|
2010
|
|
|
Antzinakoak ziren denak. Otorduak prestatzen zizkidan Adela artzain andrearen sukaldean maiz aipatzen zen otsoa; bailarako lehen etxean, Beheko Errotan, artoa ehotzen zuten, eta haren kalaka entzun ahal zen arratsaldeetako bakean; osaba Juanen zaldiak ikustera hurbiltzen ziren askok ez
|
zuten
euskara beste hizkuntzarik ezagutzen, eta nirekin egokituz gero, eta ez espero bezala Lubisekin," caballo, caballo" adierazten zidaten hatz erakuslea begira eramanez: zaldiak ikusi nahi zituztela, alegia.
|
|
|
Egitasmo ezohikoa landu nahi
|
dugu
euskararen inguruan, guk dakigula honelakorik inon ez baitute martxan jarri eta horregatik da esperimentala. Nola lortuko dugu gure kooperatibistak gero eta euskaldunago bilakatzea" haiek konturatu gabe"?
|
|
|
Berak erantzun zidan bisitan etorriko zitzaidala inoiz, nahiz bere aldetik ez zuen inongo lan-postu aldaketa gogorik aipatu. Antzematen zen artean sinetsi nahi
|
zuela
euskararen egitasmoak aurrera egin zezakeela.
|
|
|
. esaten ari zaren hori oso begi bistakoa da zure kasuan, batzuetan ematen baitu ahaztu egin nahi
|
zenukeela
euskara existitzen denik, baita jatorriz euskalduna zarenik ere.
|
|
|
Ez nuen ulertzen zer" margotzen"
|
zuen
euskara arduradunak bertan, are gutxiago Ugarterekin. Korridoreak bienganantz bultzatu ninduen, goxo goxo.
|
|
|
"... baina, gure filologoak hizkuntzaren anatomia egiten ari diren bitartean, esku artetik joaten ari zaigula ikusten dut eta, ez bagara ohartzen, ipuineko belea bezala geldituko gara, harrokeriaz puzturik eta gaztarik gabe. Zer munta
|
du
euskara oso egokia izateak bere hitzen esanahian, galanta bere esamolde eta lokuzioetan, zuzena arauetan, lotua, logikoa egituretan, orekatu pare gabea; aberatsa eta oparoa hitzetan, Espainiako mintzairik zaharrena, Penintsulako orokorra denbora batean nahi bada eta, horrela, Jaungoiko berak gure lehen arbasoei emana. Zer garrantzi du, diot, horrek guztiak, suntsitzeko abiadura gero eta handiagoa bada egunero, eta osoki desagertuko bazaigu?
|
|
|
Ta zergatik ez? Gure hizkuntza euskara izaki, eta zer dela eta ezin
|
dugu
euskaraz kanta. Euskarak mugak al ditu?
|
|
|
Beste definizioak bai direla etnizistak. Arzallusek, politikoak, erran zuelarik nahiago
|
zuela
euskaraz mintzo zen beltza ezen ez euskal abizeneko erdalduna, polemika gaitza sortu zuen, baina hemen gaindi euskaldunen artean ez zezakeen irria baizik eragin. Euskaraz mintzo den beltza euskalduna deitzen delako eta bestea frantzimenta (biarnesez da hitz hau).
|
|
|
Urratsa ulergarria da Frantzian ez bagina. Normalizazioaren bidean ezarri nahi
|
dute
euskara. Normalizatuko dutea normala ez dena, euskara hemen frantsesa baino gutxiago izatea?
|
|
|
Eta haurrak beste bobo umeekin nahasten dituzte. Ondorioa da ez
|
gaituztela
euskaraz mintzatzera uzten baztertzen ditugulako. Deus berri ez Gandiagaz geroztik.
|
|
|
Hemen bizi diren horiek euskara hitz bat ere ez jakiteko eskubide osoa dute maila pertsonalean. Baina uste
|
badute
euskaraz diren gauzetan ere deus galdu gabe ulertuko dutela dena, bat laidoa da eta bigarrenik kolonialismo hutsa. Zer ekartzen du bertso baten itzultzeak, auzoa nonbait han jakinean atxikitzea ez bada.
|
|
|
Ez da hau ehunekoei edo demokraziari lotua, ez da bozkatuz deliberatzen. Ez nabil euskara ez dakitenei amengatu nahian, baina onartu behar
|
dute
euskararik gabe baldin badaude hemen zerbait ihes eginen zaiela, ez dutela dena jakinen eta kontrolatuko. Kolonien denbora fini da.
|
|
|
Z-koak propagandan ari direlarik, ez dira ohartzen ere profesional hitza gutxieslea dela. Espantu eta orojakile erran nahi
|
du
euskara herritarrean. Euskara baitakite, Z n, artetan eskapatzen zaie senaz edo ofizioko hitza profesional errateko, esanahiaren hobeki tinkatzeko:
|
|
|
Justu bertan haziko da batzuek" Sarako Eskola" eta beste batzuek" Donibane Lohizune eta Ziburuko Eskola" deitu gogoago duten mintegi oparoa.1110 Normalena da sorginak kiskali zituzten plaza ondoko eliza eta komentuetan sortzea XVII. mendeko euskal literatura. Jainkoak frogatu behar
|
zuen
euskaraz Deabruak bezainbeste zekiela.
