|
2000
|
|
|
Eta benetako abertzaleek hobe dute lehenik beraiek zuzen bete besteei eskatzen dietena. Izan ere, abertzalearen lehen eginkizuna izan behar
|
luke
euskara ikastea. Horregatik, gure politikari abertzeleei gogoraraz diezaiegun fedea ekintzaz bete behar dela.
|
|
|
Politikariek kontutan hartuko ote dute? Hala behar lukete1 Beren buruak abertzaletzat dituzten askok ere hobe
|
dute
euskara ikastea eta erabiltzea. Eta federalistatzat azaltzen diren sozialistek ere, azalpen horren arabera, hobe dute bi hizkuntzak ofizial diren Autonomia Elkargoan, hezkuntzari dagokion ekintza sailean, euskararen eredua onartu.
|
|
|
Tartean, Axularren Gero zegoen, zeina astean behin diktatzen baitzigun eta diktatua errezitarazten, euskaraz ongi mintzatzen eta ongi skribatzen ikas genezan. Izan ere, jaun Marcelek biziki maite
|
zuen
euskara, eta sinetsirik zegoen ezen handikiek eta nobleek ere baliatu beharra zutela, euskaldunon lengoaiak aitzina egin zezan, mosen Bernat Etxeparek igorririkako mezuaren ildotik: Euskara, jalgi hadi plazarat... jalgi hadi mundurat.
|
|
|
Zeren, teologoa ez ezik filologoa ere izanik, biziki maite
|
baitzenuen
euskara... halako moldez, non ongi baino hobeki oroitzen baitut, nola egin zenidan Axularren aipu hura, buruz:
|
|
|
Baina aita Bartolomek bai, ohitura hura zuen, eta aitortu beharra dut ezen ez zela hartan bakarra, zeren, urrunagorat joan gabe, aztura eta ohitura bera zabaltzen ari baitzen, bertzenaz ere, jauregian, batik bat aita Villagrandeko dukearekin harremanetan jarri zenetik eta gure prezeptore jaun Marcelek jauregitik alde egin zuenetik. Osaba Joanikotek, aldiz, maite
|
zuen
euskara, eta, jaun Marcelen ondoan, are gehiago maitatzerat heldu zen, batik bat gure prezeptore zenak berboari buruzko argibide haiek —logikaren munduarekin lotuak— eman zizkionetik, eta, hala, erran behar zuenaz konbentzitua zegoelako, baina baita apezari kontra egiteagatik ere, halako batean —euskaraz, jakina—, erran zion:
|
|
2001
|
|
|
‘Bai, aspaldian ez
|
dut
euskaraz ezer irakurri.’ dio Gorriak, makinizkribua besapean hartuta. ‘Zuk irakurri duzu? ’
|
|
2003
|
|
|
Ez ditzakegu ere ahantz, aberria indarberritu beharrez egin lan handiak: kulturaren sailean, hor
|
dugu
euskara batuaren hazkundea, euskal irakaskuntzaren, komunikabideen eta literaturaren zabalkundea.
|
|
|
Elkarrizketa, Hizketa, Hizkuntza, Hitza, Elea edo Berba, ez
|
du
euskarak termino eskasik, gizabereak bere kidekoekin komunikatzeko dituen tresna berezien izendatzeko. Guk hemen, hitza?
|
|
2004
|
|
|
Beraz, benetako Herri bat sortu nahi baldin badugu eta bere buruaren jabe izan nahi baldin badu oinarri nagusi bat behar dugu eta oinarri hau Euskara da. Hortaz, ez
|
badugu
Euskararen gain finkatzen Euskal Herria, ez dugu Euskal Herri bat sortuko?. 44
|
|
|
Hiztegi bat eta gramatika bat. Erran nahi
|
dut
euskara gugan gauzatzen dela. Gugandik at mintzaira ez da deus, filologoendako denbora pasa baizik ez.
|
|
|
Gure arbasoen euskaltasuna diglosikoa izango zen, hori badakigu. Guztiarekin ere, ahozko kulturaren eremu osoa aditzera emateko gauza zen mintzabidea
|
genuen
euskara orduan. Euskaldun haien mundua amaitzen zen lekuraino hel zitekeen euskararen arnasa.
|
|
|
Izan ere, euskal nazionalismoaren lana ez da soilik euskararen alde lan egitea, gehiago da. Mesedegarria eta argigarria izango litzateke euskararen desidentifikazioa, eta horrek ez du esan nahi nazionalismoak ez
|
duela
euskararen alde lan egin behar. Esa nahi dut, esaterako, euskararen aldeko mugimenduak ez direla nazionalismoarekin identifikatu behar.
|
|
|
Joko politikoaren zurrunbilotik aske ikusi nahi
|
luke
euskararen zoria Iñaki Irazabalbeitiak. Euskalgintzaren biderik sendoena, honen berariazko izaera eta jokaera autonomoan omen datza.
|
|
|
Jarrera partidistak hartzeko tentalditik errotik ihes egin behar du, nahiz eta jarrera horiek itxuraz aldekoak izan. Ahaleginak egin behar
|
ditu
euskararen auzia joko politikotik ateratzen, batetik, eta, bestetik, hizkuntzaren auzian euskal gizartean egon daitezkeen errealitate eta sentikortasun desberdinen artean zubiak eta adostasunak eraiki behar ditu?. 190
|
|
|
Euskararen munduak, inoiz baino gehiago, abegi onekoa behar luke, kontu handia egin behar lioke erosoa izateari; eztabaidarako erosoa, adibidez. Ateak eta leihoak zabalik behar
|
ditu
euskararen etxeak, edonork erabili ahal izan dezan. Espainolek, adibidez.
