretan, informazio orokorra eta espezialdua uztartzen ikasi behar du euskarak. Era berean, bere jendea, bere komunitatea entretenitzen ikasi behar
|
du
euskarak. Duintasunez, jakina.
|
|
|
Erkidegoaren erdigunean nukleo bat legoke eta bere inguruan zirkulu kontzentrikoak egongo lirateke. Nukleoa, hizkuntza erkidegoaren gune dinamikoena litzateke, euskararekiko atxikimendu handiena luketenak (atxikimendu praktikoa, ez sentimentala). ra
|
dutenek
euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil egoteko probabilitate handiagoak dituzte. Beren kontsumo ohituretan nabarmen islatzen da hori.
|
|
|
Aztertu ditugun hamar egunkarien artean ere, euskarazko biek bigarren eta hirugarren tokia dute, Diario Vascoren atzetik, Hitzak bigarrena eta Berriak hirugarrena. Orokorrean, eta batez beste, bada, erdarazko hedabideek baino harrera hobea
|
dute
euskarazkoek Zarautzen.
|
|
|
Horietako askok ez dakite euskaraz, baina Zarauzko elebidunen artean ere laurdenek (%24, 5) ez dute telebista hori behin ere ikusi azken astean. Zarauztarren ia erdiek (%48, 0), bestalde, ez
|
dute
euskarazko prentsa idatzia irakurtzeko inolako ohiturarik. Kopuru hori %27, 8koa da elebidunen artean.
|
|
|
Horietako askok ez dakite euskaraz, baina Zarauzko elebidunen artean ere laurdenek (%24, 5) ez dute telebista hori behin ere ikusi azken astean. Zarauztarren ia erdiek (%48, 0), bestalde, ez
|
dute
euskarazko prentsa idatzia irakurtzeko inolako ohiturarik. Kopuru hori %27, 8koa da elebidunen artean.
|
|
|
Nabarmena da, beraz, euskarazko hedabideak baliatzeko orduan, badagoela hutsune edo ahuldaderen bat: beste esparru batzuetan (etxean zein kalean hitz egiterakoan) baino askoz leku gutxiago
|
du
euskarak hedabide kontsumoan. Aldeak, gainera, ez dira nolanahikoak; hedabideTelebista ikusten ematen duten denboraren %20, 7 euskarazko telebistak ikusten egiten dute 5 eta 69 urte bitarteko zarauztarrek (kopuru hori %18, 4ra jaisten da haurrak albo batera utzi eta 15 urte bitarteko zarauztarrak aintzat hartuta).
|
|
|
Produktu horiek erdaraz argitaratzen dituzte nagusiki, baina euskarak ere badu horietan tokia: gaiaren inguruko neurketen arabera, %19, 6ko agerpena
|
du
euskarak Gara egunkarian, %6, 1ekoa Deian, %4, 5ekoa El Mundon, %2, 0koa El Paisen, %1, 8koa Diario Vascon eta txikiagoa gainerakoetan (Iturria: BASTERRETXEA POLO, J.I.," Hedabideak eta hizkuntza:
|
|
2009
|
|
|
NFBHLOk xedatzen zuenari ez ziola men egiten. Izan ere, deitura desegokia zerabilen; hizkuntzaren izendapenari ez zitzaion egokitzen; zehaztasunik ez
|
zuen
euskararen ofizialtasuna nora mugatzen zen finkatzeari zegokionean, edo euskararen erabilera ofiziala iradokitzen zuen euskal hiztunen eremuetatik harago; 13/ 1982 Legeak aurreikusitakoarekin bat ez zetozen" eremu euskalduna" eta" mistoa" finkatzen zituen; hizkuntza hautatzeko borondate printzipioa ez zuen behar adina bermatzen; eta horrenbestez, errealitate soziolinguistikoti...
|
|
|
Foru lurralde hau hiru hizkuntza eremutan zatitu zenean, Nafar herritarrei eskubide ezberdinak aitortu zitzaizkien eta Euskara Lingua Navarrorum izatetik Nafar batzuen hizkuntza izatera pasatu zen. Horri loturik ere ulertu behar
|
ditugu
euskararen erabilera sustatzeari buruzko jarreren datuak Nafarroako hiru hizkuntza eremuetan (Ikusi irudia).