|
|
2011
|
|
|
Ez dakit nola deituko dugun ere, ez
|
baitu
euskaraz izenik. Frantsesez deitzen dapuceron lanigere:
|
|
|
—Ez dizut izena eskuaraz emanen, ez
|
baitu
eskuaraz izenik. Frantsesez deitzen da alcali volatil.
|
|
|
" Ekintzarik eza" erabiltzen dute Mendebaldeko zenbait hizkuntzatan (wu wei) adierazteko baina, irakurleak ulertuko badu, ez al ditu argibide gehiegi jarri behar izaten itzultzaileak? (wu) hitzak" eza" edo" gabe" esan nahi
|
du
euskaraz, eta (wei), berriz," ari" aditza dateke" ekin" baino gehiago. Aspaldi hartako maisuek euskaraz jakin izan balute, ez al zuketen" ezarian" hobetsiko?
|
|
|
Jesus Atxaren heriotzak taldeko beste kide bat eraman digu, eta ez nolanahikoa. Gainerako guztiek bezala, irunxeme bihurturiko aretxabaletarrak bazekien eskolan
|
zuela
euskarak hil ala biziko apustua. Eta norgehiagoka gogor jokatzea erabaki zuen, taldeko gidari lanetan, Nafarroako beste euskaltzale aunitzekin batera.
|
|
|
Kutsidazu bidea, Ixabel eleberriko Koro irakaslearen kontrapuntua da gure Juan Martin: elkarren osagarriak eta elkarren beharra
|
dute
euskararen kontuetan. Txanpon beraren alde biak dira, ez baitago ikaslerik gabeko irakaslerik.
|
|
|
Eleberrietako pertsonaiek era askotako arrazoiak
|
dituzte
euskara ikasteko edo erabiltzeko, baina gehienak nahiko funtzionalak izaten dira: espetxera ez joateko (Carmen), espetxeko isolamendutik ateratzeko (Shibumi), maitemintzeko (Peru eta Alaitz), ezjakina ez izateko (Maisu Juan).
|
|
2012
|
|
|
Euskalgintzan dihardutenak, eragileak, mota askotakoak dira, esate baterako, hizkuntzalariak, irakasleak, idazleak, kazetariak, euskaltzaleak, euskararen militanteak..., baina lehen sailkapen bat egitean bi multzotan bana ditzakegu guztiak, bi jarrera kontrajarrien arabera: batzuek uste
|
dute
euskara ez dela euskal nazio identitatearen osagarri gisa hartu behar; eta bigarren multzoan sar daitezkeenek pentsatzen dute euskara euskal identitatearen osagarri gisa hartu behar dela. Hizlariak aurrera egin ahala, eta gaia politikaren esparrura hurbiltzen hasi orduko, entzuleen arteko zenbait aurpegi itxuraldatzen hasi ziren zertxobait, nahiz eta edukazioak eskatzen duen gisan ez zen aparteko imintzio eta zalapartarik nabaritu (gure herrian izan zen hitzaldi hori eta bertan denok elkar ezagutzen dugu).
|
|
|
Aro berri batean sartuta, gure herrian zauriak itxi eta sendatuko diren esperantzan, zauriak sendatuta gure herria ere haziko eta libreago izanen den uste betean, lanari lotu nahi gatzaizkio, indarberriturik, eta pizgarri izan nahi
|
genuke
euskararentzat, eta Bernardo Atxagak idatzi eta Mikel Laboak kantatutako" Gure hitzak" izeneko kantan dioen bezala, gure hitza ez isiltzeko deia egin: " Gure hitzak esan, berriz esan; ez daitezela ahaztu, ez daitezela gal, elur gainean txori hanka arinek utzitako arrasto sail ederra bezalaxe".
|
|
2013
|
|
|
Hori da gure hiztun komunitateak duen ahaletako bat, erreala, egunerokoa eta potentziala. Zirkuitu handietan eta pantailen unibertsoan (hau da, norbere etxe partikularrean) leku txikia
|
du
euskaratik sortuak, askoz hobeak diren beste eskaintzen artean zati txiki bat da. Herriko eta auzoko sorkuntzan, aldiz, sorkuntzaren eta ospakuntzaren hizkuntza izan daiteke euskara.
|
|
|
Zergatik gertatu ote da? Argudia liteke hori gertatu dela frankismoan erakunde publiko aldekorik ez
|
zuelako
euskararen komunitateak, eta aro autonomikoan botere kontrabotere eskema nagusitu zelako. Azalpenaren zati bat hori da, baina zati mugatua.
|
|
|
Indibidualizazioan edo mota guztietako zapping birtual nahiz sozialean oinarritutako gizartean, input uholde baten baitako aukera soilean, gero eta zailagoa
|
du
euskarak. Hori du, baina ez dio horrek eutsiko.
|
|
|
Bi aukera badira. Bata, abertzaletasun klasikoko indarrei esatea" sortu zuek
|
zuen
euskarazko hedabide pribatuak", bide batez onartuz orain dauden asko" besteenak" direla, eta bikoiztasun horretan banatzea euskarazko hedabide ez publikoentzat etorkizunean dagokeen meloi zatia. Bestea, alde desberdinak (des) eroso sentiaraz ditzakeen lerro editorial autonomoetan oinarritzea euskarazko hedabide nagusiak.
|
|
|
Aurreko ataleko bi aukeretan bigarrenetik joz gero, galdera beste modu batean planteatu behar da. Bloke politiko baten agenda neurri handian erreproduzituko ez
|
duen
euskarazko hedabide bat egin liteke. Bi bloke abertzaleen erosotasuna eta deserosotasuna modu orekatuagoan probokatuko lukeen lerro editorial bat posible da?