|
|
|
Legeak eta bitartekoak beharrezkoak dira, eta horiek ere falta zaizkigu hemen, baina bagenitu ere, ez litzateke aski. Jendeak, herritarrek behar
|
dute
euskarari eusteko borondate irmoa. Hizkuntza bat hitzegin nahi ez duen herriari ez dago bortxaz mintzarazterik eta ikastarazterik?. 234
|
|
|
Ordain demokratikoan, maila berean inposatu eta ahalbidetuko da euskal herritarrek euskara jakitea. Erdarak ofizialak badira, hala behar
|
du
euskarak Euskal Herri osoan, honen ezagutza ziurtatuz arrazoizko epe batean, diskriminazio positibo neurriak tarteko, mendetako inposizioen ordain. Hori ez da abertzaletasuna.
|
|
|
Hiztegi bat eta gramatika bat. Erran nahi
|
dut
euskara gugan gauzatzen dela. Gugandik at mintzaira ez da deus, filologoendako denbora pasa baizik ez.
|
|
|
Lehengoan hau aditu genion: . Lagun guztiek berdin esaten didate, grazia gutxiago
|
dudala
euskaraz espainieraz baino?. Eta nik, nire artean:
|
|
|
euskara zuzena, euskara egokia eta kazetari euskara. Horrek esan nahi
|
du
euskara jatorraren barne arauen moldekoa dela hizkuntzaren arlo guztie tan: ahoskeran, joskeran, hiztegian, ortografian...
|
|
|
Garai bateko euskalgintzan bazen euskara batuaren ezarpena euskararen kontrakotzat jotzen zuenik.585 Horientzat, erdara bera baino arerioago
|
zuen
euskarak honen eredu batu estandar eta modernizatuaren ezarpena, horrek omen zekarren euskalkien galera aitzakiatzat harturik. Gogoaren meharrak bakarrik argi diezaguke noski horrelako jarrera zentzugabea; bestela esanda, hizkuntza zokoratuen egoeraz ezaguera eta jakite eskasekoa izan behar nahitaez euskararen zoria euskalkien arteko kontua dela uste izateko.
|
|
|
Ezinezkoa dirudi, horretara, euskara bezalako hizkuntza diglosiko baten familia erabilera, gaur eta hemen, nahikotasun mailatik hurbil ibiltzea. Oro har, euskal sendietan bertan ere, Zalbidek ederki zioen moduan, hala holako erabilera kamutsa izan ohi
|
du
euskarak hiztun elebidunaren adierazpen premietan.
|
|
|
Euskaldunon Egunkaria ren hamargarren urteurrenean Joan Mari Torrealdaik irakurri zuen agiritik honako puntu hau ekarri nahi nuke hona: . Komunikazio esparru aski bat osatu behar
|
du
euskarak eta berdin euskal nazio nortasunak. Komunikabideak dira gaur egun hizkuntza nahiz kultura baten adierazpiderik behinenak.
|
|
|
Horra beste interpretazio bat, halakoxe espirituz jantzia, nahiz eta mirari itxaropenak kritikatu, Jose M. Zeberioren aldetik: . Mirari faltsuetan erori gabe, euskal hiritarrek jakin behar
|
dute
euskararen normalkuntzak belaunaldi bat baino gehiagoren lan eskerga duela bere aurrean marko politiko honetan edo beste edozeinetan. Jakin behar dute baita ere, ez dagoela erabateko harreman zuzenik hizkuntza normalkuntzaren eta marko politikoaren artean.
|
|
|
lehenik, ezer askorik argitu ezin digutelako, eta, bigarrenik, neurriak hartzeko unean argibideak urri ditugulako. Pentsamendu dialektikoaren baliabideak, beraz, hil edo biziko lanabesak
|
ditugu
euskararen biziberritze asmoak diseinatzerakoan. Euskararen etorkizuna hemen bi erdarek duten etorkizunaren araberakoa izango da.
|
|
|
–Euskarak hizkuntza estimatu behar du izan Euskal Herrian. Halaber, gizartea zuzentzen dabiltzanek ere baliatu behar
|
dute
euskara; baserrian eta Interneten, euskara eremu guztietan gailentzea ezinbestekoa da. Unibertsitateak soilik berma dezake euskaldunok halako hizkuntza atxikitzea?. 349
|
|
|
Deia ez ezik deiadarra: . Bene benetan uste
|
dut
euskaraz dakigunok jarrera erradikalago batera pasatu behar dugula, gure uka ezinezko eskubidea errespeta dezatela galdatuz. Erradikalak izan behar dugu Erakundeetan, Finantza entitateetan, dendetan, kalean.
|
|
|
Identifikazio honetan elementu ez linguistikoak kontuan hartzen dira; azken hauen artean itxurak garrantzia du bere eraginagatik: euskaldun itxura
|
duenari
euskaraz egingo diote; alderantziz, erdaldun itxura due nari gaztelaniaz. Honen ondorioz, baserritar edo nekazari irudia duenari euskaraz eta gazteei (edo hiri kutsua dutenei) gaztelaniaz.