|
|
|
Nafarroako Parlamentuak eskaturik, Nafarroako Unibertsitate Publikoa 1987an sortu zen. 1995ean, lehenbiziko estatutuak onetsi ziren13, eta 2003an14, estatutuak aldatzea onartu zen15 Bi estatutuetan euskara eta gaztelania Unibertsitateko hizkuntza gisa aitortuak daude eta, era berean, aitortua dago unibertsitate erkidegoko kide orok
|
duela
euskara administrazioan nahiz irakaskuntzan erabiltzeko eskubidea. Dena dela, desberdintasunak ere badaude bi estatutuen artean euskararekiko tratuari dagokionez; horrela, estatutu berriek legezko estaldura murriztu diote euskarari NUP barnean.
|
|
|
Horren froga
|
dugu
euskararen jarraipenari buruz egindako estatistikak. Eusko Jaurlaritzak egindako azkena azterlanaren datuak aurreko estatistikekin erkatuz gero, konturatuko gara euskaldunen" birika" diren herrietan, alegia, oraintsu arte euskaldunen ehunekoa %80tik gorakoa zen horietan, euskararen ezagutzak puntu batzuk galdu dituela.
|
|
|
2)" Euskal Herriaren hasieran EUSKARA zegoen Herriaren eratzaile; geroztik Euskarak eman dio izena Herri honi; eta herritarron arteko ezberdintasun, gatazka, kontradikzio eta guzti, Euskarak batzen gaituela aitortu ohi dugu sarritan. Ez dugu uste, ordea, Euskara Euskal Herri eta gizarte historikoaz haraindiko ezer denik; alderantziz geure historia egunerokoan egiaztatu beharrean gaude euskaldunon bateratzailea
|
dugula
euskara, geure Herriaren desintegrazioari uko eginez".
|
|
|
Gaur egun denok dakigu nahiko kastellano, eta euskara romantizismo bezala edo ikusten dut. Egia da, nik nere bizitzarako behar
|
dut
euskara, eta ni bezala euskara behar duten ‘kapritxosoak’ lagun ditut, Txillardegi bat, bat esateagatik". 15
|
|
|
Bizitzarako behar
|
zuen
euskara Gandiagak, eta bizitzarako euskara bizia behar genuela aldarrikatu zuen gutun hartan eta beste idatzietan
|
|
|
Egia da, nik nere bizitzarako behar
|
dut
euskara, eta ni bezala euskara behar duten ‘kapritxosoak’ lagun ditut, Txillardegi bat, bat esateagatik".
|
|
|
hemen %28, EAEn% 24 eta Nafarroan %10 Beraz badugu hor hizkuntza altxor aberatsa, zaindu behar litekeena. Eta egia erran haurtzaroan
|
ukan
euskarak jarraitzen du hein handi batean. Halere euskararen ondorengoratzean bi akats nagusi agertzen dira.
|
|
|
Bereizi behar ditugu solasaldi informalak familian edo lagunartean gertatzen direnak eta harreman formalak udaletxean edo administrazioetan. Dena dela hiru faktore badira eragin handia
|
baitute
euskararen erabileran:
|
|
|
Beraz elebidun eragileekin baino galtze guttiago. Ez da halere espantu egitekorik, zeren eta elebidun eragileek
|
dute
euskara egunero erabiltzen, ez elebidun hartzaileek. Horiek hola, euskal irratiak entzun ditzazkete eta euskaraz irakur edo kanta dezakete, egiten dutena ulertuz.
|
|
|
Arlo sozioekonomikoan lehenbailehen txertatzea ezinbestekoa
|
du
euskarak. Unibertsitatean ikasten ari diren gazteen datuek agerian uzten dute, gazte euskaldun asko dagoela bere goi mailako ikasketak euskaraz egiten ari dena.
|
|
|
Alabaina, bada ageriko kontraesan bat: izan ere, alde batetik afektu lotura sendoak
|
dituzte
euskararekiko, baina, beste alde batetik, nahiago dute gaztelaniaz idatzitako testuak irakurtzea, errazagoa egiten baitzaie.