|
|
|
Euskararen hedabide esparrua nola egituratu pentsatu behar bada, iduri
|
du
euskararen gizarte erakundeen eta erakunde publikoen arteko gogoeta partekatua egin dela horretarako.
|
|
|
Bost katetik bat izateko ‘luxua’
|
zuen
euskarazko telebistatik, arras beste egoera batera pasatu gara. Dozenaka edo ehunka dira egun aukerak, gero eta fragmentatuagoa da hautua.
|
|
|
Lurralde hegemoniko berriak behar
|
ditu
euskarak. Hizki etzanetan jarri dut lurralde hitza, ez bainaiz derrigor lurralde fisiko batez ari, probintzia batez, bailara batez edo udalerri batez.
|
|
|
Botila erdi betearen metaforak ez du ondo biltzen egoera. Kontua ez da soilik aukeratzea erdi betea edo erdi hutsa ikusi nahi
|
dugun
euskararen garapenaren botila. Botila sorgin honetan, bete dena asko da, eta aldi berean, falta dena, handia.
|
|
|
Integrazio sozialerako potentzial bereziak
|
ditu
euskararen mundu txikian sartzeak: beste emozionalitate batzuetatik hartua izango da hautu hori egiten duen etorkina.
|
|
|
Kezka gehiegi merezi ez duen egoeratzat jotzetik minbizi terminala dela esaterainoko abanikoa
|
dugu
euskararen egoerari buruzko iritzi gidarietan. Errealitate sozial konplexua da hiztun komunitatea, baina beste errealitate konplexu askotan bezala, horrek ez du esan nahi bere dinamikaren inguruko jakintza zeroan dagoenik.
|
|
|
Beste hizkuntza handiagoetan ere gazteen mintzamenaren galeraz kezkak entzuten dira. Jakin behar
|
dugu
euskararekin gertatzen ari dena testuinguru horretan kokatzen, antzeko faktore batzuk gertatzen baitira gurean ere, baina bestetik ohartu behar dugu euskararen kasuan egoera bestelakoa dela. Euskaraz dakiten gazteen hizkuntza hautuak pista asko ematen ditu.
|
|
|
Beste hizkuntza handiagoetan ere gazteen mintzamenaren galeraz kezkak entzuten dira. Jakin behar dugu euskararekin gertatzen ari dena testuinguru horretan kokatzen, antzeko faktore batzuk gertatzen baitira gurean ere, baina bestetik ohartu behar
|
dugu
euskararen kasuan egoera bestelakoa dela. Euskaraz dakiten gazteen hizkuntza hautuak pista asko ematen ditu.
|
|
|
Euskarak behar du ala ez du behar bere unibertsitatea? Behar
|
dugu
euskararen dentsitate handiko gune izango den unibertsitate bat?
|
|
|
Arruti
|
dugu
euskararen kontuetan autoritate morala duenetako bat, praktikan eta praktikak behar duen diskurtsoan kilometro batzuk egina. Eta intuitzen du bide horren emankortasuna.
|
|
|
Estiman dut, bide batez esanda, Atxagaren eta beste zenbaiten presentzia eta sentsibilitatea. Etxeaz amets abertzalea formulatzen ez
|
duena
euskarazko literaturaren gailurrean egoteak (gailurrei buruz egin dezakegun irribarrea gorabehera) arnasa ematen digu. Gauza batzuk bere lekuan jartzen laguntzen digu.
|
|
2014
|
|
|
Euskaltasuna bi polo hauen artean atxiki delako teoria defendagarria da. Orbaizetan diote batzuek osabak euskara bazekiela" artzain egon zelako Frantzian", beraz bazketan ibilia, Oztibarre edo Amikuzen, eta behere horretan berriz artzainen komertzioak
|
duela
euskara atxikitzen, mendian daukala hizkuntzak bere santutegia. Pastoraletan artzainak dira euskaltasunaren begiraleak.
|
|
|
EGA sekulako polemiken erdian da hego zein iparraldean, gai zabala da eta benetan euskara eta euskal sozietateari lotua. Sortuz geroztik istorioak badira, badakigu EGA dutenek ez
|
dutela
euskaraz hitz egin nahi ardura lana horrekin lortuz geroz eta errefusatzen zaie paper hori euskaraz bar bar bar ari direnei. Erraten badu, bigarren sentsuan, on dela bakarrik ipurdiaren xahatzeko, espresio arras usatu bat baliatuz, zortziko ttipian gainera hizkuntzaren trinkotasunaren baliatzeko lekuan, zazpi probintzietan hau ez da bertso arrunta baina ona.
|
|
|
Eta mintzo euskaraz. Hau guzia euskaraz pasatzen baita alabaina, horretako
|
dut
euskaraz idazten, euskaraz pentsatua eta aplikatuko delako. Arras posible delako dantza euskaraz erakustea euskara ez dakien bati.
|
|
|
" A eni ere berdin zatak antzerkia ez ulertzea ingelesez baina hor euskaraz duk, badakik zer den hire hizkuntza ez ulertzea!". Dena horretan da, abertzaletasuna eta EGA eta denen funtsa hor da, ez dugula onartzen gure hizkuntza ez ulertzea, gure jendarte behar guziak erran behar
|
dituelarik
euskaraz. Nik ez nezake soporta antzerkia fisika nuklearraz balitz ere ez ulertzea.