|
|
|
euskaldun itxura duenari euskaraz egingo diote; alderantziz, erdaldun itxura due nari gaztelaniaz. Honen ondorioz, baserritar edo nekazari irudia
|
duenari
euskaraz eta gazteei (edo hiri kutsua dutenei) gaztelaniaz. Auto-zentsura mekanismoa agertzen da, azken finean, gizarte legitimitatea gaztelaniarena delako(, gaztelania denek dakite eta euskara batzuek bakarrik?)?. 621
|
|
|
634 Iñaki Garcia: Identitateak pisu handia
|
du
euskararen erabileran, Euskaldunon Egunkaria, 2000/12/13.
|
|
|
Guretzat dudarik ez da: Euskal Herrian lehentasuna behar
|
du
euskarak, gurea delako, bi erdarek zapaldurik, galtzeko mehatxupean dago gainera. , baitezpadakoa zaio lehentasuna?.
|
|
|
Xehetasun esanguratsu bat, dena dela: hiztuna gizartekotzeko balio
|
duen
euskararen erabilera mota aski batek723 soil soilik sortzen du euskal kultura, ez erdal kulturaren mirabe eta oihartzun soila den euskararen era bilerak.
|
|
|
–Azpimarratu nahi dudana da alferrik gabiltzala. Jexuxmari Zalakainek diosku?, adibidez, geure seme alabak euskaldun gisa hezi nahirik, irakasleak espainolak edo frantsesak baldin badira, edo izango balira?. 461 Irakaslearen nazio sentimenduek eragin zuzena omen dute irakaskuntzaren maila hauetan. Sentimendu horien barrunbean egositako euskaltasuna ote
|
dugu
euskarak behar duen leialtasun jarrera bermatzeko baldintza. Litekeena da, bai.
|
|
|
–Elebitasunaren aldetik, zalantzarik gabe eredua aukeratu behar da, bertan ikasten dutelako benetan euskara. ereduan ez
|
dute
euskara ziurtatzen, eta A ereduan ez dute euskara inolaz ere ikasten. Euskara soil hutsaren aldetik, eredua da aukera zuzenena?. 472
|
|
|
Oker ez banago, identitate ereduaren eta euskara erabileraren arteko lotura harremanaz ari zaigu hemen idazle donostiarra. Hain zuzen, ikaslearen talde identitatea erdalduna denean horrek ez
|
luke
euskarazko hizkuntza komunitatean integratzeko joerarik erakutsiko, eta, horrenbestez, euskara erabili ezean, ez luke behar adinako gaitasun komunikatiborik bereganatuko. Ikasle eredu horren erre ferentzia gune soziokulturala eta sentimentala espainiarra edo frantsesa izango litzateke soil soilik.
|
|
|
irakurri berri dut. Maitek maite
|
du
euskara; ez ordea euskaraz solas egitera behartzerik. Horrela, eskola aroko oroitzapenetan murgildurik, herra dario, horrek bere arimari kalte egingo badio ere:
|
|
|
Haziaren izaera galbahetik pasatu dugunez, hazia erein den soroaren luze laburrak neurtzea ere baliagarria suerta dakiguke uztaren aitzin gibelak ezagutzeko. Handia, txikia, laburra... nolakoa
|
dugu
euskararen ofizialkidetasunak eskaintzen digun lur-zorua. Bada handiesten duenik gure artean, eta horien artean Mari Karmen Garmendia agertu izan zaigu, behin eta berriz, iritzi horren eledun leialenetakoa:
|
|
|
Ofizialtasunaren miresmen zuhurtziak nola dabiltzan jakiteko asmotan, Mikel Bujandaren ahotsa adituko dugu. Hain zuzen ere, euskaldunon hiriburu zaharrean aspalditik mehatxupean entzuten den ahotsa, lege babesik jaso ezin
|
duen
euskararen aldarria. Oraingoan, esatariaren uhinek zera diote:
|
|
|
hau da, joera nagusiak zer erakusten digu egungo egunean, betiko salbuespenak salbu? Litekeena da, izan ere, belaunaldi horren jokabide heroikoa ez horrenbestekoa izatea, azken buruan esku artean
|
dugun
euskara uzta neurtzen hasiko bagina. Zer du egiatik beraz, bere komunikazio tresna ukatu?
|
|
|
120 Txoli Mateos: . Euskara salbu gura dugu denok, baina horrek esan nahi
|
du
euskara derrigor gailendu behar zaiela gainerako hizkuntzei. Hortik ondorioztatu litzateke frantsesa eta gaztelania ez ditugula joko bertako hizkuntzatzat?
|
|
|
Leku horretan, bistan denez, goi mailako euskal jakintzak eta kulturak ez lukete zeresan nabarmenik izango, euskaldunon mintzairak ez baitu horretarako berezko gaitasun komunikatibo eta diskurtsiborik. Gogoan
|
ditugu
euskara kultura hizkuntzen mundutik kanpo, berezko keriak dituela-eta, ezarri duten gizaseme ohoretsuen izenak. Ez dugu hemen horien zerrendarik ipiniko.
|
|
|
Zernahi delarik ere, poetaren ametsak beteko badira, baitezpadakoa
|
dugu
euskara jakintza eta kultura adierazpenen goi gailurretan noranahiko bihurtzea. Bazkaleku horretatik landa bizi izan da euskalduna ahozko kulturan.