|
|
|
" Gero eta kontaktu gehiago izan nuen euskararekin, eta ilusioa egiten zidan amari esaldi solte batzuk erakustea. Izan ere, biok
|
genuen
euskara ikasteko interesa".
|
|
|
" A" ereduan ikasi duten ikasleen arabera, ez
|
dute
euskararen presentziarik hauteman eremu publikoetan; horrez gain, euskaraz mintzatzeko oso aukera gutxi izan dituztela ere aipatzen dute (etxean, lagunartean...). Halaber, eskolan eta komunikabideetan gaztelania erabat nagusi izan dela adierazten dute.
|
|
|
Euskaraz mintzatzen ez duten gurasoak izanik" A" eta" B" ereduan ikasitako ikasleek euskarak gizartean aurrerapauso nabarmenak egiten dituela aipatzen dute, eta horrek areagotu egiten duela hizkuntza hori ikasteko motibazioa. Ikasle horiek azaltzen dutenez, ez
|
dute
euskara behar adina ikasi, eta hainbat kasutan euskaltegietara eta barnetegietara jo behar izan dute euskara hobeto ikasteko.
|
|
|
Hizkuntza irakasteko metodologia —Euskara beste irakasgai gisa erabiltzen denean, bereziki— erabat kontrajartzen da komunikazioan oinarritutako metodoekin; izan ere, metodo horiek hizkuntzaren ikuspegi funtzionalago batetik integratzen dute gramatika. " Gogoan
|
ditut
euskarazko eskolak: aditzak, deklinabideak, gramatika eta ariketak... buruz ikasi behar ziren guztiak".
|
|
|
" D" ereduko ikasleek motibazio desberdinak adierazten dituzte euskaraz mintzatzen dena guraso bakarra denean edo biak mintzatzen direnean. Guztiak bat datoz euskara ikasteak hizkuntza indartzen duela esatean, baina diskurtso desberdinak
|
dituzte
euskara ikasteko beharrari eta euskara gizarte eremuetan zabaltzeko konpromisoari dagokionez.
|
|
|
Alabaina, bada ageriko kontraesan bat: izan ere, alde batetik afektu lotura sendoak
|
dituzte
euskararekiko, baina, beste
|
|
|
Euskararen murgilpen handiago
|
dutenen aldetik
euskara ikasteko motibazioa euskaldun izatearena da; alegia, euskara identitate kulturalarekin jartzen dute harremanetan. Hori motibazio sinbolikoa litzateke.
|
|
|
" D" ereduko ikasleek motibazio desberdinak adierazten dituzte euskaraz mintzatzen dena guraso bakarra denean edo biak mintzatzen direnean. Guztiak bat datoz euskara ikasteak hizkuntza indartzen duela esatean, baina diskurtso desberdinak
|
dituzte
euskara ikasteko beharrari eta euskara gizarte eremuetan zabaltzeko konpromisoari dagokionez.
|
|
|
Bigarrenik, kontuan izan behar
|
dugu
euskararen normalizazioan duen eragina ere. Eta eragin horrek bi norabidetara begira jartzen gaitu:
|
|
2010
|
|
|
Ez dugu ezagutzen, alabaina, aitzindaritza horren oihartzunik izan den beste egilerik edo lanik. Eta hobe genuke uste horretan oker izatea, gainontzeko giza eta gizarte zientziek bezala, ekonomiak ere zeresan handia
|
baitu
euskararen normalkuntzan, Zendoiaren ahaleginak ongi erakusten duen bezala. Areago, kezkatzeko motiboa litzateke egia balitz ekonomiaren ikuspuntua soziolinguistikara ekarriz beste lanik ez dela egin.
|
|
|
4 Honek adierazi nahi du prezio aldaketek askoz ere eragin gutxiago
|
dutela
euskarazko produktuen kasuan, kontsumo finko bat mantentzea errazagoa izanik, eta gaztelerazko produktuen eskarian, berriz, prezioen aldaketek eskatutako kopuruan eragin handiagoa dutela.