|
|
|
Orain nahi izan dugu edo guri baimena galde egin gabe pizina handia egin da putzuen arteko mugak hautsiz. Handiago batean gaude, baina nola ez
|
baitugu
euskara gehiago ezarri ez da igerika aritzen ahal barne horretan. Ura goitiarazi behar da eta lenguaia ura ariz da handitzen, ez artifizialki zangoak joz hagunaren egiteko, omenaldia euskaraz egin eta diru laguntza zerbait ez baitakigu zerendako...
|
|
|
Baserri errealismo aldarrikatu bat eta kausitua, Iturri taldea rekin partekatzen zutena. Baina azpimarratzekoa da ene ustez, hau galtzen ari delako,
|
bazuten
euskararen errateko tonu ezin zuzenagoa eta roletan sinesteko talentu aparta. Iraun zuten anitz, eta beraz osatu zuten erreferentzi propioak zeuzkan publikoa, bere memoria zaintzen zuena, konparatzen zen, publikoak eskertzen zuen bere taldeak egiten zuen lana.
|
|
|
Ez dut libeloa edo auzi merkea helburu. Hil ala biziko ateka honetan benetako kritikaren muga gainditu behar
|
baitugu
euskaraz irakurtzen dakigunok. Erranak erran.
|
|
|
Adesio irria zen, akuilatze edo sostengu irria sindikalismoaren esanahian. Euskararen kalitatearen inguruko etengabeko solasaldiek ere antzokitik kanpoko solasak betetzen dituzte, antzerkiak iparraldean behintzat paper garrantzitsua
|
baitu
euskararen egoera diglosikoaren barnean, errituala, hitza laxatua da, non gure kuota ordaintzen dugun euskaltzaleen biltzarraren iduriko zerbait litzatekeen erakunde ez definitu bati. Beraz euskara definitu bati, ez bada errana ere.
|
|
|
Gazte antzerkian gaitzago erran genezake, ez da urrunago joan behar. Iparralde honetan
|
dugun
euskararen transmisio kakolarekin antzerkia ia beti frantsesez muntatua da. Helburua bazen ere euskaraz egitea urgentziak geroko menturaren menturara igortzen ditu asmo sainduak.
|
|
|
Lurrak ez zuen xokatu nahi, egia, egia intimoa bilatzen zuen, baina bereziki, nahi
|
zuen
euskarak lehentze erran zezan gure jendarteak, gure pertsonak bizi dutenaren korapiloaren izena, lehena izan zedin horren askatzeko. Hizkuntzaren gure baitako iraupen zintzoa errebelazio horri lotua baita, honek ematen baitio balore intimoa eta itzul ezina bilakatzen baitu.
|
|
|
Aurrekoarekin oso loturik dago, bestetik, ki ren bigarren adiera. Ki erabilera ezberdinak
|
dituen
euskarazko atzizkia ere bada; alde batetik, emeki edo poliki bezalako hitzak sortzeko moduzko adberbiogilea dugu; bestetik, materia edo zatia adierazten duten hitzak sortzekoa —aterki, izozki, odolki—; eta, azkenik, osotasun baten zati berdinak adierazteko hitzak sortzen dituena — biki, hiruki.
|
|
2015
|
|
|
" ardatz nagusia Zientzia Irakurle Ororentzat (ZIO) liburu bilduma izango da. Bildumako liburuetan gaur egungo gai zientifikoak aurkezten dira, zehaztasun zientifikoa eta bizitasun literarioa uztartzen dituen estiloan, eta ereduzkoa izan nahi
|
duen
euskaran idatzita".
|
|
|
Ez dut kantsagarria izan gura, baina berriro aipatu behar dut: bertsio onak eta fidelak behar
|
ditugu
euskaraz. Charles Darwin nahikoa atsekabeturik utzi omen zuen Espezieen jatorriaren lehen frantsesezko bertsioak (1862), baina, horrez gainera, adituen iritziz lehen itzulpen hori da, besteak beste, darwinismoak
|
|
|
Nolanahi, herritar gehienak, bai laborari eta ofizialeak, bai merkatari eta marinelak, euskara hutsez bizi ziren: nahikoa
|
zuten
euskararekin. Areago, oso probablea da XVII. mendearen hasierako Lapurdiko eta oro har Euskal Herrikobiztanleriaren geruza jakin batzuk euskaraz alfabetizatuta egotea, era trakets batean izan arren:
|
|
|
Esanahirik, zentzurik eta baliorik eman behar diogu horretarako. Zehatzago esan, sentitu behar
|
dugu
euskaraz hitz egitea askorekin komun dugun zerbait dela. Sentipen hori lortzeko lehendabiziko urratsa euskara definitzea da, edota berba gizenago bat erabilita, euskara ontologizatzea.
|
|
|
Sentipen hori lortzeko lehendabiziko urratsa euskara definitzea da, edota berba gizenago bat erabilita, euskara ontologizatzea. Sinetsi eta sentitu behar
|
dugu
euskara badela zerbait, badela, berbarako, hizkuntza bat, alegia badela hizkuntza eta ez hizkera eragabea, eta badela bat eta ez hamaika. Bigarrena, hizkuntza hura hitz egiteari ere zentzurik eta baliorik eman behar diogu.