|
|
|
Ahozko jardunari zor diogu noski euskaldunok oraindik hemen erdi bizirik irautea. Alabaina, biziaren erdia galdua dugu dagoeneko egungo munduaren eta kulturaren komunikazio jardunak ezin
|
ditugulako
euskaraz osoki gauzatu. Oker ez bagaude, jadanik esana dugu hor nonbait ahozko kulturaren inoizko euskal munduan aski zela ahozko hizkeraren bitartekotza gizarte komunikazioaren trukean jarduteko.
|
|
|
Bertatik bertako gainjarpen eta presio zuzenik gabeko euskal espazio horiek, frankismoaren gau beltzean nazionalismo totalitarioari irabazitako guneak ditugu. Alabaina, oinarrizko hezkuntza sistemaren eremuan ordutik eskuratuak
|
ditugun
euskara hutsezko espazio linguistiko horiek, goi mailetako jakintza eta kultura eskuratzeko eremuetan galdu egiten ditugu gizartearen egoera soziolinguistikoa aitzakiatzat harturik. Euskarazko hezkuntzaren eta trebakuntzaren soka eten beste aterabiderik ez dago.
|
|
|
Zinez eta benetan, gizarte integratuaren aurkako sendabidea ote da gogoko duguna euskaldun izan eta bizi nahi
|
duenari
euskararen lurralde askatuak opa izatean. Apika, gertatzen zaigunak izan lezake beste azalpen bat.
|
|
|
196 Txipi Ormaetxea: . Alicja Maria Okoniewska kexu da jendeak etengabe galdetzen diolako zergatik ikasi nahi
|
duen
euskara. Eta bere grinaren aldeko argudio politak ematen ditu.
|
|
|
Gogorrago jokatu bear du Euskaltzaindiak orain arte baño. " Jagon sailla", edo" comisión tutelar" dalakoak bere gain artu
|
bearko
luke euskeraren batasunaren eginkizun au, eta bere alde indartsuago jokatu; idazleai ortografia ori erabil dezaten lagunduz, gaizki idatziak zuzenduz, eta euskera biziari geiago lagunduz.
|
|
|
Bihur gaitezen" equus" dalakoaren saillera. Eta ba
|
dugu
euskeraz zenbait hitz: zaldi, behor, zamari, garaño, pottoka...
|
|
|
Jendearekin mintzatzeko, esate baterako, ba
|
ditugu
euskeraz modu batzuk: hika, nola, zuka eta berorika.
|
|
|
Martinet’ek esaten duenez (ikus Éléments, 15) frantsesek ez bestek berezten dituzte" rivière" (beste ibai batera ixuritzen den ibaia), eta" fleuve" (itsasora ixuritzen dana). Puntu hortan, beraz, frantseserak berezten dituenak, ez
|
ditu
euskerak berezten. Euskerak, aldiz," hortarako" eta" horrengatik" berezten ditu; baiña frantseserak ez (eta" pour cela" dio bietan).
|
|
|
Askotan euskeraz izkribatzen dutenak erabiltzen dituzten itz berriak,
|
badute
euskera jatorrean beren kidea; eta idazleak izkuntza bear aña ezagutzen ez dutelako, ontzat emango al ditugu beren utsak?
|
|
|
Orrengaitik, Bonaparte, Canpion, eta Azkue’k batez ere egin duten lanari, epaille ta erabakitzalle deritzat, aiek bildu ta ikasi bait
|
zuten
euskera bizi biziaren azkenaldia.
|
|
|
Orain dela gutxi arte bere giarra gorde ba
|
du
euskerak, zer balio du, izkerari buruz, euskal literaturak. Asko balio dezake; baña galgarria ez dedin, arretaz irakurri bear da.
|
|
|
Bañan itz bat edo beste latiñeratik edo erromantzeratik datorrelako euskeratik baztertu nai izatea, oreka galtzea da, ta ala egingo ba genu kaltegarria izango litzaioke euskerari. Arrankura, arrasto, ernegu, borondate, barkazio, adimentu, ta auen erako ekar genitzazken anitz geiagok, bizitza sendoa
|
dute
euskeran, zaarrak dira arras, aspaldi aspaldidanik ezagutzen ditugu izkuntzan sartuak, euskaldun guziak darabilzkite, euskal kutsua dute, eta alakoak kenduz, bizidun zati bat moztuko genioke euskeraren gorputzari.
|
|
|
Geroz eta aulago
|
dugu
euskera aozkoa: zenbait erri txikitan baizik ez dute aurrak eta gazteak egiten.
|
|
|
Osakuntza aundia bear
|
du
euskerak gaurko bizikeran gai izateko. Egia esan, eta euskeraren sufijatzeari eskerrak, berritze ederra egin diteke euskera beretik irten gabe, ta au egin bear da al denetan.
|
|
|
Au ondo dago, dudarik gabe. Bañan onela sentitzen dutenak, ez oi dira egite gizonak; eta egite gizonak bear
|
ditu
euskerak bere orretan.
|
|
2006
|
|
|
Aita kaputxinoen ohiko sermoiak euskeraz entzutea (eta Arantzazuko frantziskotarrenak misioaldietan) oso aberasgarria zen, adibidez. Neri behintzat beti iruditu zait nik belarrian jasoak
|
ditudan
euskeraren hots eta erritmoak haiengandik jasoak ditudala.