|
|
|
Sarritan, ikasleek urte askotan ikasi dute ingelesa Lehen eta Bigarren Hezkuntzan, baina ez dute asko praktikatu eta askotan ez daude ziur ikastaroa jarraitzeko gai izango diren. Zenbait irakaslek erraztasunak ematen dituzte eta ikasleek aukera
|
dute
euskaraz edo gaztelaniaz lanak idazteko edo azterketak egiteko. Esate baterako" Language planning:
|
|
|
UNESCO Etxeak eta IKUSPEGIk egindako ikerketan (2007) erakusten da, bertan
|
ditugun
euskara eta espainieraz gain, immigrazioarekin etorritako 100 hizkuntzatik gora identifikatu zirela hegoaldeko lau herrialdeetan (1.Taula):
|
|
|
UNESCO Etxeak eta IKUSPEGIk egindako ikerketan (2007) erakusten da, bertan
|
ditugun
euskara eta espainieraz gain, immigrazioarekin etorritako 100 hizkuntzatik gora identifikatu zirela hegoaldeko lau herrialdeetan.
|
|
|
Aldiz, euskararen normalizazioarekin lotuz, orain arte ikusi duguna nahiko kontraesankor ageri zaigu, modu honetan: 1) bertan ditugun 100 hizkuntza berriak hezkuntzan sartzea eta lantzea, ahal den neurrian, badirudi positiboki eragin behar
|
duela
euskararen aldekotasuna ere indartzeko, 2) baina ez dago batere argi hori gertatzen ari den, zeren, agian, alderantzizko joera ari da hedatzen. Adibidez, EAEko haur eta gazte etorkinak nolako hizkuntza ereduarekin lotzen dira?
|
|
|
Horrela, hezkuntza elbidunetan eta eleaniztunetan dimentsio sozio-politikoa kontuan hartu behar da, bertan garatzen diren identitateak, jarrerak eta joerak ulertzeko. Horrek garrantzi berezia
|
du
euskararen kasuan, ikerketa askok —ofizialek eta ez ofizialek— adierazten duten bezala. Egoera laburtzeko, ondoko taulan hainbat aukera erakusten dira euskararen kasurako, bakoitzak bere diskurtsoa duelarik (liburuan, 8.1 Taula, 172 or.).
|
|
|
3) Euskal hezkuntzan lortu dena posible izan da indar asko erabili delako euskara galtze joeratik garatze joerara pasatzeko (Reversing language shift), hezkuntzaz haratagoko eremuetan ere. Hala ere, badirudi euskara 2H bezala
|
dutenen artean
euskararen erabilera ez dela handiegia hainbat eremutan: etxean, lagun artean, gertuko komunitatean, eta abar.
|
|
|
etxean, lagun artean, gertuko komunitatean, eta abar. Horrek eragina
|
du
euskararen kalitatean ere. Horregatik, garrantzia du hezkuntza sistemaren eremuan egiten denarekin batera hezkuntzatik kanpoko esparruetan ere euskara erabiltzeko ekimen ez akademikoak abian jartzea.
|
|
|
(Vicente Mariño eta lópez rabadán, 2009: 24) gure kasura ekarrita, euskararen framingek audientziengan duten eragina ezagutzea ahalbidetuko luke ikerlerro horrek; baita, ur sakonagoetan murgilduz gero, jendeak
|
dituen
euskaragatik mobilizatzeko —alde zein kontra— jarrera aktiboen gakoak ezagutzea ere. horrek, interbentzio eraginkor batentzako bideak irekiko lizkiguke. aipatutako lau fluxu horiek ez ezik, beste informazio eta eragin jario edo fluxu batzuk ere egon badaude (irudian marra etenez jasota), hiru agenda moten artean eta elkarri eraginez: komunikabideen agenda, agenda (eta iritzi) publikoa eta agenda politikoa, hain zuzen. adibidez, komunikabideen agendak agenda publikoan eta agenda politikoan eragiten du (Cohen, 1963), eta jakina da alderantzizko eragina ere gertatzen dela intentsitate arinagoan. beste horren beste esan daiteke agenda publikoa eta agenda politikoaren artean dagoen bi norabideko eraginaz. dena den, lerro hauen xedetik kanpo gelditzen dira harreman horiek.