|
|
|
Hori dena ez dator berez euskararekin, ez dator ere, euskaraz hitz egite hutsarekin: jendeek sortu dute euskara sorkaria eta jarraitu behar dugu sorkuntza horri eusten, jarraitu behar
|
dugu
euskara (izate bat) egiten, kodifikatzen. Baina, berezkoa ez bada ere, nire iritziz sorkuntza hura etorri badator, gehigarri gisa, euskaraz egiten dugun gehien gehienetan, esan nahi baita, euskaraz jardutean egiten ari garen hori zer den, zein zentzu eta zein balio duen ari gara definitzen.
|
|
|
Esate baterako: definitu ahal
|
du
euskarak gaztelera barne diferentzia gisa. Izan daiteke espainiera espainiar eta erdal Identitatearen hizkuntza izateaz gain, euskal munduaren barne diferentziarik?
|
|
|
Arestian, dispositibo mugikor horri zentzua deitu diot eta esan dut kolusioari dariola neurri handi batean, kolusioa hainbat jendek diskurtso eta praktika batzuetan duten sineste praktikoa den aldetik. Hitz sinpleagoetan esango nuke praktikek berezko zentzua behar dutela beste zentzurik ez dutenean; esaterako, inork ez du euskaraz egingo, inguruko hizkuntza predeterminatua erdara denean, ez
|
badu
euskaraz egiteak (berak) balio eta zentzu gehigarriren bat eramaten berekin. Eta gehien gehienetan, gehigarriak egiturazko determinazio osoari, Egiturako Identitateari, beste unibertso oso bat aurrejartzeko tamainakoa izan du.
|
|
|
Luze jo genuke historian atzeraka euskal jendeak lurralde antolatu batera bildurik topatzeko, sekula hala izan badira. Nazionalismoa bera ere ez zen jaio euskararen indarrez, eta ez
|
zuen
euskara irizpide nagusi, ez zuen, esaterako, euskararen herria noraino hedatzen zen ikertzen hasi. Bestela esan, buruan zuen herria ez zen zuzenki euskaraz mintzo zen herria.
|
|
|
Ez da harritzekoa euskal lehen gramatika jesuita batek idatzi izana, ezta ahalegin hori inposiblea zela pentsatu izana. Kezkabide
|
zuten
euskara, nola ohituko zuten samaldaren belarria erdal erritmoetara euskaraz izan ezean. Hala ere, hori dena ondo joan zen Gobernamendu Zaharraren eskolan, izan ere estatu liberala heldu bezain laster Naziora bildu zuen jende zibilizatu gabe horrek, eta nazioak erdaraz egiten du.
|
|
|
artifiziala euren euskaltasuna eta euren inguruko euskal mundua. Euskaldun transgenikoak direla esan dut, berez baino, erabaki ondo pentsatuaz direlako euskaldun,
|
dutelako
euskaraz hitz egiten, zaielako euskara atsegin. Praktiketan baino ez den euskaldunari metaeuskalduna deituko nioke, edo Nietzscherena kopiatuz, gaineuskalduna.
|
|
|
Artikulazio orokorra alde batera utzita, bistan da euskarak hainbat inguru egituratzen dituela, haietan egitura lakoa da, ezer esan barik hitz egingo den hizkuntza. Euskararen bizi inguru naturalak dira horiek, berezkoa
|
dute
euskara. Baina zenbat dira eta zenbateko osasuna dute?
|
|
|
Norberaren eskarmentu eta intuiziotik kanpo, datu ofizialek ez digute ematen baikortasun handirik. Askok ez
|
dute
euskara anomalo sentitzen, euskal bizi ingurune batean bizi direlako edo, baina Eustaten datutegian irakur dezakegu ehun euskalduneko 36,1ek nagusiki erdaraz hitz egiten dutela lagunekin, 36k lankideekin, 42,7k auzoko dendetan, 45ek anbulatorioan eta 49,5ek etxean. Are kezkagarriagoa da V. Mapa Soziolinguistikoak dioena:
|
|
|
Zer
|
dugu
euskara: komunikatze praktika edo zentzu eta esanahi absenteen sinbolo ordezkaria?
|
|
|
Sindrome honen beste aldea, jakina, eraginaren eta influentziaren beldurra eta herstura dago, hots, Harold Bloomek, the anxiety of influence bezala izendatu zuena bertan egitura ediparra bazen ere ardatz. Izan ere, guztiok nahi
|
dugu
euskaraz ideia hau edota pentsamendu hura lehenengo aldiz aurkeztu duen autorea izatea, eta aurrekaritasun horren errekonozimentua jasotzea. Baina uste dut, hain zuzen saiogintzaren bigarren momentu (2.0) honek elkarrekiko elkarrizketa aberats eta, jakina, sarritan liskartia hasi duela, edota lehenengotasunaren sindromearen biktima suertatuko garela denok Peru Abarka bihurtuz.
|
|
|
Euskarak jasan izan du, hamaika arrazoi historiko direla, gutxiagotasun konplexua. [.] Aldizkari honek erakutsi nahi
|
du
euskarak apaldu zuela burua Estatu arrazoiak direla kausa, hots, Kultura eta Politika aferengatik, baina gorputz osoko hizkuntza dela, eta ez direla umiltasuna eta umiliazioa nahasi behar. [.].