|
|
|
Gaztelaniaren alde Unamuno-k aipatzen duen argumentu bat, beti haren hedadura zabala munduan izaten baita, susmoa gelditzen da, euskararen modernotu ezinaren arrazoi sendo bat, jendaurrean airatzeko itxuratzarragoa, baina efektiboagoa ausaz, haren txikitasun kuantitatiboa ez ote den; hots, ez duela merezi modernotzen senperrentzea, hala ere ez lukeelako balioko" munduan", mundu modernoan gabe. Katalanak, adibidez, ez
|
bailituzke
euskarak bere izaera arkaikoagatik omen dituen arazo intrintsekoak, baina Unamuno-k harentzako lekua etorkizunean euskararen berdintsu balioetsi du.
|
|
2008
|
|
|
Eta berriro ekin zien gogoz Beñardok bere ikasketei, baina, batzuetan, askotan?, borondatez ezin menderatu izaten zituèn berezko indar batzuen mende balego bezala, euskarari lotutako iragana azaltzen zitzaion edonon, bai atzematen zituèn usain zaporeetan, bai entzuten zituèn txorien kantetan eta bai gainerako esperientzia guztietan ere, mundua euskaraz grabatua
|
zuenak
euskaraz idatzia behar zuen munduari erantzuteko ikur kodea?, halako eran, non iraganak, ohiturei atxikia dagoen denborak ohituren inertzia du, mihi puntarako bidean jartzen baitzion ama hizkuntza ezinbestean, iragana sabel zabal bat balitz bezala, baina ez iraganaren neurrikoa bakarrik, orainaren eta etorkizunaren neurrikoa ere bai, mintzamenari zegozkiòn garunguneetan euskara artean ere nagusi.
|
|
|
Itxuraz, esperientzia elebidun hura egin zuten kazetak eta kazetariak abertzaleak ziren. Kazetari erdaldunak ere aldeko
|
zituen
euskarak, ideologiari eta politikari zegokienez. Hala eta guztiz ere, porrot egin zuen esperientziak.
|
|
|
Egungo abertzaletasun erdaldunduak, herriaren batez besteko izaera nazionalaren isla izanik, nekez sor dezake bere baitatik jadanik sortu ezin
|
duen
euskarazko identitatea. Abertzaletasunaren zorigaitza bera elikatzen duten testuinguru etnolinguistiko eta etnokultural arroztuetan baitago, duda izpirik gabe.
|
|
|
Zertan ote da nazio hizkuntza bihurtzeko ezinbestez gainditu behar den langa hori euskararen kasuan? Zenbat hiztun ote
|
ditu
euskarak langa hori gainditzen dutenak. Berria ren irakurleak gogoan hartuta, hutsaren hurrengoa, nahiz eta Berria ren meritua izugarria izan.
|
|
|
Euskararen alde egongo da, baskista izango da gehienez ere. (?) Nahiago
|
dut
euskaraz mintzo den Euskal Herri azpiratua, Euskal Herri independente erdalduna baino. Euskara galduz gero, dena galdu dugu.
|
|
|
–Benetan uste
|
dut
euskararik barik ez dela ez Euskal Herririk ezta nazio eraikuntzarik ere. Euskal Herriaz eta euskaraz ari garenean da, inoiz bada, izenarekin batera izana?.
|
|
|
–Eta gehien gehienek uko egiten diote barne ehundura osatzeko ezinbestekoa zen euren lan intimoari: ez
|
dute
euskara ezagutzen, ez dute ikasi nahi, ez dute libururik eta egunkaririk irakurtzen, ez dute gure kantaririk ezagutzen, ez dakite gure eskultore bakar baten izenik, analfabeto aldra itsusi batek hartu du barne oihala osatu behar lukeen eremu aberatsa?.
|
|
|
Delako, societal? adjektibo hori nola esan behar
|
genuke
euskaraz. Eman ditzagun, batzuk emate aldera, itzulpen ereduok:
|
|
|
Zalloren kasua besterik da, seguru asko: ez
|
du
euskarazko kulturaren identitate iturritik edaten, eta berari ondo baino hobeto doakio ideologia sasi abertzale horren atzeko aldean ezkutatuta euskal kulturaren gaineko gogoeta intelektualak plazaratzea. Alabaina, nola azaldu Lertxundiren jokaera?
|
|
|
Eta berriro ekin zien gogoz Beñardok bere ikasketei, baina, batzuetan –askotan–, borondatez ezin menderatu izaten zituèn berezko indar batzuen mende balego bezala, euskarari lotutako iragana azaltzen zitzaion edonon, bai atzematen zituèn usain zaporeetan, bai entzuten zituèn txorien kantetan eta bai gainerako esperientzia guztietan ere –mundua euskaraz grabatua
|
zuenak
euskaraz idatzia behar zuen munduari erantzuteko ikur kodea–, halako eran, non iraganak –ohiturei atxikia dagoen denborak ohituren inertzia du– mihi puntarako bidean jartzen baitzion ama hizkuntza ezinbestean, iragana sabel zabal bat balitz bezala, baina ez iraganaren neurrikoa bakarrik, orainaren eta etorkizunaren neurrikoa ere bai, mintzamenari zegozkiòn garunguneetan euskara ar... Eta maisuak, irakurtzen eta idazten ikasteko, silabak irakasten zizkion:
|
|
2009
|
|
|
Jainkoak Arantzazun ipini duena ez da erregina zerutar distiratsu bat; Arantzazun hautatu duena ez da herri handios bat, inoiz ez garaitua, etab. (Luzuriaga), ez Ama Birjinaren eskutik historian handitasun handietara igoaraziko duena (Salbatore), baina gupida hutsez hautatu izan duen elorri lehor bihurria. Gandiagak berak errukiz maite
|
ditu
euskara, Euskal Herria, euskal jendea: –Arkaitz gaiñeko elorri/ bustigei barik urte bi?