|
|
|
" zergatik eta zertarako bultzatu euskara?" eman beharreko erantzunak euskal gizartearen gehiengoa bere baitara biltzeko modukoa izan behako luke. eginkizun horretan, Framing Aldarrikatzailearen ezaugarri baliotsuak kontuan hartu eta alderdi desegokiak baztertuko lirateke; halaber, Framing Herabearen indarguneak nola desaktibatu eta planteamendu horretatik etor litezkeen mehatxuak nola saihestu pentsatu lirateke. aurreko horiek guztiak aintzat hartuz, euskararen inguruko mezua berritua osatu litzateke. ondoren, arestian landu ditugun hiru kontzeptu edo efektuak —framing, agenda setting eta priming— sistematikoki eraikitzea eta garatzea letorke. hori dena, helburu jakin batekin betiere: gizarteak
|
dituen
euskararen errealitatearen hautematea eta irudikapena hizkuntza horren alde jartzea eta bere defentsarantz bideratzea. laburbilduz, eman beharreko pausoak honako hauek lirateke:
|
|
|
4 aurreko elementuen eskutik, euskararen errealitatearen bestelako hautemate eta irudikapenak bermatuko lituzkeen Framing Berria euskal iritzi publikoan sustraituko litzateke (4 fluxua). horrela baino ez da posible izango euskarak iritzi publikoa bere alde jarri eta jarrera hori etenik gabe elika dezan. eta hori ezinbesteko eginkizuna
|
du
euskarak; ezinbesteko eginkizuna dugu guk geuk. gogora dezagun, bestela, asociación de Comunicación pol� ticak (aCop) bilbon, 2010ean, antolatu zuen komunikazio politikoari buruzko nazioarteko jardunaldietan robert M. entman ek zioena: " komunikabideen framinga menderatzeko lehian dabiltzanen abilidadean datza, neurri handian, jokoan dagoena." (entman, 2010). gure gaira ekarrita, jokoan dagoen euskararen etorkizuna, Framing Berria ezartzeko abilidadean datza, neurri handian.z erreFerenTziaK amorrortu, e., ortega, a. idiazabal, i. eta barreña, a. (2009).
|
|
|
komunikazio teorietatik euskararen beharrizanetara edo efektu, harreman, eragile eta eragin dauden. azkenik, azalpen teorikoekin tartekatuta, kontzeptualizazio eta eskema horiek baliatuko ditugu, hurrengo xedera heltzeko: iritzi publikoak
|
duen
euskararen hautematea eta irudikapena aldarazteko eta aldekoagoa bihurtzeko zabaltzen diren bide batzuk proposatzea.
|
|
|
...k arazo, hilzorian dauden hizkuntzen egoerarekin ez du zerikusirik euskarak, oraindik ere indarberritzen jarraitu behar handia duen arren. kontuak bestelakoak izan dira, ordea, azken ia hogeita hamar urteotan. zorionez, gaur egun, euskararen bizi indarraren adierazleak ez datoz bat hilzorian dauden hizkuntzenekin, ezta gutxiagorik ere. esate baterako, munduan ezagutzen diren lege babes gorenetakoa
|
du
euskarak euskal autonomia erkidegoan —biztanleria gehien duen euskararen lurraldean—, nahiz eta arrunt apalagoa duen nafarroan, eta hutsala gaurdaino iparraldean. halaber, euskararen ezagutzaren adierazleak arrunt hazi dira urteotan, eta erabilerarenak ere hazi dira, guztiok dakigunez. orobat, estimu handitan dute herritarrek euskara. nola ulertu, bestela, milaka guraso erdaldun elebaka... arazoak arazo, hilzorian dauden hizkuntzen egoerarekin ez du zerikusirik euskarak, oraindik ere indarberritzen jarraitu behar handia duen arren.