|
|
|
Zortzi urteko ibilbidean, hiztun komunitate minorizatuen arteko arnas trukea egiteko sistema koxkorra sortu du, truke programak, graduondoko formazioak, proiektu zehatzekiko bidaidetzak, aholkulari lanak, bi aldetako egonaldiak eta harreman pertsonalak konbinatuz. Zubi lanak egin nahi
|
ditu
euskararen esperientzia mamitzen duten erakundeen eta munduan bidea egin nahian ari diren hizkuntzetako erakundeen artean, eta orain arte bidelagun izan ditu euskalgintzako erakunde asko, hainbat esparrutakoak, unibertsitate, hedabide, akademia, hezkuntza erakunde zein gizarte mugimendu. Hauek munduko hiztun komunitateetako pareko eragileekin harremanetan jartzea da, hain zuzen ere, Garabideren lan eredua.
|
|
|
Barisek
|
baditu
euskararen kasuaren erreferentziak, nik uste baino doituagoak. Eta katalanarenak ere bai.
|
|
|
81. " Aipatzen dira testuan komunikabideak, eta esaten da alderdien ahalmenen arabera antolatuak
|
ditugula
euskarazko medio asko. Ados nago, etapentsatzen dut euskal hiztunen logika eta kriterioarekin antolatu liratekeela.
|
|
|
Euskaradunek saiatu behar
|
dugu
euskara nazio horren identitate elementu nagusietakoa bakarrik ez, baizik eta komunikazio medio printzipala egiten. Baina euskal nazioaren partaide sentitzeko motibo gehiago dago hizkuntza baino.
|
|
|
Susmoa
|
dut
euskara dela hurbiltasun eta gutasun honen elementu zentrala. Arduren gramatika antzeratsu bat konpartitzera garamatzala hizkuntzak berak, gaiaz gain.
|
|
2016
|
|
|
Hantxe topatu zuen Altzola Gerediagak Mikelestorenaren liburuaren xerka zebilela. Aingeru Irigarairekin batera Iruritan gizondu, Norbert Tauerrekin posta truke oparoa mantendu, eta Orreagako bere gelatxoan euskal liburutegi ezin ederragoa bazuen ere, ez zuen bere burua idazletzat ematen, eta apezgai zeneko hitzaldia
|
dugu
euskaraz argitara eman zuen idazki bakarra, tamalez.
|
|
|
" Mintzaira eder, aberats, mamitsua eskuara!
|
Badu
eskuarak zonbeit ikertzaile eta so egile. Auzo herrietako jakintsunek nahi lukete gure mintzaira arras beretu, hain zakote erroz azkarra, jitez gothorra, gisa guziz maitagarria.
|
|
|
Eliza kontuetan ez dakigu zenbaterainoko zuzen zihoanetz gure on Jose Artetxe, berdin salneurriari dagokionean, baina euskalkiaz denez bezainbatean, oker samar destatu zuela baderitzogu, izan ere, erran bat edo beste esateak ez
|
baitu
euskara baztanarazten, ez eta gutxiagorik ere. Bestaldetik ere, Ezkerrak gipuzkeraz edo idazten duela zioskun, Etxarriko euskara behin bakarrik erabili baitzuen, Principe de Viana aldizkarira igorri azken kolaborazioan hain zuzen ere.
|
|
|
" Laborantzaz bakarrik zen hura beti mintzo, laborarien lanez eta urratsez, mendetik mendera jakintsuago bilakatu baitira gure Eskualerrian berean, eta, oro ikusiz, besoak azkar bezain adimendua erne dutelakotz eskatzen. Eskualdun laborariek berek egundainotik lantu hizkuntza zerabilan, euskara ginarria, heriotzerik ez
|
duken
euskara. Lurrarekilako ara zaharretan hoberener jarraiki bazagon, berrietarat errexki ixuria zen, oraino hobeak zitzaizkonean.
|
|
|
dugu Iruñeko gotzainak bere gutuna ez
|
zuela
euskaraz eman, alabaina antzeko helburuak zituen Cola gasteiztarrak bere liburu batean jaso zuenez, Soroak eginiko itzulpen horretaz goza gaitezke egun. Jose Cola Goitik atzerria ezagutzeko aukera izan zuen, bada, azken karlistadan, arazo politikoak tartean, Ameriketara joan beharra izan baitzuen. 1880.ean itzuli zenean, ikusitakoen zein ikasitakoen berri eman zuen La emigracion vasco navarra arrakasta itzeleko idazkian eta 1883 urteetan hiru argitaraldi izan zituen, aiseki agortu zirenak.
|
|
|
Bestalde Zarauzko etxean bere sermoiak jasotzen zituen 15 liburuki utzi zituen, haietariko bi egun galduta badira ere. 13 sermoitegi horietan bakarra
|
dugu
euskaraz, eta baliteke galdutako bi aleak euskaraz ere idatzirik egotea, kontuan harturik misio aunitz egin zituela euskal herrietan eta euskaraz. Eskuizkribuok abantzu irakurtezinak dira, eta behar beharrezkoa litzateke, guztiena ezpada, lan alferra baita, bai euskarazko alekiaren transkripzioa egitea, ahalaz gutxi gal dadin.
|
|
|
Errenazimenduarekin batera Saran sortu eskolan Stephanus Heriogiti doktorea genuen, Etxeberri Ziburukoaren Noelak idazkiaren hasmentan olerkigile. Etxeberri Ziburukoak berak ere anaia bat omen zuen osagile, garbitasuna gai
|
zuten
euskarazko bertso batzuen egilea.
|
|
|
Catechima laburra eta Jasu Christ goure ginco jaunaren eçagutcia salvatu içateco Çuberoa herrico uscaldunen eguina, Pauen ageri zena, Jerome Dupouxen baitan, 1696 urtean. Euskaltzaindiak
|
duen
Euskararen Lekukoak sailean berragertu zen Jean Louis Davantek berak paraturiko edizio txukun batean.