|
|
|
Kontua ez zen euskara Unibertsitatean sartzea soilik, han filologoen esku egoteko, ezpada adar bakoitzean eta diziplina bakoitzean (Unibertsitatean, baina berdin handik kanpora: bankuetan, kiroletan, lantegietan) taldekideak aktiboki euskaraz bizitzea, behar
|
zuten
euskara beraiek lantzea eta sozializatzea, hartarako filologoek eman ahal edo nahi zuketen laguntzarekin kontatuz. Koldo Mitxelenak ulertu gura izan ez duen proiektu bat(, orga idien aurretik?:
|
|
|
Damasok, baina, Madrilera joan aurretik ere
|
bazuen
euskarari buruzko iritzi bat, debozionisten ikastetxeko azken ikasturtean gramatikako irakaslearengandik jasoa?. Nola esango zenukete euskaraz: –Las plantas angiospermas se subdividen en monocotiledóneas y dicotiledóneas??.
|
|
|
Gabino sutan zegoen, haren begiak misiolari sutsu batenak ziren inondik ere, ogi gogorrari hortzak zorrotz erakusteko prest?, eta buruan gauza gehiegi zituen, beharbada: . Hemen kanpotarrek
|
dute
euskara ikasteko obligazioa, erantzun ziezaiokeen amari, Feliperen osabak esanaren bidetik; edo erantzun ziezaiokeen, halaber:
|
|
|
Damasok, baina, Madrilera joan aurretik ere
|
bazuen
euskarari buruzko iritzi bat, debozionisten ikastetxeko azken ikasturtean gramatikako irakaslearengandik jasoa –" Nola esango zenukete euskaraz: ‘Las plantas angiospermas se subdividen en monocotiledóneas y dicotiledóneas? ’ Alferrik arituko zarete, esaldi hori ez baitago euskarara itzultzerik, euskaraz dakizuenok ongi jabetuko zineten bezala" esan zuen hark behin batean klasean, hizkuntzei buruzko hitzaldian euskararen ajeak agerian agertzen ahalegintzen zela–, eta halaxe erantzun zion:
|
|
|
Gabino sutan zegoen –haren begiak misiolari sutsu batenak ziren inondik ere, ogi gogorrari hortzak zorrotz erakusteko prest–, eta buruan gauza gehiegi zituen, beharbada: " Hemen kanpotarrek
|
dute
euskara ikasteko obligazioa" erantzun ziezaiokeen amari, Feliperen osabak esanaren bidetik; edo erantzun ziezaiokeen, halaber: " Ni euskalduna naiz, eta ez naiz neure euskalduntasunaren lotsa"; edo erantzun ziezaiokeen:
|
|
2010
|
|
|
...jarrera bera zutela funtsean; ez naiz epaitzen ari, alor honetan jokabideak eta joerak punpa lasterrean epaitzeko jarreratxoa nagusitzen zaidala aitortzen dudan arren, gogoaren arkua beti tenkatuta, deskalifikazioen gezia edonora jaurtitzeko prest, hain bihurtu naiz eta hain bihurtu naute bizitzan egokitutako inguruabarrek euskarari buruzko gaietan sentibera. Euskal Herriko kultur balio nagusitzat
|
dut
euskara, ez ahaztu??; ez dut, ez, ama epaituko, orain ez bederen, nik ez baitakit amaren gurasoek alaba umetan estutu ote zuten, edo berezko estutasun bat ote zuen barruan, auskalo zer konplexuk edo beste zerk eraginda, ezinegon bat sortu ziona; gero, berak bere begiez ikusten zuèn mundu txikia, jaioterria?
|
|
|
Urte batzuk geroago jakin nuen norena zen zuk buruz bota zenidàn esaldia, Nietzscheren Más allá del bien y del mal irakurtzerakoan hantxe ikusi, eta irakurtzen hasi orduko argi bat piztu baitzitzaidan oroimenaren gelarik ilunenean; geroztik, bospasei liburu itzuliak
|
ditut
euskarara, baita munduko poeta handi batzuen poemak ere, zure akuiladari zor diot, Damaso, maila handi batean, neure ahalegin hori, bihotzez eskertzen dizudana?, eta ez nuke gaur lan handirik esaldia itzultzen, baina garai hartan, astindu ederra eman zenidan, Damaso, mailutzar batekin buruan jo baninduzu bezala; eta mailukadak Axularrengana eraman ninduen, jakina, zeinak aspaldi esan baitzuen pro... irakurtzen nuen egunkarian gaztelerazko esaldi bat, ahalegintzen nintzen buruz itzultzen?