|
|
|
...k euskarak, oraindik ere indarberritzen jarraitu behar handia duen arren. kontuak bestelakoak izan dira, ordea, azken ia hogeita hamar urteotan. zorionez, gaur egun, euskararen bizi indarraren adierazleak ez datoz bat hilzorian dauden hizkuntzenekin, ezta gutxiagorik ere. esate baterako, munduan ezagutzen diren lege babes gorenetakoa du euskarak euskal autonomia erkidegoan —biztanleria gehien
|
duen
euskararen lurraldean—, nahiz eta arrunt apalagoa duen nafarroan, eta hutsala gaurdaino iparraldean. halaber, euskararen ezagutzaren adierazleak arrunt hazi dira urteotan, eta erabilerarenak ere hazi dira, guztiok dakigunez. orobat, estimu handitan dute herritarrek euskara. nola ulertu, bestela, milaka guraso erdaldun elebakarrek euskarazko irakaskuntzaren aukera hautatu izana beren seme ala... arazoak arazo, hilzorian dauden hizkuntzen egoerarekin ez du zerikusirik euskarak, oraindik ere indarberritzen jarraitu behar handia duen arren.
|
|
|
Sakoneko aldaketa baten aitzinean gaude, populazioaren piramidea irauli egin da zeharo: belaunaldi zaharrenak ziren euskaldunenak joan zen mendeko 70ko hamarkadan, eta belaunaldi gazteenak dira euskaldunenak gaur egun. baina aldaketa argitsu horrek baditu itzalguneak ere, eta berekin dakarzkigu beste erronka batzuk ere, besteak beste gaur egungo gazte elebidun gehienek, atzokoek ez bezala, bigarren hizkuntza
|
baitute
euskara (ondorioz, askok euskaraz gaztelaniaz baino gaitasun murritzagoa dute) eta, beste zenbait arrazoi ere tarteko, euskararen erabilera mugatuagoa baitute. uste izatekoa da, etorkizunean ibilbide bertsua urratuz gero, beste hogeita hamar urte barru, erdaldun elebakarrak gutxiengoa izango direla gure artean, eta salbuespen bitxia baino ez gazteen artean. horrek sekulako garrantzia izango du eu... elebidun guztiak ez dira neurri berean elebidun. elebitasunaren hazkundea fenomeno urbanoa da, batez ere. garai bateko elebidun gehienak herri txikietan bizi ziren (baita orduan oraindik bazeuden euskal elebakarrak ere), euskal hiztunak nagusi ziren guneetan, eta adin guztietako elebidun gehienek euskara zuten lehen hizkuntza. errotik aldatu da hori urte gutxian. egungo elebidun gehienak hamar mila biztanletik gorako hiriguneetan eta hiriburuetan bizi dira, euskara erabiltzeko aukera gutxiago dituzten herrietan, eta, arestian esan bezala, hogeita hamabost urtez behetiko elebidun gehienek gaztelania dute lehen hizkuntza. horrek guztiorrek zuzenean eta modu erabakigarrian eragiten du euskararen erabileran. beste hitzetan esanda:
|
|
|
elebidun guztiak ez dira neurri berean elebidun. elebitasunaren hazkundea fenomeno urbanoa da, batez ere. garai bateko elebidun gehienak herri txikietan bizi ziren (baita orduan oraindik bazeuden euskal elebakarrak ere), euskal hiztunak nagusi ziren guneetan, eta adin guztietako elebidun gehienek euskara zuten lehen hizkuntza. errotik aldatu da hori urte gutxian. egungo elebidun gehienak hamar mila biztanletik gorako hiriguneetan eta hiriburuetan bizi dira, euskara erabiltzeko aukera gutxiago dituzten herrietan, eta, arestian esan bezala, hogeita hamabost urtez behetiko elebidun gehienek gaztelania dute lehen hizkuntza. horrek guztiorrek zuzenean eta modu erabakigarrian eragiten du euskararen erabileran. beste hitzetan esanda: hazkundea behar
|
du