|
|
|
Bonifazio fraideak onartu Origen de la nacion bascongada y de su lengua, de que han dimanado las monarquias Española y Francia y la npublica de Venecia que existe en el presente. ...sta amorratua, euskararen geografia Iberiar penintsulaz haratago aisa gainditzen zuen; izaniko lanbidea zela eta, Europa gehiena sobera kurritua zuen, eta Espainian, Frantzian, Italian, Grezian, Asiako Iberian, Germanian, zein Norvegian aditutako toponimo ugarien esanahia euskararen bitartez azaltzen ahalegindu zen; alabaina, etimologien argitzaile moduan zeharo mesfidagarri agitzen da, eta hortxe
|
dugu
eskuara hitzarena diogunaren erakusgarri: " Escuara viene de ascogara, bay asco gara".
|
|
|
Esan guztietan, eta geroagoko beste hamaiketan ere, gaztelania izan zen Eleizalderen tresna nagusia, baina Akademia sortu zen une beretik euskaltzain izateko naroago
|
zukeen
euskararekiko harremana, egiatan, izan zen moduan, eta, antza denez, gaur geroz ahantzi egin den ber. Euskaraz idatzi zuenaren artean, gutxi zitekeen helburu literario zezakeena, ezpada borobildu zituen hainbat olerki bestalde ere, hagitz txarrak ez ziratekeenak, bada Onaindiak atondu bere Mila euskal olerki eder bildumarako gutxienez bi jaso baitzituen," Arantzazuko amari" eta" Su...
|
|
|
Hor badira" tipula errellenatuac" edo" patatazco cocretac" edo" almendrazco gazta" edo" arrautz errealac".
|
Baditu
euskararen gainean ere erakaspenak: erraspill pepitoria omen da, postrea mai azquen, eta ezetz igarri zer den arrozezco mamia?
|
|
|
1884 urtean Afrikako iparraldera aldatu zuen bizitokia, eta seme bat Tunisian abokatu izan zuen. Arteka marteka, lanak uzten zizkion txolarte bakanetan, gogotik izkiriatzeari ekin zion, eta aipatuaz gainera, 1879 urteko apirilaren 11tik aitzina Le Courrier de Bayonne egunerokoan agertu
|
zituen
euskara eta euskal gaiei buruzko artikulu andana bilduma gisa atera zuen 1880 urtean Paueko Menetiere baitan Legofe de Gascogne, Pays Basque, Pyrenees, Pau, Bayonne, avec une carte du departement des Basses Pyrenees izenburuaren azpian. Hiru urte beranduxeago, eta euskal lurretatik Ameriketarako joaldiak asaldaturik, Recit Basque, Mendigor Içareder liburukia argitaratu zuen Baionako Lasserrerenean.
|
|
|
Edozein modutan, euskararen egoera ere aztoragarri zitzaion oso, eta biak uztarri berean lotzen ahalegindu zen gogotik. Xerka
|
zuen
euskara eskoletan sartzea, eta hortaz artikulu nahiko ondu zituen batez ere Miroir de la Soule delakoan ageri zirenak. Euskara eskoletan irakasteko erabide ttipia ondu zuen Paue, Baiona eta Oloroeko behagile akademikoak onartu ostean Iparraldeko eskola guzietara igorri zena.
|
|
|
Larramendik bere hiztegia atera zuenean, Arakistainek gutun bat igorri zion Andoaingoari Iruñean 1746.eko abuztuaren 15ean dataturik, balizko hurrengo argitalpen batean kontuan hartu beharreko zenbait aholkurekin, esate baterako, hitz guztiak zein euskalkitatik hartuak izan ziren esatea edota gaztelania euskara hurrenkera erabili beharrean euskara gaztelania erabiltzea, gaztelaniaz ordezkorik ez
|
duten
euskarazko hainbat esaera kanpoan gera ez zitezen aholku ederra Izaba aldeko baten batentzat, baina berandu iritsitakoa nonbait. Ez ziren bakarrik egin beharrekoak igorri zizkionak, ordea, eta laudoriozko hitzak esan zizkion umil eta apal, zinez eta bihotzez, aurrerantzean josulagunak egoki baldin bazeritzon, elkar lankidetzarako bere burua aurkeztuz:
|
|
|
Hein berean, sistema hauetan amaren ahizpa guztiak amak dira, ama esaten zaie, eta aitaren anaia guztiak ez dira osabak, aitak baizik. Bide batez, ohartarazi behar da hemen, gusu, lehengusu hitza maileguzko
|
duela
euskarak, latinetik hartuta, agian lehengusurik ez zelako euskal senidetasun izendegi zaharrean.
|
|
2017
|
|
|
Artean ez neukan Florentzio Basalduaren inolako berririk, baina bibliotekako apaletan kuxkuxeatzen nabilela topatu nuen Memoria sobre la Raza Roja en la Prehistoria Universal eta bistadizo arin bat egin nion. Orri pasa ateratako nire lehen inpresioa izan zen euskaldunen jatorria eta mundu osoko historia azaldu nahi
|
zituela
euskararen etimologiak erabiliz. Bitxia iruditu zitzaidan, eta pare bat egun eman nuen osorik irakurtzen.