|
|
|
Zuk zeure aukera egin zenuen, Damaso: ulertu ere, ulertzen zaitut maila batean, euskara galdu eta erdararen munduan erosoago sentitzen baitzinen, ni bezalaxe, bestalde, baina, ni ez bezala, zuk ez
|
zenuen
euskararekiko halako sentiberatasun berezirik erakutsi?, baina ez esanarazi niri, Baroja eta Unamunorekin batera, harritzekoa ere bada, nola biek ala biek, hain kontraesanzaleak izanik, ez zuten gai honetan irristadarik egin!?, prozesu osoa naturala izan dela, bortxarik eta zapalketarik gabekoa, datuak hor baitaude, eta bilatu nahi duenak goizago edo beranduago aurki baitezake aurkitzekoa:
|
|
|
Eta aitortu nion ezustekoa zela niretzat, zerbait arraroa antzeman nuela, baina ezin niola gauza garbirik esan, ondo ikertu behar zelako dena. Esan nion ere euskarriak benetakoak zirela dudarik gabe, terra sigillata, baina testuek
|
bazituztela
euskararen aldetik gauza bereziak. Esaterako artikulua irakurrita neukala Jainkoa horretan.
|
|
|
Amona elizkoi bat akaso? Hitz egiteko moduan ere, bere artean pentsatu du, aberatsen etxeetan baztertuago eduki ohi
|
dutela
euskara, eta egiten dutenean ere ortopedikoago atera ohi zaiela emakume honi baino.
|
|
|
Urte batzuk geroago jakin nuen norena zen zuk buruz bota zenidàn esaldia, Nietzscheren Más allá del bien y del mal irakurtzerakoan hantxe ikusi, eta irakurtzen hasi orduko argi bat piztu baitzitzaidan oroimenaren gelarik ilunenean; geroztik, bospasei liburu itzuliak
|
ditut
euskarara, baita munduko poeta handi batzuen poemak ere —zure akuiladari zor diot, Damaso, maila handi batean, neure ahalegin hori, bihotzez eskertzen dizudana—, eta ez nuke gaur lan handirik esaldia itzultzen, baina garai hartan, astindu ederra eman zenidan, Damaso, mailutzar batekin buruan jo baninduzu bezala; eta mailukadak Axularrengana eraman ninduen, jakina, zeinak aspaldi esan ba... irakurtzen nuen egunkarian gaztelerazko esaldi bat, ahalegintzen nintzen buruz itzultzen... eta askotan ezin izaten nuen; euskara malda gora egiten zitzaidan, beraz, gazteleraren aurrean...
|
|
|
...ra bera zutela funtsean; ez naiz epaitzen ari, alor honetan jokabideak eta joerak punpa lasterrean epaitzeko jarreratxoa nagusitzen zaidala aitortzen dudan arren, gogoaren arkua beti tenkatuta, deskalifikazioen gezia edonora jaurtitzeko prest, hain bihurtu naiz eta hain bihurtu naute bizitzan egokitutako inguruabarrek euskarari buruzko gaietan sentibera —Euskal Herriko kultur balio nagusitzat
|
dut
euskara, ez ahaztu... —; ez dut, ez, ama epaituko, orain ez bederen... nik ez baitakit amaren gurasoek alaba umetan estutu ote zuten, edo berezko estutasun bat ote zuen barruan, auskalo zer konplexuk edo beste zerk eraginda, ezinegon bat sortu ziona; gero, berak bere begiez ikusten zuèn mundu txikia —jaioterria— bere ezinegonaren eta bere beste gaitz guztien zergatitzat hartu, eta...
|
|
|
Zuk zeure aukera egin zenuen, Damaso: ulertu ere, ulertzen zaitut maila batean, euskara galdu eta erdararen munduan erosoago sentitzen baitzinen —ni bezalaxe, bestalde, baina, ni ez bezala, zuk ez
|
zenuen
euskararekiko halako sentiberatasun berezirik erakutsi—, baina ez esanarazi niri, Baroja eta Unamunorekin batera —harritzekoa ere bada, nola biek ala biek, hain kontraesanzaleak izanik, ez zuten gai honetan irristadarik egin! —, prozesu osoa naturala izan dela, bortxarik eta zapalketarik gabekoa... datuak hor baitaude, eta bilatu nahi duenak goizago edo beranduago aurki baitezake a... makilak, eraztunak eta armak; zeure idazkiaren memento batean —nirekin gai honetan adiskidetzeko edo—, onartu ere onartzen duzu euskarak aurrera egin duela, baina berehala jarri dizkiozu mugak, euskara, suspertu arren, bigarren mailakoa izatera kondenatua balego bezala —mahaipeko errealitatea deskribatzeko hizkuntza ezin egokiagoa dela esatea bakarrik falta zitzaizun, etxeko katuak eta txakurrak lagun... sagu despistaturen bat ere bai, beharbada, alfonbrari itsatsitako zorriak eta tximitxak zer esanik ez! —, Euskal Herria Espainiaren Batasun Sakratuaren mende betiere.
|
|
2011
|
|
|
Estatu euskaldun batek ez duela zentzurik ez
|
badu
euskaraz egiten eta ez bada benetan euskalduna, Liburu Zurian eta bestelako testuetan behin eta berriro esango du ETAk. Jatorrizko ETA post nazionala bazen Aranaren nazionalismoaren aurrez, Europako estatuen aurrez post estatala zen:
|
|
|
Zentzu horretan, euskal zinema zer den definitzeko eztabaida luzeak genituen garai hartan, nik ez nuen dilemarik: nahiz eta ondo iruditu dakienak eta ahal
|
duenak
euskaraz filmatzea, ni ez naiz elebiduna eta euskaraz jakin gabe euskarazko film bat egitea iruzurra irudituko litzaidake; berdin ingelesarekin (arrazoi ideologikoengatik baino, komertzialengatik); inoiz eskaini didate halakorik, eta ez dut egin, ez dakidalako ingelesez?.