euskarak, masa kritikoa handitu beharrean da, baina hazkunde sozial orok saihetsezina du hazkunde krisia. euskararik gabe bizitzea nagusiki euskaraz bizitzea baino askoz errazagoa den gizarte batean, ezinezkoa da elebidun guztiak —euskaldun zaharrak bezala euskaldun berriak— neurri berean izatea elebidun eta denek euskara gaztelania bezainbeste edo gehiago menderatzea eta, gainera, natu... Munduan barrena, ordea, prestigio sozialik ez duen hizkuntzari gibela eman ohi zaio familian, belaunez belaun gertatu beharreko transmisioa hautsiz. hori ere gertatu izan da euskararen historian. galerak izan ditu euskarak familian, etengabe gainera, hiru lurraldeetan. euskal autonomia erkidegoan bertan ere halaxe gertatu da duela hamar urte arte. alabaina, gaur egun, bi gurasoak elebidun direnean, erabat bermatua dago euskararen oinarrizko transmisioa eaen, baita nafarroan ere, baina oraindik galerek diraute iparraldean. euskaraz bikotekideetako batek baino ez dakienean, ordea, ez da gauza bera gertatzen:
|
|
|
euskal autonomia erkidegoan seme alaben %86k euskara jasotzen dute etxean; baina %71k besterik ez nafarroan; eta %45era ez dira iristen iparraldean. erratzeko beldurrik gabe esan dezakegu euskararen hiru lurraldeen arteko alde hauek lurralde bakoitzeko herritarren atxikimendu maila ezberdinen adierazle direla. hezkuntza sistema da hiztunen gehikuntza gehien ahalbidetu duena. Joan den mendeko 80 hamarkada arte oro har erdalduna zen irakaskuntza, derrigorrezkoa nahiz unibertsitatekoa. ikastolena zen salbuespen bakarra. baina, ikastolei ondo merezitako merezimendu guztiak aitortugaur egungo gazte elebidun gehienek, atzokoek ez bezala, bigarren hizkuntza
|
baitute
euskara (ondorioz, askok euskaraz gaztelaniaz baino gaitasun murritzagoa dute) eta, beste zenbait arrazoi ere tarteko, euskararen erabilera mugatuagoa baitute.
|
|
|
4 euSKara BiziBerriTzen JarraiTzeKo aurrean diTugun erronKa naguSiaK laburtu beharrez esan dezagun besteak beste hiru dema nagusi
|
ditugula
euskara etorkizunez beteriko hizkuntza izatea nahi dugunok: hizkuntza hegemonien diskurtsoa eta paradigma gainditzea; euskal hiztunen erkidegoa trinkotzea; euskararen ezagutzan eta erabileran aurrera jarraitzea, hots, euskararen hazkunde soziala ahalbidetzea.
|
|
|
...ienen gogoa. paradigma berria eleaniztasunaren kudeaketa demokratiko eta iraunkorrarena da, nire iritzian bederen. egitatez edo omisioz hizkuntza hegemonikoen ikuspegia sustatzen dutenek, onartu beharra dute elebakartasunaren ikuspegia zaharkitua dagoela, ez dela hori euskal gizarteak nahi duena eta, beraz, ez duela balio etorkizunean euskal gizarte kohesionatua eraikitzeko. hortaz, onartu beharra
|
dute
euskarari leku" behar bestekoa" eta oparoa egitea dagokiela, ez inoren eta ezeren kaltean, bizikidetzaren mesedean baizik. euskarak, normaltasunez garatuko bada, arnasgune funtzionalak eta geografikoak behar ditu, gehien erabilitako hizkuntza izango den eremuak behar ditu, eta hori ahalbidetzea dagokie gaur egungo hegemoniadunei. ohartu behar dira gaur eta hemen, gaztelania eta euskarar...
|
|
|
...ioz, euskararen hautua egiten dutenak direla beraiek aukeratutako hizkuntzan han eta hemen inolako trabarik gabe jarduteko zailtasunak —zenbaitetan ezintasunak— dituztenak, eta hori gainditu ezinezkoa dela gaztelaniaren hegemonia elebakarrean daudenek elebitasunerantz urratsik eman ezean. eta euskaltzaletasunaren aldetik, gainditu beharra dago hizkuntza ordezpenaren ikuspegia, alegia, ez
|
dugula
euskararen etorkizuna eraiki" Euskara jalgi hadi plazara!" aldarriaren ondoan" euskara hator etxera eta lagunartera!"
|