|
|
|
Azken ataletan gainez gain zirriborratu dugun Florentzio Basalduaren traiektoriak net garbi erakusten du zertan zebilen Argentinako euskal intelligentsia, edo haren parte bat behintzat. Euskal Herri birlandatu bat eraiki nahi zuten, edota lehengoa askatu eta erregeneratu, eta horretarako planak garatu zituzten, zeintzuetan munta berebizikoa
|
baitzuen
euskarak. Daniel Lizarralde eta Florentzio Basaldua gogaide hurbilak ziren kontu horietan.
|
|
|
—Eskola, frantsesa ikasteko egina da. Gure haurrek ikasketak egin ditzaten nahi baldin badugu eta geroan lanpostu on bat ukan dezaten, hobe
|
dute
euskara ez jakitea. Bestenaz gu bezalako astoak izanen dira.
|
|
|
Dodoliai toponimoan ikusten duen odol erroa ere ez. Eta gori, kore, kori atzizkiek ere (Istinigon, Turrikore, Istekori...) ez omen
|
dute
euskarazko gorri rekin loturarik.
|
|
|
Nire ustez, Mediterraneo inguruko hizkuntza zahar guztiekiko ikerketak egin lirake". [...]" Horiekin guztiekin erkatu beharra
|
du
euskerak, baita besteekin ere: sumeriera, Urartukoa, Egiptoko koptoa, semitak, minoikoa (ezer badago behintzat), grekoa, albaniera, etab. Orain arte hau guztia pekatu astuna izan da, aipatu ere ezinezkoa, gure jaunttoak gustora jolasten baitzuten euskera latinarekin erkatzen, hori bai, beti latina eredutzat ezarriz" (2014, 279).
|
|
|
‘Barrankoa, errekarroa, amildegia’ Fonnin eta Barbagiako beste leku batzuetan. Esanahi berdina
|
du
euskarazko hitzak. Top. EH.
|
|
|
Paleosardinierak ez du lekuko idatzirik utzi eta hura ordezkatu zuen hizkuntza arakatu behar haren berri jakiteko. Gorago xehetu ditugu ikerlariek (Bertoldi, Wagner, Hubschmid...) aurkitu uste
|
dituzten
euskararen eta Sardiniako erromantzearen arteko bat etortzeak. Galbahea pasatu eta gure iritziz argienak direnak zerrendatu eta azalduko ditugu ondoren.
|
|
|
‘Barrankoa, amildegia’ Fonnin eta Barbagiako beste leku batzuetan. Esanahi berdintsua omen
|
du
euskarazko troka k. ur. Bertoldik Urpes izeneko iturri bat euskaratikotzat jotzen duela eta, ez du hain garbi ikusten Wagnerrek, eta vulpes (‘azeria’) ikusi uste du.
|
|
|
Jorratzen dituen gaiak zein baino zein interesgarriagoak dira eta irakurketa lasaia merezi dute, nahiz eta inoiz iruditu zaigun alor zabalegiak hartu dituela eta oinarri gutxi samarreko hipotesiak ere plazaratzen dituela. Vidalek familia bereko hizkuntzatzat
|
ditu
euskara eta iberiera, eta ikuspegi horretatik lantzen du paleosardinierarekiko lotura.
|
|
|
Honek ere kritika35 gogorra eta luzea (360.000 karakter, liburuak beste ia) egin dio Blasco Ferrerren teoriari. " Di basco non contiene proprio niente" dio lehen orrialdean, hau da, paleosardinierak ez
|
duela
euskaratik ezer.
|
|
|
Gure lagun Roz Frank hizkuntzalari estatu batuarrak esan ohi
|
du
euskara ondo ezagutu gabe ezin dela pausorik eman antzinako hizkuntzen ikerketan. Euskararen kriseilurik gabe galduta dabilela ikerlari on usteko asko.
|
|
|
Hango ikerle bikain batekin berriketan geundela, eta islan aurkitzen diren Ola, Alzola, Arriola, Orriola, Ostola toponimoak aipatu nizkiolarik, erantzun zidan ola atzizki arrunta zela latinez (olum, ola), eta italieraz eta sardinieraz ere (olu, olo, ola) hitz askotan agertzen dela, esanahi ezberdinekin. Ez
|
zuela
euskaratik ezer. Nik ‘txabola’ edo ‘metal lantegia’ izan litekeela euskaraz.
|
|
|
Indoeuroparrak ez diren zenbait hizkuntza familia aztertu ditu, uralo altaikoa (suomiera, estoniera, turkiera), Siberiako batzuk (samoiedoa, kerekoa), eta Ipar Amerikako beste batzuk (aleutianoa, algonkinoa) eta jabetu da gramatika, fonetika zein lexiko aldetiko kidetasun handiak
|
dituztela
euskararekin. Bere ustez, hipotesi ipar eurasiarra arinegi baztertu da, behar bezala ikertu gabe.
|
|
|
(Sesklo, Otzaki, eta abar)
|
duela
euskarak jatorria, eta hemendik bi norabidetan hedatu zela mendebaldera: bata lurrez, Balkanetan (zeramika margotua) eta Danubion zehar (zeramika lineala), Alemaniara eta Poloniara heldu zena; eta bestea itsasoz, Mediterraneoan zehar (zeramika kardiala), Atlantikoko itsasertzeraino heldu zena, eta baita Rin eraino ere (La Hoguette ko zeramika).
|
|
|
Sar tu aditza egon omen daiteke oinarrian. Sarda hitzak bi esanahi nagusi
|
ditu
euskaraz, bata itsastarra: ‘arrain saldo handia’, eta bestea baserritarra:
|