|
|
|
–Hizkuntza (euskara) jakin badakite, ez dira euskaldunak, ez
|
dute
euskara sufrimendu eta harrotasun. Beren euskara oposaketa batean eskatzen den araberakoa da.
|
|
|
Garai batean asko aipatzen genuen ama hizkuntzan hezteko eskubidea. Hori bermatuta dagoela dirudienean, gertatzen da jaiotzen diren haurren bi herenek ez
|
dutela
euskara ama hizkuntza. Haiei herritartasunik ezin zaie ukatu.
|
|
|
–Ez da ahaztu behar, ziurrenik, gaur arte bizirik iraun duen hizkuntza aurreindoeuropar bakarra dela euskara. Hori salbuespen aipagarria da zinez, eta horregatik bakarrik balitz ere, Europa modernoan kultur lehentasunen artean egon behar
|
luke
euskararen biziraupenak. Gauza jakina denez, ez dago horrelakorik?.
|
|
|
Baina, gauza bera ez direnez, ez ote litzaiguke guri ere bereizkuntza egitea komeni? Ez ote
|
genituzke
euskaraz ere bereizi behar, nahiz eta ingelesez zein alemanieraz berba bakarra dagoen kontzeptu biak izendatzeko??. Jon Sudupe Martija, Hizkuntza ados jartzeko da, Bilboko Udala, 2009, 12 or.
|
|
|
Baita bi sozialistak ere, zeinak adar baskistakoak baitziren, Jainkoari eskerrak. José Antoniok berrogeita hamar urte zeramatzan herrian bizitzen, eta hogeita bost zinegotzi gisa, eta hamazazpi euskaltegian, baina ezin
|
zuen
euskararekin. Saiatu saiatzen zen, hori egia da, baina esaten zuen euskara hizkuntza barbaroa zela, ez barbaroa hiztunengatik, barbaroa ikasteko izugarri zaila zelako baizik.
|
|
2012
|
|
|
Amona hark han barnean
|
zuen
euskara. Umetan ikasiko zuen, gero galdu, eta Alzheimerrak azken urteetako oroitzapenak ezabatu zizkionean bere jatorria azaldu zen.
|
|
|
Kilkerrak, esaterako, hainbat izen
|
ditu
euskaraz, oraindik ez baikara ados jarri kir kir ala txirri txirri egiten duen zomorrotxo horrek. Bi eratako izenak ohikoak dira, beraz:
|
|
2013
|
|
|
Jeanne ere, Esteban bezalaxe, Frantziatik etorria zen txikitan, gurasoekin batera, Parisko auzune batetik San Petersburgora. Aita euskalduna zuen, Maulekoa hain zuzen ere, baina Jeannek ia erabat ahantzia
|
zuen
euskara, eta bera eta Esteban beti frantsesez mintzatzen ziren elkarrekin. Ama hil zitzaionean jarri zen Jeanne Moikako Palazioan zerbitzatzen, aurrena Felix Yusupoff printzearen aginduetara, baina segidan Irina Alexandrovna printzesaren esanetara.
|
|
|
Oso saiatua zen. Asko maite
|
zituen
euskara eta euskal kultura, eta beti izan zuen lehenago ez ikasi izanaren pena».
|
|
2014
|
|
|
Ohartu ez naizen arren Ö atzetik etorri zait, panorama ikusita laguntza edo salbamendua eskaintze aldera, barraren gainazalean datzan edalontzi kopuru eskerga dela-eta, barra inguruetan dagoen piztia desfileagatik apika. Nire beefeater a ez diren trago festako gainontzeko kideak oratzen ditu eta estásbien galdegiten dit, estásbien eta ez ongizaude, bere izenaren lehen letrak nabarmen iradokitzen duen bezala Ö atzerritarra delako eta ez
|
duelako
euskaraz ikasi7 Estásbien dio eta nik baietz buruaz, sísítranquila, ederto nago, begirakunea Z ren ezpainei josita, sabeleko azal puskak bata besteari nola, apendizitis ebakuntza larrialdikoen ostean.
|
|
|
–Eta nork jar lezake
|
dudan
euskara dela astoa eta gaztelania zaldia, gure kasuan. Nahi badute bertze hizkuntza bat, ados, baina jar dezatela bertze beste zaldi bat:
|
|
2015
|
|
|
Arbasoekiko komunio mistikoak alde batera utzirik, gurasoen betidaniko hizkuntza ahaztea eta uztea as ko tan ikusi dudan gauza da, gehiegitan gertaera anormaltzat jotzeko? eta azalpen historiko eta sozial zehatzak
|
dituena
euskararen zapalketaren liburu beltzean; baina, joera horren kontra, atzeratzen eta atzentzen ari zaion hizkuntza horrixe eutsi nahi izatea, burua edo bihotza dituen edozeinek egingo luke.
|
|
|
Lanaren ondoren, gaueko eskoletara joan izan da. Idiazabalen behar du eta nahi
|
du
euskaraz ikasi.
|
|
|
–Gainera, ez
|
duzu
euskara perfilik gainditu! A la puta calle!
|
|
|
Julio Caro Baroja aipatu dudala, berak esana
|
du
euskaraz ere, hitzik zaharrenak kenduta, dela, itsaso, edo, ur?, itsasoarekin lotutako hitz tekniko guztiak antzekoak direla gainontzeko hizkuntzetan.
|